فرصت ها و تهدیدهای فضای مجازی
فضای سایبر چیست؟
سایبر (cyber) واژه‌ای است برگرفته از لغت «kybernetes» به معنای سکاندار یا راهنما. نخستین کسی که واژه‌ی «فضای سایبر» را به کار برد، ویلیام گیبسون[1] نویسنده‌ی داستان‌های علمی- تخیلی، در کتاب نورومنسر (neuromancer) بود. فضای سایبر یا فضای مجازی (Cyber Spase) در تعریف برخی نویسندگان عبارت است از: «مجموعه‌ای از ارتباطات درونی انسان‌ها از طریق رایانه و دیگر وسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی.» البته شاید بهتر باشد آن را چنین تعریف کنیم: «یک محیط الکترونیکی واقعی که ارتباطات انسانی به شیوه‌ای سریع، فراتر از مرزهای جغرافیایی و با ابزار خاص خود، در آن، زنده و مستقیم روی می‌دهد.» قید «واقعی»، مانع از این است که تصور شود مجازی بودن این فضا به معنای غیر واقعی بودن آن است؛ چرا که در این فضا نیز همان ویژگی‌های تعاملات انسانی در دنیای خارج -همچون مسئولیت- وجود دارد. ضمن اینکه فضای سایبر در واقع یک «محیط» است که ارتباطات در آن انجام می‌شود؛ نه صِرف مجموعه‌ای از ارتباطات. از سوی دیگر، این ارتباطات گرچه ممکن است در همه حال بر خط (On Line) نباشد، ولی زنده و واقعی و مستقیم است. از این رو، تأثیر و تأثر بالایی در این روابط رخ می‌دهد.[2]
فضای مجازی، فرصت‌ها و تهدیدها
فضای مجازی، همانند هر مقوله‌ی دیگری که در عالمِ واقع وجود دارد، باید از منظر تهدید و فرصت، توأماً دیده شود. فضای مجازی، سکه‌ای است که باید دو روی آن را با هم دید. رویی که ناظر به فرصت‌ها و نقاط قوت آن بوده و روی دیگر که ناظر به تهدیدها -یا به تعبیری نقاط ضعف این فضا- میباشد. باید دانست که شناخت صحیح فضای مجازی و به تبع آن، استفاده‌ی صحیح و در عین حال حداکثری از این پدیده‌ی دنیای مدرن، مستلزم شناخت و سپس لحاظ کردن هر دو روی سکه است.
فرصتهای فضای مجازی
مواردی که در ادامه می‌آید، از جمله مواردی است که می‌توان به عنوان فرصت‌ها و به تعبیری، نقاط قوت استفاده از فضای مجازی نام برد. این موارد عبارتند از:
1. جهانی و فرامرزی بودن: از ویژگی‌های منحصر به فردی که فضای سایبر را از دیگر رسانه‌ها ممتاز می‌سازد، جهانی بودن آن است. هر فردی در هر نقطه از جهان میتواند از طریق آن به آسانی، به جدیدترین اطلاعات دست یابد. مرزهای جغرافیایی تاکنون نتوانسته از گسترش روزافزون فضای سایبر جلوگیری کند. از این رو، هر نوع مرزبندی در برابر آن بسیار دشوار مینماید.
2. دستیابی آسان به آخرین اطلاعات: چنانچه بخواهید به آخرین مقاله، کتاب و یا خبری که در یک زمینه‌ی تخصصی و در سطح جهان منتشر شده دست یابید، ساده‌ترین و سریع‌ترین راه، استفاده از فضای مجازی است.
3. جذابیت و تنوع: رسانه‌ها از ابزارهای مختلفی همچون فیلم، عکس، متن و یا هر هنر دیگری برای جذاب کردن خویش استفاده میکنند و این در حالی است که این ابزارها در فضای سایبر، همگی در یک‌جا قابل جمع و نیز قابل دستیابی است؛ از ویژگی‌های منحصر به فردی که در تنوع و جذابیت فضای سایبر تأثیر بسزایی دارد، مشتری‌محوری آن است. امکان نظر‌سنجی و ارزیابی در این فضا بسیار آسان‌تر و به‌روزتر است و این توانایی را به داده‌پردازان، فروشندگان و عرضه‌کنندگان محصولات اینترنتی می‌دهد که از آخرین خواسته‌های مشتریان و مخاطبان خود مطلع گردند.
4. آزادی اطلاعات و ارتباطات: معنای واقعی آزادی اطلاعات، در فضای سایبر محقق شده است. از این رو، شما هر نوع اطلاعاتی را که بخواهید -اعم از فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و...- بدون محدویت‌های حاکم بر دیگر رسانه‌ها، در فضای سایبر قابل دسترسی است. آزادی ارتباطی نیز از ویژگی‌های دیگر فضای مجازی است که در دیگر وسایل ارتباطی تا این حد قابل دستیابی نیست.[3]
5. کاهش هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و ...: از آنجایی که فضای مجازی، فواصل مکانی و تا حد زیادی فواصل زمانی را درنوردیده و لذا در بسیاری موارد، دیگر نیازی به مراجعه‌ی حضوری برای خرید کالا یا خدمات نیست، بنابراین به طور طبیعی، در بسیاری از هزینه‌های اقتصادی صرفه‌جویی می‌شود. کاهش مصرف منابع سوختی برای وسایل نقلیه، کاهش آلودگی هوا به خاطر ترددهای کمتر وسایل نقلیه، کاهش ترافیک و به تبع آن کاهش استهلاک وسایل نقلیه، کاهش رفت‌وآمدهای غیر ضروری درون‌شهری و به نبال آن آرامش روانی بیشتر برای افراد جامعه، از جمله‌ی این صرفه‌جویی‌ها به حساب می‌آید. همچنین با گسترش نشر الکترونیک، هزینه‌های هنگفت چاپ و نشر نیز به شدت کاهش یافته و لذا در استفاده از منابع زیست محیطی لازم برای تولید کاغذ نیز صرفه‌جویی‌های بسیاری به عمل می‌آید.
6. گسترش عدالت رسانه‌ای: با وجود فضای سایبر و خصوصاً اینترنت، دسترسی بسیاری از افراد به امکانات یکسان، فراهم می‌گردد. مثلاً در گذشته اگر بدون وجود اینترنت، فقط افراد خاصی می‌توانستند در داخل شهرهای بزرگ به روزنامه‌ها، جراید و نهایتاً اخبار روز دسترسی پیدا کنند، حالا با وجود فضای مجازی و فناوری‌های گوناگون اطلاعاتی و ارتباطاتی، تمام افراد حتی در شهرستانهای دور افتاده نیز می‌توانند به شکلی عادلانه و برابر، از اخبار روز مطلع شوند. به بیانی دیگر، با وجود فضای مجازی، «عدالت رسانه‌ای» به وجهِ بسیار بهتری تحقق پیدا می‌کند.
7. گسترش تعاملات و تبادل نظرها با سرعت بسیار بالا: یک نمونه‌ی عینی و تامّ برای این مورد، «شبکه‌های اجتماعی» است که امکان تبادل آراء و به اشتراک‌گذاری مدیاهای مختلف (فیلم، عکس، موزیک، متن و ...) را برای تمام اعضای آن در سراسر جهان در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم می‌کند. البته شبکه‌های اجتماعی در عین داشتن این مزیت و مزایای مشابه، دارای عیوب بزرگ دیگری نیز هستند که در جای خود به آنها هم اشاره خواهد شد.
تهدیدهای فضای مجازی
شناخت تهدیدها، آسیب‌ها، معایب و مضرات فضای مجازی و شبکه‌ی سایبر موجب خواهد شد تا با اِشراف کامل و دقت نظر بالا، نگاهی جامع‌تر به موضوعات داشته باشیم و در هنگام برنامهریزی، طراحی و اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلف دچار غفلت و اشتباه نشویم. در زیر می‌توان به اختصار، بعضی از مهمترین گزاره‌هایی را نام برد که در فضای سایبر، هر کدام تهدیدی را بر زندگی بشر تحمیل کرده است.
