علت شروع جنگ ایران و عراق چه بود؟

علت شروع جنگ ایران و عراق چه بود؟ و این که اگر ایران صلح می کرد بهتر نبود تا این که این تعداد از جوانان و سرمایه از دست برود؟

با سلام و تشکر از مکاتبه با این مرکز ، پرسش فوق را در دوبخش؛ دلایل تهاجم نظامی عراق به ایران و دستاوردهای دفاع مقدس پی می گیریم.
الف. بررسی دلایل تهاجم نظامی عراق به ایران:
اهداف حمله نظامى عراق به ایران چه بود؟
در سطوح ملى، منطقه‏اى و بین المللى، نظیر کشورهاى عربى، آمریکا و کشورهاى برتر اروپایى، هدفهاى خاص و مشترک جهت ‏برانگیختن عراق براى حمله به ایران وجود داشت. براى عراق در سطح هدفهاى ملى، چند مساله حائز اهمیت‏بود که در صدر آنها ترمیم قرارداد 1975 م الجزایر و تعیین مرزهاى جدید زمینى و دریایى با ایران قرار داشت. رژیم عراق که از همان ابتداى انعقاد موافقتنامه 1975 م خود را مغبون مى‏دانست (مصاحبه صدام حسین مندرج در مجله اشپیگل شماره 23 ژوئن 1981 م)، پس از پیروزى انقلاب موقع را براى تجدید نظر و احیانا لغو معاهده از هر نظر مناسب دانست و بدین جهت گام به گام به تضعیف این معاهده پرداخت. اظهار نظر مقامات رژیم بعثى، گویاى این مطلب است: سفیر عراق در بیروت طى مصاحبه‏اى با روزنامه النهار در تاریخ 12 آبان 1358 نوامبر 1979 بهبود روابط ایران و عراق را از جمله منوط به تجدید نظر در عهدنامه 1975 الجزایر بین دو کشور در مورد اروند رود، عنوان کرد. صدام نیز در فروردین ماه 1359 / آوریل 1980 طى گفتگویى که به وسیله خبرگزاریها مخابره شد، یکى از شرطهاى توقف جنگ بین ایران و عراق را بازگرداندن دنباله اروند رود به حالت قبل از سال 1975 م بیان کرد. وى طى یک حمله شدید به رهبران ایران تاکید کرد که عراق آماده است‏با زور تمام اختلافات خود را با ایران حل کند. (1)
شرایط نخستین آتش بس رسمى که توسط عراق در 5 مهر 1359 / 28 سپتامبر 1980 انتشار یافت، نشاندهنده هدف رهبر عراق از جنگ در سطح ملى است. این بیانیه برقرارى صلح را در گرو تحقق چند شرط قرار داده است: به رسمیت‏شناخته شدن حقوق ارضى عراق از سوى ایران، قطع مداخله در امور داخلى عراق، قول متقابل براى رعایت مناسبات حسن همجوارى و بازگرداندن سه جزیره در خلیج فارس (تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسى) به صاحبان به حق عرب آنها. (2)
از این شرایط، آخرین مورد احتمالا کم اهمیت‏ترین است. اما اشاره رژیم عراق به آن، جلب افکار عمومى براى تاکید بر این امر بود که عراق از جانب کل ملت عرب دست‏به تلاش زده است. بر این اساس، در اواخر تیرماه 1359 / ژوئن 1980 صدام در همین رابطه اظهار داشت: «اینک توانایى نظامى براى استرداد سه جزیره واقع در خلیج فارس که توسط شاه اشغال شده است را داریم. از زمان اشغال این سه جزیره هرگز ساکت ننشسته‏ایم و پیوسته خود را از نظر نظامى و اقتصادى براى پس گرفتن این جزایر آماده کرده‏ایم‏» . (3)
بنا به برخى تحلیلها، همچنین جنگ براى صدام، نقطه اوج سیاستهاى وى براى جلب علاقه آمریکا به تواناییهاى عراق به منظور جانشینى ایران زمان شاه به صورت یک قدرت منطقه‏اى، محسوب مى‏شد. (4)
این جهت گیرى بدان خاطر بود که خط مشى دفاعى آمریکا در قبال منطقه، مرکز ثقل خود را بر روى تجهیزات لازم نظامى براى حامیان خود در منطقه - اساسا عربستان سعودى و ایران - به عنوان ابزارى براى تشکیل یک شبکه دفاعى در منطقه که بتواند تامین کننده منافع متقابل باشد، استوار کرد، (5) و عراق مى‏توانست‏با شرایط خاص آن زمان، این نقش را ایفا کرده و به آلترناتیو رژیم شاه تبدیل شود. مجله نیوزویک درباره چنین گرایشى در میان رهبرى عراق بر این عقیده بود که اهداف عراق چیزى کمتر از تسلط بر خلیج فارس و شاید سراسر خاورمیانه با هزینه اجتناب‏ناپذیر دو ابرقدرت نیست. زیرا در این میان خلاءى وجود داشت که مى‏بایست پر شود. مصر به خاطر شرکتش در مذاکرات صلح کمپ دیوید منزوى و مطرود شده بود، سوریه گرفتار مشکلات داخلى بود و ایران که روزى ژاندارم خلیج فارس بود در هرج و مرج به سر مى‏برد. پس عراق کاندیداى امیدبخش براى این خلاء محسوب مى‏شد. زیرا تجهیزات وسیعى از سلاحهاى مدرن را که بیشتر از شوروى و اروپاى غربى تامین شده بود در اختیار داشت. همچنین بر خلاف عربستان سعودى و حکومتهاى خلیج فارس، داراى جمعیتى بالغ بر 13 میلیون نفر بود. (6)
درباره هدفهاى عراق در سطح ملى، دیدگاه دیگرى ناظر بر این معناست که آغاز جنگ در جهت گسترش فرهنگ ملت عراق در منطقه است. (این دیدگاه آقاى محسن رضایى، فرمانده پیشین سپاه پاسداران، مى‏باشد) و در چارچوب نظریه «منازعه فرهنگ سیاسى میان ملتها» مطرح شده است. مطابق این نظریه، مابین کشورها و ملتها نوعى منازعه فرهنگى سیاسى وجود دارد که هر یک در صدد گسترش فرهنگ خود در قلمرو ملت دیگر است. ناتوانى از گسترش این فرهنگ از مجارى عادى و طبیعى موجب مى‏شود که حکومتها از راه جنگ به این مهم مبادرت ورزند. عناصر دیگر این نظریه که وجود آنها براى وقوع جنگ لازم شمرده مى‏شود عبارتند از:
1- تطبیق انگیزه‏هاى شخصى (فرهنگى - سیاسى) رهبران با انگیزه ملت در درون واحد سیاسى، 2- تطابق انگیزه‏هاى سطح بین المللى با انگیزه‏هاى ملى (در مورد کشورهایى که به عنوان قدرت بین المللى شناخته نمى‏شوند)، 3- اعتماد به موفقیت، درباره انگیزه‏ها، همگرایى و اشتراک نظر ملتها و رهبران در جهت‏گیرى سیاست‏خارجى، واحد سیاسى نقش اساسى دارد. علاوه بر این منافع، ایجاد انگیزه نیز مهم است.
مبتنى بر نظریه مزبور، ملت عراق به طور بالقوه در صدد گسترش فرهنگ سیاسى خود به بیرون از مرزهاى کشور بوده است. اما تعریف غلط رهبران از انگیزه‏ها، این ملت را در مقابل جمهورى اسلامى قرار داد. (7)
هدف دیگر عراق، آن گونه که مقامات رسمى این کشور بیان کرده‏اند، براندازى حکومت و تجزیه خاک جمهورى اسلامى بوده است. صدام حسین در مصاحبه 21 آبان 1359 / 12 نوامبر 1980 مندرج در مطبوعات عراق، در مورد اهداف کلى عراق اظهار داشت:
«ما از تجزیه و انهدام ایران ناراحت نمى‏شویم و با صراحت اعلام مى‏داریم در شرایطى که این کشور دشمن ماست، هر فرد عراقى و یا شاید هر فرد عرب مایل به تقسیم ایران و خرابى آن خواهد بود.» طارق عزیز، وزیر خارجه عراق، نیز هشت ماه پس از جنگ گفت: «وجود پنج ایران کوچک بهتر از وجود یک ایران واحد خواهد بود.» وى اضافه کرد: «ما از شورش ملتهاى ایرانى پشتیبانى خواهیم کرد و همه سعى خود را متوجه ایران خواهیم کرد.» صدام حسین نیز در فروردین ماه 1360 در مقابل جمعى از نفرات ارتش ملى (جیش الشعبى) که عازم جبهه‏هاى جنگ بودند همین هدف را چنین توضیح داد:
«ما آماده‏ایم هر گونه کمک منجمله سلاحى که مورد نیاز مردم عرب خوزستان و سایر ملتهاى ایران به ویژه کردها، بلوچها و همه وطن‏پرستان واقعى و شریف مى‏باشد، به آنها بدهیم. ما به تمامیت ارضى ایران علاقه‏اى نداریم و این استراتژى ماست که از مدتها پیش اعلام کرده‏ایم‏» . (8)
هدف براندازى نظامى نیز از جانب مقامات عراقى مورد تاکید قرار گرفت. حدود یک سال پس از جنگ، طاها یاسین رمضان، معاون نخست وزیر عراق، در این باره گفت: «این جنگ به خاطر عهدنامه 1975 م و یا چند صد کیلومتر خاک و نصف اروند رود نیست، این جنگ به خاطر سرنگونى رژیم جمهورى اسلامى ایران است‏» . (9)
این هدف عراق در رسانه‏هاى غربى نیز درج شد. روزنامه «کریستین ساینس مانیتور» از قول «ادوارد وودلاک‏» ، استاد دانشگاه جرج تاون نوشت: «احتمالا یکى از هدفهاى عراقیها سرنگونى رژیم [امام] خمینى است‏» . (10)
عراق و کشورهاى منطقه و قدرتهاى بزرگ اروپایى، نسبت‏به براندازى نظام جمهورى اسلامى، اشتراک نظر داشتند. اما تغییر رفتار به عنوان یک حداقل، مورد توافق تمام قدرتهاى بزرگ بود. از این رو، آمریکا و بلوک غرب همراه با عراق و کشورهاى منطقه در صدد بودند بازى جدیدى راه بیاندازند که طى آن انقلاب اسلامى را مهار کرده جمهورى اسلامى را به همگرایى با خانواده جهانى واداشته و یا از طریق براندازى به بحران موجود خاتمه دهند. زیرا ادامه این روند با منافع غرب و آمریکا در تضاد بود. از این رو، اقدامات گوناگونى توسط آمریکا و با حمایت‏بلوک غرب علیه انقلاب اسلامى صورت گرفت. این اقدامات در دو سطح ملى و بین المللى به اجرا گذاشته شد. در سطح ملى آشوب، اغتشاش و به راه انداختن جنگ داخلى توسط اقلیتهاى قومى و جریانهاى وابسته به نظام پیشین و فعال شدن گروههاى به اصطلاح چپ در صحنه فرهنگى و اجتماعى و مانند آن را مى‏توان برشمرد. در سطح بین المللى و منطقه‏اى مى‏توان از این اقدامات نام برد: جنگ روانى و تبلیغاتى به منظور انزواى سیاسى ایران، قطع ارتباطات دیپلماتیک، مسدود کردن اموال و داراییهاى ایران، محاصره اقتصادى و حمله نظامى به طبس. حمله به طبس در واکنش به تصرف سفارت آمریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، صورت گرفت. اما عملیات نظامى آمریکا در کویر طبس با شکست مواجه شد. پس از پیروزى انقلاب اسلامى، سنگین‏ترین ضربه وارده به آمریکا، گروگانگیرى دیپلماتهاى این کشور توسط دانشجویان بود. (11)
دانشجویان مسلمان مدعى بودند که سفارت آمریکا در تهران به جاى فعالیت دیپلماتیک به امر جاسوسى و براندازى جمهورى اسلامى پرداخته است. این ادعاى آنها پس از انتشار اسناد سفارتخانه مورد قبول همگان واقع شد.
شکست عملیات طبس، دور جدیدى از اقدامات را در دستور کار بلوک غرب به پیشتازى آمریکا قرار داد. روزنامه نیویورک تایمز پنج ماه قبل از آغاز حمله عراق در اردیبهشت 1359 / آوریل 1980 از طرحهاى مرحله به مرحله دولت آمریکا در این زمینه پرده برداشت. این روزنامه نوشت:
«دولت آمریکا پس از شکست عملیات طبس، امکان اجراى سه طرح نظامى بسیار مهم را بررسى مى‏کند. طرحهاى مزبور عبارتند از: پیاده کردن نیروى نظامى در شهرهایى که محل نگهدارى گروگانهاى آمریکاست، مین گذارى در میادین صدور نفت‏یا بمباران پالایشگاههاى ایران.» نیویورک تایمز مى‏افزاید: «واشنگتن امیدوار است که تحریم اقتصادى و سیاسى ایران بتواند در تیرگى روابط ایران و عراق تاثیر بیشترى داشته باشد.» عده‏اى معتقدند چشم انداز جنگ با کشورى نیرومند، شاید ایران را وادار سازد در سیاست‏خود تجدید نظر کند. (12)
ما قبل از تحمیل جنگ، طرح دیگرى باید اجرا مى‏شد که در صورت موفقیت‏به حیات جمهورى اسلامى ایران خاتمه مى‏داد و در صورت عدم موفقیت، جنگ آغاز مى‏شد. از این رو در مورخ چهارم تیرماه 1359 کودتاى نوژه با همکارى عناصر داخلى و بین المللى به اجرا گذاشته شد. اما این بار نیز بخت‏با انقلاب بود و آمریکا بار دیگر شکست را پذیرا شد. در چنین شرایطى برژینسکى، مشاور امنیتى کارتر، رئیس جمهور آمریکا، اظهار داشت:
«استراتژى آمریکا در مقابله با انقلاب ایران باید تقویت دولتهایى که توان انجام عملیات نظامى علیه رژیم [امام] خمینى را دارا هستند مورد توجه قرار دهد» . (13)
متعاقبا، برژینسکى در نیمه تیرماه سال 1359 در اردن محرمانه با صدام حسین دیدار کرد. بنا به اظهارات گرى سیک، برژینسکى در دیدار خود با صدام این تلقى عمدى را در وى ایجاد کرد که واشنگتن در مورد تهاجم عراق به ایران به بغداد چراغ سبز نشان داده است. مجله فیگارو درباره اهمیت این دیدار نوشته است:
«جریان جنگ عراق و ایران در واقع از ژوئن (تیرماه) گذشته، زمانى آغاز شد که برژینسکى به اردن سفر و در مرز میان دو کشور اردن و عراق با شخص صدام ملاقات کرد و قول داد که از صدام حسین حمایت کند و این امر را تفهیم کرد که آمریکا، با آرزوهاى عراق در مورد اروندرود و احتمال برقرارى یک جمهورى عربستان در این منطقه مخالفتى نخواهد کرد» . (14)
در پى این دیدار، کارتر اجازه فروش پنج فروند جت‏بوئینگ مسافربرى را به عراق صادر و چند روز پیش از حمله به ایران، تحریم فروش موتورهاى جنرال الکتریک به بغداد را ملغى کرد. به رغم وجود بدبینیهاى چندى بین دو کشور، واشنگتن بغداد را ابزار مهم و شاید تنها کشورى مى‏دید که مى‏توانست‏با دشمنش یعنى ایران درگیر شود. (15)
صدام حسین نیز که پس از روى کار آمدن در پى نزدیکى به آمریکا بود و شرایط انقلابى در ایران را با توجه به تعارض آن با منافع آمریکا، بهترین فرصت تشخیص داده، براى جلب خشنودى آمریکا گامهاى لازم را برداشت: در دیماه 1359 همراه با کشورهاى محافظه کار عرب، تجاوز شوروى به افغانستان را محکوم کرد و مدتى بعد پیشنهاد منشور ضد شوروى در خاورمیانه را ارائه داد. ژانویه سال بعد، اشغال سفارت آمریکا در ایران از سوى بغداد محکوم شد.مهمتر از همه رئیس جمهور عراق، مناسبات دوستانه خود را با عربستان سعودى تحکیم بخشید و خود را حامى ثبات ریاض در برابر رادیکالیسم اسلامى خواند. در 5 فروردین 1359 / 25 مارس 1980 یک پیمان ضد شوروى بین ریاض و بغداد به امضا رسید. این پیمان در حمایت از یمن شمالى بود که در نظر اشت‏شورش سوسیالیستى مورد حمایت‏شوروى و نشات گرفته از یمن جنوبى را سرکوب کند. همزمان، صدام حسین از جبهه امتناع اعراب که براى مبارزه با کمپ دیوید تشکیل شده بود کناره‏گیرى کرد. (16)
علاوه بر این، صدام حسین با درکى که از سیاست آمریکا داشت، یک روز پس از اعلام قطع رابطه آمریکا با ایران در تاریخ 20/1/1359 هجرى شمسى، اعلام کرد: «عراق آماده و مجهز است تا براى دفاع از حاکمیت و افتخار خود به جنگ دست‏بزند» . (17)
این هماهنگى میان آمریکا و عراق که از همگرایى آنها در مقابله با انقلاب اسلامى ناشى مى‏شد زمینه را براى تجاوز عراق به ایران به عنوان اقدام نهایى فراهم ساخت. به ویژه که آخرین وضعیت نظامى، اقتصادى و اجتماعى ایران که شامل اطلاعات دقیقى بود، توسط آمریکا از طریق عربستان در اختیار عراق گذاشته شد و موجب دلگرمى و پشت گرمى هر چه بیشتر این رژیم گردید. مجله ژون آفریک در مورخ 9 ژوئن 1982 نوشت:
«زمامداران عربستان هنگام استقبال از صدام، درست‏یک ماه مانده به شروع جنگ، هدیه شاهانه‏اى به او دادند و آن گزارشى بود تهیه شده از سوى دستگاههاى سرى آمریکا که در آن اوضاع اقتصادى، اجتماعى و نظامى ایران تشریح شده بود. حتى بیشتر از این، در این سند واقعیات دقیقى درباره وضع ارتش ایران، تعداد نفرات آن، مواضع و تجهیزات قابل بهره‏بردارى آن و اطلاعات مختلف دیگر که بسیار محرمانه بود به او منعکس کردند. خلاصه آنکه یک نقشه کامل تهاجم تهیه شده بود» . (18)
پى‏نوشت‏ها:
1) تحلیلى بر جنگ تحمیلى رژیم عراق علیه ایران، دفتر حقوقى وزارت امور خارجه، بهمن 1361، ص 5- 4.
2) رالف کینگ، پیشین، صص 4- 2.
3) پیشین، ص 101.
4. [Guardian,23october,1980. ]
5) ویلیام جى اولسون، جنگ خلیج فارس: صلح در دوران ما، 1985، ترجمه خبرگزارى جمهورى اسلامى، 2/10/64، ص 17.
6. [ News Week, 7December 1980]
7) محسن رضاى، درس «تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق‏» دوره دکترى علوم نظامى، دانشکده فرماندهى و ستاد سپاه پاسداران، 31 فروردین 1374 ه. ش.
8) پیشین، صص 2- 101.
9) مصاحبه طاها یاسین رمضان با روزنامه الثوره مورخ دى ماه 1360 (ژانویه 1982)
[christian Science Monitor, 26 september 1980]
11) حضرت امام خمینى (س) ضمن آنکه این رویداد را انقلابى بزرگتر از انقلاب اول نامیدند، اظهار داشتند: ابهت آمریکا شکسته شد (نقل به مضمون) .
12) منوچهر محمدى و دیگران، جنگ تحمیلى (مجموعه مقالات)، [دکتر منوچهر محمدى، جنگ ایران و عراق: یک بررسى همه جانبه]، دانشکده فرماندهى و ستاد سپاه پاسداران، تهران 1373، صص 9- 8.
13) على اصغر کاظمى، مدیریت‏بحرانهاى بین‏المللى، دفتر مطالعات سیاسى و بین‏اللملى، تهران 1367، ص 65.
14) روزنامه انقلاب اسلامى، 17 آذر 1359 ه.ش به نقل از فیگارو. (منبع : جنگ عراق و ایران، رویارویى استراتژى‏ها ،نویسنده: حسین اردستانى )

دوم . دستاوردهای دفاع مقدس:
الف) دستاوردهاى داخلى
1) تثبیت انقلاب: یکى از ثمرات بزرگ دفاع مقدس، تثبیت انقلاب بود، یعنى در سایه جنگ بود که انقلاب تثبیت شد و ضد انقلاب ها رانده شدند و نیروهاى وابسته به شرق و غرب کم کم شناخته شده به دست نیروهاى انقلاب از نظام کنار گذاشته شدند.مصداق بارز این ادعا، روشن شدن شخصیت تروریستى و ضد دینى گروهک مجاهدین خلق (منافقین) براى ملت ایران بود که در سایه جنگ محقق گردید. در سایه ء جنگ ملت ایران بهتر از گذشته توانستند حق را از باطل، خودى را از غیر خودى تشخیص داده و در راستاى آفت زدایى انقلاب گام بردارند. و نتیجه این هوشیارى تثبیت انقلاب بود.
2) تثبیت تمامیت ارضى: استمرار جنگ پس از فتح خرمشهر منجر به تثبیت تمامیت ارضى و امنیت مرزى جمهورى اسلامى در منطقه شد نگاهى به تاریخ گذشته ایران نشان مى دهد که در طول دو قرن گذشته، این تنها جنگى بوده، است که ایرانیان حتى یک وجب از خاک میهن اسلامى خود را به بیگانگان نداده اند، در قرون گذشته طى دو جنگ ایران و روس، قسمت اعظمى از قلمرو ایران به بیگانگان واگذار گردید و همین امر، یعنى عدم توانایى حکومت ایران در مقابل دست اندازى بیگانگان به خاک خود، باعث گردید که در سال 1350 نیز با یک سناریوى شیطانى، استان چهاردهم یعنى بحرین را از ایران جدا ساخته در صحنه بین المللى استقلال آن را اعلام نمایند. اما در این جنگ، با این که بسى عظیم تر و حساس تر از جنگ هاى گذشته بود تمامیت ارضى کشور به تمام و کمال حفظ گردید. یک کشور با غیرت ممکن است خسارات زیادى را بپذیرد، اما حاضر نیست ناموس ملى خودش را بدست بیگانگان بدهد.
3) افزایش توان نظامى: یک ارتش منظم و کلاسیک، دست کم یک دهه زمان نیاز دارد تا بتواند خودش را سازماندهى و تقویت نماید در صورتى که سپاه پاسداران انقلاب اسلامى توانست در کوتاه ترین مدت ممکن سه نیروى مقتدر زمینى، دریایى و هوایى را سازماندهى کرده و با جدیدترین روش هاى نظامى به کارگیرى نماید. همچنین انبوهى از تجربیات را طى این هشت سال، توشه خود سازد. علاوه بر این صنایع نظامى به حد مطلوبى توسعه داده شد و در برخى موارد به حد خودکفایى رسید. حضرت امام هم در این زمینه مى فرمایند: ما تنها در جنگ بود که توانستیم صنایع نظامى خود را به حد مطلوبى از رشد برسانیم.
پس از اتمام جنگ نیز تجربیات هشت سال دفاع مقدس، قدرت نظامى ایران را تا حد کشورهاى پیشرفته منطقه افزایش داده و یک حالت بازدارندگى بسیار قوى در مقابل قدرت هاى نظامى منطقه به جود آورد. ساخت موشک دوربرد شهاب 3 و آزمایش موفقیت آمیز آن، چنان دشمنان ما از جمله رژیم اشغالگر قدس را شگفت زده کرد که سبب شد موضع گیرى هاى تندى در قبال این حرکت مقتدرانه جمهورى اسلامى در صحنه بین المللى از خود بروز دهند.
ساخت تانک ذوالفقار با قدرت مانور بالا، بازسازى هواپیماهاى جنگى، تولید قطعات هواپیما و سلاح هاى سنگین و خودکفایى در ساخت سلاح هاى سبک و نیمه سنگین، ساخت هواپیماى بدون سرنشین و... بسیارى موارد دیگر از جمله ثمراتى است که در سایه 8 سال دفاع مقدس نصیب مملکت ما شد.
تجربه در امر مهندسى جنگ، راه سازى، سد سازى، کشتى سازى، صنایع الکترونیک، پزشکى، داروسازى و مانند آن، از دیگر ثمرات دفاع مقدس است که از آن ها در امر بازسازى کشور به نحو مطلوب استفاده شده و مى شود.
ب) دستاوردهاى بین المللى دفاع مقدس
1) تثبیت انقلاب اسلامى در صحنه بین المللى؛ در صحنه بین الملل، جهان توانست بفهمد انقلاب ما یک انقلاب اصیل با پشتوانه الهى و مردمى و تصور انهدام انقلاب در کوتاه مدت یک امر واهى است.
هشت سال دفاع خستگى ناپذیر و مخلصانه که تثبیت کامل و مقتدرانه نظام را به همراه داشت، قدرت هاى منطقه اى و فرامنطقه اى را واداشت تا نظام جمهورى اسلامى را به رسمیت شناخته و به حقوق ملى و بین المللى آن به عنوان یک نظام مستقل سیاسى و قدرتمند اعتراف نمایند. درخواست رسمى و مکرر امریکا جهت ایجاد ارتباط با ایران مصداق بارز چنین فرضیه اى است.
2) شناساندن بعد فرهنگى و مکتبى انقلاب در صحنه بین الملل؛ در سایه دفاع مکتبى، بعد دینى انقلاب به مردم جهان شناسانده شد. و این امر موجب شکل گیرى حرکت هاى آزادى بخش در جهان گردید و مسلمانان را به بازگشت به خویشتن فراخواند. مرحوم حاج سید احمد خمینى(ره) در مصاحبه خود مى گوید:
من نمى گویم که اگر جنگ نبود انقلاب شکست مى خورد، اما اگر جنگ نبود بعد فرهنگى و مکتبى بودن انقلاب ما در دنیا شناخته نمى شد. جنگ موجب شد که اکثر خبرهاى دنیا در هشت سال جنگ در مورد ایران از رسانه هاى گروهى پخش شود. قدرت انقلاب، تفکر امام، برخورد انقلاب با ارزش هاى ترسیم شده از سوى غرب و... در لابه لاى جنگ، به دنیا منتقل شد، وقتى اینطور شد، در تمام نیروهاى اسلامى و هسته هاى مقاومت که نقاط بسیار قوى ادامه جنگ بودند امیدى پدید آمد، اگر شما مى بینید که در جریان سلمان رشدى، مسلمانان دنیا به خیابان ها مى ریزند و فتواى امام چنان واکنش هایى به وجود مى آورد، این آگاهى است که در خلال هشت سال جنگ توسط دشمنان ما به آن ها منتقل شده است؛ چون امام که محور تمام اخبار بودند تفکرشان تفکر اسلامى بود. اسلام و دیدگاههاى اسلامى امام به بهترین وجه در آن دوران براى تمام دنیا و مسلمانانى که در اقصى نقاط جهان هستند مخابره شد... لذا موضع ما در مقابل اسرائیل، ارتجاع منطقه و... غیره در خبرها و گزارشات بیان مى شد.
وقتى حرف امام منتقل مى شود که آمریکا هیچ غلطى نمى تواند بکند و ما دندان هاى آمریکا را در دهانش خرد مى کنیم و... توسط خبرگزارى ها منتقل و به وسیله رادیوها و رسانه هاى همگانى بیان مى شد این باعث مى شد که مسلمان ها خویشتن را باز یابند. درست است که حرف امام بود ولى سیستم ارتباطى حرف امام، جنگ بود.
3) دستاوردهاى بین المللى دفاع مقدس از دیدگاه امام؛ حضرت امام همواره 8 سال دفاع مقدس را موهبتى الهى مى دانستند و معتقد بودند در سایه آن، ثمرات عظیمى نصیب این کشور شد؛ از جمله:
ما انقلابمان را در جنگ به جهان صادر نموده ایم، ما مظلومیت خویش و ستم متجاوزان را در جنگ ثابت نمودیم، ما در جنگ پرده از چهره تزویر جهانخواران کنار زدیم، ما در جنگ دوستان و دشمنان مان را شناخته ایم... ما در جنگ ابهت دو ابر قدرت شرق و غرب را شکستیم... ما در جنگ به مردم جهان و خصوصا مردم منطقه نشان دادیم که علیه تمامى قدرت ها و ابرقدرت ها سالیان سال مى توان مبارزه کرد. جنگ ما کمک به فتح افغانستان را به دنبال داشت، جنگ ما فتح فلسطین را به دنبال خواهد داشت، جنگ ما موجب شد که تمامى سردمداران نظام هاى فاسد در مقابل اسلام احساس ذلت کنند جنگ ما بیدارى پاکستان و هندوستان را به دنبال داشت و... .
بدین ترتیب مى بینیم که خسارات مادى و معنوى جنگ، در مقابل برکاتى که به واسطه دفاع مقدس نصیب ملت غیور ایران و میهن اسلامى ما گردید، بسیار ناچیز است.
( منبع : پاسخ به دو پرسش درباره دفاع مقدس ، حسین ترابىمجله حصون، شماره 8، تابستان 1385) (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 14/100139291)

دلایل آغاز جنگ عراق علیه ایران

دلایل آغاز جنگ عراق علیه ایران

. رقابت ایدئولوژیکی عراق با ایران: صدام به ایدئولوژی حزب بعث معتقد بود و قهرمان تحقق آن به شمار می‌رفت. این ایدئولوژی با طرح شعارهایی چون وحدت جهان عرب، سوسیالیسم، ناسیونالیسم عربی و غیره در پی متحد ساختن اعراب و جلب توجه آنان به رهبری حزب بعث عراق بود. در مقابل، انقلاب اسلامی ایران و شعارهای آن جاذبه بیشتری برای ملت‌های عرب داشت و رقیبی سرسخت برای ایدئولوژی بعثی محسوب می‌شد.

