سواد رسانه ای چیست؟

سواد رسانه ای

"مارشال مک لوهان " اولین بار درسال 1965 اصطلاح سواد رسانه ای را به کاربرد. او معتقد بود در دوره دهکده جهانی باید انسان ها به سواد جدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند. سواد رسانه ای مجموعه ای ازچشم اندازهاست که مابه طور فعالانه برای قرارگرفتن در معرض رسانه از آنها بهره برداری می کنیم تا معنای پیام هایی را که با آنها مواجه می شویم ،درک و تفسیر کنیم.

ما چشم اندازهای خود را با استفاده از ساختار دانش خود می سازیم ، برای ساختن ساختارهای دانش به ابزار و مواد اولیه نیازداریم. این ابزارها ،مهارت های ماست و ماده اولیه آن هم اطلاعات به دست آمده از رسانه ها و دنیای واقعی است. استفاده فعالانه بدان معنی است که ما از پیام ها آگاهیم و به طور آگاهانه با آنها در تعامل هستیم.

در بعضی از کشورها سواد رسانه ای به صورت رسمی از سوی نظام آموزش و پرورش نه فقط برای آگاهی و درک بهتر ، بلکه برای آزادی عمل انتقادی در برنامه مدارس گنجانده شده است. "پاتریشیا افدرهید"از اعضای موسسه آسپن در مقاله ای در سال 1989سواد رسانه ای را این طور تعریف می کند: توانایی دست یابی ،تجزیه و تحلیل، ارزیابی و انتقال اطلاعات در اشکال مختلف اعم از مکتوب و غیر مکتوب.

با پیدایش و گسترش انقلاب تکنولوژیک در دهه 1980، جهان به مرحله ای گام نهاد که پهنه سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف دستخوش تغییرات اساسی و دامنه داری شد. این تغییرات بیشتر در امتداد حواس پنج گانه انسان و غلبه آنها بر عناصر زمان و مکان حادث شده و فرصت های مثال زدنی را فراروی توسعه ملت ها قرار داد. اما به موازات این فرصت ها وجود چالش ها و پیامد های ویران کننده حال و آینده زندگی افراد را تهدید می کند.

به راستی چه باید کرد؟

آیا با ابزارهای نظارت سنتی و وضع قوانین تنبیهی صرف یا ممنوع کردن ارتباطات موهن می توان از مردم (به طور عام) و کودکان و نوجوانان (به طور خاص) دفاع کرد، یا اینکه به کمک نرم افزار های الکترونیکی می توان به حذف یا ممانعت از انتشار پیام های زیان بخش همت گمارد؟ این جاست که سواد رسانه ای نقش خود را نشان می دهد .

" الیزابت تومان" در توصیف این موضوع می نویسد : سواد رسانه ای شم و استعدادی است که به بازشناسی اوضاع و احوالی منجر می شود که در پس تولیدات رسانه ای قرار دارند. موضوعاتی از جمله انگیزه ها ، ارزش ها، مالکیت و ثروت و همچنین آگاهی از چگونگی تاثیر این موضوعات در محتوای رسانه ها .

"مائورین بارون" مدیر بخش چند رسانه ای و عضو هیئت مدیره آموزش زبان انگلیسی مونترال ، سواد رسانه ای را جزء ، مولفه های با سوادی می پندارد و می نویسد :امروز افراد با سواد باید : 1- توانایی رمز گشایی ، درک ، ارزیابی و کار با اشکال مختلف رساته را داشته باشند. 2- بخوانند ، ارزیابی کنند و متن، تصویر و صدا ویا ترکیبی از این عناصر را بیافرینند.

اندیشمندان ژاپنی نیز با الگو برداری از کشور کانادا ، تعاریف مختلفی ارائه کرده اند." میدوری سوزوکی" سواد رسانه ای را چنین تعریف می کند: سواد رسانه ای ابزاری برای توانمند ساختن شهروندان در دسترسی به رسانه ها و انجام تحلیل انتقادی و ارزیابی رسانه ها در بافت اجتماعی، ، برقراری اشکال متعدد ارتباط به شکل های مختلف و ایجاد موضعی انتقادی است.

" سین میزوسوکی" از کارشناسان برجسته: سواد رسانه ای را توانمندی های چند گانه ای توصیف می کند که به کمک آن مردم ، اطلاعات را از طریق رسانه ها دریافت و به طور انتقادی تفسیرکرده و افکار، عقاید و توانمندی خویش برای طراحی ذهنی رسانه ها باز تولید می کنند.

اما براساس تعریفی که از سواد رسانه ای در ایران ارائه شده است: "سواد رسانه ای سوادی است که مخاطب به مدد آن ، می آموزد که در شرایط انبوه شدن پیام ،چگونه پیام های مورد نیاز را جست و جو کند و اهداف پیام را تشخیص دهد.

دکتر محسنیان راد می گوید: سواد رسانه ای سوادی است که در حالت انبوه شدن پیام ها در سپهر ارتباطی مخاطب قرار می گیرد؛ اینکه مخاطب چگونه به آسانی پیام های مورد نیاز خود را پیدا کند، به عبارتی توانایی تشخیص پیام هاست و این که مخاطب بداند رسانه های مورد نظر، کدام پیام را با هدف خبررسانی منتشرمی کنند یا قصد پروپاگاندا (تبلیغات سیاسی) دارند.

دکتر معتمد نژاد هم سواد رسانه ای را نوعی درک متکی بر مهارت می داند که می توان بر اساس آن انواع رسانه ها را از یکدیگر تمیز داد و انواع تولیدات رسانه ای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد . یعنی محصول نهایی یک رسانه را تشخیص داد و این که آیا محتوا، رابطه ای با عدالت اجتماعی دارد یا خیر؟

یونس شکر خواه سواد رسانه ای را قدرت درک نحوه کار رسانه ها و معنا سازی در آنها بیان می کند.

از مجموع آنچه گفته شده می توان نتیجه گرفت که سواد رسانه ای : مجموعه مهارت هایی است که به مخاطب امکان می دهد تا علاوه بر تشخیص درستی و خلق انواع پیام های ارتباطی به بازشناسی مالکیت ،ثروت ،انگیزه ها و ارزش های نهفته در پیام ها دست یابد و با رویکردی انتقادی به تنظیم رژیم مصرف انواع پیام های ارتباطی بپردازد.

سواد رسانه ای از چهار حیطه شناختی ، حسی، اخلاقی و زیبایی شناسی تکوین یافته است – این حیطه چهارگانه در پیوستاری تعاملی به هم وابسته اند.

اصول سواد رسانه ای همان مفاهیم کلیدی هستند که مورد توجه راهبرد سازان ،سیاست گذاران و برنامه ریزان هر کشورقرار می گیرند.حتی آموزش دهندگان رسانه ای، آموزش خود را بر اساس مفاهیم سواد رسانه ای بنا می کنند که به چند مورد اشاره می کنیم.

سازه ای بودن رسانه ها: این مفهوم بیانگر این است که رسانه ها با دقت ماهرانه ای به ارائه برداشت هایی می پردازند تا عوامل معینی را انعکاس دهند. سخن قدیمی که می گوید " دوربین هرگز دروغ نمی گوید" حاکی از شیوه شرطی شدن ما برای پذیرش رابطه میان واقعیت و نمایش واقعیت به وسیله رسانه هاست . در روزگار واقعیت مجازی و شبیه سازی های کامپیوتری،دیدن، عین باور کردن نیست. رسانه ها دنیایی را به ما نشان می دهندکه هر چند حقیقی به نظر می رسد ، اما معمولاً ما به ازای خارجی ندارد. یادگیری تشخیص واقعیت از بازتاب واقعیت در این مفهوم مستتر است.

بازسازی واقعیت به وسیله رسانه ها: میان شیوه ارائه وقایع به وسیله رسانه ها با شیوه درک مخاطبان رسانه ها رابطه معنا داری وجود دارد. هنگامی که ما از فرد، موسسه ،موضوع ،شخص یا مکان ارائه شده در رسانه درک مستقیم و عینی نداشته باشیم،رسانه ها ، واسطه این درک خواهند بود. این یعنی رسانه ها با بهره گیری از نداشتن سواد رسانه ای ما ،واقعیت را آن گونه که می خواهند باز سازی می کنند از این رو حجم زیادی از ادراک ما را به وجود می آورند.

مخاطبان مفهوم مورد نظر خود را از طریق رسانه ها دریافت می کنند: تعامل اغلب مخاطبان بر اساس فاکتورهای فردی است. این فاکتورها عبارتند از: نیازها و اشتیاق های شخصی، خوشی ها و سختی های روزمره ،نگرش های نژادی و جنسیتی ،پیشینه ی خانوادگی و فرهنگی و.... یعنی مخاطب بر اساس انگیزه و ریشه های روان شناختی و اجتماعی از میان رسانه ها و پیام های مختلف، انتخاب خود را انجام می دهد.این ریشه ها زاویه ی دید مخاطب را ترسیم می کند. درک آنچه تلوزیون و رسانه های دیگر تعلیم میدهند، نکته محوری در سواد رسانه ای است.

ضرورت آموزش سواد رسانه ای:

"باری دونکان" عضو انجمن سواد رسانه ای کانادا ، سواد رسانه ای را پاسخی به حل مشکلات ناشی از رسانه ها معرفی می کند. به عقیده وی این پروژه باید به عنوان بخشی از واکنش های آموزش مدارس در برابر خشونت و سایر آسیب های رسانه ای در نظر گرفته شود."دونکان "در ضرورت این آموزش ، دلایل زیر را بر می شمرد:

1- رسانه ها در حیات فرهنگی و سیاسی ما تسلط دارند.

2- تقریباً همه اطلاعات،به جز مواردی که آنها را به طور مستقیم تجزیه می کنیم ،رسانه ای شده هستند.

3- رسانه ها قادر به خلق مدل های ارزشی و رفتاری پر قدرتی هستند.

4- رسانه ها بدون فعال کردن "خود آگاه" بر ذهن ماتاثیر می گذارند.

5- سواد رسانه ای می تواند مصرف رسانه ای را برای ما لذت بخش کند و رابطه انفعالی را به رابطه فعال تبدیل کنند.

" دن بلیک" هنگامی که در کارگاه آموزشی خود درباره سواد رسانه ای فعالیت می کرد، دلایل زیر را در ضرورت سواد رسانه ای بیان کرده است:

1- ما در یک محیط میانجی شده و با واسطه زندگی می کنیم.

2- سواد رسانه ای بر تفکر انتقادی تاکید می ورزد.

3- سواد رسانه ای بخشی از حیات یک شهروند فرهیخته و تحصیل کرده است.

4- سواد رسانه ای مشارکت فعال را در یک محیط اشباع شده رسانه ای ترویج می دهد.

5- ما به کمک آموزش رسانه ای فعالیت های ارتباطی را درک می کنیم.

دلایل دیگری نیز وجود دارند که فقط همراه با سایر دلایل می توانند از ضرورت آموزش سواد رسانه ای تصویر به نسبت کامل تری را ارائه دهند. این دلایل می توانند بر مبنای دیدگاه های زیبایی شناسی،شهروندی و نیز حمایتی ارائه شوند. اما علت مطالعه رسانه ها خود بیانگر ضرورت آموزش سوادرسانه ای است.

برنامه ریزی آموزشی سواد رسانه ای در ژاپن بر خلاف کانادا (که به وسیله یک نهاد غیر دولتی انجام می پذیرد) به عهده وزارت مدیریت عمومی ، امور داخله،پست و مخابرات است. در ژاپن نیز به امید یافتن جایگاهی مناسب برای سواد رسانه ای در نظام آموزش و پرورش تلاش هایی انجام شده است.

الگوهای آموزش سواد رسانه ای – چه الگوی کانادایی وچه الگوهای دیگر- دنیای رسانه ها را به یک رویکرد تحقیقی تشویق می کند. رویکردی که استفاده از آن در هر الگوی آموزشی دیگر اجتناب ناپذیر بوده و شامل سه پایه است:

پایه اول: افزایش آگاهی نسبت به رژیم مصرف رسانه ای (یا به عبارت دیگر ،تعیین دقیق و بهداشتی میزان مصرف مخاطب از تلویزیون،ویدئو،بازی های الکترونیکی ،فیلم ها واشکال مختلف رسانه های چاپی.)

پایه دوم: آموزش مهارت های تماشای انتقادی است .یعنی آنچه می بینیم یا می خوانیم در چه کادری قرار داده شده است؟ چگونه رسانه ها به مفهوم عینیت بخشیده اند؟ و چه موردی احتمالاًبیرون کادر قرار گرفته اند؟

پایه سوم: فرا سوی ( دوردست) چارچوب برنامه رسانه ها است و پیام ها را به طور عمیق بررسی می کند.این پایه به تجزیه و تحلیل اجتماعی ،سیاسی و اقتصادی معطوف است (مسائلی فراتر از کادر مورد تماشا را شامل می شود)

این مدل در انگلستان به وسیله " ادی دیک" و بر اساس چارچوب انتقادی ، طراحی و توسعه یافته و بعدها عده ای دیگر آن را اصلاح کرده اند.این مدل می تواند الگوی خوبی برای آموزش در ایران به شمار آید.

این مدل سه حوزه گسترده دارد که به کمک آنها می توان پرسش هایی راطرح کرد که در فهم انتقادی دانش آموزان موثر باشند.

1- متن : متن یک تولید رسانه ای است .از این رو متن یک برنامه تلوزیونی ،کتاب،پوستر،و غیره می تواند تولید رسانه ای محسوب شود.

2- مخاطب:کسی که متن رسانه را دریافت می کند خواه آن متن،خواندن یک کتاب باشد یا دیدن فیلمی در سینما،مخاطب محسوب می شود.

3- تولید : هر آنچه در ساخت یک متن رسانه ای به کار می رود،تولید نام دارد.

موانع سواد رسانه ای :

1- نبود زیر ساخت های لازم ارتباطی والدین نسبت به فرزندان

2- نبود انعطاف حقوقی در وضع قوانین رقابتی و نظارت ایجابی در حوزه رسانه ای ایران

3- بی توجهی سیاست گذاران و برنانه ریزان در اختصاص ردیف بودجه ای به آموزش سواد رسانه ای

4- فقر دانش اطلاعاتی و ارتباطی والدین نسبت به فرزندان

راهکارها:

1- انجام تحقیقات و مطالعات تطبیقی برای ارائه الگوی مطلوب و ممکن

2- وارد کردن سواد رسانه ای در نظام آموزشی کشور

3- ایفای نقش دیده بانی و نظارت دائمی بر توسعه سواد رسانه ای

4- اختصاص ردیف های بودجه ای به آموزش سواد رسانه ای در قوانین بودجه

5- تهیه و تنظیم کتب درسی مناسب و برنامه های دیداری- شنیداری قابل دسترس

6- به کار گیری مشاورین خبره و متخصص در امور سواد رسانه ای

7- تشکیل ،راه اندازی و تشکل غیر دولتی سواد رسانه ای متشکل از معلمان مدارس، اساتید و پژوهشگران دانشگاهی و همچنین کارگزاران و دست اندر کاران صنعت رسانه ای کشور

8- نظارت والدین بر برنامه های تلویزیونی مورد توجه کودکان ( مثال: محدود کردن تماشای برنامه های خشونت بار و غیره)

روابط عمومی و سواد رسانه ای - با تلخیص و ویرایش

خبر از خبرگزاری صدای معلم - اجتماعی - ۳ ماه پیش
مشاهده‌ی این خبر در خبرگزاری صدای معلم

ویژگی های خاص فضای مجازی چیست؟

درمجموع باید گفت، اینترنت و فضای مجازی، جمعی از همه رسانه‌هاست و در آن هم پیام کتبی و صوتی و شفاهی تولید می‌شود و هم محتوای تبلیغی و ایدئولوژیک در آن وجود خواهد داشت.

تاریخ انتشار: ۰۳ مهر ۱۳۹۵ - ۱۳:۱۵

کد خبر: ۲۳۱۵۱

به گزارش گرداب ما جهان را از طریق حواسی که داریم می‌شناسیم. درواقع، حواس ما ابزاری برای شناخت جهان هستند و بدون آنها هیچ علم و شناختی از دنیای پیرامون ما حاصل نمی‌شود. به‌علاوه انسان موجودی است که یکی از ویژگی‌هایش ابزارسازی است. انسان‌ها ابزار را می‌سازند تا با آن سختی‌های زندگی را آسان کنند. می توان گفت یکی از تفاوت‌های اصلی بشر با سایر موجودات و یکی از عوامل مهم پیشرفت انسان، توانایی او در ساخت ابزار است. توجه کنید که ساخت ابزار نیز بدون شناخت طبیعت ممکن نیست. ابزار در طول تاریخ نقش مهمی در پیدایش تمدن‌ها و اعتلای انسان‌ها داشته‌اند. برای نمونه اختراع چرخ، نقش مهمی در حمل‌ونقل داشت و جابجایی اجرام سنگین را آسان کرد؛ یا پارو درنوردیدن دریا را برای انسان‌ها فراهم ساخت. با همین مثال‌های کوچک متوجه می‌شوید ساخت ابزارها چه نقش اساسی و مهمی داشته‌اند.

مثال جالبی وجود دارد که اهمیت ابزار را برای ما روشن می‌سازد. اختراعی به ظاهر ساده که نقش مهمی در تحولات تاریخی داشته‌ است: قطب‌نما. این وسیله کمک کرد تا انسان‌ها مسیرها را راحت پیدا کنند که تحولات سیاسی گسترده‌ای را دامن زد. بنابراین، هر ابزار کارکرد مشخصی دارد و برای کار خاصی مناسب است.

ویژگی های خاص معماری فضای مجازیمعماری فضای مجازی چگونه است؟/ نگاهی به معماری و ویژگی های خاص فضای مجازی

رسانه‌ها در امتداد حواس

مارشال مک‌لوهان، وسایل ارتباطی را در امتداد حواس انسان می‌داند. یعنی اگر قرار بود حس شنوایی در انسان گسترش پیدا کند و خارج از وجود انسان نیز ادامه داشته باشد، رادیو اختراع می‌شد که البته این اتفاق نیز افتاد! همه رسانه‌ها و ابزار ارتباطی که به وجود آمد، یکی از حواس انسان را درگیر خود می‌کند. برخی از این رسانه‌ها تک‌حسی است و با یک حس انسان سروکار دارد مانند کتاب و مطبوعات؛ برخی دیگر از ابزار ارتباطی چندحسی هستند و با چند حس ما سروکار دارند مانند تلویزیون و سینما.

اینکه هر کدام از این ابزارها با کدام حواس ما درگیر است اقتضائات خاصی را برای هر رسانه به دنبال می‌آورد. به عبارت بهتر، هر کدام از انواع رسانه معماری خاص خود را دارد که هم رسانه‌چی‌ها و هم مردم باید با آن آشنا باشند.

اینترنت؛ تجمیع مزایای رقبا

همانگونه که گفته شد، برخی از ابزار ارتباطی با چند حس انسان سروکار دارد. اما اینترنت و فضای مجازی، تقریبا همه حواس انسان را درگیر خود می‌کند و هر چیزی از صوت، متن، تصویر ثابت و تصویر متحرک در آن وجود دارد. مخاطب می‌تواند با یک جستجوی ساده محتوای خود را در هر قالبی پیدا کند. از این رو اینترنت و فضای مجازی ماهیتی چند رسانه‌ای دارد. این محیط جدید، به‌دلیل دارابودن این شرایط، مثل همه رسانه‌های دیگر معماری خاص خود را دارد. درواقع، جهان واقعی تحت شرایطی خاص در جهان مجازی بازتعریف و معماری می‌شود.

ویژگی های خاص معماری فضای مجازیمعماری فضای مجازی چگونه است؟/ نگاهی به معماری و ویژگی های خاص فضای مجازی

معماری خاص فضای مجازی

در ادامه برخی از ویژگی‌های خاص فضای مجازی و اینترنت (که ناشی از معماری خاص این فضای چندرسانه‌ای است) را بر می‌شمریم:

1. تبدیل مکان به فضا: فضای مجازی، مفهوم مکان را دگرگون ساخته است. مکان، محیطی است محدود و فیزیکی. امروز با وجود اینترنت دیگر مکان فیزیکی وجود ندارد. برای مثال اگر ما برای انجام امور مالیاتی به ساختمانی مشخص می‌رویم، در دنیای مجازی می‌توانیم همان کار را از طریق اتصال به اینترنت انجام دهیم.

2. ارتباط فرامحلی: تا قبل از اینترنت ارتباط افراد محدود به محله و منطقه خود می‌شد. حتی تلویزیون تنها بعدی از جهان را برای انسان پدیدار می‌ساخت. اما اینترنت و فضای مجازی توانایی سیر و گذار انسان را از محلی به محل دیگر ممکن ساخته است به‌نحوی که انسان می‌تواند در لحظه‌ چند محل متفاوت را زیر نظر داشته باشد. درحقیقت، فضای مجازی مکان و زمان را درنوردیده است.

3. مخاطب گزینشگر و کنشگر: برخلاف سایر مدیوم‌های ارتباطی، در فضای مجازی انسان می‌تواند خود دست به تولید محتوا بزند. این امکان در مدیومی مانند تلویزیون ممکن نیست؛ عموم برنامه‌ها از پیش ضبط‌شده هستند و مخاطب برابر آنها صرفا یک تماشاگر منفعل به شمار می آیند. همچنین فضای مجازی، دنیای اطلاعات است و همه رقم اطلاعات در همه سطحی در آن یافت می‌شود. مخاطب در این فضا می‌تواند خود به عنوان گزینشگر اطلاعات عمل کند و اطلاعاتی را که به آنها نیاز دارد انتخاب کند.