الف) تهدیدهای اجتماعی، فرهنگی و رسانه‌ای:
1. رواج «تفرّد» [4] و کاهش شدید روحیه‌ی مسئولیت‌پذیری در بین جوانان: تمهیدات رسانه‌ای- فرهنگی جبهه‌ی غرب علیه جامعه‌ی ما، علی الخصوص جوانان ما، موجب تغییر در ذائقه، نظام ارزشی و نهایتاً تغییر در سبک زندگی جوانان ما شده است. این تغییر را به راحتی می‌توان با مراجعه به بسیاری از جوانان، صحبت کردن با آنان و نهایتاً درک میل شدید آنان به «تنهایی» فهمید. جوان ما، به خاطر جذابیت‌های انکارناپذیر فضای مجازی، ساعت‌های طولانی را به تنهایی در فضای سایبر سپری می‌کند و در عین این که از این تنها بودن و داشتن یک یار و همراه غیر حقیقی -یعنی عالَم پیش روی او در فضای سایبر- لذت می‌برد، بعد از خروج از آن فضا و ورود به محیط خانواده و جامعه نیز، دیگر نه به لحاظ جسمی و نه به لحاظ روحی، رمقی برای پذیرش مسئولیت‌هایش در جامعه ندارد. چنین فردی آنقدر با تفرّد خو گرفته که دیگر برای تشکیل خانواده و پذیرش مسئولیت‌های این جامعه‌ی کوچک، اصالتی قائل نمی‌شود و اصالت را فقط و تنها فقط به «خود» می‌دهد.
2. کم‌رنگ شدن ارزشهای مترقی: هر جامعه‌ای، صاحب ارزش‌هایی است که ناشی از فرهنگ آن است؛ اما برخی ارزشهای مترقی در جوامع اسلامی است که به موجب تأثیر از فرهنگ بی‌بندوبار و اباحه‌گر غرب در حال کم‌رنگ شدن است؛ به این صورت که هرقدر حجم و نیز سرعت تبادل اطلاعات ناسالم در فضای سایبر، در قالب مدیاهای مختلف بیشتر شود، به خودی خود، ارزشهای سالم و مترقی -خصوصاً ارزشهای اسلامی در جوامع اسلامی- بیشتر به محاق می‌رود. در نتیجه‌ی چنین فرآیندی است که ارسال تصاویر مستهجن در میان جوامع اسلامی رشد می‌یابد، روابط آزاد دختر و پسر ترویج می‌شود، کم‌پوشی و عریانی در میهمانی‌ها و عروسی‌ها به ویژه در میان جوانان گسترش می‌یابد و در نهایت، قبح برخی اعمال در میان افراد جامعه از بین می‌رود و نهایتاً در گذر زمان به رشد ارتکاب برخی اعمال خلاف اخلاق متعالی و حتی ارتکاب برخی جرایم، منتهی می‌شود.
3. تضعیف فرهنگ‌های کم‌حضور: از ویژگی‌های فضای سایبر این است که به شدت تحت تأثیر هر نوع عرضه‌ی گسترده‌ای قرار می‌گیرد. گرچه این فضا، گذرگاه فرهنگ‌های متنوع و گوناگونی است که هر یک در صدد عرضه‌ی خویش هستند، اما تنها فرهنگی پیشتاز خواهد بود که حضور پررنگ‌تر و گسترده‌تری داشته باشد و بدین سبب است که در آن فرهنگ غالب، فرهنگی جز فرهنگ قدرتمند، اما منحط غرب نیست؛ چرا که با به‌کارگیری صحیح از امکانات وسیع و تلاشی وافر، به عرضه‌ی گسترده‌ی خود پرداخته و یکه‌تاز این عرصه گردیده است. چنانکه حکومت زبان انگلیسی موجب شده است که کاربران با حضور در فضای سایبر، ضمن این که با زبان انگلیسی حاکم بر آن درگیر هستند، از زبان ملی خود دور شوند؛ به عنوان مثال، در چت‌های اینترنتی فارسی‌زبانان بیشتر از الفبای انگلیسی به جای الفبای فارسی استفاده می‌شود که البته یکی از دلایل آن کمبود نرم‌افزارهای قدرتمند فارسی است. گسترش این کاربرد خود موجب تضعیف الفبا و زبان فارسی خواهد شد؛ به ویژه با توجه به این که علم و فناوری که از ضروریات زندگی است، در این فضا به صورت زبان انگلیسی نمود یافته است. تمامی‌نشریات، متون و منابع دست اول -حتی در کشورهای غیر انگلیسی- به این زبان میباشد. از این رو، دانستن زبان انگلیسی از لوازم حضور فعال در فضای سایبر شده است. آموزش، پژوهش و ارتباطات نمی‌تواند به حرکت پیشرونده خود ادامه داده و نیازهای جامعه را پاسخ دهد، مگر این که زبان انگلیسی را به کار گیرد و این خود به صورت طبیعی موجب سیطره‌ی فرهنگ غرب بر عرصه‌های گوناگون جوامع به ویژه جوامع اسلامی می‌گردد. بدین وسیله، ارزش‌ها، روش‌ها و هویت‌های مطلوب فرهنگ غربی بر جوامع تزریق شده، فرآیند دگرگونی عناصر فرهنگی سرعت خواهد گرفت.
4. تضعیف اعتقادات و گسترش شبهات فکری: گرچه دستیابی آسان به انواع اطلاعات از مزایای فضای سایبری است، اما معایبی نیز دارد. از جمله این که طرح و نشر انواع شبهات در آن، موجب تزلزل در باورهای کاربران سست عقیده و کم‌اطلاع می‌گردد. فضای سایبر چاقویی دو لبه است که ما میتوانیم از آن به سود یا ضرر خود مدد بگیریم.
5. رواج سطحی‌نگری فکری: آزادی بیان و طرح اندیشه‌های متضاد در فضای سایبر، از اهداف اولیه‌ی ایجاد چنین فضایی است؛ اما چنانچه اندیشه‌ای بدون هیچ بنیان و اساس معتبری در این فضا مطرح شود، ثمره‌ی آن انباشته شدن اندیشه‌های بسیاری است که توان بررسی و نقد و تحلیل همه‌ی آنها از عهده‌ی مخطبان خارج است و بدین سبب، کاربران بدون بررسی و تحقیق در مبانی و زوایای پنهان اندیشه‌های نو ظهور، به سبب کثرت و رواج بی‌حدوحصر آن در فضای سایبر، از آن متأثر میشوند. نتیجتاً روحیه‌ی حق‌پذیری کاربران به ویژه جوانان، به سطحی‌نگری و مسامحه‌کاری در پذیرش اندیشه‌های نوظهور مبدل خواهد شد. از این رو، ضروری است که پیش از هر چیز، کاربری صحیح و طبقه‌بندی شده‌ی این فضا را به کاربران بیاموزیم.
6. گسترش اباحه‌گری عملی: حفظ حرمت قوانین اجتماعی و رعایت آموزه‌های اخلاقی، از ریشه‌ای‌ترین اصول هر فرهنگی است. بدیهی است با گسترش اباحه‌گری در فضای سایبر، نهایتاً این روند در میزان خودداری افراد جامعه از ارتکاب اعمال غیر اخلاقی و ناهنجار در فضای جامعه نیز تأثیر خواهد گذاشت. منشأ برخی از اعمال خلاف اخلاق در سطح جامعه، مباح شدن آن در فضای سایبر است.
7. به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی مولفین: یکی از نگرانی‌های مؤلفان آثار علمی، ادبی و یا هنری، ارائه‌ی آثارشان به صورت دیجیتال است. با توجه به گسترش روزافزون سرقت داده‌ها و نرم‌افزارهای گوناگون و نیز عدم توانایی مسؤلان در برخورد با این قبیل جرایم و دشوار بودن نظارت بر داده‌ها و حفاظت از آنها، حقوق مادی و معنوی مؤلفان در فضای سایبر دو چندان به خطر خواهد افتاد؛ چرا که با توجه به قدرتمند شدن انواع ابزارهای قفل شکن و نبود نظارت لازم بر فضای سایبر، مؤلفانی که بخواهند از منافع مادی و معنوی اثر خویش بهره ببرند، از ارائه‌ی اثرشان در غالب داده‌های الکترونیکی خودداری می‌ورزند.