لذا صدام حسین ناچار بود برای تحقق اهداف خود و تثبیت ایدئولوژی بعثی، به رویارویی با انقلاب اسلامی ایران و اصول و مبانی آن بپردازد. در میان همسایگان ایران، کشور عراق با داشتن 62 درصد شیعه، خطر را بیش از دیگر کشورها احساس می‌کرد. خطری که باعث بروز تظاهرات و راهپیمایی‌ها و دیگر حرکت‌های اعتراض‌آمیز مردمی به رهبری آیت‌الله سید محمدباقر صدر شده بود.

اروندرود بهانه‌ای برای آغاز جنگ بود

2. برقراری حاکمیت مطلق بر اروندرود: برخی معتقدند اختلاف ایران و عراق بر سر اروندرود، اصلی‌ترین عامل وقوع جنگ بوده است. به اعتقاد آنها مساله اروندرود چندین بار به تیرگی روابط دو کشور و حتی قطع رابطه انجامید و دو کشور ایران و عراق تا مرز جنگ پیش رفتند تا اینکه در نهایت عراق که در موضع ضعف بود، در سال 1975، طی قرارداد الجزایر، خواست ایران را مبنی بر حاکمیت مشترک دو کشور بر اروندرود پذیرفت. اما همواره به دنبال فرصتی بود تا این قرارداد را لغو نماید. صدام در سخنرانی‌هایش، پیش از جنگ و در جریان حمله به ایران، همواره اعتراف می‌کرد که جنگ را برای لغو قرارداد الجزایر و استقرار دوباره حاکمیت عراق بر اروندرود (شط‌العرب) آغاز کرده است.

تحریف وقایع تاریخی و جغرافیایی و رویای عربستان بزرگ

3. تجزیه خوزستان از ایران: دولت عراق پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تلاش‌های گسترده‌ای را برای تجزیه استان خوزستان آغاز کرد. مشکلات موجود ناشی از انقلاب و ضعف دولت مرکزی ایران فرصت خوبی برای دولت عراق فراهم کرد تا مطامع توسعه‌طلبانه خود را درباره خوزستان به اجرا گذارد.

از همان روزهای نخست پیروزی انقلاب، عراق حقایق تاریخی مربوط به خوزستان را تحریف کرد. این اقدام با چاپ فراوان نقشه‌های جغرافیایی جعلی که در آن بخش‌هایی از سرزمین ایران، مانند خوزستان و بلوچستان از کشور تفکیک شده بود، همراه بود. در یکی از این نقشه‌ها، تمام دامنه‌های جنوبی زاگرس و حتی مناطق سه هزار ساله آریانشین جزء منطقه «عربستان بزرگ» (شامل خوزستان و نواحی اطراف آن) آورده شده بود. بدین معنا که این محدوده می‌بایست از ایران جدا و ضمیمة عراق می‌شد.

کمک شاپور بختیار و اویسی به عراق

بر پایه برخی گزارش‌ها، تجاوز عراق به ایران بر اساس طرح تجزیه خوزستان ایران که در وزارت امور خارجه انگلیس تهیه شده بود استوار بود. بر اساس این طرح، قرار بود ارتش عراق با کمک شاپور بختیار و غلامعلی اویسی، در مدت یک هفته استان خوزستان را به اشغال خود در آورند و سپس «جمهوری آزاد ایران» را تحت رهبری بختیار تشکیل دهند. پایتخت جمهوری جدید نیز می‌بایست شهر اهواز باشد. کردستان ایران نیز پس از اشغال به این جمهوری ملحق می‌شد. طبق این طرح پس از گذشت یک دوره، خوزستان به طور رسمی ضمیمه عراق می‌شد.

4. سرنگون کردن دولت ایران: دولت عراق تمایل خود را به سرنگون ساختن دولت جمهوری اسلامی ایران یا تضعیف انقلاب اسلامی ایران هرگز پنهان نکرد. طه‌یاسین رمضان معاون اول نخست‌وزیر و فرمانده ارتش خلقی عراق در مصاحبه اختصاصی با روزنامه الثوره (ارگان رسمی حزب بعث) در ژانویه 1980 اظهار کرد: «ما بر این نکته تأکید می‌کنیم که جنگ به پایان نخواهد رسید مگر اینکه رژیم حاکم بر ایران به کلی منهدم شود».

وقتی عراق خود را نماینده تمام اعراب معرفی کرد

5. ایفای نقش ژاندارم منطقه: از نظر حاکمان وقت عراق پیروزی انقلاب اسلامی ایران تعادل قوا را در منطقه خلیج‌فارس به نفع عراق تغییر داد. سقوط شاه که ژاندارم غرب در خلیج‌فارس بود، خلأ قدرتی در منطقه خلیج‌فارس به وجود آورد. حتی قبل از آن، آخرین نخست‌وزیر دوران شاهنشاهی ایران اعلام کرد که ایران دیگر تمایلی به اجرای نقش ژاندارمی در خلیج‌فارس ندارد.

صدام حسین تجاوز عراق به ایران را دفاع از ملت عرب، کشورهای خلیج‌فارس و حفظ ویژگی «عربی بودن» خلیج‌فارس عنوان می‌کرد. وی در سخنرانی رادیویی خود در28 سپتامبر 1980 در این باره گفت: «این جنگ تنها برای ما نیست، بلکه بیشتر برای تمام اعراب و همچنین ویژگی عربی بودن خلیج‌ است. عراق از طرف ملت عرب و شهروندان خلیج‌‌ می‌رزمد».

تلاش برای تشکیل امت واحد عربی با حمله به ایران

6. رهبری جهان عرب: صدام حسین رؤیای رهبری جهان عرب را نیز در سر می‌پروراند. از نظر ایدئولوژیکی، رسالت تاریخی حزب بعث ایجاد یک امپراتوری به رهبری این حزب بود. شعار حزب بعث «امه عربیه واحده، ذات رساله خالده» (امت عربی واحد، رسالتی جاویدان) است. از نظر حزب بعث، اعراب به رغم تقسیم به کشورهای مختلف همیشه ملت واحدی را تشکیل می‌داده‌اند و اکنون نیز باید مرزهای بین کشورهای عربی از میان برداشته شود و اعراب مجدداً ملت واحدی را تشکیل دهند.

رسالت تاریخی حزب بعث احیای عظمت عصر جاهلیت اعراب و امپراتوری‌های امویان و عباسیان است. به همین دلیل، صدام جنگ عراق علیه ایران را «قادسیه دوم» یا «قادسیه صدام» نامید. در این زمان مصر با امضای موافقت‌نامه «کمپ‌دیوید» نقش رهبری خود را در جهان عرب از دست داده بود و صدام حسین خود را برای پرکردن خلأ رهبری مصر در جهان عرب، شایسته می‌دید.

مساله جزایر سه گانه خلیج فارس

7. ادعا در مورد جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس: مقامات مسئول عراقی بارها در سخنان خود به مساله جزایر سه‌گانه ایرانی ابو‌موسی‌، تنب بزرگ و تنب کوچک اشاره کرده و خواستار استرداد آنها شده بودند. این‌گونه اظهارات از 6 ماه قبل از آغاز تجاوز عراق به ایران افزایش یافت. مقامات عراقی ضمن اینکه از ایران می‌خواستند جزایر سه‌گانه را بازگرداند، عراق را متعهد به بازپس‌گرفتن این جزایر می‌دانستند.

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد و می‌تواند در بررسی علل آغاز جنگ مؤثر باشد، شرایط زمانی است که جنگ عراق علیه ایران آغاز می‌شود. در این زمان نظام بین‌المللی بین امریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق تقسیم شده و جنگ سرد بین امریکا و شوروی در جریان است. در این دوره کشورهای جهان از جمله ایران و عراق به نوعی تحت نفوذ و سیطرة یکی از دو قدرت برتر قرار دارند.

عدم وابستگی ایران به شرق و غرب و احساس خطر ابر قدرت‌ها

ایران در دوره پهلوی، تحت نفوذ امریکا بود و یکی از کشورهای اقماری این ابرقدرت محسوب می‌شد اما پیروزی انقلاب اسلامی به دوران تسلط امریکا بر ایران پایان داد و ایران به عنوان کشوری آزاد و مستقل، دوران جدیدی از حیات خود را آغاز کرد. در این بین آنچه بیش از حد قابل توجه بود عدم وابستگی انقلاب ایران به ابرقدرت دیگر (شوروی سابق) بود.

ایران موفق شده بود بدون ارتباط با یکی از دو ابرقدرت و سایر قدرت‌ها، انقلاب خود را به پیروزی رسانده، نظام جمهوری اسلامی را تأسیس نماید و به حیات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی خود به صورتی مستقل ادامه دهد. این مساله خوشایند دو ابرقدرت به ویژه امریکا نبود لذا این کشور همواره تلاش می‌کرد تا مانع از موفقیت این تجربة جدید در جهان شود. به همین دلیل توطئه‌های بی‌شماری علیه انقلاب اسلامی ایران تدارک دیده شد. از جمله این اقدامات می‌توان به بحران‌های منطقه‌ای در کردستان، خوزستان، گنبد، سیستان و بلوچستان، کودتای نوژه و ... اشاره کرد.

با خنثی شدن توطئه‌های فوق علیه ایران، تنها راه باقیمانده برای سرکوب انقلاب اسلامی، تحمیل یک جنگ تمام عیار به ایران بود. برخی تحلیلگران و صاحب‌نظران سیاسی معتقدند که هم‌سویی منافع امریکا، عراق و کشورهای منطقه با یکدیگر سبب به وجود آمدن جنگی گسترده علیه ایران شد که در صورت شکست ایران در این جنگ، هر یک از کشورهای مورد نظر به نوعی به اهداف و مقاصد خود دست می‌یافتند.

شرایط داخلی ایران که دشمن را به طمع می‌انداخت

در زمینه رویدادهای داخلی نیز؛ وقایع به گونه‌ای بود که در ذهن ناظران خارجی بیش از هر چیز تشتت و از هم پاشیدگی و ضعف و سستی را القا می‌کرد و طماعان را به طمع می‌انداخت. در صحنه سیاست داخلی؛ تشتت و چند گونگی آرا در حد نهایت خود جلوه می‌کرد. سقوط دولت موقت؛ اختلافات و جهت گیری‌های داخلی را پایان نداد بلکه آنها را در مسیر تازه‌ای قرار داد.

در مجموع، گروهی از دولت‌مردان و سیاست‌مداران پیرامون اولین ریاست‌جمهوری گرد آمدند و گروهی دیگر حول روحانیت در صحنه؛ بویژه دکتر بهشتی؛ دبیر کل حزب جمهوری اسلامی جمع شدند. سایر فرقه‌ها و گروه‌های قابل ذکر و تمامی امکانات سیاسی و روانی نیز به همین گونه دوباره جمع شده بودند و در چشم ناظران خارجی و آگاهان داخلی، همه چیز حاکی از یک اختلاف و تفرقه عظیم سیاسی بود.

مشکلات اقتصادی حکومت جدید هم با توجه به دو عامل؛ یکی تلاطم و نابسامانی‌های طبیعی یک انقلاب و دوم کمبود ارز و مشکلات ناشی از قطع فروش نفت به عنوان مهمترین منبع درآمد کشور و خروج سرمایه‌های کلان در زمان انقلاب از سوی وابستگان رژیم ساقط شده؛ کشور را در آستانه وضعی شبیه به ورشکستگی قرار داده بود.

گروه‌هایی که به تضعیف انقلاب می‌پرداختند

مشکل گروه‌ها؛ بخشی دیگر از نا بسامانی‌های انقلاب را رقم می‌زد. این گروه‌ها در سه زمینه به تضعیف انقلاب اشتغال داشتند؛ یکی ترور یا بدنام کردن شخصیت‌های موثر انقلاب بود. زمینه دوم ایجاد آشوب و ناامنی در مناطق دور از مرکز و سرزمین‌های قومی و دامن زدن به مسائلی از قبیل خود مختاری بود. زمینه سوم فعالیت گروه‌ها در تفرقه سیاسی داخلی؛ دامن زدن به نابسامانی‌ها و سرانجام آمادگی برای یک جنگ داخلی در جهت به‌دست‌گیری قدرت بود. سازمان مجاهدین (منافقین) مهم‌ترین و فعال‌ترین این گروه‌ها بود و بخش اعظم تبلیغات و تحرکات خیابانی به نفع بنی صدر از سوی اینان صورت می‌گرفت.

در این شرایط، عراق تنها کشور منطقه بود که می‌توانست وارد یک نبرد نظامی شود. موقعیت جغرافیایی این سرزمین که حائل میان ایران و دیگر اعراب است؛ جمعیت مناسب؛ ارتش قوی؛ اقتصاد نسبتا منسجم؛ عامل عربیت؛ داشتن رابطه دوستانه با شوروی؛ وجود یک فرد قدرتمند و فرصت‌طلب در رهبری آن و بالاخره تخاصمات تاریخی دو کشور ایران و عراق عواملی هستند که عراق را قادر و تشویق به این تجاوز می‌نمود.

منابع:
- کتاب جنگ ایران و عراق (پرسش‌ها و پاسخ‌ها)، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
- وب سایت سازمان تبلیغات اسلامی.

دلایل شروع جنگ

دلایل شروع جنگ

اهداف دفاع مقدس؟

هدف اساسی در جنگ طبق نظر مبارک امام خمینی چه بود؟

از نظر حضرت امام هدف اساسی ما در جنگ دفاع از کشور و دفع تجاوز و اثبات صلابت اسلام بود . ایشان فرمودند : « البته اگر همه علل و اسباب را در اختیار داشتیم در جنگ به اهداف بلندتر و بالاترى مى‏نگریستیم و مى‏رسیدیم ولى این بدان معنا نیست که در هدف اساسى خود که همان دفع تجاوز و اثبات صلابت اسلام بود مغلوب خصم شده‏ایم. هر روز ما در جنگ برکتى داشته‏ایم که در همه صحنه‏ها از آن بهره جسته‏ایم.

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

آیت الله منتظری و جلوگیری از حمله صدام به ایران؟

سلام چندی پیش کلیپی در فضای مجازی دیدم که در آن اقای منتظری گفتند که در ابتدای انقلاب زمزمه های صدام برای جنگ به گوش میرسید که من خدمت امام رفتم و به ایشان گفتم که آقای خمینی در جهان مرسوم هست هر جا که انقلابی میشود آن کشور هیئت هایی برای نشان دادن حسن نیت و عدم داشتن سوءقصد به کشورهای همسایه میفرستند و اگر میشود یک چنین هیئتی به نزد صدام بفرستید که ایشان به سختی مخالفت کردند ...من هم به ایشان گفتم که آقا نمیشود دور مملکت را دیوار کشید و ایشان گفتند ما میخواهیم دور مملکت را دیوار بکشیم...چندی گذشت و صدام به ایران حمله کرد.... آیا این مطلب صحت دارد؟؟!!

دانشجوی محترم ضمن تشکر از تماس مجدد شما با این مرکز در مورد صحت دیدگاه حضرت امام خمینی ره که به نقل از خاطرات آقای منتظری نقل شده است ابتدا لازم است اشاره نماییم همانطور که امام راحل عظیم الشان ره در وصیت نامه خویش فرمودند « آنچه به من نسبت داده شده یا مى‏شود مورد تصدیق نیست، مگر آنکه صداى من یا خط و امضاى من باشد، با تصدیق کارشناسان؛ یا در سیماى جمهورى اسلامى چیزى گفته باشم ..»(صحیفه امام،ج21،ص451) که این خاطره نیز مصداق همین وصیت نامه امام ره بوده و به همین دلیل فاقد هر گونه اعتباری می باشد به ویژه اینکه آقای منتظری با توجه به حوادثی که در دوران حیات حضرت امام ره میان ایشان و حضرت امام به وج

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

هدف صدام از جنگ با ایران؟

علل، اهداف و انگیزه‌های عراق از جنگ با ایران چه بود؟پیامدهای جنگ ایران و عراق؟

تجاوز عراق به ایران، علل، اهداف و انگیزه‌های ایدئولوژیک، سیاسی و ارضی داشت که برخی از آن‌ها دارای پیشینه‌ای تاریخی و برخی مربوط به وقوع انقلاب اسلامی ایران بودند. همانند اعمال حاکمیت بر اروند رود،مقابله با صدور انقلاب،تحریک و تشویق آمریکا،تصرف و تجزیه قلمرو ارضی ایران،برتری و کسب جایگاه هژمون در منطقه،رهبری جهان عرب.

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

حامیان صدام؟

کدام کشورها به عراق برای حمله به ایران کمک مالی کردند؟

بعد از آنکه انقلاب اسلامی با ایدئولوژی دینی و جهان‌شمول خود به پیروزی رسید، برخی از کشورهای غربی و عربی، که وقوع این انقلاب را در تضاد با منافع خود می‌دیدند، به اشکال مختلف به ابراز مخالفت با آن پرداختند. عراق از جمله کشورهای عربی منطقه بود که فرصت را غنیمت شمرد و با استفاده از فضای ثبات‌نیافته‌ی بعد از انقلاب، قرارداد الجزایر را نقض و به ایران حمله کرد.

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

نقش آمریکا در تحمیل جنگ به ایران؟

نقش آمریکا در تحمیل جنگ به ایران؟

در تیر ماه سال 59، برژینسکی از سوی "کارتر " رئیس جمهور وقت آمریکا راهی کشور اردن شد تا تحت شدیدترین تدابیر امنیتی و با رعایت نهایت جوانب پنهان‌کاری با صدام حسین ملاقات کند. ملاقات محرمانه صدام حسین و برژینسکی در مرز اردن، به منزله چراغ سبز آمریکا به عراق، برای آغاز جنگ بود.

امریکا

هدف آمریکا از تغییر در معادلات منطقه

پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط شاه بنای استراتژی آمریکا در منطقه سوق‌الجیشی خلیج‌فارس، که بر دو ستون ایران شاهنشاهی و عربستان سعودی پی ریزی شده بود، فرو ریخت و این مسأله، مناسبات میان دو کشور ایران و عراق را دستخوش تغییر و تحول کرد.

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

آمریکا و حمایت از صدام در جنگ تحمیلی؟

آمریکا چگونه رژیم بعث را علیه ایران تجهیز کرد؟

حمایت‏های سیاسی-نظامی آمریکا به عراق، که از آغاز جنگ سیری سعودی داشت، در ماه‏های پایانی جنگی شدت و دامنه‌ی وسیع‏تر و آشکارتری یافت؛ به‌گونه‏ای که اواخر شهریورماه 1366، ایالات متحده‌ی آمریکا، در حمایت از عراق رسماً با ایران در منطقه‌ی خلیج فارس وارد جنگ شد. تردیدی وجود ندارد که صدام حسین بدون جلب نظر دولت آمریکا، جنگ علیه ایران را آغاز نمی‏کرد. در واقع عراق گزینه‌ی حمله‌ی نظامی غیرمستقیم آمریکا به ایران بود.

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

نقش آمریکا در جنگ تحمیلی؟

چرا آمریکا عراق را به جان ملت ایران انداخت؟ چرا عراق؟ چه کمک‌هایی به عراق شد؟ آمریکا به دنبال چه بود؟

از دید آمریکا فشارهای سیاسی و اقتصادی جنگ موجب فروکش کردن احساسات انقلابی مردم ایران شده و زمینه‌های لازم برای حضور مجدد این کشور در ایران را فراهم می‌کرد.همچنین جنگ باعث می‌شد تا فشارهای اقتصادی، نظامی و سیاسی منجر به نارضایتی مردم از حکومت شده و در نتیجه، زمینه‌های لازم برای سرنگونی حکومت انقلابی فراهم شود.عراق برای این به‌عنوان گزینه‌ی حمله برگزیده شد که به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، سرزمین حائل بین ایران و کشورهای عربی بود و می‌توانست از گسترش موج انقلابی به سایر کشورهای عرب

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

بسترهای آغاز حمله‌ی عراق به ایران؟

زمینه‌ها و علل تاریخی، شرایط داخلی دو کشور و بسترهای بین‌المللی شامل عوامل منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای حمله‌ی عراق به ایران؟

آن زمان که در شهریور سال 1359 با دستور صدام، رئیس‌جمهور عراق، حمله‌ی همه‌جانبه‌ی این کشور به ایران آغاز شد، کسی فکر نمی‌کرد این حمله به جنگ طولانی هشت‌ساله مبدل شود. جنگی که در نهایت با گزارش دبیرکل وقت سازمان ملل، خاویر پرز دکوئیار، عراق آغازگر آن معرفی شد، سؤالات بی‌شمار و کثیری را در خصوص انگیزه و علل و عوامل بروز آن مطرح ساخت که پاسخ به هر یک، مطالعات و تحقیقات وسیعی را می‌طلبد.

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

نقش نظام سلطه در جنگ تحمیلی؟

نقش نظام سلطه در جنگ تحمیلی هشت ساله؟

گرچه محاکمه‌کنترل شده‌ و اعدام صدام حسین، رئیس‌جمهور معدوم دولت بعثی عراق در شرایط اشغال آن کشور توسط آمریکا اسرار مهمی از جنگ را به خاک سپرد و مجال اعتراف وی به واقعیت‌های شوم دخیل در این جنایت بزرگ تاریخی را گرفت، اما مروری بر رفتار آمریکایی‌ها در دوران جنگ تحمیلی سند گویایی از مداخله و همراهی آنان به نفع صدام و علیه مردم و کشور اسلامی عزیزمان بوده که مرور آن در ایامی که مصادف با بزرگداشت هفته دفاع مقدس و پاسداشت رشادت‌ها و

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

تبیین چرایی حمایت بین‌المللی از جنگ عراق علیه ایران از منظر مقام معظم رهبری؟

چرا عراق به ایران حمله کرد؟از منظر مقام معظم رهبری دلیل حمایت بین‌المللی از جنگ عراق علیه ایران چه بود؟

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، از آنجا که بر مبنای رویکردی اسلامی‌شیعی شکل گرفته بود و از سوی دیگر، ساختار ناعادلانه‌ی غرب‌محور نظام بین‌الملل را به چالش می­کشید، مورد تقابل دول غربی قرار گرفت؛ تقابلی که اوج آن را در جنگ بین‌المللی هشت‌ساله علیه جمهوری اسلامی ایران مشاهده می­نماییم.پس از ماه‌ها ماجراجویی، حملات و درگیری‌های مرزی، سرانجام رژیم بعثی عراق در 31 شهریور 1359، با بمباران فرودگاه‌های ایران، رسماً تجاوز خود را به این کشور آغاز نمود.

• اضافه کردن دیدگاه جدید
• مطالعه بیشتر

• 1
• 2
• 3
• بعدی ›
• آخرین »

دلایل جنگ ایران و عراق

---

دلایل جنگ ایران و عراق

جنگ ایران و عراق یکی از ویران­گرترین منازعاتِ پس از جنگ جهانی دوم به شمار می­آید. این جنگ استلزامات چشمگیری بر ثبات منطقه، منازعه اعراب –اسرائیل، شاهراه نفتی غرب، و بر دیگر منافع ابرقدرت­ها[3] در بردارد. این جنگ همچنین به مثابه یک الگوی منازعه در عصر افول قدرت ابرقدرت­ها، ظهور قدرت­های منطقه­ای و تحولات انقلابی، از اهمیت نظری چشمگیری نیز برخوردار می­باشد. با این وجود شگفت آور است که علیرغم اهمیت جنگ ایران و عراق، در ایالات متحده توجه چندانی به این جنگ نشده است؛ و در حالی که رسانه­های این کشور گزارشی مستمر از جریان جنگ مذکور ارائه می­دهند ولی تلاش چندانی برای عرضه تفاسیر تحلیلی از این جنگ به عمل نیامده و علی الخصوص به مساله علل جنگ توجه اندکی شده است. پرداختن به علل این جنگ، نه تنها برای فهم چگونگی حل و فصل آن، بلکه همچنین برای پیش­بینی اینکه جنگ­های مشابه در آینده چگونه ممکن است رخ دهند و چگونه می­توان از وقوع آنها اجتناب نمود، مساله­ای حیاتی می­باشد.

 مطالعه حاضر در مورد جنگ ایران و عراق می­کوشد تا از وقایع­نگاری ساده رویدادها فراتر رفته و شمار نسبتا اندکی از عوامل علّی اساسی را شناسایی نماید. تحلیل این متغیرها و روابط متقابل­شان ما را به شناخت این جنگ در زمینه نظری­اش قادر می­سازد. این امر همچنین تبیین بهتری از علل این جنگ خاص و نیز درراستای افزایش فهم عمومی نظری­مان از علل جنگ، ابزاری را برای استفاده از این موردپژوهی در اختیارمان قرار می دهد.

چشم­انداز تاریخی

از دهه 1960 به بعد منازعه­ای جدی بین ایران و عراق وجود داشت. این منازعه، پشتیبانی از جنبش­های برانداز و کشمکش­های منطقه­ای را نیز دربرمی­گرفت که این کشمکش­ها بر حق استفاده از شط­العرب [اروندرود]–یک آبراهه­ی حمل و نقل حیاتی و منشاء ستیزه از دوره امپراتوری عثمانی- معطوف بود. ایران در دوره شاه به واسطه حمایت دیپلماتیک و پشتیبانی نظامی ایالات متحده، قدرت برتر و بلامنازع در منطقه خلیج فارس بود. شاه تلاش داشت تا نفوذ ایران را در سرتاسر منطقه گسترش داده و به مناطق مورد ادعای رژیم­های خلیج فارس دست­اندازی­هایی نماید. ایران در سال 1969 معاهده سال 1937 که کنترل تقریبا کامل بر شط­العرب را به عراق اعطا می­نمود را باطل اعلام نمود، و دو سال بعد، سه جزیره کوچک در نزدیکی تنگه هرمز (ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک) را به تصرف درآورد. عراق در سال 1975 در الجزایر به ازاء خاتمه پشتیبانی شاه از شورشیان کرد عراقی که بغداد را با یک شورش طولانی­مدت و پرهزینه گرفتار کرده بودند، با تعیین سرنوشت خط مرزی شط، با اصل تالوِگ موافقت نموده و نیمی از این آبراهه را به ایران واگذار کرد.

 حکومت­های سلطنتی محافظه­کار عربی، از ژاندارمی غالبا توسعه­طلبانه شاه در خلیج فارس خشمگین بودند؛ با این حال در برابر عدم مداخله شاه در رژیم­هایشان، در مقابل اقدامات ایران سکوت اختیار می­کردند. این سران عرب بالاجماع از شاه در برابر مخالفت­های داخلی فزاینده به­ویژه از جانب گروههای مذهبی، حمایت نمودند. در پاییز 1978 عراق بنا به درخواست شاه، آیت­الله خمینی را پس از 13 سال تبعید در شهر مقدس نجف، از این کشور اخراج نمود.

پس از سقوط شاه، سران کشورهای عربی از انقلاب ایران در هراس به سر می­بردند. به دنبال نخست­وزیری مهدی بازرگان میانه­رو، نظام جدید ایران به واسطه تاکید بر برادری اسلامی، عدم مداخله در امور داخلی، احترام متقابل به یکپارچگی ارضی، عدم شناسایی اسرائیل، و تمایل به رها کردن نقش ژاندارمی در خلیج فارس، تا حدودی توانست از هراس اعراب بکاهد. با این وجود، ادعاهای ارضی روحانیون ایرانی در مورد بحرین و جزایر تصرف­شده در 1971، به بدگمانی اعراب راجع به اغراض عناصر بنیادگراتر نظام جدید، دامن می­زد. در بهار 1979 و به دنبال خیزش جنبش­های قومی در ایران و عراق و ادعای حمایت دو کشور از این جنبش­ها، روابط فیمابین رو به وخامت نهاد. پشتیبانی ایران از شیعیان عراقی علیه رژیم بعثیِ تحت سلطه سنّی­ها، موجب شد تا بغداد فعالیت­های شیعی در شهرهای مقدس را سرکوب نماید. صدام حسین علنا به اتهام­زنی علیه بنیادگرایان ایرانی پرداخت و دستور غارت آخرین اقامتگاه [امام] خمینی، اخراج نمایندگان ایشان، و دستگیری [آیت­الله سید] محمدباقر صدر برجسته­ترین روحانی مخالف خود را صادر کرد.