4. تغییر در مفهوم قدرت: قدرت اجتماعی چیست؟ قدرت اجتماعی توانایی مردمی است که از طریق آن خواست جمعی به مسئولان تحمیل می‌شود. در گذشته اگر برای اثرگذاری در دنیای سیاست لازم بود تا راهپیمایی‌های خیابانی صورت گیرد، امروزه این راهپیمایی‌ها در اینترنت صورت می‌گیرد. ملموس‌ترین حالت این ویژگی در کمپین‌هاست؛ نمونه نزدیک آن طراحی لباس کاروان المپیک ایران در ریو! حجم انتقادات و طنزهایی که به وجود آمد خواست عمومی را به مسئولان برای طراحی بهتر و دقیق‌تر گوشزد کرد.

5. ماهیت شبکه‌ای: شبکه مجموعه‌ای از افراد است که با هم در ارتباطند. تا قبل از اینترنت، شبکه افراد، محدود به فضای مشترک بود اما اینترنت ماهیت شبکه‌ای متفاوتی را در اختیار کاربران قرار داد به‌نحوی که بدون نیاز به هیچ فضای مشترکی حتی انسان می‌تواند با اقوام و ملیت‌های مختلف ارتباط بگیرد.

درمجموع باید گفت، اینترنت و فضای مجازی، جمعی از همه رسانه‌هاست و در آن هم پیام کتبی و صوتی و شفاهی تولید می‌شود و هم محتوای تبلیغی و ایدئولوژیک در آن وجود خواهد داشت. بی‌تردید در دنیایی که با محدودیت منابع روبه‌روست ایجاد دنیایی موازی دنیای واقعی به نام فضای مجازی می‌تواند در صرفه‌جویی در منابع طبیعی یاری‌دهنده باشد؛ اما به همین میزان، افرادی که در این دنیا هستند نیز ماهیت مجازی دارند و این به خودی‌خود می‌تواند برای کاربران خطراتی را داشته باشد هم در زندگی واقعی و هم در زندگی مجازی. شناخت معماری خاص اینترنت از این رو مهم است که به ما کمک می‌کند تا با شناخت دقیق از محیطی که در آن کنشگری می‌کنیم استفاده از این فضا را بهینه کنیم و آسیب‌های آن را کاهش دهیم.

فضای مجازی چه ویژگی هایی دارد و رابطه بین ذهنیت و عمل در آن چگونه است؟

فضای مجازی با ایجاد امکان دسترسی به منابع، تسهیل ارتباطات، خارج کردن بعد فضا و زمان از محدودیت ها توانسته است شرایط متفاوتی و راحت تری را برای اجرای ایده ها نسبت به جهان فیزیکی و حقیقی فراهم کند.

تاریخ انتشار: ۳۱ خرداد ۱۳۹۵ - ۱۱:۴۹

کد خبر: ۲۱۴۴۵

گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ امکانات گسترده ای که بواسطه فضای مجازی فراهم آمده موجب تسهیل ارتباطات و دسترسی های افراد به منابع مختلف مادی و معنوی شده است. از این رو کارشناسان، فضای مجازی را عاملی برای کاهش فقر و نابرابری های موجود در مناسبات جهان می دانند. امروزه امکانات موجود در فضای مجازی به حدی است که کارشناسان علم ارتباطات از آن به عنوان جهان دومی یاد می کنند که به موازات جهان حقیقی شکل گرفته است و بسیاری از امکانات موجود در فضای حقیقی را با هزینه های پایین تر و سهولت دسترسی بالاتر فراهم آورده است.

فضای مجازی چه ویژگی هایی دارد و رابطه بین ذهنیت و عمل در آن چگونه است؟

فضای مجازی چه مشخصه هایی دارد که توانسته این امکانات وسیع را فراهم آورد؟

متفکرین حوزه ارتباطات برای پاسخ به این پرسش، به چند مشخصه عمده جهان مجازی اشاره می کنند:

اولین مشخصه مهم جهان مجازی "بی مکانی" در فضای مجازی است؛ به این معنی که هر فردی در هر جایی که باشد، با دسترسی به فضای مجازی می تواند از امکانات گسترده آن استفاده کند. فضای مجازی موجب ادغام فرآیندهای مربوط به جوامع جهانی و محلی شده است. این مسئله باعث شده است تا کاربران بتوانند از فضای مجازی چه در سطح جهانی و چه در سطح محلی برای ایجاد ارتباط و انتشار خلاقیت استفاده کنند. با لحاظ کردن این ویژگی ها، در ادامه تلاش می شود به فرآیند ایده پردازی تا عمل در فضای مجازی و همچنین تفاوت آن با جهان فیزیکی اشاره گردد.

دومین مشخصه فضای مجازی از بین رفتن مفهوم زمان است. زمان منعکس کننده طول مدت انجام یک کار است که امکان سنجش را برای انجام "یک واحد کار" به ما می دهد. زمان کمیتی است که همه امور و حتی همه کیفیت ها با آن سنجیده می شود و به عنوان بعد چهارم جهان فیزیکی از آن یاد می شود.

در طول تاریخ بشریت ترکیب زمان و مکان همیشه ایجاد کننده ظرفیت ها و محدودیت هایی برای بشر بوده است. مسئله ای که منجر به جبر جغرافیایی برای متفکرین، دانشمندان و مخترعین شده است و تاثیر بسزایی در به ثمر نشستن ایده ها و اجرای آنها داشته است.

تفکر یک امر فرازمان و فرامکان است که محدود به جغرافیا نیست. از طرفی در بستر فضای مجازی با گذشتن از دیوار مکان، به امکاناتی دورتر از نظر فیزیکی دسترسی پیدا شود. به این ویژگی فضای مجازی، غیر مرکزی بودن می گویند که می تواند منجر به ایجاد انعطاف در فضای جغرافیایی شود و امکان ایجاد بهره وری در فضاهای دور افتاده را فراهم آورد.

به بیان دیگر باید گفت که به هر میزان افراد در معرض جریان های اطلاعاتی قرار گیرند امکان بروز ظرفیت های خود را بیشتر می یابند.

در فضای مجازی جریان گذشته، حال و آینده در یک زمان قابل دسترسی است. در مجموع به این پدیده اصطلاحاً جریان رهیده از استبداد زمان و مکان می گوید.

فرآیند ایده پردازی تا عمل در فضای مجازی و تفاوت آن با جهان فیزیکی

تخیل، فرآیندی است که ارتباطی مستقیم با ایده پردازی دارد. به عبارتی، هر قدر که قدرت تخیل بیشتر باشد، پتانسیل ایده پردازی افراد نیز بالاتر می رود.

مسئله ای که در فرآیند ایده پردازی به عنوان عامل محدود کننده تلقی می شود، پیدا کردن راهکاری برای انطباق تصویر ذهنی ایده پرداز با واقعیات فیزیکی و موانع مادی است. بنابراین رساندن ایده به واقعیت در جهان حقیقی به عواملی چون تمکن مالی، شرایط محیطی، دسترسی به امکانات، شرایط زمانی و ... وابستگی شدید دارد و عوامل مختلف و متعددی می بایست در یک تقاطع به هم افزایی برسند تا امکان تبدیل ایده به واقعیت فراهم گردد.

فضای مجازی ادامه جهان ذهن و در واقع محصول تبدیل امر ذهنی به امر مجازی و امر تخیلی به امر واقعی است.

یعنی فاصله ذهنیت تا عمل در فضای مجازی، صرفاً به توانایی های فرد و قدرت درک او از چگونگی اجرای ایده در بستر فضای مجازی بستگی دارد و تأثیر عوامل محدود کننده فیزیکی در حداقل میزان ممکن اعمال می شود. فضای مجازی به علت دیجیتال بودن و به دلیل اینکه بر خلاف فضای حقیقی که آنالوگ و محدود به قواعد طبیعت است، تابع جهان محاسبات است و قواعد ریاضی در آن حکم فرماست. این مسئله موجب می شود که قابلیت اجرای ایده ها، در یک فضای نامتناهی بوجود آید.

برای فهم این مسئله نیاز است تا به یک مورد در زمینه تبدیل ایده پردازی به عمل در بستر فضای مجازی توجه کنیم.

در فرآیند اجرای ایده در فضای مجازی، همکاران یک ایده بدون هیچ گونه هزینه اضافه ای، و فارغ از مفهوم فیزیکی مکان، می توانند در فضای مجازی اجتماع کنند و هماهنگی های لازم را برای اجرای ایده به انجام برسانند. به عبارت دیگر همان مسئله بی مکان بودن فضای مجازی منجر به تشکیل گعده ها و جمع های مجازی برای اجرای ایده می شود.

از طرفی نیز بی زمان بودن فضای مجازی موجب می شود که بررسی سابقه ایده و اقدامات و تجربیات مشابه آن در گذشته، جایگاه و اجرای آن در زمان حال و روند های موثر بر ایده در آینده به راحتی و سهولت انجام گیرد.

به علاوه فضای مجازی قابلیت "هوشمند بودن" دارد؛ یعنی ایده پرداز برای اجرای ایده خود می تواند بخشی از انجام فرآیند را بر عهده نرم افزارها و ربات های موجود در فضای مجازی بگذارد و به عبارتی در آن، بخشی از فعالیت های انسانی بر عهده ماشین ها و ربات ها گذاشته می شود. این مسئله نه تنها موجب کاهش هزینه اجرای ایده می گردد بلکه منجر به دقیق تر شدن فرآیند آن و همچنین جلوگیری از خطای انسانی می شود.

بر این اساس فضای مجازی با ایجاد امکان دسترسی به منابع، تسهیل ارتباطات، خارج کردن بعد فضا و زمان از محدودیت ها توانسته است شرایط متفاوتی را برای اجرای ایده ها نسبت به جهان فیزیکی و حقیقی فراهم کند.

. یکشنبه 4 مهر‌ماه سال 1395 ساعت 08:03 ب.ظ

0 نظر

سواد رسانه ای چیست

سواد رسانه ای چیست؛

جام جم آنلاین: جیمز پاتر در پاسخ به سوال سواد رسانه ای چیست می گوید: در ذهن بسیاری از افراد، واژه سواد رسانه ای بیش از همه رسانه های چاپی را تداعی می کند و به معنای توانایی خواندن متن است.

برخی کسان نیز، هنگامی که درباره رسانه های دیگر همچون سینما و تلویزیون می اندیشند، این واژه را به سواد بصری تعمیم می دهند. نویسندگانی هم هستند که سواد رایانه ای را به کار برده اند. این در حالی است که سواد خواندن ، سواد بصری و سواد رایانه ای معادل و مترادف سواد رسانه ای نیستند، بلکه صرفا عناصری از سواد رسانه ای اند. سواد رسانه ای تمامی این توانایی های اختصاصی را در برمی گیرد و در عین حال چیزی فراتر از مجموعه آنهاست.
اگر ندانیم که چگونه بخوانیم ، طبعا چیز زیادی از رسانه های چاپی درنخواهیم یافت . اگر قادر به درک اصول بصری و روایی نباشیم ، نمی توانیم چندان از تلویزیون سر در بیاوریم و اگر نتوانیم از یک رایانه استفاده کنیم ، از فهم آنچه در مهمترین رسانه می گذرد غافل خواهیم ماند. سواد رسانه ای بیش از توانایی های تخصصی و موضوعی عمومی تر است.
می توان گفت سواد رسانه ای مجموعه ای از چشم اندازهاست . این چشم اندازها را، هنگامی که در معرض رسانه ها قرار می گیریم ، فعالانه به کار می بندیم تا به تفسیر معنای پیامهای آنها بپردازیم. ایجاد ساختارهای دانش ، نیازمند ابزار و مواد خام است. مهارت ها ابزارهای ما هستند.
مواد خام نیز اطلاعاتی هستند که از طریق رسانه ها و جهان واقع به دست می آوریم. مقصود از کنش فعالانه نیز آگاهی از پیامها و تعامل آگاهانه با آنهاست . اما چشم اندازها چیستند؛ می کوشم مقصودم را با یک مثال توضیح دهم. فرض کنیم که می خواهیم درباره کره زمین بدانیم. می توانیم برجی 30 متری برپا کنیم ، به بالای آن برویم و از آن به عنوان یک چشم انداز برای مطالعه زمین بهره بگیریم.
چنین برجی چشم اندازی خوب در برابر ما می گشاید و درختان نمی توانند مانع دیدمان شوند. اگر برج را در جنگل بنا می کردیم زمین را پوشیده از درختان می یافتیم. اما اگر برج را در حومه شهر می ساختیم آن گاه زمینی پوشیده از خانه در برابرمان قرار می گرفت. اگر هم بر فراز یک استادیوم ورزشی قرار می گرفتیم ، آن گاه چیز یکسره متفاوتی را نظاره می کردیم. هر یک از این چشم اندازها مجموعه ای کاملا متفاوت از ادراک ها را درباره آنچه بر سطح زمین است در ما ایجاد می کردند. البته هیچ یک از این چشم اندازها بر دیگری برتری ندارد.
در واقع کلید فهم زمین ، به پا کردن برجهای بسیار است تا چشم اندازهای گونه گون در برابر دیدگانمان قرار گیرد و شناخت ما را از زمین افزون تر کند. لازم هم نیست تمام این برجها 30 متری باشند. برخی از آنها باید کوتاه تر باشند تا بتوان آنچه را در میان تیغه های یک چمن زن رخ می دهد، دید. برخی هم باید چند صد کیلومتر فراتر از زمین قرار بگیرند تا بتوان به کروی بودن زمین پی برد و شکل گیری های مدام و دستخوش تغییر آب و هوا را در زمین مشاهده کرد. سواد رسانه ای مفهومی چند بعدی است و بسیار وجوه جالب دارد. از همین رو نیز هست که باید آن را از جنبه های گوناگون بررسی کرد و آنچه را به ما عرضه می دارد دریافت.

منبع: وبلاگ دکتر نمکدوست

دانلود کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای پایه دهم درس انتخابی همه رشته ها | چاپ 1395 1395/6/16

رشته : دروس انتخابی
نوع آزمون : کتاب، تحقیق، جزوه و ...

لینک دبیر : کتابهای دهم

این فایل در تاریخ 1395/6/16 بروزرسانی شد.
مباحث :

دانلود سوال

رایگان

سواد رسانه ای چیست؟
    سواد رسانه ای درک متکی بر دانش در حوزه رسانه است به طوریکه از یک انسان منفعل در برابر رسانه به انسانی منتقد ،دارای قدرت تجزیه و تحلیل ،دارای شناخت نسبت به کارکرد و محتوای رسانه تبدیل شویم و بتوانیم به درستی رژیم مصرف رسانه ای خود را تعیین و مدیریت کنیم .
    این درک به چه کاری می‌آید؟ بقول دکتر شکرخواه " به زبان ساده، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد".
    در حال حاضر کمتر کسی در کشور است که با یکی از اشکال رسانه در زندگی خود سرو کار نداشته باشد. روزنامه، تلوزیون، سایت، شبکه اجتماعی و.... نقش پر رنگی را در زندگی ما بازی می کنند و ما با انباشتی از اطلاعات درست و یا نادرست مواجه هستیم که اگر قدرت تمیز و تشخیص نداشته باشیم ممکن است با استفاده از اطلاعات نادرست تصمیمات نادرستی را اتخاذ کنیم.
بطور مثال تلگرام را در نظر بگیرید .تاکنون چند بار با خبری نادرست و کذب مواجه شدیم .هر روز با حجم انبوهی از شایعات در خصوص مرگ فلان هنرمند یا شخصیت ،بیماری فلان فرد و... روبرو می شویم که بعد متوجه می شویم خبر از اساس دروغ بوده است . قطعا در دراز مدت این فضای عدم اطمینان می تواند ضربات جبران ناپذیری به سرمایه اچتماعی وارد کند.
   با توجه به مطالب قبلی به نظر می رسد آموزش سواد رسانه ای باید در دستور کار موسسات آموزشی و حتی در سطح عموم بایداز جمله آموزش های عمومی شهروندی نیز مورد توجه جدی قرار گیرد.
سخن پایان اینکه ما همیشه در کشور در قبال تکنولوژی های نوین با یک خلا مواجه بودیم و آن اینکه همیشه تکنولوژی با تمام زرق و برق وارد کشور می شود و بعد از چندسال همه شکایت می کنیم که ما فرهنگ استفاده از این تکنولوژی را نداریم .غافل از اینکه همیشه بایدمکانیسم فرهنگی یک گام جلوتر از تکنولوژی در دستور کارمتولیان امر قرار گیرد .از طریق آموزش سواد رسانه ای است که می توان فرهنگ استفاده از رسانه را در جامعه نهادینه کرد .
سواد رسانه‌ای چیست؟

چرا باید در فضای رسانه‌ای "باسواد" شویم؟!/ لزوم بومی شدن سواد رسانه ای در دنیای امروز

سواد رسانه‌ای به فرایندی گفته می‌شود که از دریافت پیام تا پذیرش و ذخیره سازی در ذهن را در بر می‌گیرد. هر دریافتی از جهان پیرامون ما به باورها و دانشی که داریم، وابسته است. گاهی اوقات یک کالا یا یک خبر را می‌بینیم اما ذهن ما واکنشی نسبت به آن نشان نمی‌دهد زیرا در تقسیم بندی ذهنی و باورهای درونی ما جای نمی‌گیرد اما همین مسئله اگر تکرار شود و دائم در تیررس ذهنی و رفتاری ما قرار بگیرد، ناخودآگاه تاثیراتی بر ذهن خواهد گذاشت.

تاریخ انتشار: ۱۷ فروردین ۱۳۹۵ - ۱۴:۲۲

کد خبر: ۱۹۹۴۹

گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ عصر جدید ارتباط، هر روز افراد را در معرض اخبار و اطلاعات جدید می‌گذارد که سوای از صحت و سقم آن، ذهن افراد را درگیر کرده و تغییرات محسوس و نامحسوسی در زندگی وی بر جای خواهد گذاشت. «مک‌لوهان» معتقد است که رسـانه‌هـا بـا داده‌هـا بـه ماسـاژ مخاطبـان می‌پردازند و پیام‌های رسانه‌ای بی‌آنکه آستانه حسی مخاطبان را تحریـک کنند، وارد ذهن آنهـا مـی‌شـوند. مـک‌لوهـان[1] ایـن رونـد را بـه‌گونـه‌ای صریح‌تر چنین بیان می‌کند: «پیام‌های رسانه‌ها، شبیه گوشت آبداری است که دزدها برای پرت کردن حواس سگ‌های نگهبان به کار مـی‌گیرنـد»؛ او مخاطبــان را امتــداد تکنولــوژی ارتبــاطی و حتــی عناصــری در درون تکنولوژی توصیف می‌کند. (شکرخواه، 1391: 181)

فی‌الواقع با پیشرفت روزافزون فناوری‌های نوین ارتباطی و پیدایش اینترنت، رشد و تکامل سایت‌ها و خبرگزاری‌های خبررسانی، به وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی، تحولی شگرف در شیوه جستجو، کسب خبر، مطالعه و نحوه آگاهی مردم از رویدادها و اطلاعات مختلف از سراسر جهان به وجودآمده است.
فضای مجازی پدیده «جهانی سازی» فرهنگ و ارتباطات را به مثابه مهم‌ترین ویژگی عصر حاضر با خود همراه آورده و مرزهای رسانه‌های مکتوب، دیداری و شنیداری دیگر را نیز بهم پیوند داده است. امکان دسترسی به اطلاعات به راحتی میسر است و باز بودن درهای اطلاعاتی، در کنار سودمندی، خطراتی نیز به همراه دارد که باید ساماندهی و تعدیل شود.

فیلترینگ و کنترل به هر اندازه‌ای هم که باشد، باز اطلاعات نامناسب و خطرزا به مخاطب عام خواهد رسید و تنها راه مبارزه برای گزینش و استفاده صحیح از اطلاعات رها شده در فضای مجازی، کنترل درونی و انتخاب آگاهانه است؛ به طور کلی استفاده مفید و هدفمند از رسانه‌های نوین ارتباطی، سواد رسانه‌ای نامیده می‌شود.

سواد رسانه‌ای چیست؟

سواد رسانه‌ای به فرایندی گفته می‌شود که از دریافت پیام تا پذیرش و ذخیره سازی در ذهن را در بر می‌گیرد. هر دریافتی از جهان پیرامون ما به باورها و دانشی که داریم، وابسته است. گاهی اوقات یک کالا یا یک خبر را می‌بینیم اما ذهن ما واکنشی نسبت به آن نشان نمی‌دهد زیرا در تقسیم بندی ذهنی و باورهای درونی ما جای نمی‌گیرد اما همین مسئله اگر تکرار شود و دائم در تیررس ذهنی و رفتاری ما قرار بگیرد، ناخودآگاه تاثیراتی بر ذهن خواهد گذاشت.

در اینجا ما به فیلترهای ذهنی نیاز داریم تا هر اطلاعاتی را باور نکرده و در جهت اطمینان از صحت آن، منبع نشر دهنده و فهم اهداف آن بکوشیم. منابع مختلف در فضای مجازی وجود دارد که به تولید محتوای جذاب و هیجان انگیز می‌پردازند. قطعا تمام این محتواها بصورت رایگان و صرفا در جهت آگاهی بخشی تولید نشده است.

به عبارت دیگر، بخش بزرگی از محتوای موجود در اینترنت در جهت شکل‌دهی و تربیت نیروی تحت امر نظام سرمایه‌داری در جهان حقیقی تولید شده‌اند. سربازان مخفی که هر چه نظام سرمایه‌داری از کانال‌های مختلف مد، علم، سیاست، فرهنگ و مذهب گفته را باور کرده و سرلوحه زندگی خویش قرار می‌دهد.