8. گسترش محصولات فرهنگی فرهنگ‌های منحط (به ویژه فرهنگ غربی): عمده‌ی محصولات فرهنگی اعم از فیلم، عکس، متن، بازی‌های رایانه و اینترنتی، از سوی غرب و گاه شرق تولید و در فضای سایبر تبیلغ و توزیع میشوند. بدین‌سان یکی از خطرات ناشی از فضای سایبر متوجه کشورهایی است که دارای فرهنگ‌های متضاد با فرهنگ حاکم بر فضای سایبر است. به ویژه کاربران مسلمان که عمدتاً با وجود برخورداری از فرهنگی غنی، از استفاده از محصولات قوی فرهنگی متناسب با فرهنگ خود محروم‌اند.
9. افسردگی و انزوا: کاربران، بیشتر ترجیح می‌دهند در محیطی آرام و خلوت، از اینترنت استفاده کنند تا هم بهتر بتوانند از اطلاعات آن بهره ببرند و هم با تمرکز و سرعت بیشتر، از اتصال‌های طولانی مدت جلوگیری کرده، هزینه‌های حاصل از آن را کاهش دهند. اما این نوع خلوت و انزوا در طولانی مدت، برخی مشکلات روانی مانند گوشه‌گیری و در نهایت افسردگی را در پی دارد. کیسلر و همکارانش معتقدند: «بسیاری از روانشناسان این نگرانی را داشته‌اند که آسانی ارتباط‌های اینترنتی، چه بسا افراد را وا میدارد تا زمان بیشتری را به تنهایی بگذرانند؛ به صورت آنلاین با غریبه‌ها صحبت کنند و ارتباط سطحی بر قرار سازند و این کارها را به قیمت از دست دادن گفتگوهای رو در رو و ارتباط‌های فامیلی و دوستانه انجام دهند. بنا بر برخی پژوهش‌های پیمایشی، ارتباط‌های اجتماعی از طریق اینترنت، ضعیف‌تر از ارتباط‌های واقعی است و در دراز مدت، به انزوای اجتماعی فرد می‌انجامد.»
10. بازداری زدایی: گمنامی و نامرئی بودن کاربران، از دیگر ویژگی‌های روابط اینترنتی است که موجب پیدایش آسیب‌های جدی اخلاقی و روانی در افراد می‌شود. در فضای سایبر شخص میتواند هر نقابی را بر خود بپوشاند و بدین وسیله هر چه می‌خواهد، می‌گوید و هر کاری که بخواهد، انجام می دهد؛ بدون اینکه ترس از شناخته شدن و رسوا شدن داشته باشد. این ویژگی موجب کاهش خویشتن‌داری و بازدارندگی کاربران در برابر اعمال ناهنجار اخلاقی و ضد اجتماعی خواهد شد. هدف از اجرای بسیاری از مجازات‌ها در سطح جوامع، ایجاد حس بازدارندگی در میان افراد جامعه به ویژه مجرمان و افراد دارای حالت خطرناک است. این صفت روانی به سبب ظرفیت بالای ارتکاب جرم در فضای سایبر، کاهش پیدا کرده و موجب ارتکاب گسترده برخی جرایم به ویژه جرایم سایبری و جرایم جنسی مجازی شده است. چنانچه این صفت در نهاد افراد جامعه کم‌رنگ شود، قبح برخی جرایم از بین رفته، احساس بازدارندگی در افراد کاهش می‌یابد و چه بسا در کثرت ارتکاب جرایم غیر سایبری تأثیر بسزایی بگذارد.
11. بحران هویت و اخلال در شکل‌گیری شخصیت: عناصر سه گانه‌ی هویت، یعنی: شخص، جامعه و فرهنگ، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا میکنند. هویت شخصی، ویژگی بی‌همتای فرد را تشکیل می‌دهد و هویت اجتماعی در پیوند با گروه‌ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل‌گیری آن، متأثر از ایشان است. در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه‌ی تعامل او با محیط پیرامون و آموزه‌های آن، از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است. از آنجا که فضای سایبر، صحنه‌ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد میتواند خود را در موقعیتهای متنوع و نیز نقش‌ها و سبکهای زندگی مختلفی قرار دهد، این خود زمینه‌ای است برای آسیب‌پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آن که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون‌مایه‌های افراد بروز می‌کند و هر کس در صدد بیان اندیشه‌ها و علاقه‌مندی‌های خویش است. از این رو است که ساختار و چینش پایگاه‌های شخصی (وبلاگ‌ها) به گفته‌ی میلر (Miler) نشان از شخصیت آن کاربر است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌گردد. جوانان در این محیط از آسیب‌پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می‌گیرد، این خطر پررنگ‌تر می‌شود. دکتر محمد عطاران معتقد است که با امکانات و گزینههای فراوانی که رسانه‌های عمومی از جمله اینترنت در اختیار جوانان می‌گذارند، آنان دائماً با محرک‌های جدید و انواع مختلف رفتار آشنا میشوند. چنین فضایی هویت نامشخص و پیوسته متحولی را می‌آفریند، خصوصاً برای نسلی که در مقایسه با نسل قبل با محرک‌های فراوانی مواجه است. جوانی که به خصوص در دوران بلوغ -که مرحله‌ی شکل‌گیری هویت او است- همواره به دنبال کشف ارزش‌ها و درونی کردن آنها میباشد، با اینترنت و حجم گسترده، حیرتانگیز و گوناگون اطلاعات مواجه می‌شود و به ناچار در این دنیای مجازی، هویت خویش را از طریق جستجو پیدا می‌کند و بدین‌سان، ممکن است برخی و شاید تعداد زیادی از نوجوانان راه را در اینترنت گم کنند و دوران هویتیابی خویش را بیش از پیش با بحران سپری کنند. از سوی دیگر، گاهی برخی از ویژگی‌های شخصیتی مانند: سن، تحصیلات، محل سکونت و حتی جنسیت در اینترنت از بین می‌رود؛ به عنوان نمونه، بسیاری از افرادی که در اتاقهای چت مشغول گفتگو با یکدیگر می‌باشند، با مشخصاتی غیر واقعی ظاهر شده و از زبان شخصیتی دروغین که از خود ساختهاند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفی کرده‌اند، صحبت میکنند و با این حال، همین شخصیت‌های ناشناس، تأثیرات مختلفی بر یکدیگر می‌گذارند.