با وجود اقدامات صادقانه دولت­های بازرگان و بغداد برای حل و فصل امور در تابستان 1979، در پاییز آن سال ناآرامی شیعی در سرتاسر بخش شمالی خلیج­فارس موجب شد تا بغداد مدعیات خود درباره تحریک شیعیان عرب توسط تهران را از سر بگیرد. صدام حسین، تهدیدات زیرکانه­ای را علیه نظام [امام] خمینی انجام داده و همچنین خواستار خاتمه سلطه ایران بر جزایر خلیج فارس و مدارا در برابر اقلیت های قومی ایران شد. با این وجود به دنبال حملات مکرر پاسداران انقلابی به کنسول­گری­های عراق و سفارتخانه آن در تهران، گفتگوهای رسمی بین دو کشور به زودی خاتمه یافت. جایگزینی شورای انقلابِ تحت سلطه­ی روحانیون به جای دولت بازرگان در ماه نوامبر، کنترل حزب جمهوری اسلامی بر ایران را تسهیل نمود. ابوالحسن بنی­صدر، رئیس جمهور جدید و صادق قطب­زاده وزیرخارجه، هر چه بیشتر به روحانیون مسلط حزب جمهوری اسلامی وابسته شدند. تهران، با آماج قرار دادن شیعیان دولت­های عربی خلیج فارس سخن­پراکنی­های رادیویی خود را تشدید کرده و رژیم­های «فاسد» و «صهیونیستی» آنها را تقبیح نموده و خواستار سرنگونی و جایگزینی­شان با جمهوری­های اسلامی بنیادگرا شد. تظاهرات مردمی در جوامع شیعی و خشونت­های سیاسی مکرر، این روند را تکمیل ساخت. این خشونت­ها، بمب­گذاری و سوء قصد علیه مقامات عراقی به­ویژه تلاش برای ترور طارق عزیز معاون نخست وزیر عراق در آوریل 1980 را نیز شامل می­شود. این اقدامات عمدتا از سوی [حزب] الدعوه انجام می­گرفت که یک گروه معارض شیعی مورد حمایت ایران بود. عراق نیز با حملات تبلیغاتیِ معطوف بر اعراب ایرانی، واکنش نشان داد و از طریق تبعیدهای دسته­جمعی، بازداشت­ها و اعدام­های مستمر از جمله اعدام آیت­الله محمدباقر صدر، فعالیت­های شیعیان خود را سرکوب ساخت. ایران نیز عراق را به اشغال سفارتخانه ایران در لندن و همچنین سوء قصد به قطب­زاده نخست وزیر ایران متهم نمود.

در تابستان 1980 خشونت­های مرزی بروز کرد و چرخه مخاصمه نیز بالا گرفت. پس از یک حمله به دو روستای عراقی در اوایل سپتامبر، بغداد خواستار این شد تا ایران حقوق عراق و ادعاهای ارضی آن را به رسمیت بشناسد. خواسته­های عراق، عقب­نشینی ایران از یک منطقه موردمنازعه در استان کرمانشاه، مذاکره مجدد درباره موافقتنامه 1975، و پایان دادن به ناآرامی­های موردِ حمایت ایران و خشونت­های مرزی را دربرمی­گرفت. صدام حسین در 17 سپتامبر، اعلام کرد که ایران موافقنامه 1975 الجزایر را نقض کرده و عراق نیز این معاهده را بی­اعتبار می­داند؛ ولی ایران بلافاصله این تحرکات را محکوم کرد. در روز 22 سپتامبر، عراق حملات هوایی خود علیه پایگاههای هوایی ایران از جمله پایگاه هوایی تهران را آغاز کرد و تهاجم زمینی گسترده­ای را به استان نفت­خیز خوزستان انجام داد.

عراق مدعی بود که به واسطه حمله نظامی، به دنبال فراهم­سازی شرایط خاتمه مخاصمات است: شناسایی حقوق و حاکمیت ارضی عراق، موافقت با حُسن همجواری با دولت­های خلیج فارس، عدم مداخله در امور داخلی، و پایان دادن به کلیه اقدامات تجاوزکارانه1. عراق مدعی کل شط­العرب بود ولی هیچگونه ادعای ارضی در مورد جزایر خلیج فارس انجام نداد. تا ماه اکتبر و با حرکت رو به جلوی نیروهای عراقی، صدام حسین ادعا کرد که از نظر نظامی «ما به هدف خود دست یافته­ایم» و خواستار آتش­بس و شروع مذاکرات شد. با این وجود ایران هرگونه مذاکره قبل از عقب­نشینی کامل عراق را رد کرد. با تداوم جنگ در نیمه نخست سال 1981 دو طرف به نوعی وقفه واقعی در جنگ رسیدند و در پاییز همان سال ضدحملات ایران، عراق را وادار به عقب­نشینی نمود. تا ماه مارس 1982 ایران امتیازات آشکاری به دست آورد، و در ماه ژوئن عراق به مرزهای خود عقب­نشینی کرد و ایران نیز در ماه جولای جنگ را به مرزهای جنوبی عراق کشاند.

ادامه مطلب

نوشته شده توسط alireza mohabatian در ساعت 0:16 | لینک  |  نظر بدهید

چهارشنبه سوم آبان ۱۳۹۱

---

الف – دوره اول

1- مقطع اول: آغاز حملات عراق

در 31 شهریور سال 1359، نیروهای عراق با آمادگی قبلی و زمینه سازی مناسب، حمله به مرزهای ایران را در طول نوار مرزی از آبادان تا قصرشیرین آغاز کردند. هم زمان با این حمله، هواپیماهای دشمن بسیاری از مراکز نظامی و استراتژیک و فرودگاه های ایران و نیز 19 شهر را مورد بمباران قرار دادند. اهداف اصلی عراق در این تهاجم عبارت بودند از:

- حاکمیت بر اروند رود و باز پس گیری سه جزیره ی ایرانی خلیج فارس به منظور جبران قرارداد 1975، الجزایر.

- جداسازی استان خوزستان و الحاق آن به عراق و یا استقلال آن به نام عربستان.

- تضعیف  جمهوری نوپای اسلامی تا مرز سقوط.

به منظور دستیابی به این اهداف، عراق یک استراتژی جنگ سریع ( سه روزه) را طراحی کرد با این تصور که نیرویی که توانایی مقابله با ارتش آن کشور را داشت باشد وجود ندارد.

عراق با انتخاب مناطق جغرافیایی و تقسیم آنها بین یگان های رزمی، این استراتژی را در پناه یک جو تبلیغاتی شدید و دیپلماسی پر تحرک و نیز با در اختیار داشتن ستون پنجم، در حالی که پاسگاه های مرزی تاب مقاومت در برابرتهاجم دشمن را نداشتند، هجوم خود را آغاز کرد و به دلیل عدم آمادگی نیروهای ایرانی به راحتی وارد خاک جمهوری اسلامی شد. بدین ترتیب ارتش عراق طی 48 ساعت به نزدیکی شهرهای مرزی رسید. لیکن آنچه مورد ارزیابی و توجه دشمن قرار نگرفته بود، میران فداکاری مردم و مقاومت عناصر بومی بود. بدین شکل استراتژی جنگ سریع به شکست انجامید.

در این میان، به دلیل حضور نیروهای لیبرال در رأس امور، از جمله وجود بنی صدر به عنوان ریاست جمهوی، تحریمی داخلی علیه مدافعان انقلاب، صورت گرفت و با شهادت فرماندهان محلی و جوانان در شهرها، عراق موفق به تصرف بسیاری از شهرهای مرزی و سرانجم خرمشهر گردید. به این ترتیب گرچه عراق نتوانست به اهداف اولیه خویش دست یابد، لیکن قسمت هایی از خاک ایران را تصرف کرد. در این مرحله، عراق موضع سیاسی خود را تغییر داد و در تمامی مناطق اشغال شده، اقدام به پدافند نمود و به ایران پیشنهاد آتش بس و مذاکره نمود. ایران هرگونه پذیرش آتش بس را، پیش از خروج نیروهای عراقی رد کرد.

پس از پاسخ ایران، عراق تلاش کرد خطوط پدافندی خود را اصلاح نموده و برای یک جنگ درازمدت، نقاط مناسب و حساس استراتژیک را به دست آورد. لذا، همچنان به فشار خود به منظور تصرف آبادان و اهواز ادامه داد. اما با مقاومت عناصر پراکنده ی محلی و مردمی که بدون سازمان خود را به جبهه رسانده بودند، روبرو و متوقف شد. در این زمان عملاً فرصتی مناسب برای رزمندگان ایرانی فراهم شد تا به سازماندهی و تقویت خود بپردازند.

در طی این فرصت، ایران دست به انجام چندین عملیات محدود منظم زد. لیکن توفیق چندانی نیافت. ولی برخی عملیات محدود ایذایی که به صورت مشترک توسط یگان های ارتش و سپاه و نیروهای مردمی انجام شد از موفقیت بیشتری برخوردار گردید.

امام خمینی قدس سره با توجه به موضع منفی بنی صدر در قبال پیروزی های رزمندگان ارتش اسلام در تاریخ 21/3/1360، وی را از فرماندهی نیروهای مسلح عزل و بلافاصله مجلس، عدم کفایت وی را تصویب کرد. بدین ترتیب مقطع دوم جنگ آغاز شد.

2- مقطع دوم: دفع تجاوز عراق

با عزل بنی صدر، شرایط در جبهه های نبرد متحول گردید، به گونه ای که عملیات نسبتاً بزرگی، در همان شب عزل وی در جبهه های جنوب با رمز فرماندهی کل قوا خمینی روح خدا انجام گرفت که به پیروزی منجر شد. این پیروزی سرآغاز طراحی عملیات های مشترک ارتش و سپاه با پشتیبانی نیروهای مردم گردید. از طرف دیگر، آمریکا با از دست دادن مهره مؤثر خود یعنی بنی صدر، گروه های سیاسی مخالف انقلاب را وادار کرد که علیه نظام اسلامی ایران وارد جنگ مسلحانه شوند. این حرکت نیروهای مخالف که به طور عمده در دانشگاه تهران تجلی یافته بود، منجر به صدور فرمان انقلاب فرهنگی در دانشگاه ها از سوی امام قدس سره گردید؛ و با خلع بنی صدر و انتخاب شهیدان رجایی و باهنر ایران از نظر سیاسی یکپارچه گردید.

تنها پس از گذشت یک ماه از شهادت شهیدان رجایی و باهنر، بزرگترین عملیات مشترک ارتش و سپاه تحت عنوان ثامن الائمه آغاز شد. پیروزی های پی در پی منجر به تقویت روح وحدت ملی در کشور گردید و عملاً حضور ضد انقلاب در ایجاد درگیری ها کاهش یافت و در پی آن ثبات ساختار سیاسی و اقتصادی جلوه گر شد. در این اثنا رزمندگان اسلام به طراحی عملیات بزرگ دیگری در اولین شب سال 1361، با نام فتح المبین( 2)دست زدند. متعاقب این عملیات اولین گردان های تانک، توپخانه و پدافند هوایی و مهندسی از غنایم به دست آمده شکل گرفت.

عراق در پی شکست های متوالی، داعیه صلح خواهی و آتش بس را سرداد در حالی که منتظر حرکت رزمندگان در یک تهاجم بزرگ برای فتح خرمشهر بود. سپاهیان اسلام با یک تدبیر ماهرانه و توکل بر خدا از چند محور کارون و جاده اهواز – خرمشهر عملیات خود را طی سه مرحله آغاز و سرانجام در سوم خرداد سال 1361، وارد خرمشهر شدند. حرکت رزمندگان در این منطقه منجر به پاکسازی کامل مناطق جنوبی از نیروهای عراقی گردید.

بدین ترتیب با فتح خرمشهر، دوره دوم جنگ که در طی آن امریکا به صورت مستقیم وارد صحنه نبرد گردید، آغاز شد.

ب: دوره دوم

1- مقطع اول: تعقیب و تنبیه متجاوز

دوره ی اول جنگ، در حالی پایان پذیرفت که اغلب ضعف های ناشی از بحران انقلاب در یک بسیج مردمی برطرف گردید و ساختار نظامی ایران شکل خود را به خوبی بازیافت.

دشمن که توانایی انقلاب اسلامی را درک کرده بود در پی چاره ای برای گریز از این مهلکه بود؛ لذا رییس جمهور عراق دو هفته پس از باز پس گیری خرمشهر توسط رزمندگان اسلام به کلیه نیروهای خود دستور عقب نشینی به مرزهای بین المللی را داد و در همین حال به دعوت از مجامع بین المللی پرداخت در حالی که هدف اصلی، تقویت بنیه نظامی ارتش عراق بود. در همین راستا، اسرائیل به تهاجمی همه جانبه به منظور تصرف لبنان دست زد. این اقدام هم زمان با طرح سه شرط اساسی ایران به منظور خاتمه دادن به جنگ بود.

این شرط ها عبارت بودند از:

خروج نیروهای اشغالگر، تعیین و تنبیه متجاوز و پرداخت غرامت.

در بین شرایط بالا، تنبیه متجاوز شرطی بود که استکبار حاضر به پذیرش آن نبود.

به همین منظور با طرح مسأله ی حمله اسرائیل، عراق شعار صلح خواهی را با شعار اتحاد علیه اسرائیل درهم آمیخت و تلاش کرد ایران در مقابل کشورهای اسلامی قرار دهد و با استفاده از این فرصت به تحکیم مواضع خود بپردازد. در این میان نیروهای ایرانی از طریق مرز سوریه سعی کردند به تجاوز اسرائیل پاسخی دندان شکن دهند. امام خمینی قدس سره با هوشیاری تمام و طرح شعار «راه قدس از کربلا می گذرد» توجه نیروهای رزمنده را به جبهه های داخلی معطوف گرداند.

به همین منظور عملیات رمضان، در سال 1361، طراحی شد تا هدف تنبیه متجاوز به صورت عملی جلوه گر شود. اگر چه این عملیات دستاورد مهم نظامی در پی نداشت، لیکن عزم راسخ مردم ایران را متجلی نمود.

در این مقطع از جنگ، تلاش عراق تنها معطوف به ایجاد استحکامات در مرزها و آمادگی مقابله با نیروهای ایرانی بود.

هر چند در طی این مدت عملیات های پراکنده کوچک و بزرگی صورت گرفت، اما هیچ یک جای پای بزرگی برای نیروهای  ایرانی نگشود. ناگفته نماند که در این مقطع عناصر جاسوسی دشمن و تجهیزات ماهواره ای استکبار جهانی یکی از عوامل مؤثر بود، به همین جهت فرماندهی جنگ تصمیم گرفت به طراحی عملیاتی دست نزند که از دید دستگاه های جاسوسی دشمن پنهان بماند. نتیجه ی چنین عملیاتی( 3) تصرف جزایر مجنون بود که می توان پس از فتح خرمشهر آن را بزرگترین دستاورد سیاسی، اقتصادی و نظامی دانست. پس از این عملیات و اتمام مأموریت، نیروهای ایرانی از منطقه خارج شدند و تا فاصله زمانی یک سال عملیات بزرگی اجرا نشد.

در اواخر سال 1363، عملیات بَدْر به وقوع پیوست و پس از این عملیات نیروهای ایران تهاجمات ایذایی و پراکنده بسیاری انجام دادند که منجر به اشتغال دشمن از یک سو و فراهم کردن زمینه به منظور طراحی عملیات بزرگ بعدی گردید.

عملیات والفجر 8 که در 20/11/1364، صورت گرفت، تصرف بندر فاو عراق را در پی داشت و منجر به ایجاد مرز زمینی ایران و کویت شد. این ضربه آن چنان هولناک بود که عراق با تمام استعداد زرهی و هوایی خود طی 70 روز تلاش کرد بخش های تصرف شده را باز پس گیرد، لیکن به دلیل اهمیت استراتژیک این منطقه، علی رغم حمایت های بین المللی اعم از ارائه سلاح های شیمیایی و هواپیماهای پیشرفته، کاری از پیش نبرد. بدین ترتیب دستورالعمل تهاجم دوباره، تحت عنوان دفاع متحرک برای ارتش عراق صادر گردید.

2- مقطع دوم: رویارویی دوباره عراق

در مقطع اول از دوره دوم عراق در مقابل عملیات والفجر 8 و تصرف فاو به زانو درآمد و در باز پس گیری این منطقه نیز با شکست مواجه گردید.

از آنجا که نیروهای بسیجی کشوردر پایان مأموریت های عملیاتی 3 ماه از یگان ها جدا می شدند، عراق در چند جبهه و در ظرف مدت کمتر از سه ماه به بیش از 11 نقطه، از مرزهای ایران حمله کرد و توانست در 26 اردیبهشت 1365، شهر مهران را تصرف کند. رزمندگان اسلام با شایستگی به تمام حملات دشمن پاسخ گفتند و با انجام عملیات متعدد مهران و حاج عمران را باز پس گرفتند.

در زمستان همان سال نیروهای ایرانی عملیات بزرگ دیگری را طراحی کرده، به مورد اجرا گذاشتند. عملیات های کربلای 3 و 4 و بلافاصله کربلای 5 آغاز گردید و شلمچه که بزرگترین دژ دفاعی عراق بود، توسط ایرانیان تسخیر شد. متعاقب آنها عملیات های کربلای 8، نصر 4 و 7 صورت گرفت، تا سرانجام در تیر ماه 1366، قطعنامه ی 598، تصویب و بلافاصله پس از آن نیروهای بیگانه رسماً وارد خلیج فارس شدند.

این اقدامات و فشارهای اقتصادی شدید، بمباران شدید شهرها و حتی فاجعه شکستن حریم امن مکه مکرمه، هیچ کدام خللی در روند برنامه ها ایجاد نکرد و سرانجام در اواخر سال 1366، حلبچه نیز فتح شد. امام خمینی قدس سره در پیامی به همین مناسبت چنین فرمودند:

«امروز روز حضور در حجله ی شهادت و میدان نبرد است. روز نشاط عاشقان خداست. روز جشن و سرور عارفان الهی است. امروز روز نغمه سرایی فرشتگان در ستایش انسان های مجاهد ماست… امروز باید لباس محبت دنیا را از تن بیرون نمود و زره مقدس جهاد و مقاومت پوشید و در افق طلیعه فجر تا ظهور شمس به پیش تاخت و ضامن بقای خون شهیدان بود، فرزندانم! دشمن در بمباران شیمیایی مناطق مسکونی نهایت قساوت و درندگی خود را نشان داده است و با حمله ی شیمیایی به مردم بی دفاع عراق حتی پایه های حمایت حامیان خود را نیز سست کرده است. به سوی جبهه ها هجوم برید تا ضربات پی در پی شما قرار و امان او را بگیرد که انشاء الله پیروز خواهید شد.» ( 4)

3- مقطع سوم: تهاجم دوباره سراسری عراق

مقطع دوم، از دوره دوم، حدود یک سال و نیم به طول انجامید، در طی این مدت تهاجمات زمینی دشمن، به شدت سرکوب شد و علی رغم تمامی فشارهای اقتصادی و سیاسی و نیز بمباران شهرها، ایران از مواضع خود عقب نشینی نکرد.

عراق با استفاده از تبعات، پیروزی در فاو، شلمچه و پس از گذشت زمانی اندک به مرز دهلران رسید.

این تهاجمات در حالی صورت پذیرفت که کشتی های امریکایی در خلیج فارس به سکوهای نفتی ایران حمله کرده و راه را بر کشتی های غیر نظامی ایران بسته بودند. در این بین، یک فروند هواپیمای مسافربری توسط ناوگان امریکایی در خلیج فارس سرنگون گشت و کلیه مسافران و خدمه آن مظلومانه به شهادت رسیدند. با توجه به فشارهای شدید نظامی، سیاسی و اقتصادی در تاریخ 27/4/1367، جمهوری اسلامی ایران 598، را مشروط به تنبیه و توبیخ متجاوز پذیرفت.

با این اقدام غیر منتظره ایران، تمام اهرم های فشار بین المللی و محاصره های اقتصادی و سیاسی در تردید واقع گردیدند. قوای نظامی عراق که احساس قدرت مطلق می نمود، ابزار خود (قطعنامه) را رو در روی خویش دید، لیکن به تهاجم خود ادامه داد، چرا که تصور می کرد خواهد توانست اهدافی را که در آغاز جنگ به دست نیاورده است به چنگ آورد، بنابراین دگرباره وارد سرزمین مقدس ایران اسلامی شد. بدین ترتیب مقطع چهارم پدیدار گردید.

4- مقطع چهارم: دفع دوباره تهاجم عراق

آخرین مقطع جنگ در موقعیتی شکل گرفت که تمامی شرایط علیه ایران بود. فشارهای شدید اقتصادی، تهاجم گسترده ی ناوهای آمریکایی، موشکباران و بمباران شهرهای ایران، حضور فعّال منافقین در همراهی با دشمن و بسیاری موانع عظیم دیگر باعث گردید تا عراق به حملات پیاپی خود بیفزاید.

عراق در رزوهای 30 و 31 مرداد 1367، حمله خود را به منظور تصرف اهواز و خرمشهر آغاز کرد. اما این شرایط یکی از حماسی ترین دوران دفاع مقدس را رقم زد. زیرا در همین ایام پیام امام قدس سره باعث ایجاد جریانی مردمی گردید. در طی این جریان، جماعت کثیری اعم از رزمنده و غیر رزمنده به سمت جبهه ها هجوم آوردند و ظرف کمتر از چند روز نیروهای مهاجم عراقی را به آن سوی مرزها راندند.

منافقینی که در محور غرب فعالیت داشتند نیز محاصره و به کلی منهدم شدند.

عملیاتی در 5/5/1367، برای عبور از مرزهای عراق تدارک دیده شد. لیکن به فرمان امام قدس سره و این که در پذیرش قطعنامه استوار هستیم، حملات مزبور متوقف شد.

با حملات متهورانه نیروهای رزمنده در تاریخ 10/5/67، عراق پس از گذشت دو هفته فشار همه جانبه، قطعنامه را پذیرفت و با حضور نیروهای فعّال سازمان ملل در تاریخ 29/5/67 توپخانه جنگ از آتش باز ایستاد. این مقطع از جنگ نشان داد که ابتکار عمل در دست رزمندگان ایرانی قرار داشته و علی رغم کمبود امکانات، همچنان بر سر ارزش های خویش استوار باقی مانده اند و این همان چیزی بود که دشمن از آن واهمه داشت.

نتیجه گیری:

تجاوز عراق به ایران که در سپتامبر 1980، آغاز شد و به مدت 8 سال ادامه یافت، طولانی ترین و بی سابقه ترین جنگ متعارف قرن حاضر به شمار می رود، چرا که جنگ جهانی اول و دوم مدتی کمتر از هشت سال ادامه یافتند و جنگ های دیگر، مانند جنگ ویتنام شمالی و جنوبی نیز به عنوان یک جنگ متعارف همانند جنگ ایران و عراق شناخته نشده است. تاریخ از هشت سال جنگ برای ایران، شرف و آزادگی و مقاومت و ایمان به خدا را در صفحات خود ثبت کرد، اما از متجاوز و متحدان او که طی هشت سال او را یاری و تشویق کردند، جز به زشتی یاد نخواهد کرد

علت حمله ی ارتش عراق به ایران

علت و اهداف حمله ی عراق به ایران

^{علت حمله ی ارتش عراق به ایران}

عهدنامه‌ی‌الجزایر (1975) شایدمحکم‌ترین‌ سند رفع‌ اختلافات‌ بین‌ دو کشور ایران‌ و عراق محسوب‌می‌شود که‌ بر اساس‌ آن‌، وضعیت‌ مرزهای‌ زمینی‌ و آبی‌ کاملاً روشن‌شد و دو کشور همسایه‌، متعهد شدند که‌ به‌ مفاد آن‌ احترام‌ بگذارند. پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ و برقراری‌ نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌ دریکی‌ از حساس‌ترین‌ نقاط‌ جهان‌، آن‌ هم‌ در مقطعی‌ حساس‌ برای‌کشورهای‌ غربی‌ به‌ رهبری‌ امریکا، منطقه‌ی‌ ژئوپولیتیک‌ خلیج‌ فارس‌را دچار دگرگونی‌ اساسی‌ نمود. فشارهای‌ همه‌ جانبه‌ی‌ استکبار جهانی‌به‌ انقلاب‌ اسلامی‌ دارای‌ اهداف‌ بلند مدت‌ و کوتاه‌ مدت‌ بود. در این‌راستا تجاوز ارتش‌ بعث‌ عراق به‌ جمهوری‌ اسلامی‌ در حقیقت‌، کمک‌به‌ اهداف‌ بلند مدت‌ امریکا در خلیج‌ فارس‌ محسوب‌ می‌شود. رژیم‌بعث‌ عراق در 17 سپتامبر 1980 طی‌ یادداشتی‌ به‌ سفارت‌ جمهوری‌اسلامی‌ در بغداد، لغو یک‌ جانبه‌ی‌ قرار داد الجزایر جزایر را اعلام نمود.
آغاز جنگ‌ تحمیلی‌ از سوی‌ عراق در حقیقت‌، مقابله‌ی‌ عملی‌ باانقلاب‌ اسلامی‌ و از پا درآوردن‌ نظام‌ نو پای‌ جمهوری‌ اسلامی‌ به‌حساب‌ می‌آمد. هر چند تجاوز گسترده‌ی‌ عراق ابتدا با موفقیت‌هایی‌هم‌راه‌ بود امّا دیری‌ نگذشت‌ که‌ شیرینی‌ تجاوز به‌ تلخی‌ف زهرآگین‌شکست‌ برای‌ حاکمان‌ بغداد بدل‌ شد.

^{اهداف عراق از تجاوز به ایران}
الف‌. براندازی‌ نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌ در راستای‌ اهداف‌ استکبارجهانی‌؛
ب‌. تسلّط‌ بر اروند رود (از طریق‌ لغو قرارداد 1975 الجزایر)؛
ج‌. تصرف‌ استان‌ زرخیز خوزستان‌ (رژیم‌ عراق، هم‌زمان‌ با حمله‌به‌ خوزستان‌، نقشه‌های‌ بسیاری‌ چاپ‌ و توزیع‌ کرد که‌ در آن‌ به‌ جای‌خوزستان‌ نوشته‌ شده‌ بود: عربستان‌ آزاد!)؛
د. تسلط‌ بر منطقه‌ی‌ شمالی‌ خلیج‌ فارس‌.
سران‌ رژیم‌ عراق به‌ پیروزی‌ کوتاه‌ مدت‌ در جنگ‌ امیدوار بودند وشاید اوضاع‌ سیاسی‌، بحران‌های‌ داخلی‌ ایران‌، آمادگی‌ ارتش‌ عراق واطمینان‌ از پشتیبانی‌ غرب‌ به‌ این‌ امیدواری‌ شدت‌ می‌بخشید.
از نظر نظامی‌ وضعیت‌ و شرایط‌ نامطلوب‌ نیروهای‌ نظامی‌ف کشورما، عامل‌ اساسی‌ در ترغیب‌ ارتش‌ عراق به‌ آغاز عملیات‌ نظامی‌ وایجاد اطمینان‌ در کسب‌ پیروزی‌ به‌ حساب‌ می‌آمد. اما سران‌ رژیم‌عراق از تحلیل‌ یک‌ جریان‌ عمیق‌، اصیل‌، ریشه‌ دار و پایدار عاجزبودند و آن‌ هم‌ نقش‌ رهبری‌ انقلاب‌ اسلامی‌ و روحیه‌ی‌ ملّت‌ بزرگ‌ایران‌ که‌ چون‌ کوهی‌ استوار در مقابل‌ تجاوز، متحد شده‌ و از امام‌خویش‌ عاشقانه‌ فرمان‌ می‌برد و هنر جنگ‌ و تحلیل‌ نبرد عاجز از بیان‌این‌ واقعیت‌ است‌ و ما نام‌ آن‌ را هدایت‌ الهی‌ در صحنه‌ی‌ نبردمی‌گذاریم‌.
عشق‌ به‌ شهادت‌، اطاعت‌ از ولایت‌ فقیه‌، تعمیق‌ الهی‌ و روح‌عرفانی‌ از بارزترین‌ ویژگی‌ دفاع‌ مقدس‌ ماست‌. این‌ واقعیت‌هامخصوص‌ ماست‌ و شاید کم‌تر صحنه‌هایی‌ در طول‌ تاریخ‌ ملت‌ها به‌آن‌ شباهت‌ دارد. واقعیتی‌ که‌ جهاد اصغر را شامل‌ و جهاد اکبر را در برمی‌گیرد.

^{تحرکات قبل از تهاجم و امکان جلوگیری از آن}

^{تحرکات قبل از تهاجم}
قبل‌ از تهاجم‌ سراسری‌ ارتش‌ متجاوز عراق به‌ کشور ما، تحرکات‌و نیز تحریکات‌ نیروهای‌ عراقی‌ حاکی‌ از آغاز تهاجمی‌ وسیع‌ بود.مجموعه‌ی‌ اقدامات‌ نیروهای‌ عراقی‌ که‌ از سال‌ 1358 تا تجاوزسراسری‌ در طول‌ مرز با کشور در جریان‌ بود به‌ شرح‌ زیر قابل‌ ذکراست‌:

ـ تقویت پاسگاههای مرزی
ـ احداث‌ سنگر و مواضع‌ دفاعی‌
ـ تحریکات‌ و جابه‌ جایی‌ نیرو و امکانات‌
ـ احداث‌ جاده‌ و حفر کانال‌
ـ انتقال‌ توپ‌خانه‌ به‌ مرزها
ـ تقویت‌ نیروهای‌ نظامی‌ خود در طول‌ مرز
ـ تجاوز هوایی‌ محدود
ـ شناسایی‌ مرزی‌ و نفوذ به‌ داخل‌ خاک‌ کشور ما
ـ تیراندازی‌ سبک‌ و سنگین‌ به‌ پاسگاه‌های‌ مرزی‌ ما
ـ اعزام‌ گشتی‌های‌ رزمی‌
نیروهای‌ عراقی‌ در مرزهای‌ غربی‌ از تاریخ‌ 14/6/59 تهاجم‌هایی‌را آغاز کرده‌، نقاطی‌ چون‌ خان‌ لیلی‌ (زین‌ القوس‌) و حوالی‌قصرشیرین‌ و نیز میمک‌ را اشغال‌ کردند. هم‌چنین‌ از روز بیست‌ و دوم‌شهریور 1359 در نوار مرزی‌ جنوب‌، درگیری‌های‌ پراکنده‌ آغاز شد.