در تمام رسانه‌های قدرت‌های بزرگ از قدرت رسانه‌ای خود برای جذب مخاطب و جهت‌دهی به جریانات فکری مخالف استفاده می‌شود تا مخالفان را در جهت نیات و نگرش‌های خود تجمیع کنند. کنترل و ترغیب افکار عمومی مخاطبان با اتخاذ روش‌ها و دیدگاه‌های مورد نظر توسط رسانه‌ها سابقه طولانی دارد.

تولیدکنندگان محتوا با برجسته کردن برخی موضوعات در فضای مجازی، به موضع‌گیری‌های مخاطبان در فضای حقیقی و مجازی جهت می‌دهند.

عصر ارتباطات، نیازمند مدیریت اطلاعات و بازخورد آن است. در دریای گسترده سایبر، هر اطلاعات و داده‌ای را می‌توان یافت اما آنچه برخی را برجسته و برخی را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد، نحوه انتشار و هدف تولیدکنندگان آن است؛ به همین دلیل آموزشِ نحوه تعامل، پذیرش و استفاده از پیام‌ها و محتواهای ارائه شده یک امر ضروری در فضای رسانه‌ای و مجازی محسوب می‌شود.

ضرورت آموزش سواد رسانه‌ای
تولیدکنندگان محتوا با برجسته کردن برخی موضوعات در فضای مجازی، به موضع‌گیری‌های مخاطبان در فضای حقیقی و مجازی جهت می‌دهند. اما در مقابل برخی مخاطب را منفعل ندانسته و واکنش مخاطب را در برابر محتوایی که به وی می‌رسد، فعال تلقی می‌کنند. این دیدگاه در نهایت منجر به آموزش سواد رسانه‌ای و واکنش معقولانه در برابر رسانه‌های جدید شد.

بنابراین اگر سواد رسانه‌ای را به معنای استفاده درست از تکنولوژی و فناوری‌های جدید بدانیم، بی‌شک آموزش و لزوم برنامه‌ریزی در این حوزه ضرورت دو چندان می‌یابد. در گذشته نه چندان دور، تنوع اطلاعات و سهولت دسترسی به این اندازه نبود و سیستم آموزش به صورت کنترل شده‌تر و با شتاب بسیار کمتر در حال حرکت بود.

در حالی که امروز، حجم اطلاعات و منابع آن به صورت روزافزون و با شتاب بسیار بالا بین افراد در حال گردش است و فناوری‌های نوین و البته فرد محور، فرصت نظارت و کنترل از نظام آموزشی و تربیتی کلان را نیز گرفته است.

سواد رسانه‌ای بر تفکر انتقادی تاکید دارد و به فرد آموزش می‌دهد که با شناخت ابزارهای پیام رسان، هویت و سیاست‌های آن، پیام‌های منتقل شده را با دقت مورد حلاجی قرار دهند و در صورت مفید و کاربردی بودن، مورد استفاده و یا پذیرش قرار دهند. پذیرش بی چون و چرا به صرف نشر گسترده مطلب یا از سوی فردی مقبول در فضای مجازی، به منزله درست و مفید بودن آن نیست و فرد باید مهارت تفکر انتقادی و حل معما در فضای رسانه‌ای را بیاموزد و به کار بندد.

راهکار سواد رسانه‌ای

سواد رسانه‌ای از طرق مختلف قابلیت گسترش و به روز رسانی دارد. همگام با تغییر ابزارهای رسانه‌ای و کارکرد آنان، سواد رسانه‌ای نیز باید تغییر کند و به پیش رود. اما سواد رسانه‌ای جدای از ماهیت انتقادی خود درباره رسانه، در هر بافت اجتماعی و جامعه به گونه‌ای خاص و منحصر به فرد تعریف و پیاده می‌شود؛ همان‌طور که تمام جوامع یکسان نیستند و نمی‌توان الگوی رفتاری یکسان برای همه پیچید.

سواد رسانه‌ای بر اساس نوع نگرش و باورهای بنیادین هر کشور ساماندهی شود تا کاربردی بوده و در راستای توسعه تکنولوژی و اخلاق رسانه‌ای قرار گیرد. سواد رسانه‌ای بر خلاف روش‌های سلبی کنترل(فیلترینگ)، روشی نرم و ایجابی بوده و فرد با فهم مزایا و معایب پیام یا محتوای منتقل شده، نسبت به برخورد و استفاده از ان واکنش نشان می‌دهد. به طور مثال، در عرف و فرهنگ جاری کشور ایران، مسائل جنسی هرگز در فضای عمومی بیان نمی‌شود و آموزش بر اساس گروه‌های سنی و در نهادهای ذی‌ربط صورت می‌گیرد. در مقابل آموزش مسائل جنسی در فضای مجازی و با انتقال سریع و آسان روی تلفن‌های همراه، به صورت نادرست در حال انجام است. اغراق در بیان و برجسته سازی اهمیت این مسائل در زندگی فردی، پیامدهای منفی و گاه غیرقابل جبرانی را بر زندگی فرد خواهند گذاشت که ممکن است دامنه آن بسیار گسترده‌تر از فرد بوده و خانواده و اقوام را نیز درگیر سازد.

برای برنامه‌ریزی در حوزه آموزش سواد رسانه ضرورت دارد بر اساس حد مرزها و اولویت‌های اخلاقی، شرعی، سیاسی، فرهنگی و عرفی تصمیم گیری شود تا کمترین آسیب به پیکرده جامعه وارد شود.

منابع

بصیریان، حسین و بصیریان، رضا. (1385). درآمدی به سواد رسانه ای و تفکر انتقادی. فصلنامه رسانه، سال چهارم، شماره 17.

شکرخواه، یونس.(1385).سواد رسانه ای یک مقاله عقیده ای. فصلنامه رسانه، سال چهارم، شماره 17.

شکرخواه، یونس (1391)، خبر، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش های رسانه‌ها.

براون، جیمز.(2004).رویکردهای سواد رسانه ای. (ترجمه پیروز ایزدی،1385). فصلنامه رسانه، 51-70، سال چهارم، شماره 17.

[1] McLuhan

. یکشنبه 4 مهر‌ماه سال 1395 ساعت 08:01 ب.ظ

0 نظر

مطالعه میزان سواد رسانه ای و نقش آن در جامعه ایرانی

این مقاله درصدد مطالعه میزان سواد رسانه ای و نقش آن در جامعه ایرانی می باشد. برای تبیین فرضیه های تحقیق از نظریه جیمز پاتر و نظریه های استفاده و خشنودی و نیز کاشت استفاده شد. با کاریرد روش پیمایش و با استفاده از تکنیک پرسشنامه بر روی 375 نفر از دانشجویان شهرستان محمود آباد که از طریق نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند،داده های پژوهش جمع آوری شدند و با استفاده از نرم افزار spssتجزیه و تحلیل گشتند.

مطالعه میزان سواد رسانه ای و نقش آن در جامعه ایرانی

(مطالعه موردی:دانشجویان شهرستان محمودآباد)

نویسندگان:

دکتر علی اصغر کیا

عنایت داودی

ناهید کرمی

چکیده

این مقاله درصدد مطالعه میزان سواد رسانه ای و نقش آن در جامعه ایرانی می باشد. برای تبیین فرضیه های تحقیق از نظریه جیمز پاتر و نظریه های استفاده و خشنودی و نیز کاشت استفاده شد. با کاریرد روش پیمایش و با استفاده از تکنیک پرسشنامه بر روی 375 نفر از دانشجویان شهرستان محمود آباد که از طریق نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند،داده های پژوهش جمع آوری شدند و با استفاده از نرم افزار spssتجزیه و تحلیل گشتند. جهت احتساب روایی شاخص ها از ضریب آلفای کرون باخ استفاده شد.یافته های پژوهش نشان داد که متغیر های مدت ،میزان،نوع استفاده از رسانه ها،واقعی تلقی کردن محتوای رسانه ،انگیزه و هدف مخاطبان،پایگاه اقتصادی- اجتماعی و میزان تحصیلات رابطه معنی داری با سواد رسانه ای دارد.

کلمات کلیدی: رسانه، سواد رسانه ای، جامعه ایرانی، دانشجویان شهرستان محمود آباد.

مقدمه

با توجه به ظهور فناوریهای دیجیتال فرصتها و چالشهای مهم نوینی را در پیش روی آموزگاران آموزش رسانه نمایان ساخته است. در یک طرف، این فناوریها مجموعهای نو از ابژهها و فرآیندها برای مطالعه و تحقیق فراهم میکنند و باعث در دسترس تر شدن جنبههای مختلفی از تولید رسانهای میشوند. (باکینگهام، 1389، 300)

از لحاظ دیگر هم زمان با ورود به قرن 21، نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی به طور فزایندهای دچار پیچیدگی و همه جانبه گرایی شدهاند. این پیچیدگیها موجب شدهاند تا پیامهای تولید شده توسط رسانهها، مخاطبان خود را در گوشه و کنار جهان دچار نوعی سردرگمی و تردید در انتخاب پیامها نمایند. (اکرمی، فیاض، بیچرانلو، 1390، 90)

در حال حاضر هر رسانهای دستورالعمل و سیاست خاص خود را دارد و واقعیتها را به شیوه خاص خود تدوین می کند این موضوع مورد تاکید و هشدار محققان ارتباطات نیز است هربرت شیلر در این زمینه معتقد است (گردانندگان وسایل ارتباط جمعی برای سرپوش گذاشتن بر فریب دهی و دستکاری فکری مخاطبان خود که به طور نامریی انجام میشود بر اصل بیطرفی روزنامه نگاران تکیه میکنند و بدین ترتیب واقعیتها را به عنوان رویدادهای عینی ارائه میدهند در حالی که در واقع به علت تعارضهای اجتماعی و منافع طبقاتی امکان عینی گرایی، وجود ندارد. (غفاری چراتی، 1381، 13)

الوین تافلر آینده شناس معروف آمریکایی در دهه 1980 پیش بینی کرده بود که عصر فردا را گستره ای از فرستنده ها، رسانه ها، پیام گیران و پیام سازان شکل می دهند و شیوه های تبادل اطلاعات، محور مانور آینده را شکل خواهند داد. در حال حاضر بخشی از این پیش بینی تحقق یافته و بخشی دیگر در راه است. حال نسل امروز و فردا برای جذب فرصت ها و دفع تهدیدهای ناشی از این پدیده به این درک نیاز خواهند داشت که رسانه های جمعی چگونه بر جامعه تاثیر می گذارند. مسلماً آن کسی که توانایی دسترسی، ارزیابی و تحلیل انتقادی پیام های ارتباطی (سواد رسانه ای) را داشته باشد، بهتر می تواند به این درک برسد. درکی که تنها از رهگذر تکامل سواد رسانه ای تحقق می پذیرد. زیرا سواد رسانه ای مهارت های لازم را برای برقراری ارتباطی متفکرانه و آگاهانه با رسانه ها می آموزد و در عین حال دیدگاهی تحلیلی و نقادانه نسبت به پیام های رسانه ای فراهم می کند. با وجودی که سواد رسانه ای پرسش های انتقادی را در خصوص تاثیرات رسانه ها پدید آورده هدف اصلی آن، این است که مخاطبان رسانه ها را در برابر آثار سوء رسانه ای محافظت نموده و آنان را در کنترل آنچه می بینند، می شنوند و می خوانند توانمند سازد. (اکرامی، فیاض، بیچرانلو، 1390، 91)

امروزه درجه نفوذ رسانه ها در جوامع و شکل دهی روابط در آنها به حدی است که سواد رسانه ای را به امری اجتناب ناپذیر تبدیل کرده است از این رو در برخی از کشورها سواد رسانه ای آن قدر اهمیت داشت که آن را به عنوان یک ماده درسی در میان مواد درسی دوره های تحصیلی راهنمایی تا مقطع دیپلم به رسمیت شناختند و حتی آن را برای سنین بزرگسال و مقاطع تحصیلی بالاتر نیز طراحی کردند. به عبارت بهتر لزوم فراگیری سواد رسانه ای در دنیایی که رسانه ها از جهات مختلف آن را شکل داده در آن رسوخ کرده امری ضروری به نظر می رسد.

لذا، هدف اصلی این پژوهش عبارت است از مطالعه میزان سواد رسانه ای و نقش آن در جامعه ایرانی (مطالعه موردی:دانشجویان شهرستان محمود آباد)

تعاریف موجود از سواد رسانهای در ایران

اما تعاریفی که در ایران ارائه شده است، سواد رسانهای را سوادی می دانند که مخاطب به مدد آن
میآموزد که در شرایط انبوه شدن پیام، چگونه پیام های مورد نیاز را جستجو کند و اهداف پیام را تشخیص دهد.

کاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات در ایران و استاد دانشگاه علامه طباطبایی، سواد رسانهای را درک ماهیت و کارکردهای رسانهها می داند و تأکید دارد که ژانرهای رسانهای است که در آن طرف توجه قرار می گیرد. (شکرخواه، سایت اینترنتی دات، 1384)

پرویز علوی، دارای دکتری علوم سیاسی و روابط بین الملل و عضو هیئت علمی دانشگاه “سواد رسانهای را مقولهای می داند که سعی می کند درکی عمیق و منتقدانه از پیامهای وسایل ارتباط جمعی ایجاد کند و هدف از آن افزایش و تقویت اندیشهی انتقادی، با استفاده از رسانههاست.” (علوی، 16:1388)

غلامرضا ارجمندی، عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، سواد رسانهای را اینگونه تعریف می کند: “سواد رسانهای به بیانی کلی، تأکیدی است بر این مطلب که برخلاف تصور رایج، درک پیامهای رسانهای و اساساً شیوهی رفتار با رسانه، به دانش و مهارتهای خاصی نیاز دارد و در بیانی دقیقتر، عبارت است از مهارت تفکر استدلالی و نقاد به نحوی که مخاطب بتواند، دربارهی محتوای رسانه قضاوتی مستقل داشته باشد.” (ارجمندی، 5:1384)

“سواد رسانهای” در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می توان انواع رسانهها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. این تعریف را یونس شکرخواه، عضو گروه مطالعات بریتانیا – دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران و صاحبنظر در زمینه ارتباطات ارائه کرده است. (سایت اینترنتی همشهری آن لاین، 1388)

یحیی کمالپور، رئیس دپارتمان ارتباطات و هنرهای خلاق در دانشگاه پوردو آمریکا، سواد رسانهای را شامل تحقیق، تحلیل، آموزش و آگاهی از تأثیرات رسانهها (رادیو، تلویزیون، فیلم، موسیقی، روزنامه، مجله، کتاب و اینترنت) بر روی افراد و جوامع می داند. (سایت اینترنتی مجله علوم اجتماعی، 1386)

مهدی محسنیان راد، استاد علوم ارتباطات بر این تأکید دارد که آی سی تی[1] موجب پیدایش سواد رسانهای شده است، وی می گوید: "در حقیقت ورود به عصر ارتباطات و اطلاعات و پیدایش ابزار نوین آی سی تی، سوادی، آن هم با عنوان سواد رقومی متولد ساخته است. وی اولین مخاطبان سواد رسانهای را میانسالان دهه 1990 می داند که میبایست تحت تعلیم استفاده از فناوری های نوین برای رویارویی با خروجی رسانهها و اصلاً کارکرد آنها قرار می گرفتند.” (افراسیابی، 4:1387)

محمد الستی، مدرس علوم ارتباطات در تعریف سواد رسانهای اظهار می دارد: “سواد رسانهای در واقع معیاری از توانایی و قابلیت فردی در درک مستقل رسانه است.” (همان منبع)

اکثر صاحبنظران این تعریف سواد رسانهای را پذیرفتهاند که: سواد رسانهای به معنای توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و انتقال اطلاعات در اشکال مختلف اعم از مکتوب یا غیرمکتوب است. همانطور که سواد سنتی شامل مهارتهای خواندن و نوشتن است، سواد رسانهای نیز شامل تواناییها و مهارتهای خواندن یا رمزگشایی (درک) و همچنین نوشتن یا رمزگذاری (خلق، طرح و تولید) است. (حیدری زهراپور، 157:1383)

“بنابراین می توان سواد رسانهای را به صورت های زیر تعریف کرد:

- اگرچه در سواد رسانهای از رسانهها انتقاد می شود، این به معنای استفاده نکردن از رسانه نیست.

- سواد رسانهای، به معنای محدود کردن تماشای تلویزیون نیست، بلکه به معنای تماشا با دقت آن است.

- سواد رسانهای، کشف ساده اهداف سیاسی، کلیشهها و بازنماییهای انحرافی نیست، بلکه فهم نکاتی است که در رسانهها، هنجار تلقی می شوند.” (سپاسگر، 133:1384)

با توجه به تعاریف متعدد صاحبنظران حوزه ارتباطات از سواد رسانهای، تعریف کریست و پاتر که سواد رسانهای “توانایی دسترسی، تحلیل، ارزیابی و برقراری ارتباط با پیام های رسانهای در اشکال مختلف است." را به عنوان تعریف اصلی از سواد رسانهای در این پژوهش بکار خواهم برد.

چارچوب نظری

با توجه به نقاط مثبت و منفی درباره نظریههای ارتباطی مرتبط با سواد رسانهای که در بخش مبانی نظری شرح داده شد و همچنین اهداف پژوهش، دو نظریه استفاده و خشنودی و نظریه شکاف آگاهی در این پژوهش به عنوان چارچوب نظری مورد استفاده می باشند؛ همچنین الگوی نظری پاتر از “سواد رسانهای” از عوامل گوناگون “ساختار دانش” ، “جایگاه مخاطب” و “پردازش پیام” تشکیل شده است که یکدیگر را نیز پشتیبانی می کنند و در یک منظومه منسجم قرار دارند. به نظر می رسد، این الگو، نسبت به دو الگوی دیگر (الگوی نظری هابز و تومن)، از شبکه سازی گستردهتری برخوردار است و می تواند حدود دانش مخاطب نسبت به رسانهها، مهارتهای لازم برای استفاده از رسانهها و مهمتر از همه؛ نظام معناجویانه و معناساز پیام را مورد بررسی قرار دهد.

یکی از نظریه هایی که در چارچوب نظری مورد استفاده قرار می گیرد نظریه شکاف آگاهی است؛ در نظریه شکاف آگاهی کسانی که پایگاه اجتماعی – اقتصادی بالاتری دارند، (که به گفته تانبرگ این فقط مربوط به پایگاه اجتماعی – اقتصادی بالاتر نیست و می تواند بین کسانی که بهترین آگاهی اولیه را دارند، مصداق پیدا کند)، هنگام دریافت اطلاعاتی که به آنها عرضه می شوند، بهتر از کسانی که پایگاه اجتماعی – اقتصادی پایینتری دارند، عمل می کنند.

باتوجه به نظریه هایی که در چارچوب نظری پزوهش مطرح شد.متغیر ها و فرضیات پژوهش در جدول 1معرفی و ارائه می شود.

جدول 1. بررسی پیشینه

نام متغیر	نوع متغیر	نظریه اخذ متغیر	فرضیه اخذ متغیر
سواد رسانه ای	وابسته	رویکرد جیمز پاتر
مدت استفاده دانشجویان از رسانه	مستقل	نظریه کاشت(پرورش)	بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و مدت استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.
میزان استفاده دانشجویان از رسانه	مستقل	نظریه کاشت(پرورش)	بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.
نوع استفاده دانشجویان از رسانه	مستقل	نظریه استفاده و خشنودی و نظریه کاشت(پرورش)	بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و نوع استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد
انگیزه و هدف دانشجویان از استفاده از رسانه	مستقل	نظریه استفاده و خشنودی	بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد وانگیزه و هدف دانشجویان از استفاده رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد
واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانه ها از سوی دانشجویان	مستقل	نظریه کاشت(پرورش)	بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.
پایگاه اقتصادی- اجتماعی دانشجویان	مستقل	نظریه استفاده و خشنودی و نظریه کاشت(پرورش)	بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و پایگاه اقتصادی-اجتماعی آنها رابطه معنی داری وجود دارد.
تحصیلات دانشجویان	مستقل	نظریه استفاده و خشنودی و نظریه کاشت(پرورش)	بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان تحصیلات آنها رابطه معنی داری وجود دارد.

هدف اصلی

هدف اصلی این پژوهش عبارت است از: مطالعه میزان سواد رسانه ای جامعه ایرانی و نقش آن(مطالعه موردی:دانشجویان شهرستان محمود آباد)

اهداف فرعی

1. شناخت مدت استفاده از رسانه های مختلف در بین دانشجویان شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 93-92

2. شناخت میزان استفاده از رسانه های مختلف در بین دانشجویان شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 93-92

3. شناخت نوع استفاده از رسانه های مختلف در بین دانشجویان شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 93-92

4. شناخت انگیزه و هدف دانشجویان شهرستان محمد آباد از استفاده رسانه های مختلف در سال تحصیلی 93-92

5. شناخت میزان واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانه های مختلف در بین دانشجویان شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 93-92

6. شناخت پایگاه اقتصادی-اجتماعی دانشجویان در بین دانشجویان شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 93-92

7. شناخت ویژگی های فردی دانشجویان (تحصیلات و....) شهرستان محمود آباد در سال تحصیلی 93-92

سوال های تحقیق

1. آیا مدت استفاده از رسانه های مختلف در سواد رسانه ای نقش دارد؟

2. آیا میزان استفاده از رسانه های مختلف در سواد رسانه ای نقش دارد؟

3. آیا نوع استفاده از رسانه های مختلف در سواد رسانه ای نقش دارد؟

4. آیا انگیزه و هدف استفاده از رسانه های مختلف در سواد رسانه ای نقش دارد؟

5. آیا میزان واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانه های مختلف در سواد رسانه ای نقش دارد؟

6. آیا پایگاه اقتصادی-اجتماعی افراد در سواد رسانه ای نقش دارد؟

7. آیا ویژگی های فردی افراد (تحصیلات و....) در سواد رسانه ای نقش دارد؟

فرضیه های تحقیق

1. بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و مدت استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

2. بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

3. بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و نوع استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

4. بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد وانگیزه و هدف دانشجویان از استفاده رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد

5. بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

6. بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و پایگاه اقتصادی-اجتماعی دانشجویان رابطه معنی داری وجود دارد.

7. بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان تحصیلات آنها رابطه معنی داری وجود دارد.

روش تحقیق

جامعه آماری

جامعه آماری تحقیق کلیه دانشجویان شهرستان محمود آباد می باشد که تعداد این افراد درسال تحصیلی 93-92 11000 نفر می باشد.

تعداد نمونه و حجم آماری

در این پژوهش برای تعیین حجم نمونه از جدول کرجسی و مورگان استفاده می شو.با توجه به بررسی های عمل آمده شهرسنان محمود آباد دارای 9 دانشگاه و موسسه آموزش عالی می باشد(دو دانشگاه پیام نور،دانشگاه نیما،دانشگاه خزر،دانشگاه کاوش،دانشگاه پسران محمودآباد(دولتی)،دانشگاه صنعت نفت(دولتی)،دانشگاه علمی و کاربردی بیشه کلا،دانشگاه آزاد محمودآباد) و 11000دانشجو می باشد که با استفاده از جدول مورگان375 نفر به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب می گردد.

روش ها و ابزار های جمع آوری اطلاعات

برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز این تحقیق از دو روش استفاده شده است که عبارتند از:

الف)روش کتابخانه ای: در این قسمت از کتاب های تخصصی حوزه علوم ارتباطات، مقالات ومجلات تخصصی، نشریات حرفه ای و سایت های معتبر علمی استفاده شده است.

ب)روش میدانی: برای جمع آوری اطلاعات مربوط به آزمون فرضیه ها با استفاده از پرسشنامه و توزیع آن اقدام به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز شده است.

ابزارهای جمع آوری اطلاعات

ابزار های مورد استفاده در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات متنوع اند.در مراحلی از مصاحبه و برای سایر مراحل پرسشنامه استفاده شده است.

1-مصاحبه

در ابتدا با کارشناسان وخبرگان علوم ارتباط مصاحبه ای انجام شد.ماحصل این کار امکان طراحی بهتر سئوالات پرسشنامه را فراهم کرد.

2-پرسشنامه

گرد آوری اطلاعات ازکارکنان هم در قالب پرسشنامه محقق ساخته انجام گرفت. سوالات پرسشنامه بر اساس طیف 5 درجه ای لیکرت طراحی شده است که برای پاسخ گویی به آنها باید یکی از گزینه ها انتخاب شود.پرسش نامه طراحی شده دارای 50 سوال می باشد که در دو بخش طراحی شده است.در طراحی سوالات پرسشنامه سعی شده است که سوالات پرسشنامه تا حد ممکن قابل فهم باشد.

شکل کلی و امتیازبندی طیف لیکرت برای سوالات به صورت ذیل می باشد:

شکل کلی: خیلی کم - کم - متوسط - زیاد - خیلی زیاد

امتیازبندی: 1 2 3 4 5

جدول2- چیدمان گویه های سنجش متغیر های تحقیق در پرسشنامه

نوع متغیر	متغیر	ابعاد		شماره گویه
وابسته	سواد رسانه ای دانشجویان	بعد شناختی		1 تا 7
		بعد احساسی		8 تا 16
		بعد اخلاقی		17 تا 24
		بعد زیباشناختی		25 تا 29
مستقل	مدّت استفاده دانشجویان از رسانه ها	-		30
	میزان استفاده دانشجویان از رسانه ها	-		31
	نوع استفاده دانشجویان از رسانه ها	-		32
	انگیزه و هدف دانشجویان از استفاده رسانه ها	-		33 تا 40
	واقعی تلقی کردن محتوای رسانه	-		41 تا 43
	ویژگی های فردی– اجتماعی دانشجویان	پایگاه اقتصادی- اجتماعی	مقطع تحصیلی دانشجویان	44
			سطح تحصیلات والدین و همسر دانشجویان	45
			محل سکونت	46
			میزان درآمد دانشجو یا خانواده دانشجو	47
		وضعیت تأهل		48
		جنس		49
		سن		50

روایی و پایایی ابزار های جمع آوری اطلاعات

روایی محتوایی پرسشنامه به آن معناست که سوالات همان مفهومی را بسنجد که هدف تحقیق سنجیدن آنهاست و در نهایت به وسیله اطلاعات آنها بتوان فرضیات را قبول و یا رد کرد. فرضیات این تحقیق توسط اطلاعات پرسشنامه سنجیده شده و روایی سوالات آن توسط اساتید محترم راهنما و مشاور تحقیق و جمعی از خبرگان این حوزه مورد تائید قرار گرفت و سپس توزیع شد.

پایایی سوالات نیز بدین معناست که اگر پرسشنامه در دفعات متعدد توزیع شود، اطلاعات خروجی آن یکسان باشد. پایایی پرسشنامه نیز از طریق محاسبه آلفای کرونباخ^{^[2]} بدست آمده است.

با انجام پیش آزمون ضریب آلفای کرون باخ اندازه گیری می شود و چنانچه در محدوده مورد نظرقرار گیرد پایایی پرسش نامه تائید شد، مقدار نزدیک به 1 آلفای کرون باخ موجب تائید پایایی پرسش نامه است. بررسی پایایی در جدول 3مشاهده می شود.

جدول3-سنجش پایایی ابزار اندازه گیری

Reliability

Case Processing Summary
		N	%
Cases	Valid	32	100.0
	Excluded^a	0	.0
	Total	32	100.0

Reliability Statistics
Cronbach's Alpha	N of Items
.861	50

برای انجام این آزمون داده های بدست آمده از 32 عددپرسشنامه تکمیل شده با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل گردید، نتایج نشان می دهد ضریب آلفای کرونباخ خروجی از نرم افزار spps برابر 0.831 می باشد. بنابراین آزمون از پایایی قابل قبولی برخوردار است.

روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ ها

در این تحقیق از روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی به تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده پرداخته شده است. در سطح توصیفی با استفاده از مشخصه های آماری نظیر فراوانی، درصد،میانگین و...به توصیف ویژگی های جامعه پرداخته شده است.در آمار تحلیلی ابتدا به منظور آزمودن نرمال بودن دادهها از آزمون کولموگروف-اسمیرنف و سپس برای بررسی وضعیت موجود از آزمون t تک نمونهای استفاده می شود و سپس به منظور آزمودن معناداری میان متغیرهای از آزمونهای ضرایب همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی مجذور اتا استفاده خواهد شد.برای تجزیه و تحلیل های آماری دراین پژوهش از نرم افزار SPSSاستفاده می شود.همچنین برای ترسیم برخی از نمودار ها از نرم افزار Excel نیز استفاده می شود.

نتایج تحقیق

آمار توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی

در این بخش از تجزیه و تحلیل آماری به بررسی چگونگی توزیع نمونه‌ آماری از حیث متغیرهایی چون جنسیت، وضعیت تاهل، تحصیلات، سطح درآمد و محل سکونت پرداخته می‌شود. در این پژوهش بعد از انجام عملیات آماری دربخش توصیفی ،یافته های توصیفی زیر بدست آمد:

از کل 375 نفری که به این سوال پاسخ داده و اطلاعات آنها در دسترس میباشد تعداد 190 نفر (حدود 7/50درصد ) مرد و تعداد 185 نفر (حدود 3/49 درصد ) زن بودهاند.

تعداد 240 نفر (حدود 64درصد ) مجرد و تعداد 135 نفر (حدود 36 درصد ) متاهل بودهاند. تعداد 106نفر کاردانی (حدود 3/28 درصد)، تعداد 194 نفر دارای مدرک کارشناسی (حدود 7/51 درصد) و تعداد 75 نفر دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد یا بالاتر (حدود 0/20 درصد) هستند.تعداد 81 نفر در ردهی سنی کمتر از 20 سال (حدود 6/21 درصد) و تعداد 117 نفر در ردهی 20 تا 25 سال (حدود 2/31 درصد)، 82 نفر در ردهی سنی 25 تا 30 سال (9/21)، 60 نفر در ردهی سنی 30 تا 35 سال (16 درصد)، 28 نفر در ردهی سنی 35 تا 40 سال (5/7) و 7 نفر نیز در ردهی بالای 40 سال قرار دارند.از بین افراد نمونه تعداد 65 نفر کمتر از یکصد هزار تومان (حدود 3/17 درصد) و تعداد 59 نفر بین یکصد تا سیصد هزار تومان (حدود 7/15 درصد)، 62 نفر بین سیصد تا پانصد هزار تومان (5/16)، 66 نفر بین پانصد هزار تا هفتصد هزار تومان (6/17 درصد)، 73 نفر بین هفتصد تا یک میلیون تومان (5/19) و 50 نفر نیز بیشتر از یک میلیون تومان درآمد دارند.

آمارتوصیفی متغیرهای تحقیق

در ابتدا شاخصهای توصیفی نظیر میانگین و انحراف معیار را برای کلیه متغیرهای تحقیق از نظر افراد نمونه آماری مورد بحث قرار میدهیم. برای مثال همانطور که جدول 4-6 نشان میدهد نمره دانشجویان در بعد شناختی در بازه 26/1 و 48/4 قرار گرفته است و میزان میانگین آن نیز برابر با 01/3 می باشد که نشان میدهد بعد شناختی در وضعیت مناسبی قرار دارد.

جدول 4-بررسی آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

عنوان متغیر	تعداد	میانگین	میانه	انحراف معیار	کمترین	بیشترین
بعد شناختی	375	01/3	0/3	64/0	29/1	86/4
بعد احساسی	375	83/2	88/2	68/0	0/1	44/4
بعد اخلاقی	375	73/2	0/3	56/0	38/1	38/4
بعد زیبا شناختی	375	01/3	0/3	78/0	0/1	5
سواد رسانهای	375	88/2	93/2	67/0	83/1	75/1

بررسی پایائی پرسشنامه به تفکیک متغیرها

از آنجاکه آلفای کرانباخ معمولاً شاخص کاملاً مناسبی برای سنجش قابلیت اعتماد ابزار اندازه‏گیری و هماهنگی درونی میان عناصر آن است، بنابر این قابلیت اعتماد پرسشنامه مورد استفاده در این تحقیق به کمک آلفای کرانباخ ارزیابی می‌گردد. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه‌گیری که خصیصه‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌کند به کار می‌رود.

ضریب آلفای کرونباخ، بین 0 و 1 است که در واقع همان ضریب همبستگی داده ها در زمانهای مختلف می باشد؛ عدد 1، حداکثر همبستگی و عدد 0، حداقل همبستگی را نشان می دهد. با توجه به جدول 4-7 و ستون مربوط به ظرایب آلفا ملاحظه می شود که متغیر های تحقیق از آلفای مورد قبول برخوردار است.

جدول 5- ضرایب آلفای کرانباخ برای متغیرهای های تحقیق

آلفای کرونباخ	متغیرها
781/0	بعد شناختی
798/0	بعد احساسی
804/0	بعد اخلاقی
854/0	بعد زیبا شناختی
861/0	سواد رسانهای

آزمون کولموگرف-اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن متغیر های تحقیق

این آزمون جهت بررسی ادعای مطرح شده در مورد توزیع داده های یک متغیر کمّی مورد استفاده قرار می گیرد. فرض های آماری مربوط به توزیع نرمال بصورت زیر مطرح می شود.

₀H: داده ها دارای توزیع نرمال هستند.

₁H: داده ها دارای توزیع نرمال نیستند.

به دلیل اینکه عدد معناداری متغیر های تحقیق بزرگتر از 05/0 است فرض صفر تائید وادعای نرمال بودن توزیع داده ها پذیرفته میشود بنابراین در ادامه از آزمون های آمار پارامتریک برای تحلیل دادهها استفاده میشود.

جدول 6- آزمون نرمال بودن متغیرهای تحقیق

متغیرها	آماره کولموگروف- اسمیرنف	Sig.	نتیجه آزمون
بعد شناختی	209/1	107/0	نرمال است.
بعد احساسی	251/1	071/0	نرمال است.
بعد اخلاقی	35/1	050/0	نرمال است.
بعد زیبا شناختی	037/1	237/0	نرمال است.
سواد رسانهای	143/1	147/0	نرمال است.

با توجه به جدول 4-8 فوق تمامی متغیرها نرمال میباشند زیرا همهیsig بیشتر از 05/0 میباشند.

بررسی وضعیت سواد رسانهای و ابعاد آن در دانشجویان

به منظور بررسی وضعیت سواد رسانهای و ابعاد آن از آزمون فرض آماری میانگین یک جامعه یا بعبارتی از آزمون T یک نمونهای^{^[3]} استفاده گردیده است که در واقع تفاوت بین میانگین نمونه مورد بررسی را با یک مقدار مفروض مورد آزمون قرار میدهد. بایستی ذکر شود از آنجا که حدس خاصی در ارتباط با وضعیت متغیرهای تحقیق نمی توان زد از سوال و متعاقباً آزمون میانگین دو طرفه استفاده شده است. برای مثال می توان بیان نمود وضعیت سواد رسانهای در بین دانشجویان چگونه است؟

فرضیه صفر در تمام متغیرهای تحقیق با توجه به طیف 5 تایی لیکرت به این صورت است:

آزمون فرض:

H₀: (فرضیه صفر) μ = 3

H₁: (فرضیه مقابل) μ ≠ 3

طیف زیر وضعیت تفسیر متغیرها را نشان میدهد. ستون آخر در هر جدولی چگونگی وضعیت متغیرها را بطور خلاصه نشان میدهد.

جدول7- بررسی وضعیت متغیرهای سواد رسانهای و ابعاد آن در دانشجویان (ارزش آزمون: میانگین = 3)

متغیر های تحقیق	ضریب معناداری(sig.)	آماره t	میانگین	نتیجه آزمون	وضعیت
بعد شناختی	575/0	562/0	01/3	رد فرضیه	متوسط
بعد احساسی	000/0	628/4-	83/2	رد فرضیه	نامناسب
بعد اخلاقی	000/0	032/7-	73/2	رد فرضیه	نامناسب
بعد زیبا شناختی	692/0	396/0	01/3	رد فرضیه	متوسط
سواد رسانهای	000/0	982/3-	88/2	رد فرضیه	نامناسب

همانطور که در جدول 4-9 ملاحظه میگردد مقدار میانگین بدست آمده از نمرهی بعد شناختی برابر با 0173/3 بدست آمده که این مقدار با توجه به آمارهی t و مقدار sig. که برابر با میزان 562/0 شده در سطح 5 درصد معنیدار نیست و این بدین معنی است که با توجه به سوالات پرسشنامه پاسخگویان معتقدند که بعد شناختی در مرتبه متوسط قرار دارد. باقی متغیرهای پژوهش نیز به همین صورت خواهد بود.

حال به بررسی فرضیههای تحقیق میپردازیم:

فرضیه اول

بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و مدت استفاده از رسانههای مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

برای بررسی فرضیه(سوال) فوق از تحلیل همبستگی استفاده میکنیم با توجه به میزان ضرایب همبستگی و مقدار احتمال وجود رابطهی بین سواد رسانهای دانشجویان و مدت زمان استفاده از رسانههای مختلف را نتیجه میگیریم نحوهی نتیجهگیری بدین صورت است که وقتی مقدار احتمال کمتر از 05/0 باشد وجود رابطه تایید میشود البته تا حدودی هم میزان همبستگی بزرگ هم ملاک تایید رابطه است.

جدول 8- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و مدت زمان استفاده از رسانهها

متغیرها	مدت زمان استفاده از رسانههای مختلف (بر حسب سال)				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	605/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	497/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد اخلاقی	375	404/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	77/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	554/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

همانطور که از جدول 4-10 ملاحظه میگردد بین سواد رسانهای و ابعاد آن با مدت استفاده از رسانههای مختلف(بر حسب سال) رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی پیرسون برابر با 554/0 که رابطهی مستقیم را نشان میدهد. یعنی با افزایش مدت زمان استفاده از رسانههای مختلف، سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان افزایش مییابد.

فرضیه فرعی دوم:

بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

جدول 8- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و میزان استفاده از رسانهها

متغیرها	میزان استفاده از رسانههای مختلف بر حسب ساعت (در هفته)				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی پیرسون	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	695/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	750/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد اخلاقی	375	773/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	653/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	805/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

همانطور که از جدول 4-11 برمیآید بین سواد رسانهای و ابعاد آن با میزان استفاده از رسانههای مختلف (بر حسب سال) رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی پیرسون برابر با 805/0 که رابطهی مستقیم را نشان میدهد. یعنی با افزایش میزان زمان استفاده از رسانههای مختلف، سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان افزایش مییابد.

فرضیه سوم:

بین سواد رسانهای دانشجویان شهرستان محمودآباد و نوع استفاده از رسانههای مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

برای بررسی فرضیه سوم از ضریب همبستگی اتا استفاده میکنیم این نوع ضریب همبستگی هنگامی که یک متغیر دارای مقیاس اسمی و رتبهای (مثل نوع استفاده از رسانههای که به گروههای تفریحی، خبری و علمی تقسیم میشود) و متغیر دیگر مقیاس فاصلهای یا نسبی داشته باشد (مثل میانگین نمرهای که هر نفر در سواد رسانهای و ابعاد آن کسب کردهاند) مورد استفاده قرار میگیرد قابل ذکر است در این نوع از همبستگی جهت همبستگی اگر یکی از متغیرها اسمی باشد محاسبه نمیگردد و تنها از شدت همبستگی صحبت به میان میآید.

جدول 9- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و نوع استفاده از رسانهها

متغیرها	نوع استفاده از رسانههای مختلف				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی مجذور اتا	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	401/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	478/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد اخلاقی	375	421/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	518/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	498/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول 4-12 ملاحظه میگردد بین سواد رسانهای و ابعاد آن با نوع استفاده از رسانههای مختلف رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 498/0 که رابطهی معنی داری را نشان میدهد. یعنی بین نوع استفاده از رسانههای مختلف و سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان رابطهی معنی دار وجود دارد. همانطور که بیان شد در این نوع از همبستگی جهت مورد بحث قرار نمیگیرد.

فرضیه چهارم:

بین سواد رسانهای دانشجویان شهرستان محمودآباد وانگیزه و هدف دانشجویان از استفاده رسانههای مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

برای بررسی فرضیه چهارم از ضریب همبستگی پیرسون استفاده میکنیم زیرا انگیزه و هدف دانشجویان از میانگین سوالات مربوط (سوالات 33 تا 40) بدست آمده است بنابراین جز متغیرهای فاصلهای –نسبی در نظر گرفته میشود.

جدول 10- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و انگیزه و هدف استفاده از رسانهها

متغیرها	انگیزه و هدف استفاده از رسانههای مختلف				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی پیرسون	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	384/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	497/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد اخلاقی	375	215/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	508/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	388/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

همانطور که از جدول 4-13 برمیآید بین سواد رسانهای و ابعاد آن با انگیزه و هدف استفاده از رسانههای مختلف رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی پیرسون برابر با 388/0 که رابطهی مستقیم را نشان میدهد. یعنی با افزایش میزان زمان استفاده از رسانههای مختلف، سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان افزایش مییابد.

فرضیه فرعی پنجم:

بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

برای بررسی فرضیه پنجم از ضریب همبستگی پیرسون استفاده میکنیم زیرا واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانهها توسط دانشجویان از میانگین سوالات مربوط (سوالات 41 تا 43) بدست آمده است بنابراین بصورت متغیرهای فاصلهای –نسبی در نظر گرفته میشود.

جدول 11- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانهها

متغیرها	واقعی تلقی کردن پیام رسانهها				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی پیرسون	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	225/0-	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	097/0	354/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد اخلاقی	375	215/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	337/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	206/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

همانطور در جدول 4-14 ملاحظه میشود بین سواد رسانهای و ابعاد آن با واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانههای مختلف رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی پیرسون برابر با 206/0 که رابطهی مستقیم را نشان میدهد و بین بعد شناختی با واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانهها رابطه معنیدار و منفی با میزان ضریب همبستگی پیرسون 225/0- وجود دارد و بین بعد احساسی با واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانهها رابطهی معنیداری وجود ندارد.

.فرضیه ششم:

بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و پایگاه اقتصادی-اجتماعی دانشجویان رابطه معنی داری وجود دارد.

از آنجائیکه پایگاه اقتصادی اجتماعی دانشجویان شامل مقطع تحصیلی دانشجویان، سواد پدر، مادر و همسر، محل سکونت و میزان درآمد دانشجویان میباشد بنابراین برای بررسی وجود رابطهی بین پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانشجویان و سواد رسانهای و ابعاد سواد رسانهای از ضریب همبستگی مجذور اتا استفاده خواهد شد زیرا تمامی متغیرهای مقطع تحصیلی دانشجویان، سواد پدر، مادر و همسر، محل سکونت و میزان درآمد دانشجویان در گروه متغیرهای اسمی و رتبهای بوده و متغیر سواد رسانهای و ابعاد سواد رسانهای جزو متغیرهای فاصلهای-نسبی میباشند.