12. اعتیاد مجازی (Virtual Addiction): اعتیاد مجازی، استفاده‌ی بیش از حد از اینترنت است تا آنجا که بدون استفاده از آن فرد احساس کمبود می‌کند و روابط او با محیط متاثر از استفاده‌ی مکرر و دیوانه‌وار از اینترنت شده، از حالت عادی خارج می‌شود. نبود روابط پایدار و صمیمی با دیگران، نداشتن اعتماد به نفس و به طور کلی شکست در عرصه‌های گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم می‌کند. نتایج پژوهش یانگ (۱۹۹۷ م.) در این زمینه نشان داد که یکی از دلایل مهم اعتیاد به اینترنت در افرادی که روابط عمومی‌کمتری دارند، نیاز شدید در به دست آوردن حمایت‌های اجتماعی است؛ زیرا حمایت‌های اجتماعی با اَعمالی چون ورود به اتاق گپ زنی در میان اعضا در فضای سایبر زودتر به وجود می‌آید. این اختلال روانی در کشورهایی که استفاده از اینترنت آسان و ارزان است، بسیار چالش‌زا بوده است تا آنجا که نهادهای مختلف را نیز درگیر کرده است. در کشوری مثل آمریکا تعداد معتادان به اینترنت از سایر معتادان بیشتر است تا جایی که برخی معتادان ۱۸ ساعت از وقت روزانه خود را در اینترنت صرف میکنند. این مسأله در آمریکا به قدری فاجعهبار است که کلیساها و پیشوایان مذهبی با فریادهای کمک‌خواهی زن و شوهر، یا یکی از آنها، برای رهایی از این نوع اعتیاد مواجه هستند و مؤسسههای مشاورهای مسیحی در حال تدوین مشاورههای اعتیاد به اینترنت می‌باشند. اعتیاد به اینترنت و حتی کار زیاد با اینترنت که در حد اعتیاد نباشد، نتایج و پیامدهای زیانبخشی برای فرد و جامعه در پی داشته و آسیب‌های شدید جسمانی، مالی، خانوادگی، اجتماعی و روانی را به همراه دارد. یکی از پیامدهای اعتیاد اینترنتی، مشکلات خانوادگی و تأثیر آن بر روابط زناشویی، والدین و فرزندان است. امروزه اصطلاح «بیوه اینترنتی» برای همسر معتاد به اینترنت اطلاق می‌شود. آمار نشان می‌دهد که اعتیاد به اینترنت ممکن است به فروپاشی خانواده و طلاق منجر شود. شاید باور کردن اینکه شخصی همسر خود را فقط به علت ارتباط با فرد دیگر در اینترنت ترک می‌کند، برای کسانی که به اینترنت اعتیاد پیدا نکردهاند، وحشتناک به نظر برسد ولی این مسئله هر روز در دنیای اینترنت اتفاق می‌افتد. دکتر یانگ معتقد است که اگر چه زمان، تنها عامل تعیین کننده در تعریف اعتیاد به اینترنت نیست، ولی عموماً معتادان بین ۴۰ تا ۸۰ درصد از وقت خود را با جلساتی که ممکن است هر کدام حتی تا ۲۰ ساعت طول بکشد، صرف میکنند و این کار باعث می‌شود اختلالاتی در میزان و زمان خواب کاربر به وجود آید. در موارد شدید حتی قرصهای کافئین برای تسهیل زمان طولانیتری در اینترنت بودن مصرف می‌شود. این اختلال، خستگی بیش از اندازه در بدن ایجاد می‌کند که کارکرد درسی و شغلی را تحث تأثیر قرار می دهد و ممکن است نظام ایمنی بدن را ضعیف کند و فرد نسبت به بیماریها آسیب‌پذیری بیشتری پیدا کند. در مواردی اعتیاد به اینترنت موجب از دست دادن شغل نیز شده است. منشأ اغلب اعتیاد‌های مجازی را می‌توان عدم کنترل و کاربرد صحیح از اینترنت دانست؛ چرا که کاربرد اینترنت در جهت هرزه‌نگاری (Pornography) ، بازی‌های رایانه‌ای و گپ زنی -به واسطه جذابیت‌هایی که دارد- به مرور در فرد وابستگی و اعتیاد ایجاد کرده و منجر به اعتیاد مجازی می‌شود. از این‌رو، برخورد با هرزه‌نگاری و آموزش صحیح استفاده از اینترنت در جلوگیری از این اختلال در سطح جامعه کارساز است.
13. انحرافات اخلاقی (جنسی): از جمله آثار مخرب فضای سایبر، به وجود آمدن اختلالات و انحرافات جنسی است. اینترنت به دلیل داشتن رویکرد «آزاداندیشی در روابط جنسی» از سوی گردانندگان اصلی آن (غرب و به ویژه آمریکا) و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی، موجب پدید آمدن پدیده‌ی شومی به نام هرزه‌نگاری (Pornography) و هنر پلید شهوانی (Erotice art) و رواج سرسام‌آور آن گردیده است. این پدیده مرزهای اخلاقی را در هم می‌شکند و تهدیدی برای فرهنگ‌ها به خصوص فرهنگ‌های دینی همچون فرهنگ اسلامی است. اصولاً، پورونوگرافی (هرزه‌نگاری) به عنوان نمایش تصویری و یا کلامی رفتارهای جنسی است که با هدف ارضای خواسته‌های جنسی دیگران تعریف می‌شود. این‌گونه مطالب و تصاویر که در پی تحریک جنسی دیگران عرضه می‌گردد، معمولاً به ارضای غیرطبیعی جنسی مراجعه‌کنندگان آن می‌انجامد. نکته‌ی دیگر اینکه رجوع به اینترنت برای دسترسی به مطالب مستهجن (Obscenity)، صرفاً به افراد نابهنجار خلاصه نمی‌شود و حجم قابل توجهی از مراجعان را افراد طبیعی تشکیل می‌دهد. در این عرصه بیشترین خطر متوجه کودکان و نوجوانان است. متأسفانه این امکان وجود دارد که جوانان به واسطه‌ی دیدن مطالب و تصاویر مستهجن، دچار پدیده‌ای به نام «بلوغ زودتر از موعد» شده و به تبع آن رفتارهای جنسی از خود بروز دهند. در مورد بزرگسالان نیز هرزه‌نگاری اینترنتی میتواند به بروز رفتارهای جنسی نامعقول و یا گاهی اعتیاد جنسی بینجامد. اصولاً اینترنت به جوی دامن‌زده که در سایه‌ی ویژگی‌های خاص خود به تدریج به شکل‌گیری ناهنجاری‌های جنسی در کاربران خود کمک می‌کند.[5]
14. تحمیل پیشنهادهای گیج‌کننده، مخلّ و بعضاً منحرف به کاربر: منظور از این پیشنهادها، سازوکارهایی است که در فضای مجازی، کاربر را ناخواسته و بدون داشتن تمایل قلبی به آن پیشنهاد، به اجبار به یک سمت و سوی خاص هدایت می‌کند. یکی از بهترین نمونه‌ها برای این مورد، پنجره‌هایی است که در صفحات اینترنت با عنوان «پنجره‌های بازشو»[6] شناخته می‌شود. پنجره‌های بازشو، پنجره‌های ثانویه‌ی مرورگرِ وب هستند که هنگامی که مثلاً روی پیوند یک آگهی تبلیغاتی کلیک می‌کنید، به صورت ناخواسته در مقابل یا در پشت پنجره‌ی جاری ظاهر میشوند. محتوای این پنجره‌ها عموماً تبلیغاتی و در بعضی موارد نیز مسائل غیراخلاقی است. اما وجه مشترک همه‌ی آنها در این است که کاملاً ناخواسته و بدون تمایل کاربر باز میشوند و عموماً بسیار آزاردهنده هستند. همچنین است ویدئوها یا صوت‌هایی که در بعضی از محتویات فضای مجازی به صورت اجباری برای مخاطب پخش شده و قدرت انتخاب را برای دیدن یا ندیدن آن محصول از او سلب می‌کند؛ همانند بسیاری از فیلم‌های تبلیغاتی که در ابتدای ورود به بعضی سایت‌ها یا در ابتدای نمایش بعضی فیلم‌های سینمایی موجود در دی‌وی‌دی‌ها پخش می‌شود و نمیتوان آنها را جلو زد و به مرحله‌ی بعد رفت و به ناچار باید تا آخر آن را مشاهده کرد ولو آنکه حاوی مفاهیم ناسالم نیز باشد.
از جمله موارد دیگری که در این راستا می‌توان نام برد، موتورهای جستجو هستند. کاربرِ جستجوگر در هر کجای دنیا، هنگام کار با «موتورهای جستجوی هوشمند» همچون «گوگل»، با تایپ تنها یک کلمه، با صفحه‌ای از پیشنهادها -و عموماً هم پیشنهادهای غیراخلاقی- مواجه می‌شود که حتی قبل از ارائه‌ی کامل درخواستش پیش روی او قرار می‌گیرد و این «ایجاد وسوسه» یکی از شگرد‌ها برای جلب مخاطبان و علاقه‌مند کردن آنها به مطالب موجود در چنین موتورهایی جهت بالا رفتن بازدید آنها است. زیرا بازدید بیشتر برای این موتورهای جستجوگر، مساوی است با سود مالی هر چه بیشتر!