^{امکان جلوگیری از وقوع جنگ}
تهاجم‌ عراق به‌ ایران‌ در واقع‌، تهاجم‌ به‌ یک‌ انقلاب‌ بود؛ به‌ عبارت‌دیگر ایران‌، بهای‌ انقلاب‌ خود را پرداخت‌؛ زیرا راه‌ حل‌هایی‌ که‌ فراروی‌ خود داشت‌، امکان‌ ممانعت‌ از وقوع‌ جنگ‌ را از میان‌ برده‌ بود.
ایران‌ برای‌ جلوگیری‌ از وقوع‌ جنگ‌ که‌ زمینه‌های‌ آن‌ به‌ گونه‌ی‌اجتناب‌ ناپذیری‌ در حال‌ شکل‌گیری‌ و تکوین‌ بود، سه‌ راه‌ حل‌ شامل‌:بازدارندگی‌، یارگیری‌ سیاسی‌، ارایه‌ی‌ امتیاز را فراروی‌ خود داشت‌.قدرت‌ بازدارنگی‌ ایران‌ ظاهراً به‌ دلیل‌ وضعیت‌ نیروهای‌ ارتش‌، کاهش‌یافته‌ بود و نیروهای‌ انقلابی‌ نظیر سپاه‌ و بسیج‌ نیز از لحاظ‌ امکانات‌در وضعیّت‌ مناسبی‌ قرار نداشتند. حضور لیبرال‌ها در رأس‌ هرم‌ قدرت‌سیاسی‌ در این‌ مقطع‌، عوارض‌ نامطلوب‌ و غیرقابل‌ جبرانی‌ به‌ دنبال‌داشت‌؛ زیرا لیبرال‌ها به‌ لحاظ‌ بینش‌ و تفکر و عدم‌ درک‌ ماهّیت‌ ومبانی‌ انقلاب‌، قادر به‌ حل‌ معضلات‌ انقلاب‌ نبودند.
بنی‌صدر در حد فاصل‌ اسفند 1358 تا شهریور 1359 علاوه‌ برریاست‌ جمهوری‌ به‌ عنوان‌ فرمانده‌ کل‌ قوا منصوب‌ شده‌ بود، لیکن‌ نه‌تنها نیروهای‌ انقلابی‌ را منزوی‌ کرد بلکه‌ در به‌ کارگیری‌ ارتش‌ برای‌بازدارندگی‌ در برابر عراق نیز ناتوان‌ بود.
یارگیری‌ سیاسی‌ و مشارکت‌ در یک‌ ائتلاف‌ سیاسی‌ منطقه‌ای‌ یاجهانی‌ نیز به‌ دلیل‌ فقدان‌ ثبات‌ سیاسی‌ در کشور برای‌ تصمیم‌گیری‌ وهم‌چنین‌ به‌ دلیل‌ ماهیت‌ انقلاب‌ اسلامی‌ عملی‌ نبود؛ زیرا وضعیت‌کشور، مانع‌ از شکل‌گیری‌ روابط‌ سیاسی‌ پایدار بود. ضمن‌ این‌ که‌ارایه‌ی‌ امتیاز آشکار نیز کاملاً با خط‌ مشی‌ انقلاب‌ در تضاد بنیادین‌ بودو عملاً هیچ‌گونه‌ تأثیری‌ در ممانعت‌ از وقوع‌ جنگ‌ نداشت‌ و تنهامی‌توانست‌ زمان‌ آن‌ را به‌ تأخیر اندازد. در نتیجه‌ مردم‌ ایران‌ بر پایه‌ی‌هویت‌ جدیدی‌ که‌ با انقلاب‌ اسلامی‌ کسب‌ کردند، تهاجم‌ عراق را درچارچوب‌ سیاست‌های‌ امریکا و با هدف‌ براندازی‌ نظام‌ انقلابی‌ حاکم‌بر ایران‌ تفسیر و به‌ دفاع‌ در برابر متجاوزین‌
آغاز تهاجم و اقدامات دفاعی ایران

آغاز تهاجم
جنگ‌ رسمی‌ و تجاوز همه‌ جانبه‌ی‌ ارتش‌ عراق با حرکت‌نیروهای‌ زمینی‌، هم‌ زمان‌ با بمباران‌ شدید نوزده‌ منطقه‌ی‌ ایران‌ ازجمله‌ فرودگاه‌ مهرآباد در 31 شهریور 1359 آغاز شد. ارتش‌ عراق توان‌عمده‌ی‌ خود را صرف‌ تصرف‌ استان‌ خوزستان‌ نمود و به‌ ترتیب‌ زیرمحورهای‌ عملیاتی‌ خود را انتخاب‌ کرد:
1. محور شلمچه‌ برای‌ تصرف‌ خرمشهر و آبادان‌؛
2. محور کوشک‌ به‌ منظور هجوم‌ به‌ اهواز؛
3. محور طلاییه‌ به‌ سمت‌ هویزه‌؛
4. محور چزابه‌ به‌ منظور تصرف‌ بستان‌ و سوسنگرد و پیش‌روی‌به‌ سمت‌ اهواز؛
5. محور فکه‌ به‌ سمت‌ شوش‌ و دزفول‌ و نیز دهلران‌.
ارتش‌ عراق در تصرف‌ سرزمین‌های‌ وسیع‌ چون‌ غرب‌ شوش‌ ودزفول‌ و بیابان‌های‌ شمال‌ خرمشهر و جنوب‌ اهواز، هم‌چنین‌ درجبهه‌های‌ میانی‌ و شمالی‌ با مشکل‌ چندانی‌ مواجه‌ نگردید؛ اما درتصرف‌ شهرها با مانع‌ جدی‌ روبه‌رو شد و این‌ سرآغاز شکل‌گیری‌استراتژی‌ف مبتنی‌ بر دفاع‌ مردمی‌ بود که‌ مسیر تکاملی‌ آن‌ بعدها پیمو
در یک‌ جمع‌بندی‌ می‌توان‌ گفت‌ که‌ ارتش‌ عراق در سه‌ مقطع‌ ابتکارعمل‌ را در دست‌ داشته‌، زمان‌ و مکان‌ عملیات‌ آفندی‌ خود را تعیین‌می‌کرد؛ این‌ سه‌ مقطع‌ عبارت‌ بودند از:
الف‌. آغاز جنگ‌ (تهاجم‌ سراسری‌)؛
ب‌. تحرکات‌ موسوم‌ به‌ دفاع‌ متحرک‌ (اوایل‌ سال‌ 1365)؛
ج‌. آخرین‌ ماه‌های‌ جنگ‌ تا آتش‌ بس‌.

اقدامات دفاعی ایران
تهاجم‌ سراسری‌ هم‌آهنگ‌ و گسترده‌ی‌ ارتش‌ عراق با غافل‌گیری‌ وفقدان‌ توان‌ نظامی‌ کافی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ همراه‌ بود. این‌ مسئله‌موفقیت‌هایی‌ را نصیب‌ متجاوزان‌ کرده‌ بود. اما دیری‌ نپایید که‌مقاومت‌های‌ مردمی‌ و نیروهای‌ مسلّح‌ انقلابی‌ بارشد روزافزونی‌شکل‌ گرفته‌ و در بسیاری‌ از جبهه‌ها ماشین‌ جنگی‌ ارتش‌ متجاوز بعث‌از حرکت‌ باز ایستاد. مهم‌ترین‌ اقدامات‌ دفاعی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌را می‌توان‌ در چند مورد خلاصه‌ کرد:
الف‌. شناسایی‌ جبهه‌؛
ب‌. تکیه‌ بر دفاع‌ مردمی‌ برای‌ توقف‌ حرکات‌ نظامی‌ دشمن‌؛
ج‌. انسجام‌ و هم‌آهنگی‌ نیرو؛
د. شناسایی‌ و اولویت‌ بندی‌ مناطق‌ عملیاتی‌؛
ه. تک‌های‌ محدود؛
و. عملیات‌ منظم

خواندنیهای جنگ
جنگ‌ تحمیلی‌ عراق علیه‌ ایران‌ از طولانی‌ترین‌ جنگ‌های‌ قرن‌حاضر است‌. این‌ جنگ‌ تقریباً دو برابر جنگ‌ جهانی‌ اول‌، یک‌ و نیم‌برابر جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ و سه‌ برابر جنگ‌ شبه‌ جزیره‌ی‌ کره‌ طول‌ کشید.
در عمل‌، انرژی‌ عظیم‌ انقلاب‌ اسلامی‌، ماشین‌ جنگی‌ف دشمن‌ را که‌از سوی‌ شرق و غرب‌ پشتیبانی‌ می‌شد از حرکت‌ باز نگه‌ داشت‌ و هرقدر که‌ زرادخانه‌های‌ ارتش‌ عراق انباشته‌ از تجهیزات‌ شرقی‌ و غربی‌می‌شد، تحرکات‌ نظامی‌ نیروهای‌ اسلام‌ منسجم‌تر و سازمان‌ یافته‌ترمی‌گشت‌ تا جایی‌ که‌ عملیات‌ بزرگی‌ چون‌ بیت‌المقدس‌، والفجر8 وکربلای‌ 5 را طراحی‌ و هدایت‌ کرد.
جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ در طول‌ هشت‌ سال‌ دفاع‌ مقدس‌، نوزده‌عملیات‌ بزرگ‌ (با استعداد نیروی‌ تکور بیش‌ از ده‌ هزار نفر)، نوزده‌عملیات‌ متوسط‌ (با استعداد نیروی‌ تکور بیش‌ از دو هزار نفر) ویکصدو بیست‌و پنج‌ عملیات‌ کوچک‌ (با استعداد نیروی‌ تکور تا دوهزار نفر) انجام‌ داده‌ است‌.جنگ‌ تحمیلی‌ دو هزارو هشتصدوهشتادوهفت‌ روز طول‌ کشید. طی‌ این‌ مدت‌ هزار روز نبرد فعال‌ در جریان‌ بودکه‌ آفند نیروهای‌ خودی‌ هفتصدو نودو سه‌ روز و آفند دشمن‌دویست‌و هفت‌ روز بوده‌ است‌. این‌ ارقام‌ نشان‌ دهنده‌ی‌ دقت‌، سرعت‌و ابتکار عمل‌ نیروهای‌ مسلح‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران است.

مقاومت خرمشهر، نقطه عطف تاریخ جنگ
حدود یکصدو پنجاه‌ سال‌ قبل‌، میرزا تقی‌ خان‌ امیرکبیر درمذاکرات‌ چهار جانبه‌ی‌ روس‌، انگلیس‌، عثمانی‌ و ایران‌، بعد از چهارسال‌ گفت‌وگو، پیمان‌ دوم‌ ارزنة‌الروم‌ (1847) را امضا کرد و به‌ موجب‌آن‌ در ازای‌ صرف‌نظر از دعاوی‌ ایران‌ در مورد سلیمانیه‌ و واگذاری‌حاکمیت‌ کامل‌ آن‌ به‌ عثمانی‌، حاکمیت‌ ایران‌ بر خرمشهر را تثبیت‌کرد.
این‌ تنها باری‌ نبود که‌ ایران‌ برای‌ رهایی‌ خرمشهر و نگه‌داشتن‌ آن‌فدیه‌ و قربانی‌ می‌داد. در عهد نامه‌ی‌ پاریس‌ (1857) که‌ بین‌ ایران‌ وانگلستان‌ منعقد شد، خروج‌ نیروهای‌ بریتانیا از خرمشهر در ازای‌خروج‌ نیروهای‌ ایران‌ از هرات‌ مقرر گردیده‌ است‌. در شهریور 1320خرمشهر مجدداً توسط‌ نیروهای‌ انگلیسی‌ اشغال‌ شد. این‌ بار نیز عنصرتعیین‌ کننده‌ در آزادی‌ خرمشهر، توافق‌ قدرت‌های‌ بزرگ‌ بود. به‌ طورکلی‌ در عهدنامه‌های‌ گذشته‌، پس‌ گرفتن‌ بخشی‌ از خاک‌ ایران‌ (مثل‌خرمشهر) در صورتی‌ نتیجه‌ می‌داد که‌ بخش‌ دیگری‌ از آن‌ (سلیمانیه‌ یاهرات‌ یا...) به‌ دشمن‌ واگذار شود و این‌ به‌ خاطر آن‌ بود که‌ عنصرتعیین‌ کننده‌ در آزادی‌ خرمشهر، توافق‌ قدرت‌های‌ بزرگ‌ (مثل‌ روس‌ وانگلیس‌) و اصطکاک‌ و اشتراک‌ منافع‌ آنان‌ بود نه‌ قدرت‌ داخلی‌ ومستقل‌ ایران‌.
خرمشهر در جنگ تحمیلی‌ نیز اشغال‌ و آزاد شد؛ اما این‌ بارخرمشهر یک‌ نقطه‌ی‌ عطف‌ است‌؛ نه‌تنها در جنگ‌ تحمیلی‌ بلکه‌ درتاریخ‌ ایران ‌. بعد از قرن‌ها، این‌ اظهار وجود ملّی‌ با اتّکای
صفرف‌ به‌قدرت‌ خودی‌ آن‌ هم‌ در برابر متجاوزی‌ که‌ تقریباً همه‌ی‌ قدرت‌های‌مطرح‌ در جهان‌ حامی‌ وی‌ بودند، به‌ معنای‌ پایانی‌ بر یک‌ دوره‌ی‌طولانی‌ف خالی‌ از حماسه‌ و استقلال‌ در تاریخ‌ ایران‌ است‌ و این‌ تنها وتنها از برکت‌ وقوع‌ انقلاب‌ اسلامی‌ به‌ رهبری‌ رادمردی‌ الهی‌،امکان‌پذیر گردید. خرمشهر، دو حماسه‌ را در خود جای‌ داده‌ است‌: حماسه‌ی‌مقاومت‌ خرمشهر و حماسه‌ی‌ آزادی‌ خرمشهر.
آزادی‌ خرمشهر یک‌ حماسه‌ی‌ بزرگ‌ است‌؛ زیرا به‌ ملتی‌ آموخت‌که‌ می‌توانند شکست‌ را مقدمه‌ی‌ یک‌ پیروزی‌ف فراموش‌ ناشدنی‌ قراردهند و باز هم‌، عزت‌، استقلال‌ و آزادی‌ف تعیین‌ سرنوشت‌ را تجربه‌ کنند.اما در مقایسه‌، اولی‌ عظیم‌تر، مهم‌تر و تعیین‌ کننده‌تر است‌. اصولاًوقوع‌ حماسه‌ی‌ دوم‌ مرهون‌ وقوع‌ حماسه‌ی‌ اول‌ است‌. اگر خرمشهرنظیر گذشته‌ی‌ تاریخی‌اش‌، بدون‌ مقاومت‌ اشغال‌ می‌شد، سرنوشتی‌دیگر برای‌ جنگ‌ تحمیلی‌ رقم‌ می‌خورد و نوبت‌ به‌ عملیات‌بیت‌المقدس‌ و آزادی‌ خرمشهر نمی‌رسید. اگر بررسی‌ کنیم‌ که‌ چراجنگ‌ تحمیلی‌ در روندی‌ بر خلاف‌ آن‌ چه‌ طراحانش‌ رقم‌ زده‌ بودندجلو رفت‌، مقاومت‌ خرمشهر از مهم‌ترین‌ عواملی‌ است‌ که‌ ازهمان‌وهله‌ی‌ اول‌، این‌ بررسی‌ را شکل‌ می‌دهد.
مقاومت‌ سی‌ و پنج‌ روزه‌ی‌ خرمشهر، اراده‌ی‌ جنگ‌ را در نظامیان‌بی‌محابای‌ عراقی‌ متزلزل‌ کرد و به‌ آنها که‌ ابتدا تصور برخورد با یک‌وضعیت‌ ساده‌ و متلاشی‌ شده‌ را داشتند فهماند که‌ اشغال‌ آسان‌نخواهد بود و در هر قدم‌ باید متحمل‌ خسارات‌ عدیده‌ا


تو جیه عراق برای حمله به ایران

«امّة‌ عربیة‌ واحدة‌، ذات‌ رسالة‌ خالدة‌»؛ یک‌ امت‌ عرب‌ با یک‌رسالت‌ تاریخی‌ جاوید. این‌ شعار از جمله‌ شعارهای‌ اشغال‌گران‌ بود که‌پس‌ از آزادی‌ مناطق‌ اشغالی‌ ایران‌ توجه‌ هر ناظری‌ را به‌ خود جلب‌می‌کرد. شعار «الوحدة‌، الحریة‌، الاشتراکة‌» شعار دیگری‌ بود که‌ گویای‌سه‌ رکن‌ اساسی‌ ایدئولوژی‌ حزب‌ بعث‌ است‌: وحدت‌، آزادی‌،سوسیالیسم‌. منظور از وحدت‌، وحدت‌ عربی‌ است‌؛ منظور از آزادی‌،آزادی‌ اعراب‌ از غیر اعراب‌ است‌ و سومین‌ عنصر در واقع‌ نوعی‌توتالیتریسم‌ عربی‌ خاص‌ بعثی‌هاست‌.
آن‌ چه‌ بعثی‌ها از ابتدا در پی‌ آن‌ بوده‌اند، توسعه‌طلبی‌ و کسب‌ وافزایش‌ قدرت‌ این‌ حزب‌ بوده‌ است‌ و عربیّت‌، پوشش‌ و محمل‌ و نیزمنبع‌ پتانسیل‌ و انرژی‌ لازم‌ بسیج‌ این‌ تحرک‌ محسوب‌ می‌شود. نظیرغالب‌ ایدئولوژی‌ها و مشرب‌های‌ جدید غیر اسلامی‌ طرح‌ شده‌ درسرزمین‌های‌ عربی‌، این‌ ایدئولوژی‌ را نیز اعراب‌ غیرمسلمان‌پایه‌گذاری‌ کرده‌اند. میشل‌ عفلق‌ از طراحان‌ و تئوریسین‌های

این‌عربیت‌ خاص‌ است‌. عربیتی‌ که‌ اسلام‌ را نیز ذیل‌ قومیت‌ قرار می‌دهد؛چنان‌ چه‌ لازم‌ باشد از آن‌ استفاده‌ می‌کند و چنان‌ چه‌ ضرورت‌ اقتضاکرد محو می‌شود. از نظر میشل‌ عفلق‌، رسالت‌ تاریخی‌ اعراب‌ این‌ است‌ که‌ بار دیگرعصر امویان‌ و عباسیان‌ را تجدید کنند و این‌ تنها زیر پرچم‌ حزب‌ بعث‌امکان‌پذیر است‌. عفلق‌ در جشن‌ میلاد پیامبر اسلام‌، ایشان‌ را میلادعربیسم‌ می‌نامد و در این‌ مورد می‌افزاید: «محمد، تجسّم‌ همه‌ی‌عرب‌هاست‌. پس‌ باشد که‌ امروز هم‌ هر عرب‌، محمدف دیگری‌ شود.»
به‌ نظر عفلق‌، ناسیونالیزم‌ عرب‌ چنان‌ وسیع‌ است‌ که‌ اسلام‌ را نیزدر برمی‌گیرد. بنابراین‌ ایدئولوژی‌ حزب‌ بعث‌ مثل‌ انواع‌ایدئولوژی‌های‌ غرب‌ جدید بر اساس‌ جدایی‌ مذهب‌ از سیاست‌ قرارداده‌ شده‌ است‌ و سران‌ این‌ حزب‌ بر آن‌، به‌ خصوص‌ در مقابله‌ باانقلاب‌ اسلامی‌ تأکید و صراحت‌ دارند. مثلاً سعدون‌ حمادی‌، وزیرخارجه‌ی‌ عراق، مدت‌ کوتاهی‌ بعد از شروع‌ جنگ‌ تحمیلی‌ (10 اکتبر1980/ 18 مهر 1359) تأکید کرد: ایدئولوژی‌ف ما (حزب‌ بعث‌) براساس‌ جدایی‌ دین‌ از سیاست‌ است‌ و ما نمی‌توانیم‌ امور سیاسی‌ را باامور مذهبی‌ یکی‌ کنیم‌. از ناحیه‌ی‌ شخص‌ صدام‌ نیز مطالب‌ مشابهی‌اظهار شده‌ است‌: «همه‌ی‌ پیامبران‌ از ملت‌ عرب‌ برخاسته‌اند و خداونداصرار داشته‌ است‌ که‌ نماینده‌ی‌ او در روی‌ زمین‌، یک‌ عرب‌ باشد.ملت‌ عرب‌، منبع‌ همه‌ی‌ پیامبران‌ و مهد تمدن‌ بشر می‌باشد».
بعثی‌ها با اتکا به‌ این‌ ایدئولوژی‌، در عمل‌، مطامع‌ عراق درخوزستان‌ را تئوریزه‌ و توجیه‌ می‌کردند؛ چنان‌ چه‌ صالح‌ مهدی‌ عماش‌معاون‌ نخست‌ وزیر و وزیر کشور عراق، یک‌ سال‌ پس‌ از شروع‌حاکمیت‌ بعثی‌ها در عراق اعلام‌ کرد: «عراق هرگز به‌ طور جدی‌ در موردشط‌العرب‌ با ایران‌ اختلاف‌ نداشته‌ است‌. شط‌العرب‌ جزیی‌ از خاک‌عراق است‌. اختلاف‌ در مورد عربستان‌ [= خوزستان]‌ بوده‌ که‌ قسمتی‌از خاک‌ عراق است‌ و در دوره‌ی‌ قیمومت‌ خارجی‌، ضمیمه‌ ایران‌ شده‌و بر خلاف‌ خواست‌ مردم‌ عراق، اهواز نامیده‌ می‌شود.»
صدام‌ سحرگاه‌ ششم‌ مهر ماه‌ 1359 پس‌ از دریافت‌ تلگرام‌ یکی‌ ازفرماندهانش‌ مبنی‌ بر تصرف‌ خرمشهر، در حالی‌ که‌ تصور عدم‌ تصرف‌سریع‌ خرمشهر را نداشت‌، پیامی‌ فرستاد و ضمن‌ آن‌ اعلام‌ کرد:«نیروهای‌ مسلح‌، هم‌ اکنون‌ محمره‌ [= خرمشهر]‌، مروارید شط‌ العرب‌،را به‌ تصرف‌ در آوردند. شهری‌ که‌ امروز لباس‌ عزا را از تن‌ بیرون‌ کرد ولباس‌ عربی‌، یعنی‌ پیروزی‌ پوشید».
اما مردم‌ خرمشهر، همان‌ها که‌ توسط‌ بعثی‌ها مردم‌ عربستان‌ وطرف‌دار عراق خوانده‌ می‌شدند، مقاومتی‌ را سازما‌دهی‌ کردند که‌بیست‌ روز بعد صدام‌ مجبور شد بدون‌ اعتنا به‌ پیام‌ فوق، اعتراف‌ کندبرای‌ تصرف‌ هر سانتی‌متر در خرمشهر بایستی‌ خسارات‌ فراوانی‌بپردازد. مقاومت‌ خرمشهر، مقاومتی‌ را پایه‌ گذاری‌ کرده‌ بود که‌ به‌زودی‌ رژیم‌ عراق مجبور شد تمامی‌ دعاویش‌ را پس‌ بگیرد و ازموضعی‌ صلح‌ طلبانه‌، نجات‌ خود را از شرق و غرب‌ عالم‌ تقاضانماید.

تلاش برای تحمیل صلح به ایران

رژیم‌ عراق به‌ دنبال‌ شکست‌ سنگینی‌ که‌ در عملیات‌ بیت‌المقدس‌از رزمندگان‌ اسلام‌ خورد و مجبور به‌ باز پس‌ دهی‌ خرمشهر به‌ ایران‌شد، تقاضای‌ صلح‌ را مطرح‌ کرد و این‌ موضوع‌ بلافاصله‌ مورد استقبال‌کشورهای‌ حامی‌ او قرار گرفت‌.
اما کلیه‌ی‌ تلاش‌های‌ صلح‌، در مدت‌ زمانی‌ که‌ نیروهای‌ اشغال‌گردر بخشی‌ از مناطق‌ مرزی‌ و شهرهای‌ ایران‌ اسلامی‌ حضور داشتند،اساساً به‌ گونه‌ای‌ طراحی‌ و پیشنهاد می‌شد که‌ جز تسلیم‌ و نادیده‌گرفتن‌ حقوق حقه‌ی‌ جمهوری‌ اسلامی‌، نتیجه‌ی‌ دیگری‌ به‌ دنبال‌نداشت‌. در چنین‌ شرایطی‌، حداقل‌ خواسته‌ی‌ ایران‌ تقدم‌ عقب‌ نشینی‌بر آتش‌ بس‌ بود؛ لیکن‌ در تمام‌ پیشنهادات‌ صلح‌ مطرح‌ شده‌ درباره‌ی‌جنگ‌ تحمیلی‌، آتش‌ بس‌ بر عقب‌ نشینی‌ تقدم‌ داشت‌. طبعاً پذیرش‌چنین‌ پیشنهادی‌ از سوی‌ ایران‌، همراه‌ با این‌ نتیجه‌ بود که‌ نیروهای‌عراقی‌ پس‌ از حمله‌ به‌ جمهوری‌ اسلامی‌ و تحمّل‌ شکست‌ دردست‌یابی‌ به‌ اهداف‌ مورد نظر، در پی‌ برقراری‌ آتش‌ بس‌، بدون‌ این‌ که‌از مناطق‌ اشغالی‌ عقب‌ نشینی‌ کنند، در کمال‌ آرامش‌ در این‌ مناطق‌استقرار می‌یافتند تا امتیازات‌ لازم‌ را از راه‌ مذاکره‌، اخذ و سپس‌مبادرت‌ به‌ عقب‌ نشینی‌ نمایند. بر همین‌ اساس‌ شهید رجایی‌، رییس‌جمهور‌ وقت‌، پس‌ از عملیات‌ «فرمانده‌ کل‌ قوا، خمینی‌ف روح‌ف خدا»که‌ در تاریخ‌ 3/3/60 در محور دارخوین‌ واقع‌ در جبهه‌ی‌ جنوبی‌، انجام‌گرفت‌، اظهار داشت‌: «ما سرنوشت‌ جنگ‌ را در میدان‌ جنگ‌ تعیین



علل عدم خاتمه جنگ پس از فتح خرمشهر

درخواست‌ عقب‌ نشینی‌ بدون‌ قید و شرط‌ و رفع‌ اشغال‌ فوری‌خاک‌ میهن‌ اسلامی‌ و سپس‌ برقراری‌ آتش‌بس‌، کم‌ترین‌ و طبیعی‌ترین‌حق‌ مسلم‌ کشوری‌ است‌ که‌ در شرایط‌ کاملاً نامساعد، وحشیانه‌ موردتجاوز واقع‌ شده‌ است‌ و نیز درخواست‌ تعیین‌ متجاوز و پرداخت‌غرامت‌، لازمه‌ی‌ برقراری‌ ثبات‌ در منطقه‌ بود؛ لیکن‌ امریکا و حامیان‌عراق، همواره‌ از پذیرش‌ شرایط‌ جمهوری‌ اسلامی‌ طفره‌ رفتند و فقط‌سعی‌ کردند که‌ با تحمیل‌ صلح‌ بر ایران‌، آن‌ چه‌ را که‌ عراق علی‌رغم‌حمایت‌های‌ همه‌ جانبه‌ی‌ استکبار جهانی‌ و هم‌ پیمانان‌ آن‌، نتوانست‌در میدان‌ نبرد کسب‌ کند، در پشت‌ میز مذاکره‌ به‌ دست‌ آورد.
مسلماً امریکایی‌ها به‌ دلیل‌ نگرانی‌هایی‌ که‌ از پیروزی‌ ایران‌ داشتندبه‌ هیچ‌ وجه‌ مایل‌ به‌ در نظر گرفتن‌ خواسته‌های‌ بر حق‌ جمهوری‌اسلامی‌ مبنی‌ بر تعیین‌ متجاوز و پرداخت‌ غرامت‌ نبودند و به‌ همین‌دلیل‌ تنها بر آتش‌ بس‌ تأکید داشتند. حال‌ با توجه‌ به‌ اهداف‌متجاوزان‌ و نیز نظر به‌ برتری‌ نظامی‌ ایران‌، آیا جمهوری‌ اسلامی‌می‌توانست‌ جنگ‌ را بدون‌ تأمین‌ خواسته‌های‌ برحق‌ خود خاتمه‌ دهدو یا یک‌ جانبه‌ ترک‌ مخاصمه‌ کند؟