بنابراین برای بررسی فرضیهی فوق بترتیب روابط بین مقطع تحصیلی با سواد رسانهای و ابعاد آن، سطح تحصیلات پدر، مادر و همسر با سواد رسانهای و ابعاد آن، محل سکونت دانشجویان و سواد رسانهای و ابعاد آن و میزان درآمد دانشجویان با سواد رسانهای و ابعاد آنرا بررسی میکنیم و با توجه به ضریب همبستگی مجذور اتا و مقدار احتمال در مورد رابطه داشتن یا نداشتن بین این متغیرها بحث میکنیم:

جدول 12- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و سطح تحصیلات پدر

متغیرها	سطح تحصیلات پدر				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی مجذور اتا	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	279/0	004/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	109/0	057/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد اخلاقی	375	224/0	008/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	076/0	004/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	244/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

همانطور در جدول بعدی ملاحظه میشود بین سواد رسانهای و ابعاد آن با سطح تحصیلی پدر دانشجویان رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 244/0 میباشد. همینطور در هریک از این ابعاد سواد رسانهای بجز در بعد احساسی و بعد زیباشناختی سایر متغیرها با سطح تحصیلی پدر دانشجویان رابطهی معنیداری دارند که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا در جدول بعدیآمده است.

جدول 13-بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و سطح تحصیلات مادر

متغیرها	سطح تحصیلات مادر				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی مجذور اتا	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	509/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	209/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد اخلاقی	375	457/0	008/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	112/0	001/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	371/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

همانطور در جدول ملاحظه میشود بین سواد رسانهای و ابعاد آن با سطح تحصیلی مادر دانشجویان رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 371/0 میباشد. همینطور هریک از ابعاد سواد رسانهای نیز با سطح تحصیلی پدر دانشجویان رابطهی معنیداری دارند که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا در جدول آمده است.

جدول 14- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و سطح تحصیلات همسر

متغیرها	سطح تحصیلات همسر				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی مجذور اتا	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	084/0	287/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد احساسی	375	109/0	051/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد اخلاقی	375	097/0	087/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد زیبا شناختی	375	076/0	096/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
سواد رسانهای	375	103/0	059/0	05/0	رابطه وجود ندارد.

همانطور در جدول ملاحظه میشود بین سواد رسانهای و ابعاد آن با سطح تحصیلی همسر دانشجویان رابطهی معنیدار وجود ندارد.

جدول 15- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و محل سکونت

متغیرها	محل سکونت				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی مجذور اتا	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	057/0	348/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد احساسی	375	071/0	121/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد اخلاقی	375	089/0	097/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد زیبا شناختی	375	111/0	042/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	093/0	073/0	05/0	رابطه وجود ندارد.

همانطور در جدول ملاحظه میشود بین سواد رسانهای و ابعاد آن با محل سکونت دانشجویان رابطهی معنیدار وجود ندارد.

جدول 16-بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و میزان درآمد دانشجویان

متغیرها	میزان درآمد درآمد دانشجویان				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی مجذور اتا	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	106/0	063/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد احساسی	375	023/0	468/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد اخلاقی	375	038/0	389/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد زیبا شناختی	375	056/0	218/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
سواد رسانهای	375	043/0	301/0	05/0	رابطه وجود ندارد.

همانطور در جدول ملاحظه میشود بین سواد رسانهای و ابعاد آن با میزان درآمد دانشجویان رابطهی معنیدار وجود ندارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 043/0 میباشد.

فرضیه فرعی هفتم:

بین سواد رسانهای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان تحصیلات آنها رابطه معنی داری وجود دارد.

جدول 17- بررسی ارتباط بین سواد رسانهای و مقطع تحصیلی دانشجویان

متغیرها	مقطع تحصیلی دانشجویان				نتیجه آزمون
متغیرها	تعداد	ضریب همبستگی مجذور اتا	مقدار احتمال	سطح آزمون	نتیجه آزمون
بعد شناختی	375	312/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد احساسی	375	085/0	419/0	05/0	رابطه وجود ندارد.
بعد اخلاقی	375	487/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.
بعد زیبا شناختی	375	119/0	017/0	05/0	رابطه وجود دارد.
سواد رسانهای	375	437/0	000/0	05/0	رابطه وجود دارد.

همانطور در جدول ملاحظه میشود بین سواد رسانهای و ابعاد آن با مقطع تحصیلی دانشجویان رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 437/0 میباشد. همینطور در هریک از این ابعاد سواد رسانهای بجز در بعد احساسی سایر متغیرها با مقطع تحصیلی دانشجویان رابطهی معنیداری دارند که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا در جدول آمده است.

بحث و نتیجه گیری

نتایج حاصل از پژوهش بیانگر متوسط و پایین بودن هر یک از ابعاد چهرگانه سواد رسانه ای دانشجویان یعنی ابعاد شناختی،احساسی،زیبا شناختی و اخلاقی می باشد.

این پژوهش شامل 7فرضیه بود که نتایج حاصل از آزمون هریک از فرضیه ها به شرح زیر است:

فرضیه اول :بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و مدت استفاده از رسانههای مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که ضریب همبستگی پیرسون برابر با 554/0 بدست آمد که رابطهی مستقیم را نشان میدهد. یعنی با افزایش مدت زمان استفاده از رسانههای مختلف، سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان افزایش مییابد.

فرضیه دوم:بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان استفاده از رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که میزان ضریب همبستگی پیرسون برابر با 805/0 بدست آمد که رابطهی مستقیم را نشان میدهد. یعنی با افزایش میزان زمان استفاده از رسانههای مختلف، سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان افزایش مییابد.

فرضیه سوم : بین سواد رسانهای دانشجویان شهرستان محمودآباد و نوع استفاده از رسانههای مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 498/0 که رابطهی معنی داری را نشان میدهد. یعنی بین نوع استفاده از رسانههای مختلف و سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان رابطهی معنی دار وجود دارد.

فرضیه چهارم:بین سواد رسانهای دانشجویان شهرستان محمودآباد وانگیزه و هدف دانشجویان از استفاده رسانههای مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که میزان ضریب همبستگی پیرسون برابر با 388/0 بدست آمد که رابطهی مستقیم را نشان میدهد. یعنی با افزایش میزان زمان استفاده از رسانههای مختلف، سواد رسانهای و ابعاد آن که شامل بعد شناختی، بعد احساسی، بعد اخلاقی و بعد زیبا شناختی میباشد در دانشجویان افزایش مییابد.

فرضیه پنجم:بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانه های مختلف رابطه معنی داری وجود دارد.

نتایج نشان داد که میزان ضریب همبستگی پیرسون برابر با 206/0 بدست آمد که رابطهی مستقیم را نشان میدهد یعنی بین سواد رسانهای و ابعاد آن با واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانههای مختلف رابطهی معنیدار وجود دارد و بین بعد شناختی با واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانهها رابطه معنیدار و منفی با میزان ضریب همبستگی پیرسون 225/0- وجود دارد و بین بعد احساسی با واقعی تلقی کردن محتوی پیام رسانهها رابطهی معنیداری وجود ندارد.

.فرضیه ششم:بین سواد رسانه ای دانشجویان شهرستان محمودآباد و پایگاه اقتصادی-اجتماعی دانشجویان رابطه معنی داری وجود دارد.

نتایج این فرضیه به شرح زیر است:

ü بین سواد رسانهای و ابعاد آن با سطح تحصیلی پدر دانشجویان رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 244/0 میباشد. همینطور در هریک از این ابعاد سواد رسانهای بجز در بعد احساسی و بعد زیباشناختی سایر متغیرها با سطح تحصیلی پدر دانشجویان رابطهی معنیداری دارند .

ü بین سواد رسانهای و ابعاد آن با سطح تحصیلی مادر دانشجویان رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 371/0 میباشد.

ü بین سواد رسانهای و ابعاد آن با سطح تحصیلی همسر دانشجویان رابطهی معنیدار وجود ندارد.

ü بین سواد رسانهای و ابعاد آن با محل سکونت دانشجویان رابطهی معنیدار وجود ندارد.

ü بین سواد رسانهای و ابعاد آن با میزان درآمد دانشجویان رابطهی معنیدار وجود ندارد.

فرضیه هفتم:بین سواد رسانهای دانشجویان شهرستان محمودآباد و میزان تحصیلات آنها رابطه معنی داری وجود دارد

بین سواد رسانهای و ابعاد آن با مقطع تحصیلی دانشجویان رابطهی معنیدار وجود دارد که میزان ضریب همبستگی مجذور اتا برابر با 437/0 میباشد. همینطور در هریک از این ابعاد سواد رسانهای بجز در بعد احساسی سایر متغیرها با مقطع تحصیلی دانشجویان رابطهی معنیداری دارند.

از دستاوردهای نظری پژوهش حاضر این است که یافته های به دست آمده با مدل نظری و رویکردها و نظریه های استفاده شده همخوانی داشته و از لحاظ تجربی آنان را تقویت می کند.بدین ترتیب یافته های بدست آمده از پژوهش حاکی از ان است که اگر انگیزه و هدف مخاطبان در استفاده از رسانه ها ابزاری و جهت مند باشد سواد رسانه ای آنها افزایش می یابد.همچنین یافته های پژوهش حاکی از تاثیر متغیر پایگاه اقتصادی –اجتماعی مخاطبان بر سواد رسانه ای آنهاو همچنین میزان تحصیلات آنها بر سواد رسانه ای آنها می باشد.

یافته ها همچنین نشان می دهد که اگر دانشجویان مدت و زمان بیشتری را صرف استفاده از رسانه ها کنند،سواد رسانه ای آنها نیز افزایش می یابد.همچنین ضریب همبستگی مجذور اتا با مقدار 498/0 گویای همبستگی مستقیمی بین دو متغیر نوع استفاده از رسانههای مختلف و سواد رسانه ای می باشد.

همچنین یافته های پژوهش گویای آن است که هرچه دانشجویان محتوای پیام رسانه ای را واقعی تلقی کنند سواد رسانه ای آنها افزایش می یابد.

مقایسه پژوهش حاضر با مطالعات پیشین

تحقیق حاضر با نتایج حاصل از تحقیق مجتبی عباسی قادی و زینب میر علی سیدخوندی (1391)تحت عنوان"سواد رسانه ای مخاطبان رسانه های نوشتاری در شهر تهران" همراستا و همسو می باشد.

پیشنهادات کاربردی متناسب با فرضیه های پژوهش

با توجه به متوسط و پایین بودن ابعاد چهارگانه سواد رسانه ای دانشجویان یعنی ابعاد شناختی،احساسی،زیبا شناختی و اخلاقی موارد زیر پیشنهاد می شود:

· گنجاندن مفاهیم سواد رسانه ای در کتاب درسی دانشگاهی رشته های مختلف

· برگزاری مداوم و منظم نشست های و همایش های تخصصی مرتبط با موضوعات سواد رسانه ای توسط دستگاه های مرتبط همچون وزارت علوم،تحقیقات و فناوری و صدا و سیما به صورت سالیانه

· آموزش مهارت های مطالعه یا تماشای انتقادی رسانه های مختلف به دانشجویان از طریق دستگاه های مرتبط همچون وزارت علوم،تحقیقات و فناوری و صدا و سیما

· آموزش مهارت های تجزیه و تحلیل اجتماعی،سیاسی و اقتصادی محتوای رسانه های مختلف به دانشجویان از طریق دستگاه های مرتبط همچون وزارت علوم،تحقیقات و فناوری و صدا و سیما

· با توجه به تاثیر گذار بودن متغیر نوع استفاده از رسانه های مختلف بر سواد رسانه ای دانشجویان پیشنهاد می شود که دانشجویان بیشتر در معرض محتوای آموزشی و علمی رسانه های مختلف قرار بگیرند که در این زمینه صدا و سیما نقش قابل توجهی را می تواند ایفا کند.

· با توجه به تاثیر گذار بودن متغیر های مدت و میزان استفاده دانشجویان از رسانه های مختلف بر سواد رسانه ای آنها پیشنهاد می شود دست اندرکاران رسانه های مختلف در جهت افزایش میزان مصرف محتوای رسانه ها از سوی مخاطبان ،اقدام موثری به عمل آورند،کیفیت بخشی محتوای رسانه های مختلف و نیز توجه به شایسته سالاری در بخش نیروی انسانی رسانه ها یعنی به کار گیری افراد با مهارت ،تخصص و تجربه کافی می تواند گام موثری در این زمینه از سوی مسولان باشد.

· با توجه به تاثیر گذار بودن متغیر واقعی تلقی کردن محتوای پیام رسانه ای از سوی دانشجویان بر میزان سواد رسانه ای آنها پیشنهاد می گردد دست اندرکاران رسانه های مختلف در جهت میزان انطباق هرچه بیشتر محتوای تولید رسانه ای با جهان واقعی به ویژه در بخش خبر و انعکاس وقایع و حوادث اقدام موثری به عمل آورند.

· با توجه به تاثیر گذار بودن متغیر انگیزه و هدف کاربران در استفاده از رسانه های مختلف بر میزان سواد رسانه ای آنها پیشنهاد می گردد مکانیسم های جامعه پذیری همچون نهاد خانواده(نقش والدین)،نهاد آموزشی(مدارس و دانشگاه ها)و نیز نهاد رسانه ها با ارائه اموزش های مرتبط،آگاهی دانشجویان را نسبت به چگونگی گزینش محتوای رسانه ها افزایش دهند و مخاطبی ابزاری و هدفمند پرورش دهند و نه مخاطبی عادتی و غیر هدفمند.این امر خود در گرو برنامه ریزی صحیح از سوی هر یک از سه نهاد فوق امکان پذیر می باشد.

پیشنهاداتی برای محققین بعدی

· بررسی مطالعه میزان سواد رسانه ای گروه های دیگر و حوزه های دیگر

· بررسی و شناسایی علل عدم رشد سواد رسانه ای در ایران

محدودیت های تحقیق

· عدم همکاری پاسخگویان در پر کردن پرسشنامه

· پراکندگی پاسخگویان پرسشنامه که دسترسی به آنها را مشکل کرده بود.

عدم اعتماد پاسخگویان جهت ارائه اطلاعات دقیق و با صداقت جهت تکمیل پرسشنامه

1- ICT

1- Cronbach's Alpha

[3] -One Sample Test36/19

منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)

سواد رسانه ای

اینفوگرافیک چگونه به فرزندان خود سواد رسانه ای بیاموزیم

آموزش سواد رسانه ای به کودکان و حفظ امنیت و حریم خصوصی کودکان از جمله موضوعات تشریح شده در اینفوگراف...

به همت فرهنگسرای رسانه و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد

اینفوگرافیک ایست رسانه ای 1

نشریه «ایست رسانه ای» با هدف افزایش سواد فضای مجازی و با موضوع فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی

موضوعات

125

سیاست

69

فرهنگ

57

پروژه ها

37

از پایگاه های همکار

25

علمی و فرهنگی

25

استکبار ستیزی

23

موشن گرافیک

21

سبک زندگی اسلامی

13

جهاد علمی

10

اقتصاد

8

انسان 250 ساله

5

وحدت

5

آموزش و پژوهش

3

تمدن اسلامی

3

صفحه آرایی

2

ابزار طراحی

1

مذاکرات

1

کارگاه ها

1

مقاله و مصاحبه

0

. یکشنبه 4 مهر‌ماه سال 1395 ساعت 07:54 ب.ظ

0 نظر

ضرورت وجود سواد رسانه ای

سواد رسانه ای، واقعیت اخبار، پشت پرده وقایع جهان و ... اینها اصطلاحاتی هستند که طی چند سال اخیر در عرصه ی ارتباطات نقش بسزایی را ایفا می کنند.

به عبارت دیگر در عصر ارتباطات و پیدایش وسایل ارتباطی نوین، مردم جهان بیش از پیش تحت بمباران رسانه ای قرار گرفته اند و این امر غیر قابل کنترل است مگر با ایجاد سواد رسانه ای (Media literacy) و افزایش آن.

در واقع امروزه اکثر رسانه ها بالاخص رسانه های غربی، سعی بر آن دارند تا با تحریف اخبار و وقایع جهان، آنچه را که با اهدافشان نزدیک است به مغز مخاطب تزریق نمایند که البته این مسئله با ایجاد سواد رسانه ای قابل خنثی سازی می باشد زیرا از دیدگاه دانشمندان علوم ارتباطات، در عصر نوین سواد رسانه ای شاه کلید واقعیت رسانه ها محسوب می شود.

باید توجه داشت، افرادی که در سطح بالایی از سواد رسانه ای هستند از بینش و قدرت تشخیص گسترده ای برخوردارند و به سهولت می توانند به واقعیت خبر دست یابند و کذب را از صدق جداسازی نمایند و از این رو، این دسته از مخاطبان بیشترین میزان کنترل را بر پیام های رسانه ای داشته و از تاثیرات تحریف شده جلوگیری می کنند.

هدف اصلی سواد رسانه ای این است که به ما قدرت کنترل بیشتری نسبت به تعابیر پیام های رسانه ای بدهد.

باید توجه داشت که تمامی پیام های رسانه ای دارای تفاسیر و ابعاد مختلفی هستند، بنابراین ضروریست که بر عمق پیام دست یافته و ابعاد آن را مورد بررسی قرار دهیم. واقعیت این است که قدرت های رسانه ای سعی دارند تا با روش های خاص خود طرحی نوین از جنگ، ترور، انسانیت و ... در ذهن مخاطب شکل دهند تا با این روند اذهان عمومی را تحت کنترل کامل خود درآورند. اما اگر سواد رسانه ای در بین مخاطبان اشاعه یابد این مهم غیر قابل اجرا خواهد شد زیرا سواد رسانه ای پاسخی ضروری، غیر قابل اجتناب و واقع نگر نسبت به محیط نوین رسانه ای می باشد.

اولین نکته در موضوع سواد رسانه‌ ای توجه داشتن به میزان و نسبت مصرف از هر رسانه در میان انبوه رسانه‌ ها می باشد. خواندن اخبار باید از موضعی به شکل انتقادی انجام شود و نکته بعدی اینکه به نقش دست ‌اندرکاران و مالکان و در واقع سرمنشا رسانه ‌ها هم باید توجه داشت

سواد رسانه ای چیست؟

سواد رسانه‌ ای (Media Literacy) در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می‌ توان انواع رسانه‌ ها و انواع تولیدات آن‌ ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی نمود. سواد رسانه‌ ای می‌ تواند به مخاطبان رسانه‌ ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به عبارت دیگر، سواد رسانه‌ ای کمک می ‌کند تا از اخبار رسانه‌ ها به گونه‌ ای هوشمندانه و مفید بهره‌ مند شد.

با سه گام می توان سواد رسانه ای ایجاد کرد :

الف) ارتقای آگاهی نسبت به رژیم مصرف رسانه‌ ای و یا به عبارت بهتر تعیین میزان و نحوه مصرف غذای رسانه ‌ای از منابع ای گوناگون که در یک کلام همان محتوای رسانه هاست.

ب) آموزش مهارت‌های مطالعه یا تماشای انتقادی.

ج) تجزیه و تحلیل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رسانه‌ ها که در نگاه اول قابل مشاهده نیست.

بنابر آنچه که به اجمال بدان اشاره شد، اولین نکته در موضوع سواد رسانه‌ ای توجه داشتن به میزان و نسبت مصرف از هر رسانه در میان انبوه رسانه‌ ها می باشد. خواندن اخبار باید از موضعی به شکل انتقادی انجام شود و نکته بعدی اینکه به نقش دست ‌اندرکاران و مالکان و در واقع سرمنشا رسانه ‌ها هم باید توجه داشت.

از آن جایی که سواد رسانه ای از ضرورت خاصی برخوردار است، نهادهای آموزشی، دانشگاه‌ ها و آموزشگاه‌ های مختلف و حتی مدارس نیز ملزم به آموزش اصل سواد رسانه‌ ای می باشند، نهادهای مدنی و صنفی که هر یک جمعی تخصصی را نمایندگی می ‌کنند نیز می ‌توانند اعضای خود را تحت آموزش مستمر در زمینه سواد رسانه‌ ای قرار دهند و بالاخره نهادهای رسانه ‌ای و انتشاراتی هم می‌ توانند مفاهیم ساده شده‌ ای از این بحث‌ را در دستور کار خود قرار داده و اجرا کنند تا با این روش و آموزش همگانی، به هدف ارتقای سطح سواد رسانه ای دست یافته و از آفت تحریف اخبار و عملیات روانی در امان مانند.