15. شکاف نسل‌ها: فضای مجازی، شکاف میان نسل‌ها را بیشتر کرده و امروزه با ورود وسایل و تکنولوژی‌های جدید به عرصه‌ی خانواده‌ها، شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت‌های متمادی در کنار یکدیگر می‌نشینند بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند. امروزه دیگر کمتر نشانه‌هایی از آن نوع خانواده‌هایی وجود دارد که والدین و فرزندان دور هم نشسته و درباره‌ی موضوعات مختلف خانوادگی و کاری با هم گفتگو کرده و نظرات هم‌دیگر را راجع‌به موضوعات مختلف جویا شوند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گراییده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت‌های اجتماعی و تجربه‌های زیستی مختلف، زندگی را از منظر خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر میکنند. نسل دیروز (والدین) احساس دانایی و با تجربگی می‌کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پیشرفت‌های روز است، در برابر آنها واکنش نشان می‌دهد و چون از پس منطق و نصیحت‌های ریشه‌دار و سرشار از تجربه‌ی آنها بر‌نمی‌آید، به لجبازی روی میآورد. امروزه سرعت تکنولوژی شکاف بین نسل فرزندان و والدینشان را بسط داده است. بر اساس اظهارات معاون سازمان بهزیستی کشور، میزان گفتگو در بین اعضای خانواده در کشور تنها حدود 30 دقیقه است که این میتواند آسیب‌زا باشد. فرزندان در مقایسه با والدین با وجود اینکه در یک فضای فرهنگی زندگی میکنند اما اطلاعات، گرایش‌ها و رفتارهای متفاوتی دارند و عوامل متعددی بر این پدیده تأثیرگذارند و این شکاف را روز به روز بیشتر میکنند؛ سرعت تحولات و بسط ارتباطات با جهان توسعه‌یافته، توجه بیشتر جوانان به برنامه‌های جهانی‌شدن فرهنگ، رسانه‌ها، گسترش روزافزون انجمن‌ها و کانون‌هایی غیر از کانون خانواده برای پیوستن و تعلق یافتن جوانان به آنها و غیره از آن جمله است.[7]
16. سایت‌های غیرمجاز همسریابی: یکی دیگر از فرصتهای سوءاستفاده‌ی مجرمانِ رایانه‌ای، سایت‌های متعدد همسریابی در فضای مجازی هستند که بدون هیچ نظارتی هر روز در فضای مجازی متولد میشوند. ارائه‌ی اطلاعات شخصی و خصوصی کاربران اعم از اطلاعات شناسنامه‌ای، تصاویر خصوصی و ...، خصوصاً از سوی دختران جوان به بهانه‌ی شوهریابی، ارائه‌ی اطلاعات دروغ از سوی بعضی کاربران در این سایت‌ها به منظور ارائه‌ی تصویری هرچه جذابتر از خود به هر قیمتی، ایجاد آشنایی‌های بسیار سطحی از یکدیگر با استفاده از چت‌های صوتی و تصویری، برقراری گفتگوهای تصویری به بهانه‌ی ازدواج و تهدید به انتشار آنها در صورت شنیدن جواب رد از طرف مقابل و مواردی از این دست، از جمله‌ی «ریزتهدیدهایی» هستند که در ذیل این تهدید بزرگ جای می‌گیرند. در قوانین مربوط به فضای مجازی در کشور ما، به روانشناسان و مشاورانی که در امر ازدواج و خانواده، تخصص، تجربه و مهارت لازم را دارا هستند، اجازه داده شده که مشاوره‌ی مربوط به ازدواج بدهند اما این امر به هیچ عنوان به معنی دادن مجوز لازم برای همسریابی نیست. در حال حاضر، به گفته‌ی مراجع قانونی، فعالیت پایگاه‌های اینترنتی همسریابی غیر قانونی بوده و هنوز مرجعی برای ساماندهی این سایت‌ها مشخص نشده است. یکی از قضّات جرایم رایانه‌ای می‌گوید: «برقراری گفتگوهای تصویری به بهانه‌ی ازدواج و تهدید به انتشار آنها، انتشار مشخصات فردی و شماره تلفن، اخاذی برای منتشر نکردن اطلاعات و نیز تحریف صدا و عکس افراد، از جمله جرایمی است که در مورد پایگاه‌های اینترنتی همسریابی دیده شده است.»[8]
ب) تهدیدهای اقتصادی[9]:
1. با توجه به توسعه‌ی روزافزون فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات و نیز انجام بیشتر امور روزمره‌ی جوامع انسانی از طریق این فن‌آوری -به خصوص فعالیت‌هایی که در محیط اقتصادی (دادوستد مجازی، تجارت الکترونیکی، خرید و سفارش اجناس از طریق اینترنت، فروشگاه‌های مجازی و...) صورت می‌گیرد- در آینده‌ی نزدیک شاهد نوعی گسست و ایجاد فاصله‌ی وسیع اقتصادی و تجاری بین قدرت‌های برتر در بهره‌مندی از تجارت الکترونیک با کشورهای فقیر و کم‌برخوردار از لحاظ استفاده از فضای اینترنت خواهیم بود. در نتیجه، ضمن عقب‌ماندگی کشورهای فقیر، شکافی عمیق در محیط اقتصاد جهانی و تبادل و تعامل تجاری و بازرگانی به وجود خواهد آمد.
2. از جمله‌ی فعالیت‌های اقتصادی که در خارج از مبادی رسمی و چارچوب‌های قانونی در این فضا انجام می‌گیرد، تسهیل‌سازی اعزام نخبه‌گان و افراد کاردان، کارشناس و متخصص در زمینه‌های مختلف اقتصادی به خارج از کشور میباشد. کاریابی برای این افراد در فضای مجازی و فراهم نمودن زمینه‌ی مهاجرت سرمایه‌های ملی به خارج از کشور -که برای هر یک از آنها هزینه‌های زیادی صرف شده تا به تخصص دست یابند ولی متأسفانه به راحتی تخصص و تجربیات خویش را در اختیار کشورهایی قرار می‌دهند که برای تربیت و تعلیم آنها متحمل هیچ‌گونه هزینه‌ای نشده‌اند- از جمله‌ی این فعالیت‌ها میباشد. خروج سرمایه‌ها و فرار مغزها در درازمدت از آسیب‌های بسیار خطرناک برای کشور محسوب می‌گردد.
3. اخیراً به طور گسترده در فضای مجازی مشاهده می‌شود که به ایمیل افراد زیادی، نامه‌هایی الکترونیکی تحت عنوان «فرد خوش‌شانس» که به طور تصادفی در یک قرعه‌کشی انتخاب شده و یا برنده‌ی یک مسابقه‌ای که اصلاً شرکت نکرده شده است، ارسال می‌شود. افراد سودجو، به این وسیله، از این دسته از کاربران به عنوان طعمه استفاده کرده و به ترفندهای مختلف از آنها مبالغی را اخذ می‌نمایند.
4. از دیگر آسیب‌های محیط اقتصادی که در فضای مجازی بستر آن فراهم شده و ترویج می‌گردد، وجود بازی‌های آنلاین قمار (برد و باخت) میباشد. در این بازی‌ها مبلغ زیادی پول از طریق کارت‌ها و حساب‌های الکترونیکی جا‌به‌جا می‌شود. شاید در شرایط عادی و حقیقی، بازی قمار در یک محل کوچک و با افراد محدود امکان انجام آن وجود داشته باشد ولی متأسفانه در فضای مجازی هر کاربر میتواند در هر نقطه از جهان و با هرکسی بازی را انجام دهد و به این ترتیب گردش مالی بازی به طرز چشم‌گیری بالا می‌رود. قمار و بازی برد و باخت، زمینه‌ی کسب درآمدی نامشروع را -که بدون تحمل هیچ‌گونه زحمت و تلاشی به دست می‌آید- موجب می‌شود.