حامیان‌ جهانی‌ عراق می‌خواستند جنگ‌ و تجاوزات‌ وویرانی‌های‌ بسیاری‌ را که‌ رژیم‌ صدام‌ به‌ وجود آورده‌ بود، نادیده‌بگیرند و آن‌ را طوری‌ به‌ سود عراق خاتمه‌ دهند که‌ گویا اصولاًتجاوزی‌ در کار نبوده‌ است‌ و حتی‌ وضعیتی‌ را ایجادکنند که‌ هرگاه‌خواستند عراق را مجدداً به‌ تجاوز وادارند و ایران‌ را در حالت‌ نه‌ جنگ‌و نه‌ صلح‌ و در معرض‌ تهدید دایمی‌ قرار دهند. امام‌ خمینی‌؛ درباره‌ی‌ماهیّت‌ صلح‌ درخواستی‌ عراق فرمود: «ما اگر مجرم‌ را امروز رهایش‌کنیم‌، امروزی‌ که‌ ما قدرت‌ داریم‌... این‌ معنای‌ آتش‌بس‌ نیست‌. این‌معنای‌ صلح‌ نیست‌.»
مهم‌تر آن‌ که‌ احتمال‌ تقویت‌ روحی‌ و نظامی‌ عراق و حمله‌ی‌مجدد به‌ داخل‌ خاک‌ ایران‌ نیز وجود داشت‌؛ چنان‌ که‌ در پایان‌ جنگ‌،پس‌ از این‌ که‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ قطع‌نامه‌ی‌ 598 را پذیرفت‌،عراق تلاش‌ نظامی‌ نسبتاً گسترده‌ای‌ برای‌ اشغال‌ مجدد اهواز وخرمشهر آغاز کرد که‌ با شکست‌ مواجه‌ شد. با این‌ ملاحظات‌ تنها راه‌حلی‌ که‌ فراروی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ قرار داشت‌، تلاش‌ نظامی‌برای‌ تأمین‌ حقوق خود و تحقق‌ صلحی‌ شرافت‌مندانه‌ بود.
ضرورت‌ تصمیم‌گیری‌ برای‌ تداوم‌ یا پایان‌ جنگ‌ با در نظر گرفتن‌شرایط‌ حاکم‌ بر منطقه‌ و موقعیت‌ سیاسی‌ ـ نظامی‌ ایران‌ به‌ برگزاری‌جلسات‌ شورای‌ عالی‌ دفاع‌ در حضور امام‌ خمینی‌ منجر شد. در این‌جلسات‌، کلیه‌ی‌ مسئولین‌ با توجه‌ به‌ عدم‌ رعایت‌ حقوق ایران‌ از طرف‌عراق و حامیان‌ جهانی‌اش‌، برای‌ ادامه‌ی‌ جنگ


پذیرش قطعنامه


موفقیت‌های‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ و احتمال‌ پیروزی‌ نظامی‌قریب‌ الوقوع‌ آن‌، دنیا را به‌ این‌ نتیجه‌ رساند که‌ راه‌های‌ به‌ پایان‌ رساندن‌جنگ‌ را با تصویب‌ قطع‌نامه‌ی‌ 598 هموار سازد.
زمینه‌های‌ تصویب‌ این‌ قطع‌نامه‌ پس‌ از پیروزی‌ کربلای‌ 5 چیده‌شد. به‌ دنبال‌ این‌ عملیات‌ بود که‌ غرب‌ و شرق قطع‌نامه‌ای‌ را که‌ در آن‌برای‌ اولین‌ بار به‌ نظرات‌ ایران‌ توجه‌ شده‌ بود، تصویب‌ کردند. عراق که‌نظام‌ بین‌المللی‌ را حامی‌ خود می‌دانست‌ و تصویب‌ قطع‌نامه‌ را به‌عنوان‌ راه‌ حلی‌ برای‌ نجات‌ خود از حملات‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌تلقی‌ می‌کرد، بلافاصله‌ آن‌ را پذیرفت‌. قطعنامه‌ی‌ 598 به‌ گونه‌ای‌تصویب‌ شده‌ بود که‌ اگرچه‌ تا حدودی‌ حقوق ایران‌ اسلامی‌ را تأمین‌می‌کرد اما در عین‌ حال‌ تقدم‌ و تأخر بندهای‌ آن‌ امکان‌ محکوم‌ نشدن‌عراق را میسر می‌ساخت‌. بنابراین‌ جمهوری‌ اسلامی‌ پذیرش‌قطع‌نامه‌ را منوط‌ به‌ اصلاح‌ تقدم‌ و تأخر بندها کرده‌ بود، اما عراق بابرخورداری‌ از حمایت‌ قدرت‌های‌ بین‌المللی‌ با اصلاح‌ قطعنامه‌مخالفت‌ می‌کرد. جمهوری‌ اسلامی‌ نیز متقابلاً با درک‌ این‌ مسئله‌کوشید تا پذیرش‌ قطعنامه‌ را منوط‌ به‌ رفع‌ ابهام‌ آن‌ کرده‌ و منافع‌ ایران‌را در آن‌ صراحت‌ بخشد. اما، دنیا حاضر به‌ اعتراف‌ صریح‌ به‌ حقوق جمهوری‌ اسلامی‌ نشد؛ بلکه‌ با حضور مستقیم‌ نظامی‌ در خلیج‌ فارس‌(از جمله‌ شلیک‌ به‌ هواپیمای‌ مسافربری‌ ایران‌) و ورود نظام‌ بین‌الملل‌در جنگ‌، کوشید قطعنامه‌ را به‌ ایران‌ اسلامی‌ تحمیل‌ کند. در همین‌راستا تمام‌ هم‌پیمانان‌ عراق از امریکا و شوروی‌ گرفته‌ تا آلمان‌ وانگلیس‌ و فرانسه‌؛ به‌ طور سرسام‌آوری‌ تجهیزات‌ عراق را تقویت‌کردند و سلاح‌های‌ مرگ‌بار در اختیار آن‌ گذاشتند تا به‌ هر صورت‌ممکن‌ مانع‌ از پیروزی‌ ایران‌ اسلامی‌ شوند. این‌ در موقعیتی‌ بود که‌جمهوری‌ اسلامی‌ در یک‌ محاصره‌ی‌ اقتصادی‌ طولانی‌ به‌ سر می‌برد وحتی‌ در تهیه‌ی‌ امکاناتی‌ چون‌ خودرو و وسایل‌ بی‌سیم‌ نیز در فشاربین‌المللی‌ قرار داشت‌. در چنین‌ شرایطی‌ قطعنامه‌ی‌ 598 به‌ جمهوری‌اسلامی‌ تحمیل‌ شد؛ لیکن‌ از آن‌ جا که‌ خداوند پشت‌ و پناه‌ این‌ نظام‌است‌، پس‌ از پذیرش‌ قطعنامه‌ با اوضاعی‌ که‌ در جهان‌ پیش‌ آمد، ازجمله‌ واقعه‌ی‌ سلمان‌ رشدی‌ و تهاجم‌ عراق به‌ کویت‌ نه‌ تنها موقعیت‌جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ در جهان‌ مجدداً تثبیت‌ شد، بلکه‌ این‌ قطعنامه‌بیش‌ از آن‌ که‌ برای‌ عراق سودی‌ داشته‌ باشد، ابزاری‌ در دست‌ ایران‌اسلامی‌ شد تا توسط‌ آن‌ حقوق خود را محقق‌ سازد.
امام‌ خمینی‌؛ به‌ مناسبت‌ پذیرش‌ قطعنامه‌ی‌ 598:
و اما در مورد قبول‌ قطعنامه‌ که‌ حقیقتاً مسئله‌ی‌ بسیار تلخ‌ و ناگوار برای‌همه‌ و خصوصاً برای‌ من‌ بود، این‌ است‌ که‌ من‌ تا چند روز قبل‌، معتقد به‌همان‌ شیوه‌ی‌ دفاع‌ و مواضع‌ اعلام‌ شده‌ در جنگ‌ بودم‌ و مصلحت‌ نظام‌ وکشور و انقلاب‌ را در اجرای‌ آن‌ می‌دیدم‌؛ ولی‌ به‌ واسطه‌ی‌ حوادث‌ وعواملی‌ که‌ از ذکر آن‌ فعلاً خودداری‌ می‌کنم‌ و به‌ امید خداوند در آینده‌روشن‌ خواهد شد و با توجه‌ به‌ نظر تمامی‌ کارشناسان‌ سیاسی‌ و نظامی‌سطح‌ بالای‌ کشور، که‌ من‌ به‌ تعهد و دلسوزی‌ و صداقت‌ آنان‌ اعتماد دارم‌،با قبول‌ قطعنامه‌ و آتش‌بس‌ موافقت‌ نمودم‌ و در مقطع‌ کنونی‌ آن‌ را به‌مصلحت‌ انقلاب‌ و نظام‌ می‌دانم‌ و خدا می‌داند که‌ اگر نبود انگیزه‌ای‌ که‌همه‌ی‌ ما و عزت‌ و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت
اسلام‌ و مسلمین‌قربانی‌ شود، هرگز راضی‌ به‌ این‌ عمل‌ نمی‌بودم‌ و مرگ‌ و شهادت‌ برایم‌گواراتر بود؛ اما چاره‌ چیست‌ که‌ همه‌ باید به‌ رضایت‌ حق‌ تعالی‌ گردن‌نهیم‌.

از پذیرش قطعنامه تا آتش بست
سه‌ روز بعد از اعلام‌ پذیرش‌ قطعنامه‌ی‌ 598 از سوی‌ ایران‌، رژیم‌عراق با این‌ تحلیل‌ که‌ باید آن‌ چه‌ را در طول‌ جنگ‌ به‌ دست‌ نیاورده‌،بتواند بر سر میز مذاکره‌ به‌ چنگ‌ آورد، از تاریخ‌ 31/4/67 تهاجم‌گسترده‌ای‌ را به‌ استعداد سیزده‌ لشگر در شمال‌ خرمشهر و جنوب‌ اهوازسازمان‌ داد. در این‌ تهاجم‌، نیروهای‌ عراقی‌ به‌ بخشی‌ از جاده‌ی‌خرمشهر ـ اهواز رسیدند و خرمشهر به‌ شدت‌ تهدید شد؛ اما رزمندگان‌اسلام‌، طی‌ یک‌ درگیری‌ شدید، نیروهای‌ متجاوز را تا مرز عقب‌راندند.
در تاریخ‌ 3/5/67 در حالی‌ که‌ دشمن‌ در جبهه‌ی‌ جنوبی‌ به‌ عقب‌رانده‌ شده‌ بود، تهاجم‌ دشمن‌ در قالب‌ منافقین‌ که‌ همواره‌ از درک‌واقعیت‌های‌ انقلاب‌ اسلامی‌ عاجز بودند، در منطقه‌ی‌ غرب‌ کشور(کرند ـ اسلام‌آباد) آغاز شد. منافقین‌ با کوته‌ فکری‌ و بی‌خردی‌همیشگی‌ خود، تمامی‌ هواداران‌ خود را از اروپا و امریکا جمع‌ کرده‌، باوعده‌ی‌ بیهوده‌ی‌ تصرف‌ تهران‌، وارد صحنه‌ی‌ عملیات‌ نمودند. آنان‌ باکشتار مردم‌ بی‌دفاع‌ به‌ سوی‌ شهر کرمانشاه‌ پیش‌روی‌ کردند که‌نیروهای‌ اسلام‌ بامسدود کردن‌ راه‌ مقابل‌ و عقبة‌ آن‌ها، اقدام‌ به‌محاصره‌ و انهدام‌ وسیع‌ این‌ مزدوران‌ استکبار جهانی‌ نمودند. این‌عملیات‌ که‌ «مرصاد» نام‌ گرفت‌ ضربه‌ی‌ سهمگین‌ نیروهای‌ اسلام‌ برنیروهای‌ الحادی‌ قلمداد می‌گردد.
به‌ دنبال‌ عکس‌ العمل‌ پرقدرت‌ رزمندگان‌ اسلام‌ در جبهه‌ی‌ جنوب‌و میانی‌ و انهدام‌ منافقین‌ و نیز باز شدن‌ ارتش‌ عراق در جبهه‌های‌جنوب‌ و ضربه‌پذیری‌ آنان‌، دشمن‌ به‌ دلیل‌ حضور نیروهای‌ سازمان‌یافته‌ی‌ مردمی‌ (بسیج‌ و سپاه‌)، طی‌ چند روز، در نهایت‌ تا 10/5/67در محورهای‌ جنوب‌ به‌ مرزها بازگشت‌. این‌ مرحله‌ی‌ حساس‌ ازجنگ‌، بار دیگر استراتژی‌ دفاعی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ را با تکیه‌ بر دفاع‌مردمی‌ نشان‌ داد و در حقیقت‌ پیوند عمیق‌ رهبری‌ و امت‌ حزب‌ الله‌برای‌ دفاع‌ از کیان‌ اسلامی‌ به‌ صحنه‌ی‌ ظهور گذاشته‌ شد.
بیست‌ و نهم‌ مرداد ماه‌ 1367 از سوی‌ دبیرکل‌ سازمان‌ ملل‌ متحدبه‌ عنوان‌ آغاز آتش‌بس‌ رسمی‌ اعلام‌ شد. سپس‌ نیروهای‌ ناظر سازمان‌ملل‌ متحد (یونیماک‌) در مرز مشترک‌ ایران‌ و عراق حضور یافتند تامذاکرات‌ صلح‌ آغاز شود. صدام‌ برای‌ فرار از پرسش‌ مردم‌ عراق مبنی‌بر فایده‌ی‌ حمله‌ به‌ ایران‌ پس‌ از آن‌ همه‌ خسارت‌، به‌ کویت‌ حمله‌ کرد؛چرا که‌ نتوانسته‌ بود به‌ مطامع‌ خود در خاک‌ ایران‌ دست‌ یابد. بدین‌ترتیب‌ حمایت‌کنندگان‌ عراق در جنگ‌ علیه‌ ایران‌ گرفتار ارتشی‌ شدندکه‌ خود، آن‌ را تقویت‌ کرده‌ بودند و بالاخره‌ ایران‌ اسلامی‌ از جنگی‌ که‌نظام‌ بین‌الملل‌ علیه‌ آن‌ راه‌ انداخته‌ بود، سرافراز


دست آوردهای جنگ

صدام‌، با حمله‌ به‌ ایران‌ اسلامی‌ و تحمیل‌ هشت‌ سال‌ جنگ‌، اگرچه‌ تا حدودی‌ توانست‌ اغراض‌ ضد انسانی‌ اربابانش‌ را برآورده‌ کند (ازجمله‌ گرفتن‌ بهترین‌ نیروهای‌ انسانی‌ که‌ از سرمایه‌های‌ اصلی‌ انقلاب‌برای‌ دوره‌های‌ بعد محسوب‌ می‌شدند و...)؛ امّا در مجموع‌ علی‌رغم‌شایعه‌پراکنی‌ افراد غیرمتعهد، جنگ‌ برای‌ ما دست‌آوردها و برکات‌بسیار زیادی‌ داشت‌ که‌ چه‌ بسا در غیر آن‌ شرایط‌، به‌ این‌ برکات‌ دست‌نمی‌یافتیم‌.
حضرت‌ امام‌ خمینی‌؛ در پیام‌ تاریخی‌ خود خطاب‌ به‌ روحانیان‌،برخی‌ از این‌ برکات‌ را نام‌ می‌برند: «در جنگ‌، پیروزی‌ از آن‌ف ملت‌ ماگردید و دشمنان‌ در تحمیل‌ف آن‌ همه‌ خسارت‌، چیزی‌ به‌ دست‌نیاوردند. البته‌ اگر همه‌ی‌ علل‌ و اسباب‌ را در اختیار داشتیم‌، در جنگ‌به‌ اهداف‌ بالاتر و بلندتری‌ می‌نگریستیم‌ و می‌رسیدم‌. ولی‌ این‌ بدان‌معنا نیست‌ که‌ در هدف‌ اساسی‌ خود که‌ همان‌ دفع‌ تجاوز و اثبات‌صلابت‌ اسلام‌ بود، مغلوب‌ خصم‌ شده‌ایم‌. هر روز ما در جنگ‌ برکتی‌داشته‌ایم‌ که‌ در همه‌ی‌ صحنه‌ها از آن‌ بهره‌ جسته‌ایم‌. ما انقلابمان‌ را درجنگ‌ به‌ جهان‌ صادر نموده‌ایم‌. مظلومیت‌ خویش‌ و ستم‌ متجاوزان‌ رادر جنگ‌ ثابت‌ نموده‌ایم‌. ما در جنگ‌، پرده‌ از چهره‌ی‌ تزویرجهان‌خواران‌ کنار زدیم‌. ما در جنگ‌، دوستان‌ و دشمنانمان‌ راشناخته‌ایم‌. ما در جنگ‌، به‌ این‌ نتیجه‌ رسیدیم‌ که‌ باید روی‌ پای‌خودمان‌ بایستیم‌. ما در جنگ‌، ابهت‌ ابرقدرت‌ شرق و غرب‌ راشکستیم‌. ما در جنگ‌، ریشه‌های‌ انقلاب‌ پر بار اسلامی‌مان‌ را محکم‌کردیم‌. ما در جنگ‌، حس‌ّ برادری‌ و وطن‌ دوستی‌ را در نهاد یکایک‌مردممان‌ بارور کردیم‌. ما در جنگ‌، به‌ مردم‌ جهان‌ و خصوصاً مردم‌منطقه‌ نشان‌ دادیم‌ که‌ علیه‌ تمامی‌ قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها، سالیان‌ سال‌می‌توان‌ مبارزه‌ کرد.... جنگ‌ ما، جنگ‌ حق‌ و باطل‌ بود و تمام‌ شدنی‌نیست‌. جنگ‌ ما، جنگ‌ فقر و غنا بود. جنگ‌ ما، جنگ‌ ایمان‌ و رذالت‌بود و از آدم‌ تا ختم‌ زندگی‌ وجود دارد... ما در جنگ‌ برای‌ یک‌ لحظه‌هم‌ نادم‌ و پشیمان‌ از عمل‌کرد خود نیستیم‌. راستی‌ مگر فراموش‌کرده‌ایم‌ که‌ ما برای‌ ادای‌ تکلیف‌ جنگیده‌ایم‌ و نتیجه‌، فرع‌ آن‌ بوده‌است‌؟!»
بعضی‌ افراد کوته‌بین‌ پیروزی‌ را تنها در تصرف‌ آب‌ و خاک‌می‌دانند؛ اما غافل‌اند از این‌که‌ جنگ‌ ما، یک‌ جنگ‌ دفاعی‌ و عقیدتی‌بود. ما برای‌ کشورگشایی‌ نمی‌جنگیدیم‌. ما در برابر متجاوز به‌ دفاع‌ایستاده‌ بودیم‌ تا دیگر هیچ‌ قدرتی‌ فکر تجاوز به‌ کشور ایران‌ را در سرنپروراند. در واقع‌ آن‌ هنگام‌ که‌ دشمن‌ را از خاک‌ خود راندیم‌، هیچ‌اطمینانی‌ به‌ ادعاهای‌ صلح‌طلبی‌ رژیم‌ عراق نداشتیم‌؛ چرا که‌ این‌ رژیم‌،در همان‌ زمان‌ نیز، از پذیرفتن‌ اجرای‌ تمام‌ مفاد آتش‌بس‌ از جمله‌«ماده‌ی‌ تعیین‌ متجاوز» سر باز می‌زد. صدام‌ سرانجام‌ از موضع‌تجاوزگرانه‌ و باطل‌ خویش‌ عقب‌نشینی‌ کرد و به‌ خواست‌ قانونی‌جمهوری‌ اسلامی‌ تن‌ در داد. او در آخرین‌ مکاتبه‌ی‌ خود با آیت‌ اللّه‌هاشمی‌ رفسنجانی‌، رئیس‌ جمهور وقت‌ ایران‌، در تاریخ‌ 23/5/69، باحقارت‌ و سرافکندگی‌ تمام‌، این‌چنین‌ نوشت‌:
«برادر علی‌اکبر هاشمی‌ رفسنجانی‌، رئیس‌ جمهوری‌! 
با این تصمیم ما، همه چیز روشن و تمام خواسته‌ها و مسائلی که برآن تکیه می‌کردید، تحقق می‌یابد و چیزی نمانده است مگر آن که موافقتنامه‌ها آماده و امضا شود تا هریک از ما جهت ورود به زندگی جدید، اشراف واضح داشته باشیم‌.

پایان

علل، عوامل و اهداف جنگ تحمیلی عراق علیه ج.ا.ایران

لزوماً برای بررسی و تحلیل هر پدیده ای، ابتدا بایستی علل، عوامل و اهداف وقوع آن پدیده را مشخص و مورد توجه قرار داد و سپس با ایجاد یک رابطه منطقی بین آنها و با تعیین نقش هر یک، می توان به یک تحلیل نسبتاً صحیح و واقعی نائل گردید. همانگونه که مستحضرید ریشه یا زمینه و علت هر پدیده و حادثه ای ناشی از استعداد، پتانسیل و ظرفیت های موجود محیطی می باشد و عوامل تاثیرگذار و دخیل در وقوع هر پدیده و رخدادی در واقع فاعل حادثه را در عرصه طبیعی، اجتماعی، سیاسی، انسانی و ... ایفا می نماید و هدف؛ نتیجه و برآیندی است که عوامل تاثیرگذار بر پدیده آن را دنبال و تعقیب می نماید.

بنابراین تحلیل و ارزیابی جنگ تحمیلی عراق علیه ج.ا.ایران به عنوان یک حادثه بزرگ که در اواخر قرن بیستم رخ داد، از این قاعده مستثنی نخواهد بود. لذا در ادامه  تلاش می گردد تا با احصاء علل، عوامل و اهداف جنگ تحمیلی علیه ج.ا.ایران و با برقراری رابطه منطقی بین شاخصه های فوق و تعیین نقش هر کدام، به یک تحلیل و ارزیابی اجمالی نسبتاً واقعی دست یابیم؛

الف- علل و زمینه های وقوع جنگ:

1- با تولد انقلاب اسلامی ایران و ظهور یک قدرت اسلامی در منطقه، از لحاظ نظری اساس نظم بینالمللی که مبتنی بر سلطه دو ابرقدرت شرق و غرب بود و از جنگ جهانی دوم شکل گرفته بود، به چالش کشیده شد و انقلاب اسلامی ایران به صورت آشکار مخالفت خود را با سلطه دو ابرقدرت به ویژه آمریکا اعلام کرد.

2- احساس خطر و نگرانی که جهان غرب به ویژه آمریکا و متحدین و کشورهای عربی منطقه نسبت به توسعه انقلاب اسلامی به سایر ملل مسلمان و قلمرو تحت نفوذ خود داشتند.

3- ناکامی آمریکا در حفظ ثبات، امنیت و برقراری توازن بین بلوک شرق و غرب در منطقه خاورمیانه با توجه به لغو پیمان سنتو و گسسته شدن کمربند امنیتی غرب به دور کمونیسم و همچنین از دست دادن بازوی قدرتمند نظامی خود در منطقه مبتنی بر دکترین مهار دو ستونی نیکسون که در پی سرنگونی رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی به وقوع پیوست.

4- تلاش رژیم بعث عراق به منظور ایفای نقش جایگزین ایران به عنوان ژاندارم نظامی آمریکا در منطقه.

5- عدم وجود موازنه قوا بین ج.ا.ایران و عراق با توجه به فروپاشی ساختار ارتش رژیم صهیونیستی شاهنشاهی در بدو انقلاب اسلامی و آشفتگی در توان دفاعی ایران که زمینه برای رشد نظامی عراق و ایجاد شرایط مناسب نظامی برای تجاوز این رژیم به ایران فراهم شد.

6- وجود اختلاف ارضی بین ایران و عراق و مخالفت رژیم بعث عراق با قرارداد 1975 الجزایر و ادعای اینکه قرارداد فوق تحت شرایط ضعف حاکم بر عراق به این کشور تحمیل گردیده است.

7- مشکل ژئوپلیتیکی عراق در شمال خلیج فارس و تلاش در جهت رهایی از تنگنای فوق و دستیابی به آبهای شمال خلیج فارس.

8- پیشینه تاریخی جنگ های قدیم بین عرب و عجم و لاینحل ماندن برخی از تضادهای فی ما بین.

9- وجود آشوبها و نابسامانیهای داخلی، شورشهای جدایی طلبانه در کردستان، خوزستان، سیستان و بلوچستان و ... که کشور را در یک وضعیت حساسی قرار داده بود و توان اجرایی و دفاعی کشور را به شدت تعدیل نموده بود.

ب- عوامل تاثیرگذار در وقوع جنگ:

1- آمریکا:سیاست های بین المللی آمریکا چه به صورت حمایت از عراق و چه در قالب بی طرفی در جنگ، نخستین عامل زمینه ساز تجاوز عراق به ج.ا.ایران است و بیشترین نقش را ایفاء می نماید.

ایالات متحده آمریکا که در پی انقلاب اسلامی منافع خود را در منطقه از  دست داده بود، به منظور بازگرداندن ایران در قالب نظام گذشته و یا حداقل مبدل نمودن آن به یک رژیم وابسته به آمریکا از ترفندهای مختلفی از جمله؛ تقویت برخی گروه های داخلی، کمک به مخالفان انقلاب اسلامی، طرح کودتا و ... استفاده نموده ودر نهایت با توجه به عدم دستیابی به مقصود خود، برای مقابله با نظام ج.ا.ایران، دولت عراق را برای حمله به ایران شایسته و از او به همراه سایر کشورهای غربی حمایت کردند.

 

2- اتحاد جماهیر شوروی (سابق): اگرچه این کشور از خروج آمریکا از ایران مسرور و خوشحال بود، لیکن به لحاظ سیاست نه شرقی نه غربی ج.ا.ایران و احساس نفوذ انقلاب اسلامی در بین ملت های مسلمان مستقر در شوروی سابق هراسان و نگران بود و لذا درصدد تضعیف ایران برآمده و هرچند در جنگ، به ظاهر اعلام بی طرفی کرد، اما در نهان از عراق حمایت و پشتیبانی تسلیحاتی نمود.

3- فرانسه: فرانسه در پی ایفای نقش میانجی گری در قالب یک سوپاپ اطمینان عمل می نمود تا بتواند به عنوان جایگزین شرق و غرب قلمداد گردد.

4- کشورهای منطقه: کشورهای منطقه با تصمیم صدام برای حمله به ایران همسو بودند. البته این همسویی بیش از آنکه ناشی از سیاست ها و آرمان های مشترک آنها باشد، به دلیل احساس خطر مشترک این کشورها از نفوذ انقلاب اسلامی بود. کشورهای پادشاهی عربی ضمن نگرانی از تسلّط  صدام بر شمال خلیج فارس و خوزستان، در پی تنبیه ج.ا.ایران و جلوگیری از نفوذ و گسترش انقلاب اسلامی به کشور و بین مردم خود بودند (کویت، اردن، عربستان سعودی و ...).

5- صدام حسین: صدام نیز در پی حل مشکل ژئوپلیتیکی عراق در شمال خلیج فارس، تسلّط  بر کنترل صدور نفت و انرژی و به دنبال ایفای نقش رهبری جهان عرب و ... بود.

ج- اهداف جنگ:

1- هدف نظامی عراق: حداکثر هدف نظامی عراق در جبهه جنوب تصرف خوزستان تا حدود مسجد سلیمان و حداقل تصرف اروندرود و جزایر آبادان و خرمشهر و تسلّط  بر شمال خلیج فارس و گسترش سواحل عراق و تسلّط  بر صدور انرژی و رهبری جهان عرب و در جبهه میانی و شمالی با هدف تجزیه و تثبیت نیروهای نظامی ج.ا.ایران و ایجاد یک حاشیه امن برای بغداد و حمایت و پشتیبانی از ضد انقلاب معاند با ج.ا.ایران بود.

2- هدف آمریکا: مبتنی بر بازگرداندن حلقه از دست رفته ایران از طریق روی کار آوردن  یک دولت لیبرال و سپس وابسته نمودن آن به خود در قالب نظام گذشته که در این راستا از صدام و رژیم بعث عراق به عنوان یک ابزار استفاده نمود.

3- هدف کشورهای عربی منطقه: از جمله اهداف کشورهایی همچون عربستان سعودی،کویت و اردن مبتنی بر تنبیه ج.ا.ایران و جلوگیری از نفوذ و گسترش انقلاب اسلامی به کشور  خود بود.

4- هدف اتحادجماهیرشوروی (سابق): با توجه به فشار آمریکا علیه ج.ا.ایران و با تعدیل فشار آمریکا در افغانستان، هدف این کشور متمایل شدن ایران به سمت شوروی (سابق) را دنبال می کرد.

5- هدف فرانسه: این کشور در جهت ایفای نقش آلترناتیو و جایگزین نمودن خود به جای آمریکا و شوروی (سابق) در منطقه تلاش می نمود.

د- نتیجه گیری:

1- ج.ا.ایران در هشت سال دفاع مقدس تنها با کشور عراق درگیر جنگ نبود، بلکه با بخش اعظمی از کشورهای منطقه و برخی از کشورهای فرامنطقه ای که ارتش رژیم بعث عراق را در زمینه های نیروی انسانی، تسلیحاتی، مهندسی رزمی، آموزشی، طراحی نظامی، مستشاری و مالی کمک و حمایت می نمودند، درگیر جنگ بود. بنابراین نبایستی قدرت دفاعی ج.ا.ایران را دست کم گرفت و حماسه مقاومت و رشادت های قهرمانانه شهدا، جانبازان، آزادگان و رزمندگان را در طول دوران دفاع مقدس به دست فراموشی سپرد.

2- بنابراین یکی از آموزه های دفاع مقدس برای نسل های آینده آن است که چنانچه اراده جنگجویی و هدف و آرمان مقدس در جنگ وجود داشته باشد، می توان با اتکاء به ایمان و اعتقاد راسخ و با یک رهبری و مدیریت توانمند بر توان برتر و تکنولوژی پیچیده و ارتش کلاسیک دشمن غالب گردید.