آزاده مرنی

بخش ارتباطات تبیان

	بررسی ضرورت آموزش سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان از نگاه متخصصان آموزش و پرورش شهر تهران
مقاله 7، دوره 7، شماره 1(پیاپی 16)، بهار 1391، صفحه 77-90 اصل مقاله (298 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
حوریه دهقان شاد^* ¹ ؛ سید محمد محمودی کوکنده^* ²
¹ندارد
²نویسنده مسئول مکاتبات
چکیده
امروز در عصری زندگی می کنیم که فضای پیرامون ما سرشار از اطلاعاتی است که به وسیله رسانه های مختلف تولید می شود ودرشرایط اشباع رسانه ای قرارداریم، چنین فضایی نیازمند تعیین و تجویز یک رژیم مصرف رسانه ای است. برای دستیابی به این رژیم مصرفی نیازمند آموزش رسانه ای به تمام مردم به خصوص کودکان و نوجوانان هستم. کودکان امروز ناچارند با مقتضیات جامعه اطلاعاتی زندگی کنند ضروری است که از هم اکنون توانایی ها و قابلیت های لازم برای زندگی و کار درچنین جامعه ای در آنان ایجاد شود. در این فرآیند نظام آموزش و پرورش از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا کودکان و نوجوانان از مهم ترین و در عین حال آسیب پذیرترین اقشار جامعه هستند. آموزش و پرورش با شناخت روح زمانه و نیازهای نشأت گرفته از آن می تواند پاسخگوی تقاضای مبتنی بر شرایط جدید باشد و خود را با آن منطبق کند لذا انجام اصلاحات اساسی در آموزش و پرورش بنا به تجربه سایر کشورها به عنوان زیربنای توسعه در کشور ضرورت دارد نظام آموزش و پرورش می تواند با ایجاد و تقویت مهارت های رسانه ای در دانش آموزان آنها را به استفاده موثر و مفید از مهارت های ارتباطی وا دارد. در این پژوهش نظر متخصصان حوزه آموزش و پرورش در خصوص ضرورت آموزش سواد رسانه ای به کودکان و نوجوانان با اهدافی چون ضرورت گنجاندن موضوع سواد رسانه ای درعناوین درسی مدارس، ضرورت تدوین محتوای آموزشی تکنولوژهای ارتباطی، دلایل رشد نیافتن سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان ونقش آموزش و پرورش در آموزش سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان مورد بررسی قرار گرفت که برای این منظور با انتخاب نمونه هایی از بین متخصصان این حوزه از روش پیمایشی با تکمیل پرسشنامه صورت گرفته است که نتایج بدست آمده از تحقیق بدین شرح است که شناخت متخصصان آموزش و پرورش از رسانه ها و کارکرد آنها موجب درک بهتر آنها ازموضوع سواد رسانه ای خواهد بود. از دیگر نتایج این تحقیق این است که بین آموزش سواد رسانه ای و نبود آموزش آن در مدارس رابطه معنی داری وجود دارد یعنی نا آشنایی کودکان و نوجوانان با مقوله سواد رسانه ای به این موضوع بر می گردد که هیچ گونه آموزشی در خصوص سواد رسانه ای درنظام آموزش رسمی کشور وجود ندارد به همین دلیل کودکان و نوجوانان ما نمی توانند استفاده درست و درکی از اهداف پیدا و پنهان رسانه ها داشته باشند. ارتباط بین آموزش سواد رسانه ای و استفاده هدفمند کودکان و نوجوانان از رسانه ها از دیگر نتایج این تحقیق است همچنین در این پژوهش مشخص شد که آموزش سواد رسانه ای نقش بسزایی در توسعه اجتماعی و مشارکت مدنی افراد جامعه خواهد داشت. 1
کلیدواژگان
سواد رسانه ای؛ آموزش رسانه ای؛ متخصصان آموزش و پرورش؛ توسعه اجتماعی و مشارکت مدنی

سواد رسانه‌ای چیست؟

ارسال در تاریخ چهارشنبه یازدهم بهمن 1391 توسط م.م

همشهری آنلاین ، دکتر یونس شکرخواه:

سواد رسانه‌ای (Media Literacy) در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد

این درک به چه کاری می‌آید؟ به زبان ساده، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد.

سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا از سفره رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شد

من سعی می‌کنم در این نوشتار - که شکل به روز شده‌ یک مقاله‌ام در همین‌ زمینه است - به گونه‌ای موثر به سواد رسانه‌ای بپردازم.

در گام اول باید گفت سواد رسانه‌ای آمیزه‌ای از تکنیک‌های بهره‌وری مؤثر از رسانه‌ها و کسب بینش و درک برای تشخیص رسانه‌ها از یکدیگر است. من بر این باورم که هدف اصلی سواد رسانه‌ای به خصوص وقتی درباره رسانه‌های جمعی حذف می‌زنیم می‌تواند سنجش نسبت هر محتوا با عدالت اجتماعی باشد.

ادامه مطلب... این صفحه را به اشتراک بگذارید

نظر بدهید

سواد رسانه ای لازمه کاهش آثار مخرب رسانه ها بر جامعه

ارسال در تاریخ چهارشنبه یازدهم بهمن 1391 توسط م.م

روزنامه ایران:91/11/4

معرفی و شناخت برخی رسانه ها و شبکه های ماهواره ای در عصر امروز که به نوعی پیام های منفی و ساخته ذهن خود را به مخاطبان انتقال می دهند نیازمند دانش و سواد رسانه ای است که در واقع یکی از کارآمدترین ابزارهای نظارتی به منظور شناخت کافی از رسانه هاست که امروزه در کشورهای توسعه یافته بسیار موردتوجه قرار گرفته اما در کشور ما کمتر به آن پرداخته شده است.
     دکتر بهاره نصیری، استاد دانشگاه در گفت وگو با با اشاره به اهمیت سواد رسانه ای در کشور گفت: در عصر کنونی آموزش سواد رسانه ای به عنوان کارآمدترین ابزار نظارتی است که متاسفانه در کشور ما با وجود شبکه های ماهواره ای و پیامدهای مخرب آنها همه ناشی از بحران هویت ها در جامعه است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
     وی مفهوم سواد رسانه ای را علمی که تنظیم کننده رابطه بین مخاطب و رسانه است عنوان کرد و افزود: سواد رسانه ای در واقع اندیشه ای کلیدی است که مخاطبان فعال سعی بر اعلام خود به رسانه ها می کنند و چندان دنباله رو سیاست های رسانه ای نیستند.
     نصیری اظهار داشت: چنین مخاطبانی تسلیم چارچوب های ذهنی و بسته بندی های ارائه شده از سوی رسانه ها در قالب بسته های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حتی تصویری نمی شوند.
     این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به کم توجهی نسبت به سواد رسانه ای در کشور گفت: قسمتی از این کم توجهی ها به خانواده ارتباطات بازمی گردد و بخش دیگر آن نیز به مسئولان که متاسفانه در این زمینه برنامه ریزی و سیاستگذاری مناسبی تاکنون نداشته اند.
     وی همچنین عدم آشنایی و بیگانه بودن بسیاری از مدیران رسانه ای را یکی از دلایل مهم در کمرنگ بودن سواد رسانه ای در ایران عنوان کرد و اظهار داشت: عدم اطلاع کافی از ضرورت های علم سواد رسانه ای در میان مدیران موجب شده که کمتر به این بحث توجه شود.

ادامه مطلب... این صفحه را به اشتراک بگذارید

نظر بدهید

گزارش از سواد رسانه ای و لزوم آموزش آن به جامعه

ارسال در تاریخ چهارشنبه یازدهم بهمن 1391 توسط م.م

روزنامه ایران: 91/9/20 امروز دیگر جهان با گذشته فرق می کند، همه چیز آن جدید شده است، از خوراک و پوشاک مردم گرفته تا علوم و تجربه و اطلاعات آنها، اما یک نکته آزار دهنده که می تواند در این دوران انسان را از یک موجود فعال به جانداری منفعل و مصرفی تبدیل کند، انبوه چیزهایی است که عرضه می شود و در میان این همه، انتخاب و گزینش سخت شده و از این رهگذر است که قدرت تصمیم گیری کاهش می یابد و به گفته کارشناسان اگر از اینجا مراقبت نکنیم خطر از همین نقطه آغاز می شود.     در این میان اما فقط خوراک و پوشاک نیست بلکه به لحاظ اهمیت شاید این موارد در آخر لیستی قرار بگیرد که انتخاب های زیادی پیرامون آن شکل گرفته باشد و قدرت تصمیم گیری را کاهش دهد بلکه مهمتر از آن نوع تفکر و اندیشیدن است، وقتی فردی با هجمه سنگینی از اطلاعات روبه رو می شود و تصمیمات خود را بر این اساس می گیرد و همان گونه می اندیشد که اخبار و اطلاعات را مرور می کند پس اهمیت اخبار و وسیله انتقال آن یعنی «رسانه» نیز اهمیت می یابد.
     برای آن که انتخابی مناسب در میان اخبار و اطلاعات داشته باشیم امروزه موضوعی مطرح شده است به عنوان «سواد رسانه ای»؛ سواد رسانه ای یعنی همان گونه که فردی در میان انبوده لباس های موجود بسته به نیاز خود یک یا چند انتخاب را انجام می دهد، در دنیای اطلاعات و اخبار نیز نیازسنجی کرده و از سفره اخباری که در مقابل او پهن است بسته به نیاز خود مصرف کند.
     بحث سواد رسانه ای امروز اهمیت بسیاری دارد و تعاریف متعددی نیز برای آن آورده شده است. دانشنامه آزاد ویکی پدیا در تعریف این موضوع می نویسد: «برخورد هدفمند با رسانه از جمله دلایل بالارفتن سطح آگاهی در تمامی اقشار جامعه به عنوان مخاطبین رسانه است که می تواند منجر به ایجاد ارتباطات دوسویه و مشارکت جویانه با رسانه ها از یکسو و تقویت ساختارهای دموکراتیک جامعه در راستای مباحث نقد و مشارکت فعالانه در حوزه رسانه در بین شهروندان باشد. بنابراین آنچه در «سواد رسانه ای» می تواند مطرح باشد، آموزش مهارت های لازم برای برقراری ارتباطی متفکرانه و آگاهانه با رسانه ها و در عین حال به وجود آوردن نگاهی دقیق، نقاد و تحلیلی به پیام های رسانه ای (نوشتاری، دیداری و شنیداری) است. سواد رسانه ای (Media Literacy) در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می توان انواع رسانه ها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.»
     اما این درک به چه کاری می آید؟ «به زبان ساده، سواد رسانه ای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد. سواد رسانه ای می تواند به مخاطبان رسانه ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه ای کمک می کند تا از سفره رسانه ها به گونه ای هوشمندانه و مفید بهره مند شد.»
     امروزه در میان انواع و اقسام رسانه، رسانه های جدیدی ظهور کرده است که به آنها رسانه های جدید یا همان نسل جدید شبکه های اجتماعی گفته می شود که در واقع نسل جدیدی از رسانه های مجازی به شمار می روند.
     ظهور این شبکه های اجتماعی سبب شده که رسانه از دو منظر محتوایی و قدرت از جایگاه های متفاوتی برخوردار شود که این خود نشان از قرارگیری رسانه ها در یک جایگاه قدرت دارد به گونه ای که هر چه زمان می گذرد پیچیدگی و تراکم آن افزوده می شود.
     تاثیر سواد رسانه ای بر معلمان
    اکنون که انقلاب اطلاعات و ارتباطات، مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و تحولات شگرفی را در عرصه جهانی شدن خلق کرده است، حجم بالای اطلاعات و دانش های تازه، به راحتی از طریق شبکه های اطلاعاتی در دسترس همگان قرار می گیرد و به نظر می رسد دهکده جهانی در حال شکل گیری است.
     در این میان یک موضوع مهم، نحوه برخورد با پیشرفت های پرشتاب و خیره کننده فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از آنها در شئون مختلف زندگی است برای این که بتوان در برابر رسانه های متکثر موجود، مخاطبانی داشت که بتوانند در کنار بهره برداری آگاهانه و فعالانه از این رسانه ها، خود را در برابر چالش ها و پیامدهای مخرب آنها محافظت کنند، باید «سواد» جدیدی با عنوان سواد رسانه ای ایجاد کرد.
     سیده مهدیه موسوی، کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی در این باره به می گوید: سواد رسانه ای یا آموزش رسانه ای علاوه بر توانایی موجود در سواد سنتی، که همان توان خواندن و نوشتن است، توانایی تحلیل و ارزشیابی پیام ها و قدرت انتقال اطلاعات به دیگران را در قالب های مختلف و با ابزارهای گوناگون در انسان پدید می آورد.

برچسب‌ها: سواد رسانه ای, آموزش رسانه ای, تعلیم و تربیت, تفکر انتقادی

ادامه مطلب... این صفحه را به اشتراک بگذارید

سواد رسانه ای

ضرورت زندگی در دنیای امروز

در دنیای امروز، رسانه ها یکی از اجزای اصلی جوامع بشری به شمار می روند؛ و هر کدام از آن ها به گونه ا ی خاص بر دریافت ها، نتیجه گیری ها، انتقال واقعیت ها و حتی در دگرگونی آداب و سنن اجتماعی و اخلاقی ما مؤثرند. به همین جهت است که بعضی از جامعه شناسان برای مطبوعات، رادیو تلویزیون و سینما، نقش «آموزش موازی» یا «آموزش دائمی» قائل هستند. آنان معتقدند که وسایل ارتباطی با پخش اطلاعات و معلومات جدید در کنار آموزش های رسمی و مدرسه ای به کار تکمیل مهارت ها و دانستنی های علمی، فرهنگی و اجتماعی همه ی مردم به خصوص دانشجویان و دانش آموزان مشغولند.

به همین جهت، هنگامی که از نقش رسانه ها در جامعه سخن به میان می آید، آموزش را از محورهای اصلی آن به شمار می آورند. دو ویژگی مهم فراگیری و تأثیرگذاری از امتیازات خاص این نوع آموزش است که میزان آن به تناسب نوع رسانه ها متفاوت است.

مزیت آموزش رسانه ای

به طور کلی، آموزش های رسمی از جنبه های گوناگون دارای محدودیت های فراوانی هستند؛ مجبور بودن فراگیران به حضور در کلاس های درس در زمان ها و مکان های خاص، تعداد کم آن هادر هر کلاس، کم بود اساتید برجسته و سرانجام هزینه بر بودن کلاس ها، از جمله ی این محدودیت هاست. این در حالی است که رسانه ها از جهت زمان محدودیت ندارند و افراد، و بویژه کودکان و نوجوانان که آمادگی بیش تری برای آموزش پذیری دارند، در مجموع بیش از ساعاتی که در مدرسه می گذرانند، با رسانه ها همدم می شوند.

از جهت مکان نیز رسانه ها محدودیت کمتری دارند؛ در حالی که کم بود فضای آموزشی مناسب و دشواری رفت وآمد از موانع توسعه ی آموزش های رسمی است، گسترش رسانه ها در مکان های دور و نزدیک از خصوصیات عصر ماست.

از جهت مخاطب نیز نمی توان آموزش رسانه ای را با سایر شیوه ها مقایسه کرد. رسانه ها، به تناسب نوع و میزان نفوذ خود، تعداد بی شماری از مخاطبان با سن، جنس، فرهنگ و قومیت های متفاوت را جذب می کنند. علاوه بر این، تأثیرات بیشتر و ماندگارتر آموزش های غیررسمی و غیرمستقیم را نیز نباید فراموش کرد.

معلوماتی که انسان ها از طریق دیدن و شنیدن کسب می کنند، بی آن که خود بدانند، یا حتی بخواهند، در نهان خانه ی ذهن آنان جای گرفته و در فرصت مناسب خود را نشان می دهند و رسانه ها از این بابت امکانات وسیعی در اختیار دارند تا آموزه های مورد نظر خود را با استفاده از ظرافت های هنری و به کارگیری جلوه های خاص دیداری و شنیداری، به مخاطبان خود انتقال دهند.

گسترش فرهنگ غربی از طریق رسانه ها

تولید و ارسال اطلاعات بی مصرف، آن هم به مقدار بسیار زیاد، ترویج خشونت، سکس و هرزه نگاری، حاصل یک تسلط فرهنگی بر جهان است که با تکیه بر همین ویژگی در رسانه ها صورت می گیرد. هر چند امروز در کشوری که ما زندگی می کنیم به جهت اعتقادهای دینی و مذهبی، این گونه موارد در برنامه های تلویزیون و رادیو تقریباً وجود ندارد؛ اما گسترش روزافزون اینترنت و شبکه های ماهواره ای و امکان دست رسی آسان به آن ها، نشان می دهد که یک فرهنگ جهانی و یا به عبارت بهتر، نوعی سلطه ی فرهنگی بر جهان در حال شکل گیری است و گروه های دارای نفوذ، در پی گسترش غلبه ی فرهنگی خود هستند.

در این میان نه تنها آمریکا، بلکه اکثر کشورهای سرمایه داری با ابزارهای مختلف به انتقال و گسترش فرهنگ خود در کشورهای جهان سوم می پردازند. از مد گرفته تا فیلم ها و سریال های تلویزیونی و ماهواره ای. آمریکا 150 هزار ساعت و فرانسه بیست هزار ساعت در سال برنامه ی تلویزیونی به کشورهای جهان سوم صادر می کنند، تا از این طریق به تغییر نظام ارزشی آن جوامع پرداخته و خود را به عنوان گروه مرجع معرفی کند و با ارایه ی برنامه های ماهواره ای بدتر از تلویزیون، مردم را از تفکر فعالانه به مصرف کنندگان فکری و ارزشی منفعل تبدیل کنند. در این میان کودکان را می توان مخاطبان ویژه ی رسانه ها نامید.

تحقیقات به طور مکرر نشان می دهند که در بسیاری از کشورها، کودکان وقت بیشتری را به تماشای تلویزیون اختصاص می دهند و تصورشان از جهان اطراف، طوری است که رسانه ها بازنمایی می کنند. امروزه رسانه ها مرز میان کودکی و بزرگسالی را محو کرده اند و جوانان زودتر به بلوغ جسمی رسیده و به سنین بزرگسالی و پیری می رسند.

«نیل پُستمن» منتقد آمریکایی معتقد است که رسانه ها مخرب کودکی اند. او اعتقاد دارد ما برای تفسیر تلویزیون نیاز به یادگیری نداریم و تلویزیون رسانه ی افشاگر محض است. کودکان از طریق تلویزیون (البته در مورد کشور ما برخی از برنامه های تلویزیونی و اکثر برنامه های ماهواره ای) به سرعت درباره ی اسرار زندگی بزرگسالان- روابط نادرست، مواد مخدر و خشونت که قبلاً به صورتی رمزی در رسانه های چاپی پنهان بود، قرار می گیرند.

سواد رسانه ای

دغدغه ی آسیب رسانی رسانه ها و آسیب پذیری مخاطبان و یافتن راهی برای کاهش اثرات مخرب رسانه ها بویژه برای مخاطبان جوان و نوجوان که بیش ترین مصرف کنندگان رسانه ها هستند، همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. بر این اساس، بیش از دو دهه است که صاحب نظران ارتباطات، به دیدگاهی روی آورده اند که به نظر می رسد با گسترش آن، می توان از تأثیرات منفی رسانه ها تا حدود زیادی پیشگیری کرد. این دیدگاه، به طور کلی راه هر گونه ارتباط صحیح با رسانه ها را برخورداری از مهارتی به نام «سواد رسانه ای» می داند. سواد رسانه ای عبارت است از پرورش مخاطبانی که توانایی گزینش داشته باشند و نسبت به شکل، قالب و محتوای برنامه ها در رسانه های جمعی حس انتقادی داشته باشند.

از نظر آنان، فرد واجد این مهارت قادر است به صورت منتقدانه، درباره ی آن چه در کتاب، روزنامه، مجله، تلویزیون، رادیو، فیلم، موسیقی، تبلیغات، بازی های دیجیتالی، اینترنت و. .. می بیند، می خواند و می شنود، فکر کند.

اهداف و مزایای سواد رسانه ای

هدف عمده ی آموزش سواد رسانه ای این است که گیرندگان ارتباطات جمعی در فرآیند انتقال و کسب اطلاعات به شرکت کنندگان فعال و آزاد تبدیل شوند؛ نه این که حالتی ایستا، منفعل و تابع نسبت به تصاویر و ارزش هایی داشته باشند که در یک جریان یک طرفه از منابع رسانه ای انتقال پیدا می کنند. بنابراین مخاطب با آموختن سواد رسانه ای توانایی شناسایی پیام های مخرب را کسب کرده و می تواند نوعی رژیم مصرف رسانه ای را برای خود تنظیم کند. این مهارت هم چون یک رژیم غذایی عمل می کند که هوشمندانه مراقب است چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه؛ و یا این که میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد. سواد رسانه ای می تواند به مخاطبان رسانه ها بیاموزد که از حالت یک مصرف کننده ی محض خارج شده و به صورتی فعالانه به گونه ای در جریان انتقال اطلاعات قرار گیرند که در نهایت به نفع آنان باشد.

زمانی که قرار است از رسانه ای خاص نظیر اینترنت، تلویزیون، ماهواره و. .. استفاده شود، شخص کاربر باید احساس کند که در این رابطه ی متقابل به منفعتی دست خواهد یافت. به بیان دیگر، شخص باید محاسبه کند که در قبال وقت و هزینه ای که صرف استفاده از این رسانه ها کرده است، چه چیزهایی را به دست آورده و چه چیزهایی را از دست داده است.

یکی دیگر از مزایای سواد رسانه ای این است که به افراد می آموزد در فضای موجود، رسانه ها اشباع از اطلاعاتی هستند که به برخی از آن ها به هیچ وجه نیازی نیست و شخص باید از پیام ها و اطلاعات اطراف، بر اساس نیازهایش استفاده کند تا دچار سردرگمی نشود. برای مثال، در صورتی که شخص از سواد رسانه ای مناسبی برخوردار باشد، می تواند با کم ترین هزینه و وقت به مطالب مورد نظر خود در اینترنت دست رسی پیدا کند؛ بدون این که به گشت زنی در سایت ها و پایگاه هایی مشغول شود که هیچ ربطی به موضوع مورد نظر وی ندارد. در جامعه ای که مردم از سواد رسانه ای بالایی برخوردارند، می دانند که به چه رسانه هایی مراجعه کنند و نیازهای خود را از کدام رسانه برطرف کنند و این خود باعث می شود که از سردرگمی و بی هدفی مخاطب جلوگیری شود.

مهارت های سواد رسانه ای

برای آن که شخص بتواند به هنگام برخورداری از رسانه ها از مهارت سواد رسانه ای خویش بهره گیرد و پیام های دریافتی از آن ها را منتقدانه تحلیل کند، نخست باید توجه داشته باشد که رسانه ها صرفاً در چارچوب منافع اقتصادی و سیاسی خود گام برمی دارند؛ لذا ممکن است با توجه به این اهداف نه تنها بتوانند فقط بخشی از واقعیت ها را بیان کنند، بلکه در دگرگون ساختن و وارونه نشان دادن واقعیات نیز مؤثر باشند. هم چنین هر یک از رسانه ها از قواعد مخصوص به خود برای تولید پیام ها استفاده می کنند که ممکن است با یک دیگر متفاوت بوده و همین امر سبب شود تا یک پیام واحد را به صورت های مختلفی ارائه کنند. همان گونه که افراد مختلف نیز ممکن است از پیام های یکسان با توجه به پیش زمینه های ذهنی خویش معانی متفاوتی را دریافت کنند.

