سواد رسانه ای چیست؛ جام جم آنلاین: جیمز
پاتر در پاسخ به سوال سواد رسانه ای چیست می گوید: در ذهن بسیاری از
افراد، واژه سواد رسانه ای بیش از همه رسانه های چاپی را تداعی می کند و به
معنای توانایی خواندن متن است. برخی کسان نیز، هنگامی که درباره رسانه های دیگر همچون سینما و تلویزیون می اندیشند، این واژه را به سواد بصری تعمیم می دهند. نویسندگانی هم هستند که سواد رایانه ای را به کار برده اند. این در حالی است که سواد خواندن ، سواد بصری و سواد رایانه ای معادل و مترادف سواد رسانه ای نیستند، بلکه صرفا عناصری از سواد رسانه ای اند. سواد رسانه ای تمامی این توانایی های اختصاصی را در برمی گیرد و در عین حال چیزی فراتر از مجموعه آنهاست. اگر ندانیم که چگونه بخوانیم ، طبعا چیز زیادی از رسانه های چاپی درنخواهیم یافت . اگر قادر به درک اصول بصری و روایی نباشیم ، نمی توانیم چندان از تلویزیون سر در بیاوریم و اگر نتوانیم از یک رایانه استفاده کنیم ، از فهم آنچه در مهمترین رسانه می گذرد غافل خواهیم ماند. سواد رسانه ای بیش از توانایی های تخصصی و موضوعی عمومی تر است. می توان گفت سواد رسانه ای مجموعه ای از چشم اندازهاست . این چشم اندازها را، هنگامی که در معرض رسانه ها قرار می گیریم ، فعالانه به کار می بندیم تا به تفسیر معنای پیامهای آنها بپردازیم. ایجاد ساختارهای دانش ، نیازمند ابزار و مواد خام است. مهارت ها ابزارهای ما هستند. مواد خام نیز اطلاعاتی هستند که از طریق رسانه ها و جهان واقع به دست می آوریم. مقصود از کنش فعالانه نیز آگاهی از پیامها و تعامل آگاهانه با آنهاست . اما چشم اندازها چیستند؛ می کوشم مقصودم را با یک مثال توضیح دهم. فرض کنیم که می خواهیم درباره کره زمین بدانیم. می توانیم برجی 30 متری برپا کنیم ، به بالای آن برویم و از آن به عنوان یک چشم انداز برای مطالعه زمین بهره بگیریم. چنین برجی چشم اندازی خوب در برابر ما می گشاید و درختان نمی توانند مانع دیدمان شوند. اگر برج را در جنگل بنا می کردیم زمین را پوشیده از درختان می یافتیم. اما اگر برج را در حومه شهر می ساختیم آن گاه زمینی پوشیده از خانه در برابرمان قرار می گرفت. اگر هم بر فراز یک استادیوم ورزشی قرار می گرفتیم ، آن گاه چیز یکسره متفاوتی را نظاره می کردیم. هر یک از این چشم اندازها مجموعه ای کاملا متفاوت از ادراک ها را درباره آنچه بر سطح زمین است در ما ایجاد می کردند. البته هیچ یک از این چشم اندازها بر دیگری برتری ندارد. در واقع کلید فهم زمین ، به پا کردن برجهای بسیار است تا چشم اندازهای گونه گون در برابر دیدگانمان قرار گیرد و شناخت ما را از زمین افزون تر کند. لازم هم نیست تمام این برجها 30 متری باشند. برخی از آنها باید کوتاه تر باشند تا بتوان آنچه را در میان تیغه های یک چمن زن رخ می دهد، دید. برخی هم باید چند صد کیلومتر فراتر از زمین قرار بگیرند تا بتوان به کروی بودن زمین پی برد و شکل گیری های مدام و دستخوش تغییر آب و هوا را در زمین مشاهده کرد. سواد رسانه ای مفهومی چند بعدی است و بسیار وجوه جالب دارد. از همین رو نیز هست که باید آن را از جنبه های گوناگون بررسی کرد و آنچه را به ما عرضه می دارد دریافت.
منبع: وبلاگ دکتر نمکدوست |
|
این فایل در تاریخ 1395/6/16 بروزرسانی شد.
مباحث :
دانلود سوال
رایگان
سواد رسانه ای چیست؟
سواد رسانه ای درک متکی بر دانش در حوزه رسانه است به طوریکه از یک
انسان منفعل در برابر رسانه به انسانی منتقد ،دارای قدرت تجزیه و تحلیل
،دارای شناخت نسبت به کارکرد و محتوای رسانه تبدیل شویم و بتوانیم به درستی
رژیم مصرف رسانه ای خود را تعیین و مدیریت کنیم .
این درک به چه کاری میآید؟ بقول دکتر شکرخواه " به زبان ساده، سواد
رسانهای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی
مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و
یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد".
در حال حاضر کمتر کسی در کشور است که با یکی از اشکال رسانه در زندگی
خود سرو کار نداشته باشد. روزنامه، تلوزیون، سایت، شبکه اجتماعی و.... نقش
پر رنگی را در زندگی ما بازی می کنند و ما با انباشتی از اطلاعات درست و یا
نادرست مواجه هستیم که اگر قدرت تمیز و تشخیص نداشته باشیم ممکن است با
استفاده از اطلاعات نادرست تصمیمات نادرستی را اتخاذ کنیم.