3- صحنه نبرد ج.ا.ایران وسیع و رزمندگان اسلام همزمان در شش جبهه مشغول درگیری و جنگ و اعمال مدیریت بحران بودند. یعنی رزم با دشمن در صحنه نبرد زمینی در جبهه ای به طول حدود 1200 کیلومتر، دفاع در صحنه دریایی در برابر حملات هوایی دشمن و جنگ نفتکش ها، جنگ شهرها و مقاومت مردمی در برابر حملات هوایی و موشکی دشمن، دفاع در برابر جنگ نامتعارف دشمن که با بهره گیری از سلاح های شیمیایی توسط متجاوز صورت می گرفت، جنگ با ضد انقلاب و عناصر معاند داخلی و مقابله با ترور شخصیت ها و عملیات مسلحانه منافقین و گروهک های فدایی خلق و ... . در حالی که عراق تنها در صحنه نبرد زمینی با وسعت درگیری محدود و با حمایت سایر کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای درگیر جنگ بود.

4- از جمله علل ناکامی رژیم بعث و ارتش عراق در دستیابی به اهداف نظامی عبارتنداز:

1/4- عدم وجود برآورد برای طراحی جنگ شهری و پیش بینی ننمودن مقاومت مردمی در شهرها و مراکز جمعیتی واقع در مناطق مرزی که موجب تلفات دشمن و از دست دادن زمان به لحاظ مقاومت های مردمی در شهرهایی مثل خرمشهر، هویزه، سوسنگرد و ... گردید.

2/4- عدم وجود برآورد صحیح و منطقی برای پیش بینی توان رزمی مورد نیاز با توجه به وسعت منطقه و ذهنی بودن طرح عملیاتی تهاجم ارتش رژیم بعث عراق.

3/4- عدم برخورداری ارتش رژیم بعث عراق از تجربه یک جنگ تمام عیار.

4/4- تصور غلط رژیم بعث عراق از حمایت مردم عرب زبان خوزستان از آنان.

5/4- وجود شکاف تاکتیکی در گسترش یگان های زمینی ارتش عراق با توجه به وسعت زیاد منطقه و محدودیت یگان های رزمی عراق در بدو تهاجم.

6/4- برآورد غلط ارتش عراق نسبت به ارزیابی توان دفاعی ایران و عدم پیش بینی توان دفاعی نیروهای سپاه و بسیج در طرح عملیاتی تهاجم خود به ایران.

7/4- عدم وجود برآورد صحیح نسبت به توانمندی رهبری نظام مقدس ج.ا.ایران و قابلیت بالای ایشان در مدیریت و اداره صحنه های بحرانی متنوع جنگ.

5- رژیم بعث عراق با تحمیل جنگ هشت ساله به ایران نه تنها به اهداف مورد نظر خود نائل نگردید، بلکه متحّمل تلفات وخسارات بالغ بر 500 هزار نفر کشته، 5/1 میلیون نفر مجروح و معلول و حدود 70 هزار نفر اسیر و صرف حدود 250 میلیارد دلار هزینه مادی گردید (180میلیارد دلار آن مربوط به تسهیلات وام استقراضی اخذ شده از سایر کشورها است ). این در حالی است که ج.ا.ایران ضمن حفظ تمامیت ارضی و دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی و سرکوب متجاوز متحّمل تلفات وخسارات بالغ بر 213 هزار نفر شهید، 800 هزار نفر مجروح و جانباز و حدود 50 هزار نفر آزاده و صرف حدود 18 تا 22 میلیارد دلار هزینه مادی گردید (همچنین کمیته تعیین خسارات جنگی سازمان ملل متحد طی برآوردی، خسارت مادی وارده به عراق و ایران در طی هشت سال جنگ را به ترتیب حدود 150میلیارد دلار و حدود 90میلیارد دلار اعلام نموده است).

6- نکته آخر اینکه، در طول تاریخ معاصر، ایران همواره در پی بروز هر جنگی، شاهد جدایی بخش هایی از سرزمین پهناور به دست بیگانگان بوده است که اسناد تاریخی گویای این ادعاست، به طوری که در دویست سال گذشته، یعنی دقیقاً از زمان سلطنت ((فتحعلی شاه قاجار)) تاکنون، نزدیک به یک میلیون کیلومتر مربع از خاک ایران جدا شده است. اما در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، با وجود پشتیبانی قدرت های بزرگ فرامنطقه ای و کشورهای منطقه از متجاوز، نه تنها یک وجب از خاک ایران در دست نیروهای عراقی باقی نماند، بلکه هنگامی که عراق مجدداً قرارداد 1975 الجزایر را  برای بار دیگر پذیرفت و سپس از سوی دبیرکل وقت سازمان ملل متحد به عنوان متجاوز جنگی شناسایی و معرفی گردید و مقرر شد که غرامت به ایران بپردازد، حقانیت ج.ا.ایران برای تمامی ملل آزاده جهان بیش از پیش به اثبات رسید.

 

نویسنده: فضل الله نوذری

علل جنگ تحمیلی عراق علیه ایران

شکست طرح های براندازی نظام جمهوری اسلامی با استفاده از محاصرۀ اقتصادی و سیاسی که از سوی امریکا در جهان پیگیری می ‏شد و شکست این کشور در عملیات صحرای طبس پس از اشغال لانه جاسوسی امریکا و ناکامی در تجزیه کردستان، هیأت حاکمه این کشور را در سال 1359 به سمت تجربۀ راه حل نظامی تمام عیار سوق می‏ داد. شرایط آن روز جهان موازنه قدرت بین شرق و غرب بود که مانع از اقدام یک جانبه امریکا می‏ گردید. از سوی دیگر افکار عمومی جهانیان که با فعالیت های امام خمینی در فرانسه و حوادث پس از انقلاب، با مسائل ایران و مظلومیت و حقانیت این ملت آشنا شده بود، نوعی همدلی با مردم ایران داشت و از این جهت شرایط برای توجیه لشکرکشی مستقیم امریکا فراهم نبود و شرایط سیاسی و وضعیت متزلزل رژیم های حاکم بر حاشیه خلیج فارس نیز اجازه چنین اقدامی را نمی‏ داد. انتخاب عراق به‏ عنوان آغازگر جنگ، انتخابی بسیار حساب شده بود. این کشور متحد شوروی و بلوک شرق شناخته می ‏شد و درگیر شدن عراق با ایران به ‏طور طبیعی شوروی و کمونیست ها را در حمایت از صدام در کنار امریکا و اروپا قرار می‏ داد و تنش های احتمالی را منتفی می‏ ساخت. عراق دومین کشور از لحاظ نیرو و تجهیزات نظامی در منطقه، و کشوری ‏نفت خیز بود و در صورت لزوم می ‏توانست تا مدتها با ثروت ملی خود و کمک دولت های مرتجع عربی بدون تحمیل هزینه ‏ای مستقیم بر امریکا و بدون نیاز به حضور سربازان امریکایی و اروپایی جنگ علیه ایران را اداره کند، هر چند که در پیش ‏بینی های اولیه امریکا و صدام جنگ درازمدت مطرح نبود و قرار بر این بود که در روزهای اولیۀ هجوم عراق، تکلیف ایران و انقلاب یکسره شود.
روحیه قدرت‏ طلبی صدام و خصومت های مرزیِ گذشتۀ دو کشور‏ نیز شرایطی ایده ‏آل برای امریکا پدید می‏ آورد تا به صدام برای ‏تجاوز و اشغال نظامی ایران چراغ سبز داده و فرمان عملیات‏ صادر کند. اگر در‏ سالهای نبرد، دنیا دلایل و اسناد ارائه‏ شده از‏ سوی ایران را بر اثبات این مدعا که امریکا همسو با اروپا و شوروی عامل اصلی جنگ بوده ‏اند، نمی ‏پذیرفت، بعدها در جریان جنگ نفت که امریکا رو در روی صدام قرار گرفت، اعترافات و اسناد منتشرشده پرده‏ ها را بالا زد و حقایق کتمان‏ شده را آشکار ساخت.
اشتباه قدرت طلبان در فشارهای مختلف به ایران از جمله حمله نظامی به این دلیل بود که جامعه عصر خمینی را نشناخته اند. امام خمینی با افزایش شعور و آگاهی جمعی ملت و ایجاد حس مسئولیت و قدرت تحلیل آنان در مسائل سیاسی روز، نسل خمود و بی‏ تحرک دوران پنجاه ساله حکومت پهلوی را چنان بازسازی و تربیت کرد که قادر شدند در زمانی اندک عادات و روابط اجتماعی گذشته و ضد ارزشهای دیرپا و رسوخ کرده را با آرمانهای جدید منطبق نمایند و به همین دلیل صدها هزار جوان در جبهه‏ های نبرد هشت ساله با متجاوزین عراقی، داوطلبانه و در اوج معنویت و آگاهی جانبازی کردند و از منافع دینی و ملی خود دفاع نمودند و پدران و مادران این جوانان برومند که بعضاً چندین فرزند آنها به شهادت رسیده اند، آن را افتخاری بزرگ برای خانواده و نعمتی از سوی خدا می‏ دانند.

کتابخانه چند رسانه ای

• دفاع مقدس (جنگ تحمیلی) در اندیشه امام خمینی (س)

• اشغال لانه جاسوسی
• تشکیل جمهوری اسلامی
• واقعه طبس
• سازمان منافقین در نظام جمهوری اسلامی ایران
• علل جنگ تحمیلی عراق علیه ایران
• آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران
• مقاومت مردم در جنگ تحمیلی با رهبری امام
• ادامه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران
• حمایت قدرت های بزرگ از صدام در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران
• پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت
• بازنگری قانون اساسی
• پیام امام خمینی به گورباچف
• حکم ارتداد و اعدام سلمان رشدی
• حوادث سالهای پایانی عمر امام خمینی

علل وقوع جنگ تحمیلی و عدم پذیرش آتش بس

بیست و دو سال پیش در روز 31 شهریور 1359 هواپیماهای جنگنده بمب افکن رژیم بعثی عراق با درنوردیدن مرزهای بین المللی، به حریم هوایی کشورمان تجاوز کردند و با بمباران فرودگاههای عمده و استراتژیک کشور، عملا جنگ ناخواسته ای را به مدت هشت سال به ملت ما تحمیل کردند .

تلاش داریم تا به حول خداوند سبحان در این مقال به انگیزه های شروع جنگ بپردازیم، سپس علل مخالفت همه جانبه جمهوری اسلامی ایران را در عدم پذیرش آتش بس مورد مداقه و بررسی قرار دهیم . نگارنده امید دارد این مقاله بهانه ای شود تا صاحب نظران، روشنفکران متعهد، دانشجویان، پژوهشگران و بخصوص دست اندرکاران امر جنگ، به تجزیه و تحلیل بیشتر جنگ بپردازند و بخصوص علت سرسختی مقامات ایران را در رد پیشنهاد آتش بس به نقد بگذارند .

خوشبختانه در این مورد اقدامات بایسته ای شده و مقامات و کتابهای اثرگذار و مفیدی طبع و منتشر شده است، ولی از آنجایی که دانشجویان و جوانان امروز از علت درخواست آتش بس سوال می کنند و بخصوص بسیاری از آنها صادقانه بدنبال این سوالات هستند که:

1 . چرا کشور در شرایط مناسب تر آتش بس را نپذیرفت؟

2 . چرا پس از بازپس گیری خرمشهر در عملیات شکوهمند بیت المقدس در سوم خرداد 1361، و بازپس گیری تمامی اراضی اشغال شده کشورمان، باز هم به جنگ ادامه دادیم؟

3 . چرا با بی اعتنایی به درخواستهای سازمان ملل، جنبش غیر متعهدها، کنفرانس اسلامی، اتحادیه عرب و دیگر کشورها، روابط خود را با دنیا تیره کردیم و ادامه این بی اعتنایی موجب بی اعتنایی دنیا به ما شد که هنوز هم، در آتش آن سیاستهای غیر صحیح می سوزیم؟

4 . با شعار جنگ، جنگ تا پیروزی صف

68

کشته ها را طولانی کردیم و خسارتهای گسترده را عملا گسترده تر نمودیم . سود این شعارها چه بود؟

5 . چرا پیشنهادهای سخاوتمندانه بعضی از کشورهای ثروتمند عرب در جهت پرداخت خسارتهای جنگی را نپذیرفتم و حاضر به گرفتن کمکهای نجومی آنها در بازسازی مناطق جنگی نشدیم؟

اینها سوالهای امروز نسل جوان ماست . نسلی که جنگ را درک نکرده است و مسایل مربوط به جنگ را بخوبی نمی داند . نسلی که عاشق انقلاب، امام و رهبر است اما سوالات و انتقادهایی هم نسبت به بعضی از عملکردها دارد . نسلی که حق دارد بداند، بفهمد، تجزیه و تحلیل کند . سوال کند، انتقاد کند، بیشتر مطلع شود و خلاصه از اسرار پشت پرده نیز واقف گردد . نسلی که محترم است و به اعتقاد ما باید از این مسایل مستحضر گردد . در اینجا به طور خلاصه عوامل شروع جنگ را بررسی می کنیم .

زمینه های جنگ تحمیلی

جنگ تحمیلی پس از آن آغاز گردید که تلاشهای استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا در شکست انقلاب اسلامی به بن بست رسیده بود . آمریکا که همواره از رژیم شاهنشاهی به عنوان موثرترین مهره در منطقه استراتژیک خاورمیانه حمایت سیاسی، اقتصادی، نظامی و تسلیحاتی می کرد، نقش زیادی در تبهکاری شاه و در نابودی اقتصاد کشور داشت . آمریکا نمی خواست و نمی پذیرفت که سیاست تعریف شده اش در حمایت از شاه به چالش کشیده شود . آمریکا با این استراتژی، شاه را وادار کرد که حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه را که موثرترین، نیرومندترین، سازش ناپذیرترین و پرنفوذترین دشمن شاه و دشمن آمریکا بود، از کشور تبعید کند ... .

آمریکا جهت وابستگی بیشتر کشور به آمریکا، اقتصاد کشور را به نابودی کشاند و کشاورزی کشور را تباه کرد و کشور را از هر حیث متکی به واردات نمود . به قول رمزی کلارک وزیر اسبق دادگستری آمریکا:

"سیاست آمریکا باعث از بین رفتن کشاورزی ایران و وابستگی این کشور به واردات مواد غذایی شد . حاصل سیاست خارجی آمریکا در ایران، فقر، خشم و زجر کشیدن اکثریت ملت بود . " کلارک در پاسخ سوال خبرنگار که پرسیده بود که در پاسخ حمایتهایی که از شاه کردید شاه برای آمریکا چه کرد گفت: "شاه 25 سال سرویس خوبی به ما داد" .

69

خبرنگار سوال می کند سرویس خوب؟ این شامل کشتن دهها هزار ایرانی در سال آخر حکومتش نیز هست؟ کلارک می گوید: " مطمئنا شاه تا جایی که می توانست کشت . مخصوصا در سال 1978 یعنی (1357) 1 ... " .

این بخش کوچکی از اظهارات مقام آمریکایی در مورد وابستگی شاه به آمریکا و تحمیل نظرات آمریکا به شاه است .

شاه در یک جمله یک عنصر صددرصد آمریکایی بود که کشور را آن طور که آمریکا می خواست اداره می کرد . هیچکس اجازه نداشت تا، با این سیاستها مخالفت کند . تیرباران و زندانهای مخوف در انتظار کسانی بود که می خواستند از وابستگی کشور به آمریکا انتقاد کنند ... .

آمریکا همه گونه حمایت از شاه کرد تا در قدرت بماند و آنگاه که خشم خروشان ملت، شاه را از اریکه قدرت پایین می کشید . شاه به دستور آمریکا به یک کودتای نظامی دست زد . این کودتای نظامی صرفا جهت پاسداری از منافع آمریکا صورت گرفت . برژینسکی مشاور امنیت ملی کارتر می نویسد:

"دو روز جلوتر از این تغییرات، یعنی 12 آبان ماه به دستور و با موافقت کارتر با شاه تلفنی صحبت کردم . من به شاه گفتم که ایالات متحده آمریکا از شما در بحران کنونی بدون کوچکترین شک و تردید و شرط و شروطی به طور کامل و تمام حمایت می کند . شما حمایت تمام و کمال ما را دارید" . 2 اینها بخشهایی از حمایت آشکار کاخ سفید از شاه در کشتارو قتل عام مردم ایران است . یعنی شاه از طرف دولت آمریکا کشور را اداره می کرد . بنابراین تمامی تبهکاری های شاه حاصل خواسته های دولت آمریکا بود .

شخص کارتر نیز طی مصاحبه ای رسما اعلام کرد:

ما در بیانیه ای آشکار خود (کارتر و ونس وزیر امور خارجه) پشتیبانی آمریکا از شاه و دولت کنونی را اعلام کرده ایم ولی هیچ گونه کنترلی بر تصمیم هایی که مردم ایران اتخاذ می کنند نداریم .

برژینسکی درباره اهمیت ایران زمان شاه برای آمریکا می نویسد:

"ایران بزرگترین شکست دولت کارتر به شمار می آید . صرف نظر از موفقیت این کشور در زمینه صلح کمپ دیوید و یا عادی سازی روابط با چین و اتخاذ موضعی استوار در قبال شوروی که همگی آنها نقطه های عطف عمده و سازنده ای به شمار می روند ولی سرنگونی شاه از دیدگاه راهبردی برای ایالت متحده و از نظر سیاسی برای

70

شخص کارتر فاجعه آمیز تلقی می شود . شاید آن فاجعه از بعد تاریخی اجتناب ناپذیر بود . بنیادگرایان اسلامی قدرت فوق العاده ای داشتند . شاید شاه هرگز نمی توانست از بیماری بزرگ پنداری خود و در نهایت فلج شدن اراده اش، رهایی یابد . "3

پس از آنکه همه این تمهیدات بی نتیجه ماند کارتر، ژنرال چهار ستاره هویزر معاون سازمان اتلانتیک شمالی را برای انجام یک کودتای نظامی دیگر به تهران فرستاد . این ژنرال آمریکایی چهل روز در تهران ماند و همه گونه حمایت را از نظامی های بی روحیه شاه کرد و همه نوع وعده و وعید به آنها داد تا به یک کودتای گسترده و با خونریزی وسیع مبادرت ورزند . اما ارتش شاه در برابر اراده انقلاب و رهبری انقلاب نابود شده بود . چون به قول تیمسار بدره ای فرمانده نیروی زمینی که قاعدتا می بایست کار بدست او و همقطارانش انجام شود در عصر روز 22/11/57 فقط 700 پرسنل در خدمت ارتش بودند . 4

سرانجام انقلاب به پیروزی رسید . آمریکا مزورانه انقلاب را برسمیت شناخت شاید این بار که از درب خارج شده بود از پنجره بازگردد و منافع آمریکا را تضمین کند . ولی بیداری و هشیاری رهبری انقلاب مانع اساسی برای بازگشت آمریکا بود .

در چنین فضایی، آمریکا بر روی بحرانهای داخلی و تحریک اقوام و تقویت مخالفین و ارتباط با عناصر تبهکار که فاقد هویت ملی و یا پایگاه مردمی بودند سرمایه گذاری کرد .

تمامی بحرانهای سال 57 و 58 تماما ریشه در سفارت آمریکا داشت . شعارهای غیر قابل درک مانند خلق کرد، خلق عرب، خلق بلوچ، خلق ترکمن همه و همه ناشی از همین سیاست بود . در اینجا به یک سند تاریخی اشاره می کنیم:

حزب "اتحاد المسلمین" با رهبری مولوی عبدالعزیز ملازاده به دنبال برپایی یک اجتماع بزرگ مردم در زاهدان قطعنامه ای در یازده ماده صادر کرد . بنا به گزارش روزنامه کیهان قسمتی از مفاد این قطعنامه چنین است: "خودمختاری استان سیستان و بلوچستان با حفظ استقلال جمهوری اسلامی در ایران، مذهب رسمی جمهوری اسلامی ایران فقط اسلام باشد . در انتخاب رئیس جمهور و نخست وزیر فقط مسلمان بودن کافی است . احترام و حفظ زبان و فرهنگ مردم منطقه و تدریس فقه اهل سنت در تمام سطوح آموزشی در مناطق سنی نشین . حفظ حرمت خلفا راشدین، اصحاب و ازواج مطهرات در قانون اساسی منظور گردد .

71

اختصاص تبلیغات رادیو و تلویزیون برای مردم منطقه با جلوگیری از هر نوع سانسور و تحمیل عقیده از مرکز یا گروههای دیگر که مخالف با اصول و عقاید مردم منطقه باشد . 5

این اعلامیه در تاریخ 15/1/58 صادر شده بود یعنی در روزی که حدودا 50 روز از پیروزی انقلاب می گذشت . گستاخی گروهها و گروهکها را می توان از همین یک اطلاعیه فهمید و تمام خواهی و زیاده طلبی تحریک شدگان را یافت و در فضای اوایل انقلاب قرار گرفت .

در همان روز قاسملو دبیرکل حزب منحله دمکرات طی دیداری با مهندس بازرگان نخست وزیر خواسته های خلق کرد! ! را با ایشان در میان گذاشت .

به نوشته روزنامه کیهان قاسملو از نخست وزیر خواست که به منظور گنجاندن خواستهای خلق کرد در قانون اساسی، نماینده مردم کردستان در تدوین قانون اساسی جدید شرکت نماید . 6

خواسته های قاسملو و همکارانش نیز مشابهت بسیاری با خواسته های مولوی عبدالعزیز داشت .

خبرگزاری عراق در همین امروز گزارش داد:

انور سادات رئیس جمهوری مصر، عناصر

72

ساواک را که از ایران فرار کرده اند در دستگاه امنیتی خود بکار گرفته است . این خبرگزاری اضافه کرد که سادات افسران و عناصر ساواک را با کارتهای شناسایی مصری مجهز و آنها را به دفتر ویژه خود وابسته ساخته است تا بر امنیت ملی و سازمان عالی اطلاعات خارجی و داخلی مصر نظارت کنند . 7

در سال 58 تمامی مناطق مرزی توسط گروهکهای مسلح به ناآرامی کشیده شده بود . بلوچستان، خوزستان، کردستان، آذربایجان، ترکمن صحرا و گنبد ...

گنبد از تحریک عناصر وابسته به استکبار جهانی روزهای بحرانی و سختی را پشت سر گذاشت .

در درگیریهای خونین این شهر که توسط گروهکهای محارب صورت گرفت جمع زیادی از مردم کشته شدند . در این رابطه دکتر آهنگری یکی از اعضای ستاد مرکزی شوراهای ترکمن صحرا گفت: این کانون را یک شورا رهبری می کند . شاخه های کانون فرهنگی و سیاسی خلق ترکن که مرکز آن در گنبد کاووس قرار دارد زیر نظر ستاد مرکزی شوراهای ترکمن صحرا فعالیت می کنند و هدف آن حفظ حقوق دمکراتیک ترکمن است . وی در ادامه علمای اهل تسنن ترکمن صحرا را مرتجع خواند . وی گفت: ما به جمهوری اسلامی رای نداده ایم چرا که محتوای رژیم و اینکه تا چه حد این حکومت می تواند خواستهای برحق خلق ها را برآورد برای ما روشن نیست . 8

در درگیریهای گند طی چند روز جمعا 85 نفر کشته و 250 نفر مجروح شدند . 9

شیخ عزالدین حسینی امام جمعه مهاباد که منصوب شده است اعلام کرد که با کمونیستهای ایرانی که سرسپرده هیچ ابرقدرتی نیستند و در داخل ایران فعالیت می کنند مخالفتی ندارد وی گفت من معتقدم که هر گروه سیاسی باید بتواند آزادانه فعالیت کند . وی در ادامه گفت: در انقلاب ایران نباید روی عقاید مذهبی تکیه شود . وی گفت: اگر جبرئیل از آسمان بیاید و قوانینی بیاورد که خودمختاری کردستان در آن نباشد، آن را نمی پذیریم . ! ! 10

این در حالی بود که با تصرف و غارت پادگان مهاباد توسط حزب دمکرات، این گروه خیلی زود یعنی کمتر از ده روز از عمر نظام اسلامی در صف محاربین انقلاب اسلامی قرار گرفت . این در حالی بود که پادگان مهاباد چند روز توسط حزب دمکرات در محاصره بود و سرانجام در 1/12/57 سقوط کرد . و تمامی سلاحها و مهمات موجود در آن به دست حزب دمکرات افتاد . 11

73

نخستین شماره روزنامه "آزادلیق" (آزادی) ناشر افکار فرقه آزادیخواهان آذربایجان در تهران منتشر شد . بنا به گزارش روزنامه کیهان، این روزنامه در صفحه اول خود از آیت الله العظمی شریعتمداری با عنوان "امام شریعتمداری" یاد کرده است . 12

حزب جمهوری خلق مسلمان ایران با تاسیس دفتر مرکزی خود در تبریز، فعالیت عملی خود را آغاز کرد . کیهان در این باره نوشت: این حزب سومین حزب سیاسی و مذهبی ایران خواهد بود موسسین این حزب اعلام داشتند: استراتژی و تاکتیکهای متفاوت با احزاب دیگر خواهند داشت . این حزب اعلام کرد در اتخاذ روشهای عملی، نقطه نظرهای آیت الله العظمی شریعتمداری را در کلیه زمینه ها ! ! ملاک عمل قرار خواهد داد . 13

یعنی یک حزب با شعاری غیر از استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی، و رهبرش هم قاعدتا باید شعاری متفاوت با شعار بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی، سردهد .

استراتژی آمریکا پس از پیروزی انقلاب

امروز "رالف شانمن" چهره ای که از نخستین روزهای پیروزی انقلاب در ایران بشدت فعال بود و عمده ترین حملات گروههای سیاسی مخالف دولت و نظام جدید با اتکا و استناد به نظرات و دعاوی وی مطرح می شد، به جرم جاسوسی برای سازمان سیا از ایران اخراج شد . به نوشته روزنامه اطلاعات او که در پشت نقاب طرفداری از انقلاب ایران برای گروهی از رهبران کنونی ایران پرونده سازی می کرد به نوشته یک نشریه معتبر جهانی، یکی از عوامل مهم "سیا" است و به همین جهت از ایران اخراج شد ... .

وی در فرودگاه تصمیم به فرار گرفت و می خواست به شهر بازگردد! ! که با هشیاری از فرار وی جلوگیری کردند ... .

"شانمن" مجری طرح استراتژی جهانی، طرح حلزونی "دهه توسعه" و طرح "ترمایت" یا پیشرفت موریانه ای برای نفوذ در عمق نهضتهای استقلال طلبانه است . "شانمن" این طرح را در آمریکای لاتین و اندونزی نیز تجربه کرده است . شانمن با این آگاهی وارد تهران شد و تاکتیکی شناخته شده را برای نفوذ و برقراری ارتباط با گروههای مخالف در پیش گرفت . حرکت دوم، ایجاد و توسعه شکاف از درون و عمل در جهت مخالف وحدت را با درگیری دنبال کرد . اگر حرکت سوم و آخرین ضربه یعنی حمله از رو به رو به ارزشها و وجه نظرها انجام می شد توطئه

74

شانمن خاتمه یافته تلقی می شد . ولی در کیفیت پیاده کردن این قسمت از طرح با ناکامی مواجه شد و طرح شکست خورد و چون طرح شکست خورد با مهارت از صحنه خارج و با جنجال برانگیزی و هیاهو از نظرها پنهان گردید و کیفیت این شکست او را مجبور به ترک صحنه کرد . 14

به گزارش روزنامه کیهان شانمن در تدارک مسافرت به کردستان بود که اخراج شد . 15

آمریکا که برای جلوگیری از پیروزی انقلاب اسلامی توطئه لحظه به لحظه را تعقیب می کرد، با پیروزی انقلاب، لحظه ای آرام و قرار نداشت . استراتژی آمریکا جلوگیری از استقرار نظام با ایجاد بحران و نا آرامی در تمامی کشور، بخصوص در مناطق مرزی بود .

آمریکا روی اختلاف و درگیری بین اقوام و گروهها با طرح مسلح کردن آنها حساب می کرد . تصرف پادگان مهاباد و به دست آوردن سلاحهای فراوان و متنوع و ارسال آنها به مناطق مرزی کردستان، آذربایجان، خوزستان، بلوچستان، ترکمن صحرا و گنبد و عشایر قشقایی فارس و مجهز شدن گروهکهای محارب داخلی مانند: 1 . منافقین 2 . چریکهای فدایی خلق اکثریت 3 . اقلیت 4 . حزب دمکرات 5 . کوموله 6 . رزگاری 7 . عزالدین حسینی 8 . حزب خلق مسلمان 9 . گروه جزنی 10 . حزب توده 11 . مائوئیست ها 12 . تروتسکی ها 13 . فرقان 14 . خلق عرب و یکی دو گروهک دیگر از آن جمله بود .

آمریکا بعضی از این گروهکها را مستقیما هدایت می کرد و از آنها پشتیبانی به عمل می آورد بعضی دیگر را به صورت غیر مستقیم زیر نظر داشت و به آنها خط می داد .

یکی از افرادی که مستقیما هدایت می کرد شیخ عزالدین حسینی امام جمعه سکولار و بی دین مهاباد بود . او مهره مستقیم شاه بود . وی که از امام جمعگی فقط اسم آن را داشت هیچگونه اعتقادی به نماز جمعه و حکومت اسلامی و این گونه امور نداشت .