ج) تهدیدهای سیاسی[10]:
در عصر ارتباطات و اطلاعات، نماد قدرت و برتری کشورها دیگر در داشتن ابزار‌آلات جنگی، موشک، هواپیما و بمب اتم خلاصه نمی‌شود. بلکه امروزه نشان قدرت دولت‌ها در ارایه‌ی اطلاعات و محتوای انبوه و نیز ابزار تبلیغاتی وسیع جهت ارسال سریع، مستمر و گسترده‌ی این اطلاعات در قالب پیام، اخبار و تحلیل‌ها و تفسیرهای مربوط به آن ولی با یک هدف جهت‌دار برای دیگر ملت‌ها و کشورها میباشد. شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی بهترین میدان برای ارایه‌ی حجم انبوه اطلاعات و محتوا به خصوص در ابعاد چندرسانه‌ای میباشد که میتواند در چگونگی برخورد با دولت‌ها تأثیرگذار باشد. نمونه‌ی بارز آن را می‌توان در حضور بسیار گسترده‌ی شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها و وبلاگ‌ها و مشارکت فعال آنها در انتخابات دهم ریاست جمهوری کشور مشاهده نمود. وجود این پتانسیل بالا در فضای مجازی موجب شده است تا همانند دیگر محیط‌ها، در عرصه‌ی سیاسی نیز به آسیب‌هایی دچار شود که به اهم آنها اشاره می‌شود:
1. امروزه آمار تعداد کاربران اینترنت در جهان از مرز یک میلیارد نفر فراتر رفته و این تعداد جمعیت در کنار ظرفیت و پتانسیل بسیار بالایی که در فضای مجازی جهت اطلاع‌رسانی سریع، انبوه و مستمر محتوا به وجود آمده، در درازمدت تحت تأثیر اندیشه‌ها، اطلاعات و محتوای غربی -که به میزان زیاد در این فضا وجود داشته و به طور مکرر نیز از سوی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مختلف منتشر می‌شود- قرار می‌گیرند. به همین دلیل انتخاب قدرت سیاسی و تعیین دولت‌ها در هر کشور، با تأثیرپذیری از این فضا به نحو درست و واقعی انجام نشده و با غالب شدن اندیشه‌های غربی در مخاطبان، اکثر رؤسای دولت‌ها گرایش‌های غرب‌گرایانه خواهند داشت و جهان را به سوی تک قطبی شدن هدایت می‌نمایند. این آسیب، آسیبی جدی در محیط سیاسی است که به صورت یک جریانِ بلند مدت، نتایج فعالیت خویش را در فضای مجازی نشان خواهد داد. همچنین این تبلیغات بر افکار عمومی دیگر کشورها نیز تأثیر منفی گذاشته و نوعی حس بدبینی را نسبت به کشور مورد نظر در بین ملت‌ها و دولت‌ها ایجاد می‌کند.
2. دسترسی آسان، سریع و بی‌شمار به صندوق‌های پست الکترونیکی کاربران توسط افراد و گروه‌ها -اعم از حقیقی و حقوقی- موجب شده است تا حجم وسیعی از محتوا و اطلاعات جهت‌دار، هدفمند و گزینش‌شده به صندوق‌های شخصی (ایمیل) کاربران ارسال گردد. از آنجایی که امکان تحقیق و نیز فرصت کافی برای بررسی صحت و سقم آنها در زمان کوتاه وجود ندارد، لذا موجب می‌شود تا بر اذهان و در نهایت بر آراء و نظرات آنها تأثیر منفی بگذارد.
3. بابهره‌گیری از برنامه‌های نرم‌افزاری فتو‌شاب، میکس، مونتاژ و... و نیز استفاده از ابزار چندرسانه‌ای، در بعضی از مواقع، یک پدیده یا واقعیت، وارونه جلوه داده شده و سبب تهییج افکار و اذهان عمومی جامعه (به‌ویژه در بین قشر نوجوان و جوان که زمینه‌های بر انگیخته شدن احساسات در آنها بیشتر از بقیه‌ی اقشار جامعه میباشد)، می‌شود. این موضوع در محیط سیاسی بیشتر از محیط‌های دیگر اتفاق می‌افتد.
4. یکی از آسیب‌های جدی که از سوی فضای مجازی به کشورها -خصوصاً کشورهای مستقل- وارد می‌شود، استفاده از آن به عنوان ابزار جاسوسی و دریافت اطلاعات محرمانه میباشد. با توجه به این که در این زمینه آموزش‌های لازم به کاربران داده نشده و اینترنت به صورت شبکه‌ای فراگیر در تمام بدنه‌ی دستگاه‌های اجرایی کشور حضور دارد و از همه مهمتر اینکه نوع نرم‌افزارهایی که برای کار با اینترنت، تولید و استفاده می‌گردد نیز توسط جهان غرب صورت می‌گیرد، لذا برخی از این برنامه‌های نرم‌افزاری در بطن خویش وظیفه‌ی جاسوسی را به عهده دارند. پس می‌توان گفت که فضای مجازی بستری است که ظرفیت آسیب‌رسانی جدی به امنیت و اقتدار کشورها را دارد مگر اینکه در این خصوص چاره‌ای جدی اندیشیده شود.
5. با توجه به اینکه استفاده از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه‌های مختلف کشور در حال رشد و گسترش بوده و برنامه‌های نرم‌افزاری موجود نیز در خطر حمله‌ی هکرهای پیشرفته قرار دارند، به همین دلیل امنیت و ثبات سیاسی کشور را به طور جدی تهدید می‌نمایند. زیرا هکرها با عبور از لایه‌های مختلف امنیتی، به اطلاعات محرمانه و غیر قابل دسترس، دستیابی پیدا میکنند.
6. یکی دیگر از فعالیت‌هایی که در فضای مجازی صورت می‌گیرد، راه‌اندازی کمپین‌های مختلف همراه با تهیه طومار امضاء و هوادار با اهداف خاص سیاسی میباشد. بعضی از این کمپین‌ها چون خارج از چارچوب‌های تعیین شده توسط دولت‌ها راه‌اندازی میشوند، در نهایت نوعی چالش را در برخورد با حکومت ایجاد میکنند.
7. از دیگر فعالیت‌هایی که در فضای مجازی به طور سازمان یافته صورت می‌گیرد، تخریب چهره‌های ملی و مورد اعتمادِ اکثریت جامعه و در مقابل، چهره‌سازی و شخصیت‌پردازی از افراد غیر‌موجّه از طریق ارسال حجم انبوه خبر، تحلیل و اطلاعات با هدف به قدرت رساندن این اشخاص است تا به محض اینکه این افراد در مراتب عالی حکومت قرار گرفتند، در راستای سیاست آنها گام برداشته و منویات آنها را عملی نمایند. فضای مجازی بهترین فرصت و قابلیت را برای اجرایی کردن این هدف توسط کشورهای غربی دارا میباشد. بازوهای اجرایی سیاست‌های غربی در این خصوص، سایت‌ها، وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی است که با هزینه‌ی کشورهای غربی تأمین مالی، هدایت و پشتیبانی میشوند.
8. برنامهریزی هدفمند در فضای مجازی جهت دامن زدن به اختلافات قومی، نژادی، زبانی، مذهبی و جغرافیایی از دیگر آسیب‌هایی است که در آینده میتواند کیان و موجودیت یک کشور را دچار چالش و تجزیه نماید (بحث شیعه و سنی، کرد، بلوچ و ترک و...). اگر نگاهی دقیق به اطلاعات و محتواهای ارایه شده در این فضا داشته باشیم، درخواهیم یافت که حجم زیادی از این مطالب، به طور زیرکانه‌ای در راستای از بین بردن وفاق و انسجام ملی کشورها برنامهریزی شده‌اند. راه‌اندازی و در ادامه، پشتیبانی مالی و محتوایی از سایت‌ها، وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعیِ هم‌سو با طوایف، قومیت‌ها و نژادهای مختلف، از جمله برنامه‌های هدفمند کشورهای غربی در ایجاد اختلاف، تفرقه و درگیری در بین صفوف یکپارچه مردم کشورها میباشد.