در مرحله ی بعد فرد مخاطب به هنگام برخورد با رسانه ها باید سؤالات زیر را در ذهن خویش مطرح کند و به دنبال یافتن پاسخی مناسب برای آن ها باشد: چه کسانی پیام های رسانه ای را می آفرینند؟ کدام یک از فنون رسانه ای برای جلب توجه مخاطبان استفاده شده است؟ چگونه افراد مختلف قضاوت ها و تفسیرهای گوناگونی از پیام های یکسان دارند؟ ارزش ها و سبک های زندگی که در رسانه ها ارائه می شوند، کدامند؟ و در نهایت، هدف سازندگان و آفرینندگان پیام چیست؟

سطوح سواد رسانه ای

به طور کلی به هنگام برخورد با پیام های رسانه ای در دو سطح باید عمل کرد:

1.سطح مقدماتی و اولیه ی پیام ها

یک سطح مقدماتی و اولیه که طی آن مخاطب به موضوعات و پرسش هایی مانند چه کسی پیام های رسانه ای را می آفریند؟ از چه فنونی استفاده می کند؟ و با چه هدفی پیام را ارسال می کند؟ توجه دارد. در این سطح مخاطبی که دارای سواد رسانه ای است، این توانایی را دارد که پدیدآورندگان پیام ها (کارگردان، بازیگران تهیه کنندگان، سیاست گذاران و. .. ) را تشخیص دهد. چنین مخاطبی از نقش صدا، موسیقی و سایر جلوه های ویژه برای القای فضا و معنی در انتقال تصاویر تا حدودی با خبر است و قادر است تشخیص دهد که هر پیام برای چه گروهی از مخاطبان تهیه و پخش می شود، هدف پیام آفرینان (اعم از اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) را در نظر داشته، میزان تأثیرگذاری پیام ها را تعیین کند و پیامدهای آسیب زا یا اثرات مثبت (حفاظت کننده) آن ها را مشخص سازد.

2.سطح عمیق و پنهان پیام ها

دومین سطح، ویژگی های پنهان تر و درونی تر هر پیام را در بر می گیرد و مخاطب به گونه ای

عمیق تر، ارزش ها و سبک های پنهان و مستتر در پیام را مدنظر قرار می دهد. هر پیام ارزش ها و سبک های زندگی متناسب با خود را به نمایش می گذارد؛ سبک زندگی ارزش ها و هنجارهایی است که در زندگی افراد از اولویت برخوردار است و عملاً به کارگرفته می شود و مخاطب بایستی قادر باشد سبک زندگی القا شده در پیام را شناسایی کند. به عبارت دیگر، مخاطب دارای سواد رسانه ای می تواند زندگی ای را که رسانه ها بر افکار و اعمال و زندگی او اعمال می کنند، تشخیص دهد و بداند رسانه ها قادرند آن چنان نامحسوس و به طور تدریجی سبک زندگی خانواده ها را به کلی تغییر دهند، که حتی خود افراد نیز متوجه نباشند.

مراحل کاربرد و بهره گیری از سواد رسانه ای

شخصی که دارای سواد بهره گیری از رسانه هاست، در نحوه ی استفاده از رسانه ها به برنامه ریزی شخصی می پردازد و به اهمیت این برنامه ریزی واقف است. بدین معنا که توجه بیشتری به انتخاب و تماشای انواع مختلف برنامه ها داشته، به صورت مشخصی به استفاده از تلویزیون، رایانه، بازی های الکترونیکی، فیلم ها و دیگر رسانه ها پرداخته و میزان مصرف را کاهش می دهد. به عبارت دیگر، خود را ملزم می کند در استفاده از رسانه، جیره ی مصرف داشته باشد.

چنین فردی در گام بعد به جنبه های نامحسوس تر رسانه ها توجه می کند و به پرسش ها و موضوعات عمیقی مانند چه کسی پیام های رسانه ای را می سازد؟ با چه اهدافی فرستادن پیام دنبال می شود؟ چه کسی از ارسال پیام سود می برد و چه کسی ضرر می کند؟ و. .. می پردازد. به بیان دیگر، در این مرحله با توجه به ویژگی های پیام دهنده، به گزینش پیام ها پرداخته و برخی از پیام های مطلوب را برگزیده و بقیه ی پیام ها را نادیده می گیرد. سپس با کمک برخی مهارت های لازم برای تماشای انتقادی به تجزیه و تحلیل و پرسش درباره ی چارچوب ساخت پیام و جنبه های جا افتاده در آن می پردازد. آن چه در این مرحله اهمیت دارد، شناخت حقایق و جنبه هایی از پیام است که حذف شده است. در این مرحله همچنین به نقد پیام های رسانه ای پرداخته می شود.

در نهایت می توان گفت مخاطب با داشتن سواد رسانه ای در مواجهه با پیام های مختلف از رسانه ها و برای دریافت معنای حقیقی آن ها، دو مرحله ی گزینش گری و پردازش گری را باید پشت سر بگذارد. بدین ترتیب، سواد رسانه ای همانند فیلتری عمل خواهد کرد تا جهان متراکم از پیام، از لایه های فیلتر سواد رسانه ای عبور کرده و شکل مواجهه با پیام معنادار شود.

منابع:

1-باکینگهام، دیوید، آموزش رسانه ای، یادگیری، سواد رسانه ای و فرهنگ معاصر، ترجمه: حسین سرفراز، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1389.

2-بصیریان، حسین، درآمدی به سواد رسانه ای و تفکر انتقادی، فصل نامه ی مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، ش 68، 1385.

3-براون، جیمزی، روی کردهای سواد رسانه ای، ترجمه: پیروز ایزدی، فصل نامه ی مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، ش 68، 1385.

4-پاتر، جیمز، تعریف سواد رسانه ای، ترجمه: لیدا کاووسی، فصل نامه ی مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، ش 68، 1385.

5-سپاسگر، ملیحه، روی کردهای نظری به سواد رسانه ای، فصل نامه ی پژوهش و سنجش، سال دوازدهم، ش 44.

6-شکرخواه، یونس، سواد رسانه ای یک مقاله ی عقیده ای، فصل نامه ی مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، ش 68، 1385.

7-قاسمی، طهمورث، روی کردی جدید به نظارت، فصل نامه ی مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، ش 68، 1385.

8-نظری، مریم، سواد اطلاعاتی، تهران، اطلاعات و مدارک علمی ایران، 1384.

9-سایت دهکده ی جهانی . www.dehkadehegahani.cim

10-www.rasaneh.org دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها.

سواد رسانه ای و پدافند غیر عامل در عصر شبکه های اجتماعی

نگارش در تاریخ ۹۴/۱۰/۰۳ توسط مطالعات فرهنگی مطالعات فرهنگی

پدافند غیر عامل و شبکه های اجتماعی ؛

کاهش آسیب های روانی شایعات در لحظات بحران در جامعه

چکیده :

»دکتر ... رئیس بیمارستان امام رضا(ع) کرمانشاه درخواست اطلاع رسانی فوری به مردم ایران را دارد، به اطلاع تمام هموطنان عزیز برسانید که تا اطلاع ثانوی از خوردن خرما با هر نوع مدل جدا خودداری کنند، گروه تروریستی داعش پس از تسلط بر زرادخانه های شیمیایی میکروبی عراق اقدام به آلوده نمودن برخی محصولات و قاچاق آن به داخل خاک ایران کرده است، این محصولات حاوی ماده شیمیایی اکسالات آمونیوم هستند که مستقیماً و به سرعت بر روی سیستم عصبی اثر گذاشته و منجر به فلج شدن و مرگ فرد خواهد شد، تاکنون بیش از 10 مورد به بیمارستان امام رضا ارجاع داده شده است« امثال این اخبار را گاه و بی گاه در شبکه های اجتماعی مشاهده می کنید . شایعات در فضای مجازی و از طریق شبکه های اجتماعی و به دلیل سرعت بالای انتشار، همگانی بودن، ارزان و در دسترس بودن بیش از پیش افکار عمومی جامعه را تحت تاثیرقرار می دهند. ابعاد روانی که شایعات برای جامعه در پی دارند در لحظات خاصی چون بحران های طبیعی و غیر طبیعی ، جنگ ها و اتفاقات تروریستی امکان تبدیل شدن به مساله ای امنیتی را دارند. پدافند غیر عامل به عنوان راهکاری پیشگیرانه در هنگام بروز بحران های اجتماعی به دنبال کاهش آسیب های وارد بر پیگر سخت افزاری و نرم افزاری جامعه است. در این مقاله سعی شده است با بیان چیستی پدافند غیر عامل و نقش آن در مواجهه با شایعات در لحظات بحران از طریق رسانه ها و شبکه های اجتماعی تمرکز نماییم

مطالعات فرهنگی، سواد رسانه ای،cultural studies،media literacy

کلمات کلیدی :سواد رسانه ای، شایعه، فضای مجازی، شبکه های اجتماعی ، پدافند غیر عامل

برچسب‌ها: مطالعات فرهنگی, cultural studies, سواد رسانه ای, سبک زندگی در عصر رسانه, پدافند غیر عامل و شبکه های اجتماعی

نظرات

سواد رسانه ای

نگارش در تاریخ ۹۴/۰۶/۲۹ توسط مطالعات فرهنگی مطالعات فرهنگی

دیروز مطابق عادت هر روزه اخبار سایت تابناک رو مطالعه می کردم که تیتر خاصی توجهم رو به خودش جلب کرد
شبکه‌های اجتماعی، علت ۵۰ درصد طلاق‌ها

با توجه به این که به حوزه مطالعاتی من مرتبط بود خیلی با هیجان صفحه مربوطه رو باز کردم که ببینم نتیجه کدوم کار پژوهشی منجر به این گزاره خبری شده. با باز کردن صفحه و مطالعه سطور ابتدایی اون یاد یکی از مولفه های کلیدی کارگاه های "سواد رسانه ای" ام برای مسئولین فرهنگی افتادم.

اون گزاره هم این بود : تقلیل معظلات فرهنگی اجتماعی به رسانه های نوظهور ممنوع

این که شبکه های اجتماعی و رسانه های دیجیتال منجر به ناهنجاری های اجتماعی شدن مساله مهم و قابل توجهی هست. ولی تقلیل معضلات و مشکلات فرهنگی به یک علت قطعا کار درستی نیست و مارو در سیاستگذاری و برنامه ریزی فرهنگی به بیراهه خواهد برد.

"سواد رسانه ای" مطالعات فرهنگی،cultural studies

برچسب‌ها: سواد رسانه ای, کارگاه سواد رسانه ای, کارگاه آموزشی سواد رسانه ای, سبک زندگی و رسانه, کارگاه آسیب های تلفن همراه

2 نظر

سواد رسانه ای

نگارش در تاریخ ۹۴/۰۶/۲۹ توسط مطالعات فرهنگی مطالعات فرهنگی

چندی پیش کارگاه دو روزه ای در زمینه "سواد رسانه ای" برای ماموستا ( روحانیون) اهل سنت شهرستان سنندج داشتم. محور اصلی کارگاه رو بحث وحدت و تاثیر رسانه ها بر آن گذاشتم.رسانه ها این قدرت رو دارند که با دست گذاشتن بر روی تعصبات مخاطبین اهداف خاصی رو دنبال کنند. مدیریت احساسات و عواطف یکی از مولفه های کلیدی "سواد رسانه ای" هست که در بحث اختلافات قومی و مذهبی بیشتر باید بدان توجه کرد.

"سواد رسانه ای" "سواد رسانه ای"

برچسب‌ها: سواد رسانه ای, کارگاه سواد رسانه ای, کارگاه آموزشی سواد رسانه ای, سبک زندگی و رسانه, کارگاه آسیب های تلفن همراه

بررسی آموزش سواد رسانه ای در کشورهای کانادا و ژاپن

نویسندگان: نصیری بهاره*, عقیلی سیدوحید

* دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه ارتباطات، تهران، ایران

چکیده:

از ضرورت های عصر اطلاعات، که قرن بیست و یکم را نیز شامل می شود، نیاز به آموزش و پرورش بویژه سواد رسانه ای است. با توجه به اهمیت این موضوع، در مقاله حاضر پژوهش و بررسی آموزش سواد رسانه ای در دو کشور کانادا و ژاپن را، که از پیشگامان این حوزه در دنیا محسوب می گردند، انتخاب کرده و با روش اسنادی و توصیفی به بررسی آن پرداخته ایم.
با توجه به مطالعات انجام شده، آموزش سواد رسانه ای در کانادا بر مبنای استانداردهایی یکسان، معین و یکپارچه انجام نمی شود بلکه متناسب با مقتضیات زمانی و مکانی هر ایالت و همچنین شرایط خاص دانش آموزان این آموزش صورت می گیرد. اما در کشور ژاپن آموزش سواد رسانه ای اولین بار از سوی وزارت پست و مخابرات این کشور مطرح شده و همین وزارت متولی این آموزش است؛ و به همین دلیل ژاپنی ها بیش از آن که بر سواد رسانه ای تاکید داشته باشند بر سواد اطلاعاتی تاکید دارند. بر همین مبنا در ژاپن، سواد اطلاعاتی -به عنوان یک واحد درسی اختیاری در مدارس سراسر این کشور- با رویکرد آموزش مهارت استفاده از کامپیوتر و استفاده موثر از اطلاعات تدریس می شود. ثمره این آموزش در دو کشور کانادا و ژاپن منجر به این شده که دانش آموزان این دو کشور، نسبت به دیگر کشورها، تسلط و درک بیشتری نسبت به خروجی رسانه ها پیدا کرده اند. آنها به خوبی می دانند از رسانه ها چه می خواهند و لذا به طور فعالانه به تحلیل و ارزیابی نقادانه محتوای رسانه ای می پردازند تا معنای پیام هایی را که با آنها مواجه می شوند درک نمایند.

کلید واژه: سواد رسانه ای، آموزش سواد رسانه ای، تفکر انتقادی، کانادا، ژاپن

. یکشنبه 4 مهر‌ماه سال 1395 ساعت 07:51 ب.ظ

0 نظر

سواد رسانه ای: بصیرت و جنگ نرم

جواد جلوانی- هادی البرزی

توضیح: این مقاله ابتدا در سایت راسخون منتشر شده است.

چکیده

در بررسی جنگ نرم، رسانه ها نقش و تأثیر پر اهمیتی دارند. از واقعیت های عصر ارتباطات، استفاده قدرت های بزرگ از رشد و توسعه ی فراگیر و پرشتاب رسانه ها برای تسلط بر سایر ملت ها است. گریزی از دسترسی مردم به انواع رسانه ها در جهان به شدت رسانه ای شده نیست. به همین سبب بهترین شیوه مقابله با جنگ نرم رسانه ها افزایش بصیرت مردم برای استفاده از رسانه ها یعنی همان سواد رسانه ای است. سواد رسانه ای افزایش مهارت های فردی بهره گیری از رسانه ها و مواجه فعالانه مخاطبان و تحلیل ارزیابی نقادانه محتوای رسانه را در بردارد. سواد رسانه ای مهارت های لازم برای برقراری ارتباط متفکرانه و آگاهانه با رسانه ها را آموزش می دهد و در عین حال نگاهی دقیق، دیدگاهی نقاد و تحلیلی به پیام رسانه ها را فراهم می آورد. به همین دلیل آموزش سواد رسانه ای در این مقاله به عنوان ابزار کارآمد در افزایش بصیرت مردم برای مقابله با جنگ نرم مورد توجه قرار گرفته و راهکارهای ارتقاء سواد رسانه ای بررسی شده است.
کلمات کلیدی
سواد رسانه ای، بصیرت، جنگ نرم، رسانه های بیگانه

مقدمه

عصر حاضر را عصر ارتباطات نامیده اند، رسانه‌های مختلف در اقصی نقاط جهان حضور فراگیر و گسترده ای دارند. بمباران اطلاعاتی همه جانبه از سوی رسانه ها صورت می گیرد، به طوریکه مردمان دنیای جدید در دهه‌های اخیر با پدیده فراگیر شدن رسانه‌های جمعی و پیشرفت تکنولوژی‌های جدید ارتباطی در جامعه مواجه شده اند و به قول مک لوهان در دهکده جهانی قرار گرفته اند. با شروع این دوره قسمت اعظمی از زندگی روزانه مردم را رسانه ها تشکیل داده اند و مهمترین کانال ارتباطی آنها با جهان پیرامون گشته اند.
رسانه ها با ایجاد تحول در باورها، ارزش ها، اعتقادات، تصاویر، ادراکات و ذهنیات جامعه، زمینه را برای اقناع و پذیرش فراهم کرده اند (1). در نتیجه پیام ها، نمادها، اخبار و اطلاعات اهمیت خاص پیدا می کنند. به همین دلیل استفاده از رسانه های ارتباط جمعی به طور گسترده نقش رسانه ها را در عرصه جنگ نرم برجسته می کند. قدرت های بزرگ از طریق وسایل ارتباط جمعی که دارای تنوع فراوان هستند و در گروه های مختلف دیداری و شنیداری، نوشتاری، اکترونیکی و سایبری دسته بندی می شوند، تأثیرهای غیرقابل کنترل خود را بر سپهر فرهنگ و سیاست و اقتصاد کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده اند.
به عبارت دیگر تمام مراکز صاحب قدرت متکی به حضور رسانه اند. "آنها با استفاده از کنترل حسی، تقلید، خط داستانی، فن بلاغت و نمایش محصولات، نامزدها و نظراتشان را به مخاطبان می فروشند" (2). همانگونه که در جهان فعلی قدرت اندیشه بر قدرت بدنی غلبه کرده است به نظر می رسد جنگ افکار نیز بر جنگ ابزار غلبه کرده است. امروز قدرت نظامی تنها قدرت یگانه، قاهره و شایع نیست بلکه بحث بر سر قدرت اذهان و اندیشه ها نیز هست. رسانه ها در عرصه جنگ نرم بعد مهمی را تشکیل می دهند؛ در واقع بر اثر تحولات روزافزون فناوری های اطلاعات و ارتباطات، ابعاد رسانه ای جنگ نرم نیزه گسترده تر و پیچیده تر شده است. در فضای جنگ نرم، رسانه ها اذهان و دل های مخاطبان بسیار گسترده ای را در کشورها و جوامع گوناگون هدف قرار داده اند تا بتوانند قدرت نرم یک گروه یا کشور رقیب یا دشمن را تضعیف کنند.
بنابراین آنانکه از قدرت برتر تکنولوژی رسانه ای برخوردارند، سازندگان، دروازه بانان و پخش کنندگان اصلی پیام ها در سطح جهانی اند. پیام های تولید شده در این سطح منعکس کننده گرایش های مسلطی است که توسط همان قدرت های برتر مورد حمایت قرار می گیرند (3). بنابراین می توان گفت که صاحبان جریان اطلاعات همان صاحبان قدرت های نظامی و اقتصادی هستند.
رسانه های جهانی، در جریان سازی های خبری- تحلیلی، اغلب اوقات در یک هماهنگی با یکدیگر، به تولید محتوا بر طبق منافع و اهداف و یا بالعکس علیه اشخاص، گروه ها، اصناف، احزاب و دولت های داخلی و خارجی می پردازند (4). اکنون به نظر می رسد که رسانه ها، گستره های ملی، منطقه ای، بین المللی و جهانی را به تحریریه روزنامه ها، شبکه های اینترنتی، تلویزیون ها و رادیوهای جهانی و سایر رسانه ها کشانده اند.
کشور ایران به ویژه در مصنوعات بین المللی، سیاست خارجی و دیپلماسی خود با انواع این جریان سازی ها و محورهای خبری- تحلیلی روبروست و رسانه های سلطه با انتشار جهت دار محتوای رسانه ای خود در ارتباط با مسائل بین المللی، سیاست خارجی و دیپلماسی ج.ا.ا چالش های متعددی را برای مقامات، دستگاه ها، متخصصان حیطه فوق الذکر و مردم و همچنین رسانه های کشور ایجاد کرده و خواهند کرد (5).
بنابراین در سال های اخیر با گسترش اینترنت و توسعه فناوری های ارتباطی و تسهیل دسترسی به شاهراه ارتباطی برای هرکس و در همه جا و هر زمان و گسترش و تنوع فعالیت های شبکه های ماهواره ای، زمینه جنگ نرم جبهه رسانه های سلطه پیش از پیش محقق شده و به تعبیری قدرت نرم نظام لیبرال غربی محرزتز از هر زمان دیگری است.
بنابراین در وضعیت مردم جامعه باید مجهزی به ابزاری باشند تا بتوانند در مقابله جنگ نرم رسانه ها مقابله کنند که در این تحقیق که به شیوه اسنادی و کتابخانه ای تهیه شده است به بررسی سواد رسانه ای به عنوان ابزاری برای ایجاد بصیرت برای مقابله با رسانه های بیگانه می پردازیم.