وی که در جایگاه روحانیت ، مواضع مذهبی را رد و مواضع چپ غیرمذهبی یا ملی گرایی لائیک را ترویج می کرد و می گفت: درخواستهای هشت گانه ما از دولت مرکزی باید به طور جدی مورد مذاکره قرار گیرد . 16

به دعوت شیخ عزالدین حسینی امام جمعه مهاباد، یک راهپیمایی با شرکت گروههای مختلف مردم این شهر برگزار شد و صدها نفر نیز به نمایندگی از طرف عشایر شکاک، هرچی مرکور، ترکور، و کردهای اطراف رضاییه (اورمیه) در آن شرکت کردند .

75

در این راهپیمایی تظاهرکنندگان خواستار خودمختاری کردستان شدند . 17

در همین حال روزنامه اطلاعات گزارش داد: متینگ حزب دمکرات کردستان ایران به منظور پشتیبانی از اعلامیه هشت ماده ای نمایندگان کرد با حضور سی هزار نفر از اکراد، در استادیوم ورزشی بوکان برگزار شد . براساس این گزارش، اجتماع کنندگان از خودمختاری در کردستان پشتیبانی کردند . 18

عزالدین حسینی به عنوان سمبل خلق کرد، تبلیغ می شد . مطبوعات داخلی شدیدا از وی جانبداری می کردند . عزالدین حسینی با تظاهر به اسلام گرایی سعی در تحکیم موقعیت خویش در میان روحانیون اهل سنت کردستان داشت و از طرف دیگر از مواضع گروههای ضد انقلاب و محارب و مارکسیستهای فعال در منطقه حمایت می کرد . وی تندروترین رهبر مخالفین جمهوری اسلامی است . رفتار وی بهیچوجه قابل پیش بینی نیست . گروههای تند که سابقه مبارزاتی هم دارند و از سالها پیش به عنوان سوسیالیست و کمونیست شهرت داشتند و ذاتا می بایست سرناسازگاری بیشتری با نظام اسلامی داشته باشند حتی مشهور بود که قاسملو نام فرزند خود را لنین گذاشته بود . تحصیلاتش در مسکو بود و

76

سالها با کمونیست ها زندگی کرده بود، و شدیدا از ناحیه غرب حمایت می شد، تندروی عزالدین حسینی را نداشت . شیخ عزالدین تبلور لجاجت و مخالفت و عداوت استکبار نسبت به انقلاب اسلامی بود . او از ناحیه رژیم بعث عراق قویا حمایت می شد .

موضوع خلق عرب در خوزستان

یکی از تبهکاریهای گروهکهای محارب در اول انقلاب تحریک بعضی از قبایل و عشایر غیور ایرانی و وادار کردن آنها به زیاده خواهی بود . دشمن از شرایط اوایل انقلاب سؤ استفاده بسیار کرد تا از ثبات و استقرار نظام نوپای حاکم بر کشور جلوگیری نماید . یکی از بحرانها مساله خلق عرب در خوزستان بود .

مردم خوزستان مردمی متعهد، دین محور، خداجو، انقلابی، هوادار امام خمینی و شدیدا وحدت گرا بوده و هستند . نقش و سهم این مردم سلحشور در پاسداری از تمامیت ارضی در طول جنگ بر همگان روشن است . کشور مدیون فداکاری های مردم خوزستان اعم از عرب و غیر در دفاع شرافتمندانه است .

به رغم این موضوع، گروهی انگشت شمار که بشدت از ناحیه استکبار تحریک و حمایت می شدند و یا عناصری ساده لوح و زودباور که تحت تاثیر تلقینات گروهی مشکوک قرار گرفته بودند در خوزستان بلوا برپا کردند و مشکلات زیادی را به وجود آوردند خسارتهای زیادی به اموال ملی و خصوصی زدند و جمع چشمگیری را به شهادت رساندند و به کشتن دادند ...

در تاریخ 19/1/58 دریادار دکتر سید احمد مدنی فرمانده نیروی دریایی با حفظ سمت استاندار استان خوزستان شد . 19

هر روز خبرهای ناگواری از خوزستان می رسید . هر روز به بهانه های گوناگونی در این استان، بحرانی به وجود می آمد . نا آرامی ها و اعتصاب در بندر آبادان کار تخلیه و بارگیری کشتی ها را در اسکله های شرکت ملی نفت متوقف کرده بود . 20 اما دکتر مدنی که خود یک عنصر سیاسی از جبهه ملی بود، اهتمام جدی در حل مشکلات نداشت .

در این مورد به یک خاطره شخصی مستند اشاره می کنیم:

در اردیبهشت ماه سال 58 به ستاد مرکزی سپاه پاسداران خبر رسید که مشکلاتی در جزیره نفتی خارک به لحاظ امنیتی مشاهده شده است . موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار بود . در آنوقت من عضو شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و

77

مسئول اطلاعات و تحقیقات بودم . موضوع را در قم به عرض حضرت امام خمینی رساندم و ضرورت بررسی مساله را هم متذکر شدم . حضرت امام فرمودند: "خود شما برای بررسی مساله به منطقه بروید و اقدام لازم را بفرمایید" .

بلافاصله نتیجه را با برادران شورای فرماندهی در میان گذاشتم . اخلاقا و قانونا موضوع را به آقای دکتر مدنی هم منعکس کردم و خود به همراه چند تن از برادران ستاد مرکزی سپاه پاسداران عازم خوزستان شدم . قرار ملاقات ما با دکتر مدنی ساعت 10 روز دوشنبه 28/2/58 بود . پنج دقیقه به 10 در دفتر ایشان حضور یافتیم . با کمال تعجب رئیس دفتر ایشان گفت: از چنین ملاقاتی اطلاع ندارم! ! ضمن اینکه آقای استاندار هم در دفتر نیستند! ! خیلی تعجب کردم گفتم من شخصا با آقای استاندار در مورد این ملاقات صحبت کرده ام چطور شما مطلع نیستید و ایشان هم در دفتر حضور ندارند؟ کشمکش ما بی نتیجه بود و رئیس دفتر هم از عدم حضور آقای استاندار سخن می گفت . حدود یک ساعت از وقت ما در دفتر بی جهت گذشت . دیدم راه به جایی ندارم . از طرفی رفتن به جزیره خارک مستلزم هماهنگی با نیروی دریایی است که آقای دکتر مدنی فرمانده نیروی دریایی هم بود! ! در این موقع فکری به ذهنم گذشت . به یکی از همراهان گفتم که اذان بگوید . اذان در ساعت 11 و در دفتر آقای استاندار! ! هنوز فقرات اذان به نیمه نرسیده بود که آقای استاندار از دفترش بیرون آمد و متوجه حضور ما شد . ما دیگر از کسی گلایه نکردیم . پس از چند لحظه دیدار با آقای استاندار به طرف فرودگاه اهواز به راه افتادیم . تیمسار مدنی یک فروند بال گرد برای رفتن ما به بوشهر در نظر گرفته بود . به مجرد اینکه ما به ورودی فرودگاه رسیدیم یک دستگاه اتومبیل با سرعت از درب پایگاه خارج شد . مامور یست بازرسی گفت اینها گروه پرواز هلی کوپتر بودند که رفتند ما با اتومبیل و با سرعت به تعقیب گروه پروازی پرداختیم و پس از طی چند ایستگاه به آنها رسیدیم و گروه را به آشیانه بازگرداندیم .

خلبان نه نقشه خوانی بلد بود و نه مسیر را می دانست و از همه مهمتر اینکه سوخت گیری لازم را برای پرواز از اهواز به بوشهر نکرده بود . در یک روستا هلی کوپتر فرود آمد و از اهالی، مسیر بوشهر را پرسید آنها هم اشاراتی کردند که خیلی برای خلبان کارگر نیفتاد .

پس از پرواز از روستا و طی حدود یک ربع پرواز مجدد، سوخت بالگرد تمام شد و

78

هلی کوپتر در وسط بیابان به زمین نشست .

خلبان با پایگاه بوشهر تماس گرفت حدود دو ساعت بعد یکفروند بالگرد نیروی دریایی که یک سرهنگ خلبانی آنرا بعهده داشت ما را در بیابان پیدا کرد . پس از فرود بلافاصله پرسید: خلبان این هلی کوپتر کیست؟ خلبان بالگرد با سلام نظامی گفت: من هستم!

سرهنگ خلبان یک سیلی محکم در گوش او نواخت و با تشر و توهین گفت تو چقدر سوخت زده ای؟ خلبان گفت قربان ... بلافاصله سرهنگ سیلی دوم در گوشش خواباند و گفت تو نقشه خوانی هم بلد نیستی؟ ... تو کجا دوره دیده ای؟ فرمانده تو کیست؟

من رفتم و از سرهنگ نیروی دریایی تشکر کردم و گفتم ایشان را ببخشید . سرهنگ گفت: بفرمایید سوار شوید . بخدا قسم قلم پای کسی را می شکنم که تا 24 ساعت به اینها کمک برساند . بگذار همین جا در جهل خود بمیرند . سپس ما با همان هلی کوپتر به طرف خارک پرواز کردیم ... بگذریم

البته هر دو خلبان هلی کوپتر هوانیروز، فارغ التحصیل آمریکا بودند و پر ادعا و متکبر .

خوزستان در تب آشوب و التهاب تحریکها می سوخت و آقای شیخ محمدطاهر آل شبیر خاقانی مرتب اعلامیه می داد . در یکی از اعلامیه که در روز 2/2/58 صادر نمود آمده بود:

چون به علت بعضی مشکلات ... و نیز تعلل دولت در دادن حقوق شرعی و قانونی خلقها از جمله خلق عرب خوزستان، در شرایط فعلی برای من قابل تحمل نیست، ناچار به ترک کشور هستم . شیخ شبیر درباره خواسته های اعراب گفت: در کلیه امور مربوط به خوزستان، اعراب باید نقش داشته باشند و تشکیلات فرهنگی و اجتماعی منطقه باید مشترکا به دست ایرانیان عرب زبان و فارس ها اداره شود ... 21

استکبار که مشکلات داخلی کشور را، بزرگ می کرد و از کاه کوه می ساخت با دستپاچگی و سراسیمگی اولا آیت الله آل شبیر را که از مراجع تقلید شیعه بود سنی خواند و ایشان را رهبر اهل تسنن معرفی کرد .

خبرگزاری آسوشتیدپرس بعد از صدور اعلامیه های آل شبیر خاقانی طی خبری که به سراسر دنیا مخابره کرد نوشت:

رهبر مسلمانان اهل تسنن در خوزستان آقای آل شبیر خاقانی گفت: اوضاع موجود در ایران به صورت "غیرقابل تحمل" درآمده است . این خبرگزاری افزود: رهبرمسلمانان اهل تسنن! ! گفته است که درصدد است به

79

یک کشور عربی سفر کند لیکن مقصد موردنظر خود را مشخص ننموده است . 22

آیت الله شبیر خاقانی تقاضای هیات اعزامی منسوب به امام خمینی و آیت الله طالقانی را مبنی بر عزیمت به قم رد کرد . هیات اعزامی که از قم برای مذاکره با آل شبیر خاقانی به خرمشهر رفته بودند از وی درخواست کردند که برای استراحت به قم برود، اما شبیر خاقانی این پیشنهاد را قبول نکرد و گفت خروج از خرمشهر را در وضعیت کنونی صلاح نمی داند . در این مذاکرات شبیر خاقانی خطاب به هیات اظهار کرد: گروهی با ایجاد تفرقه بین خلق های منطقه خوزستان می خواهند آشوب به پا کنند و ما با تمام قوا از انجام این کار جلوگیری خواهیم کرد . 23

در تاریخ دهم اردیبهشت 58 اعلامیه خلق عرب خوزستان که آقای آل شبیر خاقانی در راس آن بود به عنوان آقای مهندس بازرگان نخست وزیر بشرح زیر صادر شد:

1 . اعتراف به ملیت خلق عرب ایران و درج در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

2 . تشکیل مجلس محلی عربی در منطقه خودمختار .

3 . تشکیل دادگاههای عربی جهت حل

80

مشکلات خلق عرب .

4 . برسمیت شناختن زبان رسمی به عنوان زبان رسمی منطقه خوزستان .

5 . آموزش زبان عربی در مدراس ابتدایی

6 . تشکیل دانشگاه به زبان عربی در منطقه که پاسخگویی نیازهای خلق ایران باشد .

7 . آزادی بیان، انتشار کتاب، روزنامه به زبان عربی و ایجاد برنامه های رادیویی و تلویزیونی به زبان عربی و مستقل از برنامه شبکه سراسری . در این زمینه وجود سانسور به هر شکل و صورت مردود است .

8 . تخصیص مقدار کافی از درآمد نفت برای آبادانی منطقه

9 . اولویت استخدام در بخش دولتی و خصوصی با خلق عرب

10 . نامگذاری شهرها، روستاها، منطقه ها و خود منطقه ها به نامهای تاریخی عربی

11 . شرکت فرزندان خلق عرب در ارتش و نیروهای انتظامی در چارچوب منطقه خودمختار .

12 . تجدیدنظر در تقسیم اراضی .

در خاتمه از دولت آقای بازرگان انتظار داریم که در رابطه با حل مسایل خلق عرب ایران از مذاکره و سازش با عناصر مرتجع و فرصت طلب خودداری نماید . 24

حزب خلق مسلمان

یکی از پدیده های زشت و غیرقابل درک در اوایل انقلاب، تشکیل احزاب و گروههای معاند و مخالف نظام جمهوری اسلامی بود . در دستورالعمل اکثریت قریب به اتفاق این گروهکها، مخالفت و معاندت با نظام اسلامی قرار داشت .

یکی از این به اصطلاح احزاب، "حزب خلق مسلمان" بود . بنیانگذار این حزب شخص آیت الله شریعتمداری بود . شخصی که یک روز هم در خط انقلاب نبود و هیچ گامی در جهت تقویت انقلاب اسلامی و امام خمینی برنداشت . در این زمینه فقط به ارائه یک سند اشاره می کنیم:

سفارت آمریکا در تهران حاصل ملاقات خود را با آقای شریعتمداری در تاریخ 23 آوریل 1979 یعنی 3/2/58 یعنی فقط 70 روز بعد از پیروزی! ! با طبقه بندی خیلی محرمانه به وزارت خارجه آن کشور فرستاده است .

شریعتمداری در این ملاقات به صراحت بیان کرده که او از اعمال دادگاههای انقلاب بشدت نا امید شده و امیدوار است که دنیای غرب این اعمال را به اسلام واقعی نسبت ندهد . به نظر او (شریعتمداری) دادگاههای انقلاب غیر قانونی و غیراسلامی هستند

81

بنابراین او نه تنها دخالتی در این دادگاهها ندارد، بلکه نقشی در کارهای حکومتی ایفا نمی کند .

شریعتمداری در این ملاقات اضافه کرده است: ایران امروز براساس عقل اداره نمی شود بلکه اداره آن براساس احساسات است و احساسات ضد آمریکایی جاری را نمونه ای از این امر دانست . او ابراز امیدواری کرد که آمریکا احساسات ضد آمریکایی گسترده کنونی را احساسات اصیل ایران تلقی نکند . وی با احتیاط تمام گفت که اظهارات خمینی تا حد زیادی به این رفتار ضد آمریکایی کمک کرده است و وقتی مردم ایران دوباره به سر عقل بیایند می خواهند که روابط ایران و آمریکا ادامه یابد ...

شریعتمداری گفت: آمریکا می تواند در این برهه مشکل از زمان بگوید که اسلحه های خود را به زور به ایران نفروخته و آمریکایی ها به درخواستهای یک حکومت سلطنتی جواب مثبت داده اند . او اضافه کرد که ما باید بدقت از فرصتهایی که موجب استحکام دوستان آمریکا درایران می شود استفاده کنیم و با این تبلیغات ضد آمریکایی مبارزه نماییم . به نظر او (شریعتمداری) دولت آمریکا باید تبلیغات مثبتی درباره برخورد جاری آمریکا نسبت به ایران انجام دهد . 25

همین یک سند و عملکرد ایشان در دهه 40 - 50 و حمایت مشارالیه از کودتای نوژه و بحران آذربایجان در دوره استانداری مقدم مراغه ای استاندار مورد حمایت آقای شریعتمداری و مشکلات بعدی که ایشان فراهم کرد در ارائه تصویری از شرایط کشور قبل از جنگ تحمیلی، کافی است .

حزب خلق مسلمان مستمرا اعلامیه های تندی را بر علیه نظام صادر می کرد، و وقتی روزنامه ها از درج آن خودداری می کردند با فرستادن دسته های مسلح رادیو - تلویزیون تبریز را اشغال می کرد و اعلامیه خود را از رادیو - تلویزیون تبریز پخش می نمود . این حرکت زشت حداقل 7بار تکرار شد .

آیت الله شریعتمداری مبلغ 5 میلیون تومان (البته 5 میلیون سال 58 که به وجه امروزی حدود 500 میلیون تومان می شود) را به شیخ عزالدین حسینی داد و توسط وی از دولت عراق اسلحه کلاشینکف خریداری کرد .

در این مورد حرفها و صحبتها بسیار است که در این مقال نمی گنجد . قصد ما از نگارش این فراز از تاریخ انقلاب اسلامی مشکلاتی بود که استکبار برای کشور فراهم کرده بود تا انقلاب را از پای در آورد و در آن هنگام که این تحریکات موثر نیفتاد با

81

تحریک رژیم بعث عراق جنگ را برای نابودی انقلاب اسلامی برما تحمیل کرد .

عملکرد گروهها و گروهکها

عملکرد گروهها و گروهکها همواره در جهت ضدیت با تمامیت انقلاب اسلامی و رهبری امام خمینی بود . هیچکدام از این گروهها، کارنامه مثبتی ندارند . برعکس در تمامی شرایط تا اضمحلال و انقراض آنها همواره روبروی انقلاب ایستادند . پنجه در صورت انقلاب و انقلابیون کشیدند و از این جهت بسان آمریکا عمل کردند . نمی خواهیم همه را متهم کنیم که تحریک شده آمریکا بودند و از آمریکا فرمان می گرفتند اما با صراحت می گوییم که عملکرد همه آنها مطلوب آمریکا بود . چون آمریکا از عملکرد آنها حداکثر بهره برداری را در جهت وارد آوردن ضربات سهمگین اقتصادی، سیاسی - روانی و نظامی کرد . یعنی آشوب و بلوایی که این گروههای محارب در کشور به راه انداختند موجب بی ثباتی نظام شد . همین بی ثباتی آمریکا را وسوسه کرد تا عده ای از ژنرال های شاه را برای یک کودتای نظامی خونین تحریک کند .

در روز 21 تیرماه 1359 گروهی از نظامیان خائن و دست نشانده آمریکایی که تحت تاثیر وعده و وعید آمریکا قرار گرفته بودند به قصد سرنگونی حکومت نوپای اسلامی برای انجام کودتا برنامه ریزی کرده بودند . این توطئه خائنانه قبل از هرگونه حرکتی کشف و خنثی شد و عوامل آنها دستگیر شدند .

توطئه کودتا دو ماه و نیم پس از تهاجم نظامی آمریکا به طبس و شکست ذلت بار و خردکننده کاخ سفید انجام می شد . در پنجم اردیبهشت ماه 1359 طرح تهاجم نظامی آمریکا به طبس به بهانه آزاد کردن جاسوسان آمریکایی و در حقیقت به منظور شکست انقلاب اسلامی صورت گرفت که با اراده و قدرت خدای سبحان چونان سپاه نیرومند ابرهه که توسط سجیل نابود شد این بار سپاه نیرومند آمریکا در توفان شن اسیر شد و با پذیرفتن ذلت بارترین شکست ها بقیة السیف آن با رسوایی و خفت از معرکه گریخت .

جالب است که خداوند سپاهیان فیل سوار ابرهه را برای تحقیر بیشتر آنها با سنگ ریزه از پای درآورد . و این بار با تکرار تاریخ سپاه نیرومند و مجهز آمریکا را برای تحقیر و خفت زیادتر بوسیله شن، آری شن نابود کرد . ان ربک لمرصاد خدای در کمین ستمگران است .

روزها به سختی می گذشت و عملکرد

83

گروهکها و روشنفکران غیر متعهد مشکلات زیادی را برای کشور و انقلاب ایجاد می کرد . درخت انقلاب که تازه به برگ و بار نشسته بود در حال سایه افکنی بود و امیدهای زیادی را برای ملت انقلابی فراهم کرده بود و هر روز شکوهمندتر، قوی تر، با نشاطتر و با طراوت تر می شد .

خبرهای اول خبرگزاری ها و رادیو، تلویزیون دنیا کماکان ایران و انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی بود . بدیهی است که این بار اخبار اول خبر رسانه های خبری دنیا، بزرگنمایی مشکلات داخلی انقلاب بود . مشکلاتی که مع الاسف رو به افزایش بود .

آمریکا، خشمگین از پیروزی انقلاب، ناراحت از شعارهای انقلاب، عصبانی از مواضع امام خمینی و شرمنده از شکست ذلت بار در طبس و رسوا از بی نتیجه ماندن توطئه کودتا و رسوا در حمایت از عملکرد گروهک های محارب دیگر صبرش تمام شده بود و نمی توانست در برابر مواضع انقلاب اسلامی و موضعگیریهای حضرت امام موضعگیری بجا و مناسبی داشته باشد . از انجا که حرکت حضرت امام برای آمریکا غیر قابل پیش بینی بود بنابراین موضعگیری آمریکا در برابر انقلاب اسلامی اغلب سفیهانه، جنون آمیز غیر قابل درک و همواره از روی

84

عصبانیت بود .

سرانجام آمریکا نقشه شوم و خائنانه خود را که برای نابودی کامل انقلاب اسلامی با نابود کردن تمامی منابع حیاتی و اقتصادی و انسانی تهیه دیده بود به اجرا گذاشت . جنگ توطئه ای بود که آمریکا از قبل برنامه ریزی کرده بود . آمریکا پس از سقوط شاه به دنبال جایگزینی قدرت منطقه ای بود تا نقش شاه را به عنوان ژاندارم منطقه به عهده بگیرد . صدام عنصری بود که به سرعت به ذهن آمریکا رسید .

آمریکا چرا عراق را برای حمله به ما تحریک کرد؟

سوالی که در ابتدا به ذهن هر پژوهنده و تحلیل گر سیاسی و به ذهن محققین و آنهایی که پیرامون جنگ هشت ساله به بررسی می پردازند می آید این است که چرا آمریکا عراق را وادار کرد که به جنگ با ما بپردازد؟

پاسخ این سوال را در چند نکته می توان خلاصه کرد:

1 . عراق کشوری با 18 میلیون جمعیت و 450 هزار کیلومتر مربع وسعت با همسایگانش اختلاف ارضی دارد . با ایران هم مشکل ارضی در اروند رود داشت . این مشکل بهانه خوبی برای تحریک عراق بود .

2 . عراق به رغم جمعیت و وسعت و ظرفیت قابل ملاحظه تقریبا راه دسترسی به دریا ندارد . تنها 180 کیلومتر در بندر ام القصر در مرز مشترک با کویت دارد . عراق همواره به دنبال فرصتی بوده است تا به دریای آزاد راه یابد .

3 . صدام در غیبت شاه می خواست جایگزین مناسبی از دید آمریکا باشد . لازم بود با یک حرکت، اعلام موجودیت کند . حمله به ایران اعلام موجودیت مهره جدید آمریکا در منطقه بود .

4 . نفس انقلاب اسلامی و شعارهای اساسی آن برای بسیاری از کشورهای عربی قابل قبول نبود صدام با حمله به ایران مایت بعضی از کشورهای عربی را هم می توانست به دست آورد .

5 . ضعف قدرت دفاعی، پاشیده شدن ارتش و اختلافات داخلی فرصت مناسبی بود تا از دیدگاه آمریکا و صدام به ایران حمله شود و این حملات هم نتیجه بخش گردد .

6 . تحریکات دائمی آمریکا و اطلاعات نادرست آمریکا در مورد قدرت دفاعی ایران صدام را شدیدا گمراه کرد و وادار به حمله به ایران نمود . رمزی کلارک وزیر اسبق دادگستری آمریکا اذعان کرد که: "تحریکات ما باعث شد که عراق به ایران حمله ور شود .

85

جنگ لعنتی باعث از بین رفتن یک میلیون جوان شد بدون هیچگونه هدف و دلیلی بعد از سقوط شاه در سال 1979 میلادی (1357) شمسی عراق فکر می کرد که ایران قادر به دفاع از خود نیست ولی احساسات و غرور ایرانیان را که نتیجه 25 سال زجرها و تحملهای آنان بود در نظر نگرفت ... عراق که از پشتیبانی آمریکا و روسیه برخوردار بود همه چیز داشت . توپ، تانک و موشکهای حمل شونده ولی نتیجه بن بست بود . به هر صورت در اواخر دهه 1980 عراق به طرف قوی شدن هرچه بیشتر در خاورمیانه پیش می رفت و متاسفانه عراق نمی توانست حافظ منافع ما مثل شاه باشد . هیچ کس به خوبی شاه برای ما نخواهد بود" . 26

7 . صدام یک عنصر ضد ایرانی و ضد ایران بود . رژیم بعث عراق شعارش این بود:

انا البعثی العربی الاشتراکی

ولی شعار انقلاب این بود: استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی

بنابراین این دو نظام از اساس و پایه در برابر هم بودند .

8 . صدام و حزب بعث پس از انقلاب اسلامی با دشواری زیادی روبرو بودند . صدام پس از سرنگونی حسن البکر رئیس حزب بعث و رئیس جمهور عراق، در داخل حزب و در داخل کشور دچار مشکل جدی شده بود . صدام برای آنکه توسط امرای ارتش عث سرنگون نشود ارتش را به جنگ ایران فرستاد . 27 علاوه بر آن اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی نگران تاثیر انقلاب بر جمهوریهای مسلمان کشور خود بود . و به منظور استفاده از شرایط پس از نابودی شاه، دست در دست آمریکا، در تحمیل جنگ و برآورده کردن نیازهای تسلیحاتی عراق همفکر و متحد آمریکا در تحمیل جنگ بر علیه ایران گردید .

کودتای صدام بر علیه حسن البکر

صدام یک عنصر مقام پرست، ماجراجو، خودخواه و بشدت نسبت به عربیت تعصب داشت . او در سر رهبری جهان عرب را می پروراند . قرارداد کمپ دیوید بین مصر و رژیم صهیونیستی، اعتبار مصر را در دنیای عرب بکلی از بین برده بود . صدام می خواست جانشینی عبدالناصر را بعهده بگیرد .

با روی کار آمدن صدام در اوایل سال 1358، این رویا قدری از نظر صدام به واقعیت نزدیک شد . قوای متجاوز عراقی هر روز به مرزهای غربی کشورمان تجاوز می کردند و پس از ارعاب و تخریب

86

عقب نشینی می نمودند . قصد صدام از این حرکتهای موزیانه چند موضوع بود:

1 . تست کردن آمادگی دفاعی نیروهای نظامی کشورمان .

2 . تجربه اندوزی قوای متجاوز بعثی بر تجاوز به خاک جمهوری اسلامی .

3 . افزایش روحیه ارتش بعث برای تجاوز به ایران اسلامی .

4 . اعلام آمادگی برای اینکه بجای شاه از منافع آمریکا دفاع کند .

5 . اعلام موجودیت بعنوان عنصری که می تواند به رویاهای بعضی از سران عرب جامه عمل بپوشاند .

به دنبال قطع رابطه سیاسی ایران و آمریکا در 20 فروردین ماه 1359، صدام اعلام کرد که ایران باید از سه جزیره تنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی خارج شود .

صدام در 25 فروردین ماه همانسال اعلام کرد که "عراق آماده است اختلافات خود را با ایران با زور حل کند" . 28

ماههای ششماهه اول سال 59 به کندی می گذشت . همه روزه خبر از تمرکز قوای ارتش بعث در برابر پاسگاههای مرزی و فعالیتهای گسترده در جهت استقرار توپخانه، تقویت پاسگاههای مرزی، ایجاد مانع مرزی، جابجایی گسترده نیرو، عکسبرداری و شناسایی و تجاوز مکرر هوایی می رسید .

در تابستان سال 59 دیگر برای همگان مشخص شده بود که صدام قصد جنگ با ما را دارد . بخصوص نگارنده که در آن سال، نماینده مجلس و عضو کمیسیون دفاع مجلس شورای اسلامی بودم و اخبار بحران مرزی را دقیقا پیگیری می کردم تردیدی برایم باقی نمانده بود که صدام قصد صدمه زدن به ما را دارد .

آغاز جنگ

همانگونه که گفتیم عراق از ماهها پیش با تجاوز به حریم زمینی و هوایی و دریایی کشورمان، عملا جنگ ناخواسته را به ما تحمیل کرده بود . نیروهای مسلح ما نیز به دفع موقت تجاوز اقدام می کردند . اما از آنجا که هنوز به بیش از دفع تجاوز ماموریت نداشتند تنها به دفاع می پرداختند .

عراق از خیلی قبل آمادگی بالایی برای تجاوز به کشورمان را داشت . صدام در روزهای آغازین جنگ، 12 لشکر کامل تجهیز کرده بود . 5 لشکر رزمی، 2 لشکر مکانیزه و 5 لشکر پیاده و همچنین 15 تا 20 تیپ مستقل در مرزها مستقر کرده بود مرکب از 10 تیپ پیاده، 1 تیپ مکانیزه، 3 تیپ

87

نیروی مخصوص و تیپ 10 گارد جمهوری بود که در قالب سه سپاه سازمان یافته بود .