بطور مثال تلگرام را در نظر بگیرید .تاکنون چند بار با خبری نادرست و کذب
مواجه شدیم .هر روز با حجم انبوهی از شایعات در خصوص مرگ فلان هنرمند یا
شخصیت ،بیماری فلان فرد و... روبرو می شویم که بعد متوجه می شویم خبر از
اساس دروغ بوده است . قطعا در دراز مدت این فضای عدم اطمینان می تواند
ضربات جبران ناپذیری به سرمایه اچتماعی وارد کند.
با توجه به مطالب قبلی به نظر می رسد آموزش سواد رسانه ای باید در
دستور کار موسسات آموزشی و حتی در سطح عموم بایداز جمله آموزش های عمومی
شهروندی نیز مورد توجه جدی قرار گیرد.
سخن پایان اینکه ما همیشه در کشور در قبال تکنولوژی های نوین با یک خلا
مواجه بودیم و آن اینکه همیشه تکنولوژی با تمام زرق و برق وارد کشور می شود
و بعد از چندسال همه شکایت می کنیم که ما فرهنگ استفاده از این تکنولوژی
را نداریم .غافل از اینکه همیشه بایدمکانیسم فرهنگی یک گام جلوتر از
تکنولوژی در دستور کارمتولیان امر قرار گیرد .از طریق آموزش سواد رسانه ای
است که می توان فرهنگ استفاده از رسانه را در جامعه نهادینه کرد .
فیالواقع
با پیشرفت روزافزون فناوریهای نوین ارتباطی و پیدایش اینترنت، رشد و تکامل سایتها و خبرگزاریهای خبررسانی،
به وجود آمدن شبکههای اجتماعی، تحولی شگرف در شیوه جستجو، کسب خبر،
مطالعه و نحوه آگاهی مردم از رویدادها و اطلاعات مختلف از سراسر جهان
به وجودآمده است.
فضای مجازی پدیده «جهانی سازی» فرهنگ و ارتباطات را به مثابه مهمترین ویژگی عصر حاضر با خود همراه آورده و مرزهای رسانههای مکتوب، دیداری و شنیداری دیگر را نیز بهم پیوند داده است. امکان دسترسی به اطلاعات به راحتی میسر است و باز بودن درهای اطلاعاتی، در کنار سودمندی، خطراتی نیز به همراه دارد که باید ساماندهی و تعدیل شود.
فیلترینگ و کنترل به هر اندازهای هم که باشد، باز اطلاعات نامناسب و خطرزا به مخاطب عام خواهد رسید و تنها راه مبارزه برای گزینش و استفاده صحیح از اطلاعات رها شده در فضای مجازی، کنترل درونی و انتخاب آگاهانه است؛ به طور کلی استفاده مفید و هدفمند از رسانههای نوین ارتباطی، سواد رسانهای نامیده میشود.
سواد رسانهای چیست؟
سواد رسانهای به فرایندی گفته میشود که از دریافت پیام تا پذیرش و ذخیره سازی در ذهن را در بر میگیرد. هر دریافتی از جهان پیرامون ما به باورها و دانشی که داریم، وابسته است. گاهی اوقات یک کالا یا یک خبر را میبینیم اما ذهن ما واکنشی نسبت به آن نشان نمیدهد زیرا در تقسیم بندی ذهنی و باورهای درونی ما جای نمیگیرد اما همین مسئله اگر تکرار شود و دائم در تیررس ذهنی و رفتاری ما قرار بگیرد، ناخودآگاه تاثیراتی بر ذهن خواهد گذاشت.
در اینجا ما به فیلترهای ذهنی نیاز داریم تا هر اطلاعاتی را باور نکرده و در جهت اطمینان از صحت آن، منبع نشر دهنده و فهم اهداف آن بکوشیم. منابع مختلف در فضای مجازی وجود دارد که به تولید محتوای جذاب و هیجان انگیز میپردازند. قطعا تمام این محتواها بصورت رایگان و صرفا در جهت آگاهی بخشی تولید نشده است.
به عبارت دیگر، بخش بزرگی از محتوای موجود در اینترنت در جهت شکلدهی و تربیت نیروی تحت امر نظام سرمایهداری در جهان حقیقی تولید شدهاند. سربازان مخفی که هر چه نظام سرمایهداری از کانالهای مختلف مد، علم، سیاست، فرهنگ و مذهب گفته را باور کرده و سرلوحه زندگی خویش قرار میدهد.
در تمام رسانههای قدرتهای بزرگ از قدرت رسانهای خود برای جذب مخاطب و جهتدهی به جریانات فکری مخالف استفاده میشود تا مخالفان را در جهت نیات و نگرشهای خود تجمیع کنند. کنترل و ترغیب افکار عمومی مخاطبان با اتخاذ روشها و دیدگاههای مورد نظر توسط رسانهها سابقه طولانی دارد.