9. امروزه نقش بی‌بدیل فضای مجازی در انتخابات برکسی پوشیده نیست. به عنوان مثال در انتخابات ریاست جمهوری 2008 آمریکا، "باراک اوباما" رئیس جمهور منتخب، باید پیروزی خویش را مدیون بهره‌گیری از فضای مجازی بداند. وی به طور گسترده‌ای از سیستم اطلاع‌رسانی تلفن همراه بهره برد و غالب فعالیت‌های تبلیغاتی انتخاباتی خود را در فضای مجازی از طریق سیستم سراسری تلفن همراه انجام داد؛ امری که در انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری ایران نیز اتفاق افتاد و این در حالی است که حدود 60 درصد جمعیت ایران زیر 30 سال سن داشته و عموماً از مشتریان اصلی فضای مجازی هستند.
10. تهدیدات نرم: تهدیدات نرم را می‌توان از یک سو مجموعه‌ی وسیعی از نظریه‌ها، مولفه‌ها و شاخص‌های تبیین و تئوریزه شده‌ی دشمن به عنوان بسترها و زمینه‌های ایجاد اقدامات و فعالیت‌های وسیع فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... و از سوی دیگر اقدامات و فعالیت‌های متعدد در صحنه‌های مختلف کشورِ هدف برای تاثیرگزاری بر اراده، افکار، احساسات و اعتقاداتِ مخاطبین عنوان نمود. در نگاهی دیگر می‌توان گفت در تهدیدات نرم، دشمن با ذهن و قلب مخاطب سروکار داشته و سعی در تسخیر قلب‌ها وَاذهان مخاطبین دارد.
عرصه‌ی تهدیدات نرم سیاسی در فضای مجازی، به حوزه‌ی سیاسی کشورها چه در بُعد سیاست داخلی و چه در بُعد سیاست خارجی مرتبط است که در مورد مصداق فعلی آن در بحث سرزمینی، می‌توان به بالکانیزه کردن و در بعد جهانی آن به گلوبالیزاسیون (جهانی سازی) اشاره نمود. همچنین این نکته‌ی اساسی را باید مد نظر قرار داد که «هدف از تهدیدات، تأثیرگذاری بر اراده، اعتقادات، افکار و احساسات مخاطبین به منظور انهدام یا به تسلیم کشاندن جامعه‌ی هدف بوده و نقطه‌ی اشتراک تمام این تهدیدات، تحمیل اراده است». تفاوت در تهدیدات به نوع طرح‌ریزی و به‌کارگیری شیوه‌ها، امکانات، تجهیزات و وضعیت حاکم وابسته است.
د) تهدیدهای جسمی:
در کنار آسیب‌هایی که تا اینجا ذکر شد و بیشتر در حیطه‌ی مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جای می‌گرفت، باید از آسیب‌های دیگری نیز نام برده شود که جسمانی و فیزیکی بوده و به اعضاء و جوارح کاربر صدمه می‌رساند. از جمله‌ی این آسیب‌ها که اغلب بر اثر استفاده‌ی غیر معمول و بیش از حد از رایانه به وجود می‌آید، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: آسیب به بینایی و ایجاد سوزش چشم، خشکی چشم و حساس‌شدن چشم به نور، تأثیر منفی بر روی مغز و اعصاب (بروز اختلالات عصبی)، دردهای شدید در ناحیه‌ی کمر و گردن، دردهای مزمن در ناحیه‌ی انگشتان، پنجه و مچ دست در اثر استفاده‌ی مداوم و البته ناصحیح از کیبرد و ماوس، خستگی مفرط و... . فضای سایبر با تمام خوبی‌ها و بدی‌هایش، میتواند مشکلات جسمی فراوانی را برای کاربران خود به ارمغان آورد که حقیقتاً نباید از کنار این مشکلات به راحتی عبور کرد. از جمله توصیه‌هایی که می‌توان جهت جلوگیری از بروز آسیب‌های جسمی ارائه نمود، عبارتند از:
1. ورزش و فعالیت منظم جسمی، تنها راه رهایی از مضرات جسمی فضای مجازی: در زندگیِ آن دسته از افراد جامعه که غالباً از فضای مجازی به دور هستند، نبود یک برنامه‌ی ورزشی منظم و موثر، موجب بروز آسیب‌های جسمی بسیاری خصوصاً در کهنسالی می‌گردد. این امر در مورد آن دسته از افراد جامعه که با فضای مجازی درگیری بیشتری داشته و ساعت‌های طولانی را بدون حرکت و تنها در پشت صندلی سپری میکنند، اهمیت به مراتب بیشتری پیدا می‌کند. انجام حرکات نرمشی بسیار ساده -حتی در پشت کامپیوتر- در زمان‌های منظم و در طول شبانه روز، حداقل کاری است که یک کاربر آگاه و دغدغه‌مند نسبت به سلامتی‌اش، باید مورد توجه جدی قرار دهد. برای مثال با مراجعه به پزشک و تجویز یک سری نرمش‌های بسیار ساده‌ی حرکتی از سوی پزشک و انجام منظم آن حرکات توسط کاربر، می‌توان تا حد قابل توجهی از زیان‌های جسمی ناشی از کار زیاد با رایانه کاست.
2. نگاه کردن به فواصل دورتر به صورت منظم در حین کار طولانی مدت با کامپیوتر: چشم‌پزشکان توصیه میکنند که افرادی که در طول روز به مدت طولانی به صفحه‌ی کامپیوتر نگاه میکنند، باید در طول انجام کار، در فواصل زمانی منظم، چشم از نگاه به مانیتور برداشته و برای مدتی مشخص -مثلاً 5 دقیقه- به یک فاصله‌ی دورتر -مثلاً به انتهای اتاق کارشان- نگاه کنند و در این مدت نیز به دفعات زیاد پلک بزنند. زیرا نگاه طولانی مدت به صفحه‌ی مانیتور و به تبع آن پلک زدن کم، باعث عارضه‌ی خشکی چشم می‌شود که برای مداوای آن نیز باید به پزشک مراجعه شود.
3. توجه به توصیه‌های پزشک: برای پیشگیری از عوارض ناشی از کار طولانی مدت با رایانه و در صورت بروز این عوارض، برای درمان آن باید حتماً به پزشک حاذق مراجعه کرد. فراموش نشود که از میان روش‌هایی که امروزه در منابع مختلف اعم از مطالب موجود در سایت‌های مختلف، کتاب‌های گوناگون، توصیه‌های تجربی افراد بعضاً غیرکارشناس و... جهت پیشگیری یا درمان هرچه بهتر عوارض ناشی از کار زیاد با کامپیوتر موجود است، هیچکدام جای توصیه‌ها و تجویز پزشک متخصص را نمی‌گیرد.
ه) تهدیدها در حوزه‌ی کودک و نوجوان (بازی‌های کامپیوتری)[11]:
1. هیجان و تیک‌های عصبی: بازی‌های کامپیوتری را از یک منظر، می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: گروه اول بازی‌هایی که جذابیت داشته و علاوه بر ایجاد هیجان، باعث افزایش تمرکز، دقت و خلاقیتِ کودک میشوند؛ و گروه دوم بازی‌هایی هستند که صرفاً هیجان داشته و لذا خواه ناخواه اثر مخربی بر ذهن کودک می‌گذارند. اگرچه هیجان، نیاز طبیعی کودکان در دوره‌های سنی مشخصی است تا به رشد شخصیتی و عاطفی لازم دست پیدا کنند اما نباید منکر این اصل شد که به حس هیجان‌پذیری کودکان و نوجوانان باید به شکلی طبیعی پاسخ داده شود. بازی‌های خشن رایانه‌ای نه تنها نیاز کودکان را برای ارضای هیجاناتشان تأمین نمی‌کند بلکه باعث افزایش هیجان‌پذیری به شکلی نامناسب در آنها می‌شود و پس از مدتی سبب افزایش نیاز آنها به محرک‌های محیطی قوی‌تر -جهت واکنش نشان دادن- می‌شود.
2. کم‌توجهی: کودکان به دلیل استمرار در انجام بازی‌های جنجالی و پر سروصدای رایانه‌ای، به مرور زمان دچار کم‌توجهی شده و در ذهن خود تخیلاتی را می‌پرورانند. این کودکان به طور دائم در عالم خیال سیر میکنند و به مرور دامنه‌ی توجه و تمرکز کمتری پیدا میکنند.