طبق یک برآورد تخمینی، استعداد فوق با 600 تا 800 قبضه توپ، 5400 دستگاه تانک و نفربر، 400 قبضه توپ ضدهوایی و حدود 366 فروند هواپیمای جنگنده و 400 هلی کوپتر پشتیبانی بود . نیروی هوایی عراق متشکل از 20 اسکادران هواپیمای جنگنده رهگیر بود که در 9 پایگاه هوایی موجود این کشور مستقر شده بودند . 29

صدام در تاریخ 20/6/59 در جمع وزرای خارجه کشورهای عربی، ضمن درخواست کمک و یاری از آنان، اعلام داشت که: خاکمان را از ایران بازپس می گیریم . 30

صدام در 27/6/59 یعنی سه روز قبل از تجاوز به خاک کشورمان قرارداد 1975 الجزایر که اتفاقا توسط خودش و شاه امضا شده بود را ملغی کرد . 31

به دنبال لغو قرارداد 1975 که تعیین کننده خطوط مرزی دو کشور بود و همچنین ادعاها و شعارها و تجاوزات مکرر و مستمر مرزی، دیگر برای هیچکس تردیدی باقی نمانده بود که آمریکا، صدام را برای نابودی انقلاب اسلامی برگزیده است .

88

اهداف استکبار از تحمیل جنگ

بسیار ساده لوحانه است اگر تصور کنیم صدام خود به تنهایی و بدون مشورت با سران دول منطقه و هماهنگی و همدلی با ارتجاع و هدایت و حمایت آمریکا و متحدینش، جنگ را بر ما تحمیل کرد .

به طور قطع مجموعه عناصر و عوامل و مراکز قدرت و تمامی دولتهایی که به شکلی از اشکال پیروزی انقلاب اسلامی منافع آنها را از بین برده و یا بخطر انداخته و یا حداقل منافع نامشروع آنها را تهدید می کرد در شروع جنگ نقش اصلی را داشته اند . با این تحلیل، صدام آلت فعل و مجری اهداف کوتاه مدت و دراز مدت استکبار جهانی بود . بدیهی است چنانچه جنگ به نتیجه می رسید و استراتژیست های کاخ سفید به اهداف شوم خود می رسیدند بطور قطع سهم صدام در آن پیروزی جز یک تشکر خشک و خالی چیز دیگری نبود .

راستی اگر قصد آمریکا شکست انقلاب اسلامی و نابودی نظام الهی و گرفتن شعار نه شرقی و نه غربی از کشور نبود، هرگز اجازه مانور در اروندرود را به صدام نمی داد و هیچگونه اصلاح در خطوط مرزی را به نفع عراق نمی پذیرفت .

تحلیل فوق را اینجانب به کرات برای مقامات کشورهای عرب از جمله حافظ اسد، قذافی، بن جدید روسای جمهوری سوریه، لیبی و الجزایر مطرح کردم . بعدها نیز در جلسات متعدد، همین تحلیل را با بیانات دیگر برای سران و مقامات کشورهای منطقه توضیح دادم . تا آنجا که یکی از همین مقامات بعدها بمن گفت که این تحلیل را برای صدام شرح داده است و صدام هم بشدت عصبانی شده است . گذشت زمان همین مساله را برای عراق به اثبات رساند .

اهداف استکبار، نابودی کامل نظام جمهوری اسلامی و جایگزین شدن مهره دست نشانده دیگری بجای شاه اعم از نظامی و یا غیرنظامی بود تا آمریکا بکمک آن عنصر دست نشانده، ریشه اسلام را در کشورمان با نابودی روحانیت و روشنفکران دین محور و انقلابیون خداجو، بخشکاند . همین

پس از آغاز جنگ و تداوم آن، مقاومت دلیرانه و شجاعانه ارتش سلحشور و سپاه پاسداران عزیز و نیروهای مردمی، شرایط خاصی را در جبهه ها پدید آورد .

هرچند نیروهای متجاوز عراق توانست با بهره برداری از شرایط کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی که ارتش را در وقعیت خاصی قرار داده بود، در روزهای اول جنگ به

89

موفقیتهای قابل ملاحظه ای برسد اما این پیروزی ها یک جانبه نبود . ارتش بعث عراق در هفته های اول جنگ توانست 22 هزار کیلومتر از اراضی مقدس کشورمان را در 5 استان به اشغال درآورد . مهمترین این مناطق شهر خرمشهر بود . اما حملات خلبانان نیروی هوایی توان ارتش عراق را بسیار محدود می کرد . خسارات عمده ای که این خلبانان جان برکف بر عراق تحمیل کردند تاسیسات نفتی عراق را بکلی نابود کرد و عراق تا پایان جنگ نتوانست قطره ای نفت از طریق خلیج فارس صادر کند .

مواضع شخصیت ها در جنگ تحمیلی

پس از شروع جنگ مقامات کشورهای مختلف به موضعگیریهای متفاوتی پرداختند . توجه دقیق تر به این مواضع مشخص کننده بسیاری از نقاط غیر روشن جنگ است . کشورهایی که از تجاوز ارتش عراق به ایران به وجد آمده بودند را بخوبی مشخص می کند و این خود دلیل دیگری بر حمایت استکبار جهانی در جنگ صدام جهت نابودی انقلاب اسلامی است . ذیلا به تعدادی از این موضعگیریها اشاره می کنیم:

روزنامه نیویورک تایمز: ژنرالهای ایرانی که پس از انقلاب از ایران گریخته اند، اطلاعات جنگی در اختیار عراقی ها قرار داده اند . 32

شاپور بختیار از ایرانیان خواست تا قبل از سرو سامان دادن به جنگ با عراق، حکومت آیت الله خمینی را سرنگون سازند . 33

اسحاق رابین، نخست وزیر اسبق اسرائیل: یکی از عواقب و نتایج فوری جنگ ایران و عراق این است که جبهه شرقی، سوریه اردن و عراق دیگر برای اسرائیل یک تهدید نیست زیرا عراق کاملا مقابل ایران ایستاده است . 34

دکتر بهشتی رئیس دیوانعالی کشور: ملت ما و مسئولان کشور هیچگاه خواهان برخورد مسلحانه با همسایگان خود نبودند اما وقتی رژیم بعثی و دست نشانده عراق به مرزها و شهرهای ما تجاوز می کند و به جای تل آویو شهرهای ایران را بمباران می کند، راه ما این است که با قدرت و فداکاری هرچه بیشتر با متجاوز روبرو شویم . 35

شیخ زائدال نهیال، رئیس امارات متحد عربی در دیدار با سفیر ایران در کویت:

ما به هیچ یک از طرفین درگیری کمک نظامی و تدارکاتی نخواهیم کرد و در عوض حاضریم تمامی امکانات اقتصادی و انسانی خود را در صورت پایان زد و خورد در اختیار طرفین قرار دهیم . 36

90

تحولات دیگر

اینک به برخی سخنان و نظریه های شخصیتها پیرامون جنگ نظر می افکنیم:

شاه حسین گفت: برای دفاع از عراق حاضر به جنگ با ایران هستم .

شاه اردن همچنین گفت: اگر بخاطر کارهای رسمی خود محدودیتی نداشتم در آن صورت بسیار ناراحت می شدم اگر مثل یک سرباز، در خاک عراق برای دفاع از حقوق عراق نمی جنگیدم . 37

امام جمعه تهران آیت الله خامنه ای: جنگ ما با استکبار جهانی و سرپنجه های مزدورش در منطقه تمام نشدنی است . عراق با فرمان استکبار جهانی است که با ما مبارزه برخاسته است . 38

روزنامه کویتی "القبس" نوشت . اردن 000/40 سرباز مسلح و تانکهای سنگین و موشکهای زمین به هوا در اختیار صدام قرار داد . 39

حاج سید احمد آقا خمینی: ما هرگز نمی خواهیم با کسی جنگ کنیم بلکه دفاع می کنیم تا پیروز شویم و قطعا پیروزی از آن ماست . 40

یونایتدپرس اعلام کرد: با حمایت شاه حسین از صدام، اردن به یک کشور جنگ زده شبیه شده است . مردم اردن برای تهیه غذا صف های طولانی تشکیل می دهند . 41

هنری کسینجر: پیروزی هریک از دو طرف درگیر در جنگ ایران و عراق موجب بروز مشکلات مختلفی برای منافع آمریکا می شود . 42

نخست وزیر فرانسه: عراق هیچ کاری نمی کند جز پس گرفتن خاک خود . وی میانجی گری فرانسه را در بحران ایران و عراق رد کرد . 43

رئیس جمهور ایران: رئیس جمهور الجزایر گفته که حمله عراق به ایران توطئه ای است برضد ایران . ما این را می فهمیم و تمام کوشش خود را برای کمک به شما به کار می بریم . 44

حسین شاه اردن در تماس تلفنی با صدام بار دیگر بر حمایت اردن از عراق تاکید کرد .

تیپ زرهی 19 اردن مرکب از حداقل 40 تانک که در مرکز اردن - عراق مستقر بود برای کمک به نیروی زمینی عراق وارد خاک این کشور شد . 45

وزیر جنگ آمریکا در مصاحبه ای گفت: واشنگتن آماده است برای تامین منافع خود در خاورمیانه به هر اقدامی از جمله عملیات نظامی دست بزند . 46

انور سادات به آمریکا پیشنهاد کرد در صورت لزوم می تواند از پایگاههای نظامی

91

مصر استفاده کند . 47

ملک حسن پادشاه مغرب پشتیبانی معنوی و مادی و نظامی خود از عراق را به اطلاع سفیر عراق در مغرب رساند . 48

انور سادات: جنگ ایران و عراق بهترین فرصت را برای سرنگون کردن رژیم غیر مسئول خمینی در اختیار ارتش ایران قرار داده است . 49

به دنبال اردن قطر و کویت، عربستان سعودی، مغرب، یمن شمالی و موریتانی از عراق پشتیبانی کردند . 50

نخست وزیر اسرائیل: آمریکا نمی تواند در جنگ ایران و عراق بی تفاوت و بی طرف باقی بماند و باید امکانات خود را بر علیه مسلمانان منطقه خصوصا ایران به کار بندد . 51

دو هفته پس از تهاجم عراق، دیگر آن شعارهای بعثی ها برای نابودی برق آسای توان نظامی کشور متوقف شد و نیروهای بعث در همه مناطق زمینگیر شدند .

خبرگزاری رویتر: دیپلماتهای خارجی در تهران معتقدند هدف اعلام نشده عراق در جنگ، سقوط حکومت جمهوری اسلامی ایران و تصرف منطقه نفتی خوزستان بوده است . هدف درازمدت عراق برقراری حاکمیت در خلیج فارس به دنبال برکناری

92

دولت انقلابی ایران بوده است . اما پس از دوازده روز جنگ و در گل ماندن ارتش عراق در خوزستان، ایلام و کرمانشاه احتمال به دست آوردن این اهداف بعید به نظر می رسد . رژیم ایران نه تنها ضعیف نشده، بلکه سیاستمداران اختلافات خود را کنار گذاشته اند و نیروهای مسلح اکنون امکان نشان دادن استعدادهای خود را در جنگ پیدا کرده اند . 52

تلاش در جهت سازش

بدنبال دفاع شرافتمندانه انقلاب اسلامی از تمامیت انقلاب کشور و بخصوص ضربات نخست نیروهای هوایی به تاسیسات زیربنایی دشمن، استکبار جهانی که متوجه درماندگی و ذلت رژیم بعث عراق شده بود، در یک تصمیم هماهنگ با پیشنهاد آتش بس تصمیم گرفت انقلاب اسلامی را به سازش بکشاند .

آگاهان به مسایل سیاسی می دانند که سرانجام درگیری بین دو کشور متخاصم، آتش بس است . ولی آتش بس زمانی قابل قبول و پایدار است که اولا، دشمن به مرزهای شناخته شده بین المللی برگردد . ثانیا بمنظور جلوگیری از تکرار تخاصم و تهاجم، باید متجاوز معرفی و تنبیه شود .

تنبیه در عرف بین المللی هم معنی خود را دارد . میزان تنبیه مهم نیست . همین قدر که متجاوز معرفی شود و جامعه بین الملل متوجه شوند که فلان کشور و یا فلان زمامدار متجاوز است برای جلوگیری از تجاوز مجدد، محدود و محذور می شود .

علل عدم پذیرش آتش بس از سوی امام

متاسفانه در پیشنهاد آتش بس، تنها چیزی که به آن توجه نشده بود، موضوع بسیار مهم عقب نشینی بود .

پیداست آمریکا که به منظور شکست انقلاب اسلامی صدام را به جنگ با جمهوری اسلامی تحریک کرده بود، نمی خواست بدون رسیدن به اهداف استراتژیک خود به جنگ خاتمه دهد . هدف آمریکااز پیشنهاد آتش بس بدون عقب نشینی عراق، درماندگی و ذلت و زبونی ایران اسلامی بود . درماندگی ایران اسلامی درآغاز راه طولانی و دشوار، یعنی انقلاب اسلامی با آن همه ادعا و شعار و امید و آرزو و اهداف الهی و آسمانی را در پیچ و خم آتش بس ناخواسته اندازند و از دور، مقامات کشور را مسخره کنند و از ساده لوحی انقلاب بخندند .

بلایی با پذیرش آتش بس بر سر انقلاب

93

می آمد که از نفس جنگ و صدمات و خسارات جنگ، بمراتب تلخ تر، زیانبارتر بود و ذلت آن پایدارتر می شد .

اهداف استکبار از آتش بس

اگر انقلاب اسلامی با بودن ارتش تجاوزگر بعث عراق، در خاک کشورمان، پیشنهاد آتش بس را می پذیرفت، مشکلاتی گریبانگیرش می شد که رهایی از آن بهیچوجه میسر نبود . زیرا:

1 . عراق در خاک کشور، ماندگار می شد و با هیچ مذاکره ای حاضر به عقب نشینی نمی شد .

2 . ایران درگیر و دار مذاکرات بی حاصل مستقیم و یا غیر مستقیم با رژیم بعث، سرخورده و درمانده می شد و راه به جایی نمی برد .

3 . ایران اسلامی برای بیرون راندن عراق به سازماندهی بین المللی متوسل می شد . سازمانهایی که اغلب مستقیم و یا غیر مستقیم توسط آمریکا اداره می شدند . در آن شرایط آمریکا نقطه نظرات خود را به ایران تحمیل می کرد .

4 . بعد از آقامحمدخان قاجار، در هفت جنگ محدود و یا گسترده ای که ایران با کشورهای اطراف خود داشت قسمتهایی از خاک کشورمان برای همیشه از خاک اصلی جدا شد . در صورت پذیرش آتش بس، عراق برای همیشه در اراضی اشغالی ماندگار می گشت و این ننگ ابدی بر تارک انقلاب اسلامی بعنوان نماد ساده لوحی و بی کفایتی باقی می ماند .

5 . چون در پیشنهاد آتش بس موضوع معرفی آغازگر جنگ و تنبیه متجاوز نیامده بود عراق پس از آتش بس به صورت مستمر و دائم به مناطق مختلف کشورمان حمله می کرد . تداوم این حملات موجب خشم مردم می شد . عکس العمل طبیعی جمهوری اسلامی پاسخ به این تجاوزات دائمی و شروع جنگ ناخواسته دیگری بود . و جنگ و تجاوز و آتش بس و گرفتن بخش دیگری از خاک کشورمان ... و این حرکت ادامه داشت .

درست همانگونه که در جنگهای ویرانگر بین ایران و روس پیش آمد و منجر به انعقاد دو قرارداد ننگین گلستان 1228 هجری و ترکمانچای 1243 هجری قمری گردید .

مجموع اراضی که ضمن این دو قرارداد از خاک کشورمان جدا شد و به تصرف روسها درآمد، شامل کشورهای آذربایجان و ارمنستان و بخش اعظم گرجستان و منطقه خودمختار نخجوان امروزی می شود .

6 . در صورت پذیرش آتش بس در آن حال

94

و هوا، عناصر فراری و خودفروخته و وابسته، بهانه خوبی به دست می آوردند و مسئولان کشور را مانند فتحعلیشاه و شاه سلطان حسین معرفی می کردند . این تبلیغات بر روی مردم ایران می توانست موثر واقع شود و تمامیت انقلاب را با خطر شکست روبرو سازد .

7 . اگر در جنگ با عراق کوتاه می آمدیم و آتش بس نیم بند و تحمیلی و خوار کننده را می پذیرفتیم چندی بعد، استکبار دولت دیگری را به جنگ با ما تحریک می کرد و قس علیهذا .

8 . عناصر انقلابی، نیروهای بسیجی، مردم متعهد و پاکباز، خانواده های معظم شهدا مجروحین و جانبازان از پایان خفت بار جنگ به خشم می آمدند و مجموعه عناصری که آتش بس را پذیرفته بودند را به عنوان خیانتکار می شناختند . طرفداران و مخالفین آتش بس به جان هم می افتادند . و جنگ داخلی انقلاب را تهدید می کرد .

9 . رزمندگان و مجموعه عوامل و عناصر دست اندرکار جنگ از آتش بس مایوس می شدند و دیگر اگر جنگی در می گرفت در هیچکس رغبت و شوق دفاع نمی ماند .

10 . پذیرش آتش بس موقعیت استثنایی حضرت امام را به خطر می انداخت . امام مظهر قدرت مردم و عمود خیمه انقلاب و نقطه اتکا عموم و خلاصه عامل عزت، استقلال، عظمت و سربلندی مردم بود اگر به ساحت مقدس امام لطمه ای وارد می شد، این خطر از همه خطرات دهگانه فوق مهیب تر و غیرقابل قبول تر بود .

توطئه آتش بس

کورت والدهایم دبیر کل سازمان ملل از طیبب سلیم رئیس شورای امنیت سازمان ملل خواست تا جلسه فوق العاده این شورا را در مورد نبرد ایران و عراق، تشکیل دهد . وی بالا گرفتن نبرد ایران و عراق را تهدید بالقوه شدیدی نسبت به صلح و امنیت جهانی توصیف کرد و از ایران و عراق خواست دستور آتش بس را صادر کنند . 53

با گسترش ابعاد جنگ ایران و عراق، مجامع بین المللی، از جمله شورای امنیت، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کشورهای 9 گانه بازار مشترک اروپا، کشورهای آمریکا، شوروی، ژاپن و تعداد بسیاری از کشورهای بی طرف و مسلمان خواهان آتش بس میان ایران و عراق شدند . 54

مجامع و کشورهای مختلف از جمله کنفرانس اسلامی و سران چند کشور مسلمان با فرستادن نمایندگان خود به تهران خواستار

95

آتش بس در جنگ شدند .

حضرت امام خمینی طی پیامی فرمودند: حضرات آقایان در هر نقطه ای که هستید، مردم را برای جنگ و درگیری با آمریکا و اذناب خونخوارش چون عراق آماده کنید که جنگ، جنگ است و عزت و شرف میهن و دین ما در گرو همین مبارزات است ... امروز روزی است که تمام مردم باید از شهرهای خود دفاع کنند و به شهرهای جنگ زده کمک نمایند . 55

پذیرش آتش بس توسط عراق

صدام به منظور فریب کشورمان از صلح و آتش بس دم می زد اما هیچگونه صداقتی در این ادعا نداشت ولی با همه این اوضاع و احوال، عراق پیشنهاد آتش بس را پذیرفت و وزیر خارجه عراق سعدون حمادی اعلام کرد: عراق از پیشنهاد میانجی گری در دو سطح منطقه ای و بین المللی استقبال می کند . 56 ولی وزیر دفاع عراق اهداف عراق را در جنگ تحمیلی آشکار کرد و همان روز گفت:

عراق خواستار بازپس گرفتن اراضی مرزی و کنترل شط العرب است و تا ایران به خواسته های بر حق ما پاسخ مثبت ندهد، به جنگ ادامه خواهیم داد . 57

صدام در پذیرفتن پیشنهاد آتش بس صداقت نداشت و سران، رهبران نمایندگان کشورها و سازمانهای بین المللی که به تهران برای تشریح طرح آتش بس می آمدند حرف جدیدی برای گفتن نداشتند . وقتی از بعضی از روسای هیاتها سوال می شد در صورتی که ما آتش بس را بپذیریم با چه تمهیدی عراق به مرزهای بین المللی عقب نشینی خواهد کرد؟ هیچکدام از آنها پاسخی نداشتند و اغلب ساکت می شدند و یا می گفتند اینها را پس از آتش بس به بحث می گذاریم! !؟

ادامه جنگ

یاسر عرفات، ژنرال ضیاالحق رئیس جمهوری پاکستان و حبیب شطی دبیرکل کنفرانس اسلامی در ششمین روز جنگ برای تشریح آتش بس به ایران آمدند و با مسئولان کشورمان ملاقات کردند و درباره پیشنهاد آتش بس مذاکراتی داشتند .

عمده مذاکرات این مقامات با مسئولان کشورمان، آتش بس بود . همین، بدون آنکه هیچ راه کاری برای عقب نشینی عراق از اراضی اشغالی کشورمان ارائه دهند .

آقای هاشمی رفسنجانی در مجلس گفت: ما جنگ را شروع نکرده ایم که پیشنهاد آتش بس یا چیز دیگری از این قبیل بدهیم یا

96

بگیریم . این عراق بود که تجاوز کرده و اولین کاری که باید بشود این است که رفع تجاوز بشود و آنها از تجاوزشان دست بردارند . 58

رئیس مجلس گفت: دنیا بداند که رژیم عراق پای بند هیچ یک از اصول بین المللی نیست و موازین جنگی را مراعات نمی کند . علاوه بر اینکه اصل اقدام آنان تجاوز بی دلیل به ایران است و در عین حال با وقاحت تمام می خواهند بگویند جنگ را ما آغاز کرده ایم در حالی که دنیا فهمیده که ایران شروع کننده جنگ نبوده است . 59

امام خمینی طی پیامی، ضمن تقدیر و تشکر از نیروهای مسلح و مردم مقاوم کشورمان اعلام کردند: صدام نمی تواند با یک ملت طرف بشود . ملت عراق می داند که این [صدام] با ملت عراق دارد چه می کند و چه کرده است تا بحال اگر این خبیث دستش برسد تمام آثار اسلام را در عراق از بین خواهد برد . تمام مساجد را از بین خواهد برد ... قوای انتظامی و نظامی و سپاه پاسداران، مجهز به قوه الهی هستند سلاحشان الله اکبر است و هیچ سلاحی در عالم مقابل همچو سلاحی نیست . ملت ما هم همین طور است . 60

حضرت امام در همان روز طی نقطی فرمودند: امروز، روزی است که ملت ما باید دست در دست سپاه و ارتش نجیب و دلیر گذاشته و به دشمنان بفهمانند که بر فرض محال اگر وارد شهری شدند، تازه با مردمی مسلح و جنگجو مواجه خواهند شد که از وجب به وجب شهرشان دفاع می نمایند . 61

این بیانات روحیه رزمندگان ما را در جبهه ها چند برابر کرد و مقاومت آنها را بالا برد .

مقامات و شخصیتها و مسئولان کشورمان به کرات از مواضع ثابت و مشخص کشورمان سخن گفتند و آن اینکه:

1 . عراق هرچه زودتر به مرزهای بین المللی برگردد .

2 . متجاوز معرفی و تنبیه شود .

پذیرش قطعنامه 598

همانگونه که گفتیم استکبار جهانی به منظور نابودی انقلاب اسلامی، صدام را واداشت تا در یک جنگ فرسایشی انقلاب را از پای درآورد و یا حداقل با اشغال مناطق استراتژیک، ما را به یک کشور ضعیف، محتاج، و پر آشوب و پرحادثه تبدیل کند تا دیگر انقلاب اسلامی نه جاذبه داشته باشد و نه طرفدار . هیچ یک از قدرتها و ابرقدرتها حاضر نشدند صدام را به خاطر شروع جنگ و ادامه آن و اشغال خاک کشورمان محکوم

97

کنند . هیچکدام! !

سرانجام صدام را که نتوانسته بود اهداف استکبار را که نابودی انقلاب اسلامی بود محقق سازد، ضمنا خود عراق به صورت مهمترین زرادخانه خاورمیانه درآمده بود و خطری برای منافع غرب بود، بار دیگر وادار کردند تا به کویت حمله کند و کویت را به اشغال درآورد .

صدام دومین اشتباه بزرگ خود را با اشغال کویت مرتکب شد . آنگاه قوای آمریکا و اروپا و کشورهای عربی بر سر صدام ریختند و ضمن کشتن تعداد کثیری از قوای عراق که کارشناسان تا 400 هزار نفر تخمین می زنند شکست وحشتناکی را بر صدام وارد آوردند زیرا

اولا: صدام را با ذلت و زبونی از کویت بیرون کردند .

ثانیا: ساز و برگ نظامی عراق را نابود کردند .

ثالثا: عراق را در محاصره اقتصادی و نظامی قرار دادند .

رابعا: هر روز برای تحقیر بیشتر صدام هواپیماهای آمریکایی و انگلیسی به بهانه کنترل عراق، به حریم هوایی عراق نفوذ می کنند و ضمن بمباران تاسیسات عراق، تعدادی را می کشند و تعدادی را هم مجروح

98

می کنند .

صدام به صورت مهره سوخته ای در سال 1367 درآمده بود . در منطقه هم شرایط تغییر کرد . مقاومت ما در نپذیرفتن آتش بس تحمیلی هم بتدریج برای دنیا جا افتاد . سرانجام شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه 598 را به تصویب رساند . در این قطعنامه علاوه بر ضرورت عقب نشینی عراق از سرزمینهای کشورمان، صدام را به عنوان آغازگر جنگ معرفی کرده بود .

ما که از آخر جنگ دنبال چنین فرصتی بودیم در بیست و هفتم تیرماه 67 قطعنامه را پذیرفتیم و مراتب را رسما به اطلاع " خاویرپرزدوکوئیار" دبیرکل سازمان ملل رساندیم . عراق از اراضی اشغالی خارج شد و اسرای دو کشور مبادله شدند وجنگ 8 ساله رسما پایان یافت .

نکته قابل توجه اینکه در طول جنگ نه در شرایطی که ما بعد از عملیات "فتح المبین" و "طریق القدس" "بیت المقدس" والفجر 8 که در شرایط ممتاز بودیم و ابتکار عمل در دست ما بود ونه آن هنگام که در جبهه ها سکوت و رکود وجود داشت و نه مواقعی که موقتا رژیم عراق ابتکار عمل را در جبهه ها بعهده داشت، از ناحیه هیچ یک از قدرتها و ابرقدرتها چه آشکارا و چه پنهانی پیشنهادی به ایران برای پذیرش آتش بس که مستلزم عقب نشینی عراق بود نشد . اسناد رسمی گواه این ادعاست .

همچنین در طول هشت سال جنگ، از ناحیه کشورهای منطقه و خارج از منطقه هیچ نوع پیشنهاد کمک اقتصادی در صورت پذیرفتن آتش بس، نشد . در هیچ مقطعی از سالهای طولانی جنگ چه به صورت رسمی و یا غیر رسمی پیشنهاد هیچگونه مساعدت و مساعدتی بما از ناحیه هیچ کشوری نگردید . این مطلب ادعا نیست . اینجانب که دهسال بعنوان قائم مقام وزارت امور خارجه انجام وظیفه کرده ام و به صد کشور جهان مسافرت داشتم این مطلب را اظهار می کنم .

قابل توجه اینکه در اثنای جنگ به کرات به کشورهای همسایه و منطقه مسافرت داشتم و با سران و رهبران عرب خلیج فارس روابط صمیمانه و دوستانه برقرار کردیم این روابط هنوز هم ادامه دارد .

مذاکرات دشوار با عراق

در جهت اجرای بندهای قطعنامه 598 مذاکرات طولانی، خسته کننده و دشواری با عراقی ها داشتیم . عراق اصلا از پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران خوشحال نبود . صدام بسیار امیدوار بود بخشی از امیال

99

شیطانی و غیر مشروعی که در جنگ نتوانسته بود به آنها دست یابد، در مذاکرات به دست آورد . این نقشه صدام هم مانند دیگر دسایس استکبار، با عنایات الهی و با مایت حضرت امام و دقت و تیزهوشی مسئولان مذاکره کننده، خنثی شد .

از لحن مقامات عراقی در مذاکرات و ادعاها و طرحها و پیشنهادها و تهدیدهای آنها بخوبی ناکامی حزب بعث و اربابانش را در تحمیل جنگ بر کشورمان متوجه شدیم و بیشتر به انکار آنها در مورد جمهوری اسلامی پی بردیم . نکته دیگری که در مذاکرات با عراقی ها به دست آمد اینکه صدام هیچگاه همسایه خوبی برای ما نبوده و نیست و نخواهد بود .

مواضع حضرت امام خمینی در دفاع مقدس

موضعگیری حضرت امام پیوسته منطبق بر عقل و تدبیر و مبتنی بر قوانین و مقررات بود . حضرت امام بیش از هرکس دیگری از قانون حرف زدند و در قانونی کردن امور تدبیر نمودند و همگان عموما و شخصیتها و مسئولین بخصوص را، به قانونمداری و پایبندی به قانون توصیه فرمودند .

مواضع امام در طول جنگ تحمیلی هم از این قاعده مستثنی نبود . برای تبیین مواضع حضرت امام در دوران جنگ، نخست به مساله دفاع مشروع را از نظر حقوق بین الملل می پردازیم . میثاق جامعه ملل، اهمیت فوق العاده ای به مساله امنیت بین المللی هریک از دول عضو آن جامعه مبذول نمود و مقرر داشت که امنیت و تمامیت هر کشور عضو باید بوسیله سایر اعضا تضمین گردد و در تعقیب همین هدف، پاراگراف 1، ده 11 میثاق چنین مقرر می دارد .