تولیدکنندگان محتوا با برجسته کردن برخی موضوعات در فضای مجازی، به موضعگیریهای مخاطبان در فضای حقیقی و مجازی جهت میدهند.
عصر ارتباطات، نیازمند مدیریت اطلاعات و بازخورد آن است. در دریای گسترده سایبر، هر اطلاعات و دادهای را میتوان یافت اما آنچه برخی را برجسته و برخی را بیاهمیت جلوه میدهد، نحوه انتشار و هدف تولیدکنندگان آن است؛ به همین دلیل آموزشِ نحوه تعامل، پذیرش و استفاده از پیامها و محتواهای ارائه شده یک امر ضروری در فضای رسانهای و مجازی محسوب میشود.
ضرورت آموزش سواد رسانهای
تولیدکنندگان محتوا با برجسته کردن برخی موضوعات در فضای مجازی، به موضعگیریهای مخاطبان در فضای حقیقی و مجازی جهت میدهند. اما در مقابل برخی مخاطب را منفعل ندانسته و واکنش مخاطب را در برابر محتوایی که به وی میرسد، فعال تلقی میکنند. این دیدگاه در نهایت منجر به آموزش سواد رسانهای و واکنش معقولانه در برابر رسانههای جدید شد.
بنابراین اگر سواد رسانهای را به معنای استفاده درست از تکنولوژی و فناوریهای جدید بدانیم، بیشک آموزش و لزوم برنامهریزی در این حوزه ضرورت دو چندان مییابد. در گذشته نه چندان دور، تنوع اطلاعات و سهولت دسترسی به این اندازه نبود و سیستم آموزش به صورت کنترل شدهتر و با شتاب بسیار کمتر در حال حرکت بود.
در حالی که امروز، حجم اطلاعات و منابع آن به صورت روزافزون و با شتاب بسیار بالا بین افراد در حال گردش است و فناوریهای نوین و البته فرد محور، فرصت نظارت و کنترل از نظام آموزشی و تربیتی کلان را نیز گرفته است.
سواد رسانهای بر تفکر انتقادی تاکید دارد و به فرد آموزش میدهد که با شناخت ابزارهای پیام رسان، هویت و سیاستهای آن، پیامهای منتقل شده را با دقت مورد حلاجی قرار دهند و در صورت مفید و کاربردی بودن، مورد استفاده و یا پذیرش قرار دهند. پذیرش بی چون و چرا به صرف نشر گسترده مطلب یا از سوی فردی مقبول در فضای مجازی، به منزله درست و مفید بودن آن نیست و فرد باید مهارت تفکر انتقادی و حل معما در فضای رسانهای را بیاموزد و به کار بندد.
راهکار سواد رسانهای
سواد رسانهای از طرق مختلف قابلیت گسترش و به روز رسانی دارد. همگام با تغییر ابزارهای رسانهای و کارکرد آنان، سواد رسانهای نیز باید تغییر کند و به پیش رود. اما سواد رسانهای جدای از ماهیت انتقادی خود درباره رسانه، در هر بافت اجتماعی و جامعه به گونهای خاص و منحصر به فرد تعریف و پیاده میشود؛ همانطور که تمام جوامع یکسان نیستند و نمیتوان الگوی رفتاری یکسان برای همه پیچید.
سواد رسانهای بر اساس نوع نگرش و باورهای بنیادین هر کشور ساماندهی شود تا کاربردی بوده و در راستای توسعه تکنولوژی و اخلاق رسانهای قرار گیرد. سواد رسانهای بر خلاف روشهای سلبی کنترل(فیلترینگ)، روشی نرم و ایجابی بوده و فرد با فهم مزایا و معایب پیام یا محتوای منتقل شده، نسبت به برخورد و استفاده از ان واکنش نشان میدهد. به طور مثال، در عرف و فرهنگ جاری کشور ایران، مسائل جنسی هرگز در فضای عمومی بیان نمیشود و آموزش بر اساس گروههای سنی و در نهادهای ذیربط صورت میگیرد. در مقابل آموزش مسائل جنسی در فضای مجازی و با انتقال سریع و آسان روی تلفنهای همراه، به صورت نادرست در حال انجام است. اغراق در بیان و برجسته سازی اهمیت این مسائل در زندگی فردی، پیامدهای منفی و گاه غیرقابل جبرانی را بر زندگی فرد خواهند گذاشت که ممکن است دامنه آن بسیار گستردهتر از فرد بوده و خانواده و اقوام را نیز درگیر سازد.
منابع
بصیریان، حسین و بصیریان، رضا. (1385). درآمدی به سواد رسانه ای و تفکر انتقادی. فصلنامه رسانه، سال چهارم، شماره 17.
شکرخواه، یونس.(1385).سواد رسانه ای یک مقاله عقیده ای. فصلنامه رسانه، سال چهارم، شماره 17.
شکرخواه، یونس (1391)، خبر، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش های رسانهها.
براون، جیمز.(2004).رویکردهای سواد رسانه ای. (ترجمه پیروز ایزدی،1385). فصلنامه رسانه، 51-70، سال چهارم، شماره 17.