3. پرخاشگری: عارضه‌ی دیگری که در اثر هیجان مستمر در کودکان و نوجوانان حادث می‌شود، افزایش میزان ترشح هورمون آدرنالین[12] و نورآدرنالین[13] از غدد فوق کلیوی است که این افزایش ترشح، سیستم عصبی آنها را دچار آسیب کرده و به شکل پرخاشگری، کم‌صبری و نیز تنش‌های عصبی آنان آشکار می‌شود.
4. تیک‌های عصبی: هیجان زیاد باعث انقباض دائم عضلات شده و کودکان و نوجوانان را دچار عوارضی مانند تیک‌های عصبی، جویدنِ گوشه‌ی لب و ناخن، قفل شدن دندان‌ها، اخم و نهایتاً چین و چروک صورت می‌کند. به همین دلیل آنها به ناچار برای تخلیه‌ی هرچه بیشتر هیجانات انباشته شده، کالری بیشتری مصرف میکنند که به دنبال افزایش وزن ناشی از این مصرف زیاد کالری، دچار عوارض جسمانی فراوانی نیز میشوند. از طرف دیگر وارد آمدن استرس فراوان به کودکان، در نهایت موجب تغییرات فشار خون و تغییر در ضربان قلب آنان می‌شود.
5. بی‌نظمی و خود‌محوری: ایراد دیگری که به بازی‌های رایانه‌ای وارد است این است که این بازی‌ها نظم خاصی نداشته و کودک یا نوجوان هر زمان که اراده کند، مشغول بازی می‌شود. همین ویژگی، زمینه‌ی لازم برای افزایش بی‌انظباتی را در کودک ایجاد می‌کند.
6. عوارض بازی‌های خشن رایانه‌ای بر کودکان «بیش‌فعال»: آن دسته از بازی‌هایی که هیچ جنبه‌ی آموزشی نداشته و کودک را تنها با صحنه‌های خشن سرگرم می‌کند، برای کودکان بیش‌فعال -که کنجکاوتر از بقیه‌ی بچه‌ها هستند- بسیار مخرب است و میزان توجه و تمرکز آنها را بیش از پیش کاهش می‌دهد. خشم، رفتارهای غلط، افت تحصیلی و آسیب‌های روانی و تربیتی، از مهمترین عوارضی است که کودکان دچار بیش‌فعالی یا وسواس را به دنبال استفاده از بازی‌های خشنِ رایانه‌ای تهدید می‌کند. صحنه‌های ترسناک بازی‌های رایانه‌ای ممکن است کودکان را دچار نوعی ترس خیالی کند که در نهایت باعث گوشه‌گیری، کاهش تمرکز و یادگیری و اختلال در خواب می‌شود. هنگامی که کودکان و نوجوانان به دنبال بازی‌های پرهیجان رایانه‌ای، با مغزی خسته می‌خوابند، در ساعات خواب که زمان ترمیم مغز است دچار تنش شده و آسیب می‌بینند. این کودکان اغلب عصبی هستند و توانایی کمتری برای تجزیه و تحلیل آموخته‌هایشان پیدا میکنند.
7. کندی رشد جسمانی: یادگیری مهارت‌های حرکتی و تکامل جسمانی در کودکان، همه از آثار مثبتِ جنب‌وجوش و بازی در دوران کودکی است. اما هنگامی که حرکات فیزیکی محدود می‌شود و کودک، ساعت‌ها وقت خود را روبه‌‍روی تلویزیون یا رایانه می‌گذراند، استخوان و مفاصلی که در این دوران باید نهایت رشد خود را داشته باشد، از تکامل بازمانده و آسیب می‌بیند و در نتیجه رشد کودک دچار اختلال می‌شود. بسیاری از مهارت‌های فردی در این کودکان رشد پیدا نمی‌کند و از آنجا که حرکت دست تنها فعالیت بدنی بازی رایانه‌ای است، کودکان نمی‌توانند فعالیت‌های شخصی‌شان را با سرعت عمل انجام دهند.
8. ضعف بینایی و خستگی چشم: هنگام انجام بازی رایانه‌ای، چشم حدود چهار هزار حرکت در ساعت انجام می‌دهد و ناچار است فشار زیادی را برای دیدن دقیق و تمرکز روی صحنه‌هایی که پشت سر هم و با سرعتِ زیاد نمایش داده میشوند، تحمل کند. این اتفاق در نهایت باعث تحریک‌پذیری سیستم عصبی شده و مشکلات چشمی گوناگونی را مثل تاری دید، عدم تطابق و دو‌بینی و حتی ایجاد تیک در پلک‌ها به دنبال دارد. از طرف دیگر، ضعف بینایی و خستگی چشم از عوارض تماشای طولانی مدت بازی‌های رایانه‌ای است که سردرد، گردن‌درد و کمردرد را هم به دنبال خود دارد.
9. آسیب‌های مفصلی: یکی دیگر از آسیب‌های جسمانی ناشی از بازی‌های رایانه‌ای، آسیب به مفاصل کودکان است. تحقیقات نشان داده به ازای هر یک ساعتی که کودکان صرف بازی‌کردن با کنسول‌های بازی میکنند، احتمال ابتلای آنها به دردهای مفصلی نزدیک به 50 درصد افزایش پیدا می‌کند و هر چه سن کودک پایین‌تر باشد، احتمال ابتلای او به دردهای مفصلی هم بیشتر است به طوری که یک کودک 7 ساله که در روز 2 ساعت به بازی‌های رایانه‌ای مشغول است نسبت به یک کودک 10 ساله درد بیشتری در ناحیه مچ و انگشتان دست پیدا می‌کند چرا که عضلات و تاندون‌های این کودکان هنوز در حال رشد است. به طور کلی بازی‌های رایانه‌ای برای سلامت عضلات و تاندون‌های دست کودکانی که در سن رشد قرار دارند، خوب نیست. به همین دلیل پدر و مادرها باید نسبت به مدت زمانی که کودکان صَرف بازی‌کردن با این دستگاهها میکنند، توجه کافی داشته باشند. برای مثال کودکِ خود را ملزم به استراحت دوره‌ای بعد از هر 45 دقیقه بازی کنند. 2 تا 3 ساعت بازی کردن با کنسول‌های بازی برای یک کودک 7 ساله، زمان بسیار زیادی است و میتواند رشد صحیح عضلات دست و بازوی او را تحت تأثیر قرار دهد.
[1] William Ford Gibson
[2] «فضای سایبر؛ آسیب ها و مخاطرات»، طارمی، محمد حسین، نشریه ره آورد نور، بهار 1387، شماره 22.
[3] موارد ذکر شده تا اینجا ، به نقل از همان منبع قبلی است.
[4] individualism
[5] «فضای سایبر؛ آسیب ها و مخاطرات»، طارمی، محمد حسین، نشریه ره آورد نور، بهار 1387، شماره 22. موارد 2 تا 13 از این منبع برداشت شده است.
[6] pop-up windows
فناوری
ارتباطات و اطلاعات و انقلاب کامپیوتری و اینترنتی، در چند سال اخیر
تغییرات وسیع و سریعی در جنبه های مختلف زندگی جوامع اعم از فرهنگی،
اجتماعی، اقتصادی و یا سیاسی پدید آورده است. به گمان بسیاری از
اندیشمندان، تأثیرات شگرف این پدیدة نوین قرن معاصر در امنیت و استقلال ملی
تا به آنجا است که کشورهای پیشتاز این عرصه، فاتحان جهان نوین و بهره
مندان، نتیجه دستاوردهای بشری خواهند بود و آن دسته از کشورها که از این
مهم غافل باشند، در زمرة مغلوبان این دوره از تاریخ محسوب گشته، منابع آنها
دستخوش تاراج گردیده و سرنوشتشان توسط دیگران رقم خواهد خورد. از این رو،
ورود توانمند به این عرصه، دیگر یک انتخاب نبوده و الزامی تاریخی است.