بیان مسئله

امروزه جنگ از مرزهای جغرافیایی و اراضی یک کشور به درون مرز فکری و اعتقادی یک ملت کشیده شده است. کشورهای غربی برای مقابله با کشور ما در ابعاد داخلی و خارجی به جای استفاده مستقیم از زور از شیوه های نوین مداخله در امور کشور یعنی جنگ نرم استفاده می کنند. یعنی ادوات نظامی، توپ و تانک و تفنگ با وسایل ارتباط جمعی از قبیل ماهواره، اینترنت و رسانه ها عوض شده است. گلوله های سربی جای خود را به پیام های ارتباطی به ظاهر زیبا و منعطف داده است. نیروهای نظامی جای خود را با متخصصان تبلیغات، استراتژِیست های تبلیغات بین المللی و کارگزاران رسانه ها (خبرنگاران، گزارشگران، سردبیران و...) تعویض کرده اند.
مردم ما در معرض رسانه هایی قرار دارند، که به نوعی افکار و عقاید آنها را شکل می دهند و به علت گسترش فناوری رسانه ها در دسترس مردم قرار دارند و نمی توان به طور جبری مردم را از دسترسی به آنها بازداشت؛ سازمان‌های رسانه ای مختلف با بهره‌گیری از امکانات رسانه‌ای نوین تفاسیر ممکن را در اذهان مردم دستکاری کرده، با منافع خود همراستا ساخته و نهایتا به هژمونی خود ادامه می‌دهند. از این روی با قرار دادن پیام‌های ایدئولوژیک در بطن مطالب رسانه‌ای (فیلم، اخبار، تبلیغات و...) افکار و ارزش‌هایی خاص را در سرتاسر دنیا اشاعه می‌دهند. هدف قرار دادن آداب و رسوم و ادیان در کشورهای کمتر توسعه یافته و جهان سومی، و بطور کلی تهاجم فرهنگی، خطری است که سیاستمداران و مسئولان ملل هدف، همواره از آن بیم داشته و در تلاشند مردم خود بخصوص نسل جوان را نسبت به این خطرات آگاه ساخته و در برابر آسیب‌های احتمالی ایمن سازند. در این راستا مجهز بودن به بصیرت در مقابله با رسانه های بیگانه امری ضروری است.
همانگونه که مردم در هنگام مواجه با جنگ سخت باید آمادگی داشته باشند و آموزش هایی به آنها داده شود که کمترین خسارت و تلفات به آنها وارد شود برای مقابله با جنگ نرم نیز نیاز به آموزش های لازم برای افزایش بصیرت و شناخت خود در این عرصه دارند که به نظر می رسد سواد رسانه ای را می توان ابزار مناسبی برای مقابله با این جنگ دانست. زیرا هدف از سواد رسانه ای این است که مخاطبان به طور فعالانه برای مواجهه گزینشی با رسانه ها و تحلیل ارزیابی نقادانه محتوای رسانه ای آموزش ببینند، تا معنای پیام هایی را که با آنها مواجه می شوند را دریابند.

جنگ نرم

جنگ را به تعبیری می توان تحمیل اراده و مقصود فرد یا گروه بردیگران تعریف کرد. ابزارهای اعمال قدرت ومنابع اعمال آن به شکلی پیچیده ای در جهان امروز دستخوش تغییراتی سریع شده اند. دیدگاه سنتی به موضوع جنگ و قدرت به حالت فیزیکی و ملموس همراه با کیفر و پاداش می نگرد اما از اوایل دهه 1980 واژه قدرت نرم (soft war) وارد ادبیات سیاسی جهان شده است، جوزف نای اولین بار در تعریف قدرت نرم آن را "توانایی کسب مطلوب از طریق جاذبه، نه از طریق اجبار یا تطمیع" (6) می داند.
تغییرات که حاصل از تهدید نرم، ماهوی، آرام و خالی از روش های فیزیکی است. به صورت خزنده و خاموش و مسالمت آمیز و با استفاده از ابزارها، روش ها و بسترهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی صورت می گیرد و به طور ناخودآگاه ملت ها تسلیم اراده قدرت های سلطه گر می گردند. جان کالینر نظریه پرداز دانشگاه ملی جنگ آمریکا، جنگ نرم را اینگونه تعریف می کند: "استفاده طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن برای نفوذ در مختصات فکری دشمن با توسل به شیوه هایی که موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی مجری می شود" (7).
در مورد قدرت نرم گفته می شود که مولد تهدید نرم است و تهدید نرم نیز ابزارهای نرم و نامحسوس را به استخدام می گیرد. برای مثال رخنه در ارزش ها و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه، ابزاری نامحسوس است که عمدتا درجنگ نرم استفاده می شود. جوزف نای در مورد ماهیت تقویت قدرت نرم این گونه می گوید "زمانی که شما کاری می کنید که دیگران هنجارها و باورهای شما را با کمترین هزینه بپذیرند، در واقع قدرت نرم خود را تقویت ساخته اید" (8).
در مورد پنهان بودن تهدید نرم گفته می شود که تمام اقداماتی را که موجب شود تا اهداف، ارزش های حیاتی و اصیل یک نظام سیاسی و امنیت ملی کشور از لحاظ فرهنگی به خطر افتد یا موجب ایجاد تغییر و تحول اساسی در باور و ارزش های اصلی (استحاله فرهنگی) شود را تهدید نرم گویند. تهدید نرم همان براندازی خزنده خاموش است. تغییرات ناشی از تهدید نرم ماهوی، آرام و تدریجی است. این تهدید همراه با آرامش و خالی از روش های فیزیکی و به شکل قانونی و با استفاده از ابزارهای تبلیغات، رسانه، احزاب، تشکل های صنفی و قشری اعمال می شود (9).
سه ویژگی مهم تهدید سخت در قیاس با تهدید نرم را باید واقعی بودن، عینی بودن و محسوس بودن دانست که فرق اساسی آن با تهدید نرم در چگونگی کاربرد ابزارها و روش ها برای تحمیل اراده است. از بررسی همه تعریف ها این گونه استنباط می شود که جنگ نرم نامحسوس و بی سروصدا، بلند مدت، پر جاذبه و پر بازده بوده و تأثیر پنهانی و خزنده بر اندیشه مردم و نخبگان جامعه دارد. در مورد ابزارهای استفاده شده در جنگ نرم این گونه بیان می شود که جنگ نرم نوعی جدید از جنگ است که در آن به جای استفاده از زور و سلاح و قدرت نظامی از ابزارها و تکنیک های غیر خشونت آمیز در تقابل با رقیب یا دشمن برای برتری جویی و یا کسب منافع استفاده می شود". جنگ های رسانه ای، جنگ های رایانه ای، جنگ های الکترونیک، جنگ روانی، جنگ اطلاعاتی و سرانجام جنگ سایبری از جمله مصادیق جنگ نرم هستند" (10).

رسانه های بیگانه و جنگ نرم

رسانه را به عنوان یک ابزار واسطه، وسیله یا نهاد معرفی می کنند: وسیله یا کانالی که از طریق آن، تأثیرها یا اطلاعات، انتقال یافته یا حمل می شوند. از رسانه ها به عنوان ارتباطات غیر مستقیم به جای ارتباط چهره به چهره استفاده می شود. رسانه ها مجراهایی هستند تا از درون خود بازنمایی ها و تصاویر برگرفته از جهان را به طور غیر مستقیم مبادله کنند. آنها واسطه اند: "آنها روایت های گزینش شده ای از جهان را برایمان فراهم می کنند، به جای آنکه ما را به طور غیر مستقیم به ایشان متصل کنند" (11).
از مهمترین ابزارهای استفاده در جنگ نرم رسانه ها هستند. در سال های اخیر با گسترش اینترنت و توسعه فناوری های ارتباطاتی و تسهیل دسترسی به شاهراه ارتباطی برای هرکس در هر جا و هر زمان، و همچنین گسترش و تنوع فعالیت های شبکه های ماهواره ای، زمینه جنگ نرم جبهه غرب بیش از پیش محقق شده و به تعبیری قدرت نرم (soft power) نظام به اصطلاح جهانی غربی، مجهزتر از هر زمان دیگری شده است.
واقعیت این است که "طی سال های اخیر به خصوص در سال های گذشته، جنگ نرم با استفاده از شبکه های اجتماعی و فناوری های مبتنی بر اینترنت ابعاد جدیدی و عمیقی پیدا کرده است" (12).
تلاش برنامه ریزی شده برای بهره گیری از ابزارها و روش های تبلیغی، رسانه ای سیاسی و روانشناختی برای تأثیر نهادن بر حکومت ها، گروه ها و مردم کشورهای هدف به منظور تغییر نگرش، ارزش ها و رفتارهای آنها صورت گرفته است. "استفاده از رسانه ها در جنگ نرم برای تضعیف کشور هدف و بهره گیری از توان و ظرفیت رسانه ها اعم از مطبوعات، خبرگزاری ها، رادیو، تلویزیون، اینترنت و اصول تبلیغات به منظور پیشبرد اهداف است. جنگ رسانه ای یکی از برجسته ترین جنبه های جنگ نرم و جنگ های جدید بین المللی است» (13). قصد اصلی رسانه های غربی عادت دادن مخاطبان به روشی ثابت برای عرضه محتوا می باشد. یعنی رسانه های جمعی چندان تمایل ندارند که مردم را به قرار گرفتن در معرض پیام هایشان ترغیب کنند بلکه بیشتر مایلند آنها را در موقعیتی قرار دهند که مردم به طور معمول در معرض پیام ها باشند.
رسانه ها در عصر اطلاعات مهم ترین نقش را در پوشش خبری رخدادها و تأثیرگذاری بر افکار عمومی ایفا می کنند .انواع رسانه های مکتوب، اینترنتی و دیجیتالی می تواند بر نوع و شکل گیری افکار عمومی مؤثر بوده و روندهای سیاسی و اجتماعی هر جامعه را به سمت و سوی خاص هدایت کنند، رسانه های اینترنتی به ویژه با ظرفیت های خاص خود این قابلیت را دارند که در فضای سایبر به منبعی برای تهدید علیه امنیت ملی کشور ما تبدیل شوند. یکی از خصوصیات بارز جنگ نرم این است که پنهان است "مردمی که زیر بمباران جنگ رسانه ای قرار دارند، چه بسا ممکن است دامنه و عمق حملات سنگین آن جنگ را درک نکرده و حتی از وجود آن بی خبر باشند (14).

بصیرت

بصیرت به معنى دانایى، بینایى، بینایى دل، هوشیارى، زیرکى و یقین است (15). یا به عبارت دیگر به معنی بینش و شناخت نسبت به مسائل است. این واژه ماخوذ از واژه بصر به معنای چشم است ولی بصیرت به معنای درکی است که پس از دیدن حاصل می‌شود درک و دریافتی که بعد از مشاهده یک شیء ملاحظه می‌شود.
بصیرت وجه ممیزه تشخیص خوب و بد و یکی از مسائل بسیار پر اهمیت است. وقتی می‌گوییم کسی دارای بصیرت است به این معناست که این شخص می‌تواند از ظاهر عبور کند و به باطن برسد و یک درک حقیقی پیدا کند؛ یعنی همه چیز را به همان شکل واقعی خود ببیند. کسی که بصیرت دارد مسئولیت هم دارد در حقیقت می‌توان این طور تفسیر کرد که بصیرت و مسئولیت در کنار هم قرار می‌گیرند. انسان با بصیرت صاحب مسئولیت هم هست و باید به مقتضای درک درست از شرایط در جهت حاکمیت حقیقت تلاش کند.
قطعا برای یک جامعه پیشرو که می‌خواهد مسیرهای ناپیموده را طی کند وجود بصیرت یک ضرورت اساسی است و لذا باید توجه داشت که ما برای رسیدن به حق خود در نظام بین‌الملل احتیاج به انسان‌های با بصیرت داریم. در واقع بصیرت برای یک انقلاب بزرگ الهی مهمترین وسیله به حساب می‌آید و اگر چنانچه در جامعه ما بصیرت کافی نباشد بستر نفوذ دشمن فراهم می‌شود. نفوذ دشمن، ملت را از رسیدن به آرمان‌ها و اهداف انقلاب و منافع ملی دور می‌کند و به این مسائل آسیب جدی می‌رساند.
مقام معظم رهبری در طول سالیان گذشته همواره بر موضوع بصیرت تاکید داشته وبه صورت مکرر بصیرت را به عنوان یک نیاز و ضرورت برای آحاد جامعه دانسته اند.
داشتن بصیرت برای همگان امری لازم است. بر همین اساس، رهبر معظم انقلاب می فرماید: ‹‹اگر من بخواهم یک توصیه به شما بکنم، آن توصیه این خواهد بود که بصیرت خودتان را زیاد کنید؛ بصیرت. بلاهایی که بر ملت ها وارد می شود، در بسیاری از موارد بر اثر بی بصیرتی است. خطاهایی که بعضی افراد می کنند می بینید در جامعه خودمان هم گاهی بعضی از عامه مردم و بیشتر از نخبگان، خطاهایی می کنند. نخبگان که حالا انتظار هست که کمتر خطا کنند، گاهی خطایشان اگر کماً هم بیشتر نباشد، کیفاً بیشتر از خطاهای عامه مردم است که بر اثر بی بصیرتی است؛ خیلی هایش، نمی گوییم همه اش›› (16).
تأکیدهای پی در پی رهبر معظم انقلاب اسلامی بر روی موضوع بصیرت در شرایط کنونی، بیشتر به خاطر جنگ نرم دشمنان از طرق گوناگون است. در چنین شرایطی باید بصیرت داشت و به صورت دائم بر آن افزود. انسان با بصیرت راه را از بیراهه به درستی تشخیص می دهد هرگز گرفتار کژراهه ها نمی گردد. انسان با بصیرت جبهه حق را شناخته و در آن قرار می گیرد. انسان با بصیرت به خوبی دشمن را شناخته و با آن مبارزه می کند.
بنابراین در جنگ نرم باید مجهز به سلاحی باشد که بتواند به دفاع بپردازد و از حملات نیز مصون باشد. اساسی ترین سلاح در جنگ نرم بصیرت است. بصیرت قطب نمای حرکت صحیح در اوضاع اجتماعی پیچیده امروز است به گونه ای که اگر کسی این قطب نما را داشت و نقشه خوانی بلد نبود ممکن است ناگهان خود را در محاصره دشمن ببیند. پس در جنگ نرم فعلی که مهمترین ابزار آن رسانه های بیگانه است مهمترین نکته این است که گفته شود امروز ایران و ایرانیان تنها در شرایطی می‌توانند در برابر تهاجمات نرم رسانه های بیگانگان مقاومت کنند که دارای قوه بصیرت در شناخت، استفاده و نقد این رسانه ها باشند.

اهمیت سواد در زندگی بشر

داشتن سواد در طول تاریخ بشر اهمیت زیادی دارد، همانگونه که مارشال مک لوهان، ارتباط شناس برجسته کانادایی معتقد بود که انسان در طول تاریخ سه کهکشان ارتباطی را طی کرده است: ابتدا در کهکشان شفاهی بوده، بعد به کهکشان گوتنبرگ رفته، سپس به کهکشان مارکنی مهاجرت کرده و سرانجام به دهکده جهانی خواهد رفت (17).
در هریک از این کهکشان ها بشر باید مجهز به توانایی می شد تا در طول آن کهکشان سیر کند. در کهکشان شفاهی این توانایی آشنایی با نمادها و زبان (سواد شفاهی) بود. گذار انسان از فرهنگ شفاهی (پیش از کشف حروف الفبا) به فرهنگ مکتوب منجر به افزایش توان او در کنترل زندگی و محیط پیرامونی اش گشته است. نوشتن توانایی ارتباط را در پهنای زمان و مکان با خود به همراه آورد.
اختراع چاپ و ورود به کهکشان گوتنبرگ اهمیت و دامنه ی نگارش و نوشتار را بی اندازه گسترش داد و قدرت در این میان بسوی افرادی میل می کرد که بهترین بهره را از ارتباطات می بردند (18). افراد دارای سواد رسانه ای، طبق نظریه لازارسفلد در کهکشان گوتنبرگ به عنوان رهبران فکری مردم عمل می کردند، اهمیت مجهز بودن به سواد خواندن و نوشتن به خوبی نمایان است، افراد باسواد و بی سواد در کهکشان گوتنبرگ این گونه متمایز می شوند.
با اختراع رادیو و ورود به کهکشان مارکنی بشر باید مجهز به توانایی دیگری می شد تا در طول این کهکشان سیر کند. مارشال مک لوهان در سال 1964 با بیان اینکه رسانه پیام است جهان را تکان داد (19). گرچه نوشته های مک لوهان را پر از ایجاز و ابهام می دانند. به نظر مک لوهان مهمترین اثر رسانه ها این است که بر عادات، درک و تفکر ما اثر می گذارند. مفهوم نسبت های حسی به تعادل حواس ما اشاره می کند. مردم ابتدایی بر تمام پنج حس خود تأکید داشتند (بویایی، لامسه، شنوایی، بینایی، چشایی)، اما فناوری، و به ویژه وجود رسانه ها موجب شده است افراد یک حس را بیشتر از سایر حواس مورد تأکید قرار دهند. چاپ بر تفکر ما اثر داشت و اما تلویزیون در مقایسه با چاپ بر حواس بیشتری تأکید می کند.
تلویزیون رسانه ای بصری، سمعی و لامسه ای توصیف می شود. تلویزیون ما را مجددا به صورت قبیله در خواهد آورد. ما از دولت های مجزا دور می شویم و یک دهکده جهانی خواهیم شد (20). در واقع تکنولوژی های نوین ارتباطی در جهان، ایده موسوم به دهکده جهانی را تحقق بخشیده و مردم هم اینک در جهانی زندگی می کنند که از هر لحاظ تحت دیده تیزبین یکدیگر قرار دارند. چه بسا اصطلاح آکواریوم جهانی و یا جهان شیشه ای زاییده همین تصویر باشد (21). به قول مک لوهان در پرتو وسایل الکترونیک، چهره کار و زندگی اجتماعی دگرگون می شود، جوامع و ملت ها به هم نزدیک می گردند و در نهایت دهکده ای به پهنای کره زمین پدید می آید که او آن را اصطلاحا «دهکده جهانی» نامید (22). بنابراین مک لوهان معتقد بود که زمانی که دهکده جهانی تحقق یابد، لازم است انسان ها به سواد جدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند (23).
با ترکیب مدل ارتباطی شانون و ویور در کهکشان های مک لوهان می توان به توضیح این مطلب پرداخت، از آنجا که در مدل شانون و ویور، فرستنده رمزگذار و گیرنده رمز گشا است، در هر یک از این کهکشان ها برای رمز گذاری و رمز گشایی نیاز به توانایی است که همان سواد مورد نیاز همان کهکشان است (همان طور که در الگوی پایین نشان داده شده است). گیرنده در کهکشان شفاهی برای رمز گشایی به ابزار سواد شفاهی نیاز داشته است تا بتواند رمزگشایی کرده و بازخورد ارائه دهد. اما در کهکشان گوتنبرگ نشان داده شده است که ابزار این کهکشان سواد خواندن نوشتن بوده و این ابزار بوده که سیر پیام را در طول کهکشان مقدور می ساخته است. اما با آغاز کهکشان مارکنی همانطور که در الگو مشخص است نیاز به ابزار دیگری است، که با ماهیت این کهکشان یکسان باشد و رمز گشایی صحیح از سوی گیرنده صورت گیرد که ابزار رمز گشایی در این الگوی سواد رسانه ای مشخص شده است.

ترکیب مدل ارتباطی شانون و ویور با نظریه مک لوهان

سواد رسانه ای
در اذهان بسیاری از افراد واژه (سواد) با رسانه های چاپی بیشترین ارتباط را دارد، چنان که معادل توانایی خواندن است. "سواد رسانه ای مجموعه ای از چشم اندازها است که ما به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض رسانه ها از آن بهره برداری می کنیم تا معنای پیام هایی را که با آنها مواجه می شویم تفسیر کنیم" (24). هدف سواد رسانه ای تنظیم یک رابطه منطقی مبتنی بر هزینه- فایده است. در برابر رسانه ها چه چیزهایی را از دست می دهیم و چه چیزهایی را به دست می آوریم و به عبارت بهتر، در مقابل زمان و هزینه ای که صرف می کنیم چه منافعی در نهایت به دست می آوریم. شاید بتوان گفت "اصلی ترین هدف سواد رسانه ای این است که یک نوع استفاده مبتنی بر آگاهی و فایده از سپهر اطلاعاتی اطراف داشته باشیم" (25).
در دنیای مدرن، سواد رسانه ای برای مردم به اندازه سواد خواندن و نوشتن سنتی با ارزش است. بنابراین آموزش مهارت های لازم برای برقراری ارتباط متفکرانه و آگاهانه با رسانه ها و در عین حال به وجود آمدن نگاهی دقیق، نقاد و تحلیلی به پیام های رسانه ای (مکتوب، دیداری و شنیداری) ضروری است.
امروزه تولیدات رسانه ای غربی به گونه ای است که می خواهد از ما مصرف کنندگانی بسازد که بیش از آنکه وقت خود را صرف کار، تفریح، یا هر چیز دیگری به جز خوابیدن و استراحت کنیم، این زمان را وقف استفاده از چنین تولیداتی کنیم، و نه تنها در این حال چیزی عاید ما نمی شود بلکه در باورها، ارزش ها، آرمان ها و اعتقادات ما نیز شک و تردید ایجاد می کند.
امروز در دنیایی زندگی می کنیم که در شرایط اشباع رسانه ای قرار دارد و فضای پیرامون ما سرشار از اطلاعات است. آیا در معرض این رسانه ها قرار گرفتن مفید است و یا باید رابطه سود و زیان را مد نظر قرار داد؟ به عبارت دیگر از طریق سواد رسانه ای است که دیگر مخاطب به طور منفعل در معرض رسانه ها قرار نمی گیرد و به قولی مجهز به ابزاری است که بتواند در مقابل رسانه از خود دفاع کند.
"آنچه که ما درباره جهان پیرامون خود می دانیم به واسطه تغییرات محیطی سریع و بی واسطه است که از طریق رسانه ها به ما منتقل می شود. امروز رسانه ها، پیام های خود را بی طرفانه و رایگان ارائه نمی کنند بلکه واقعیت را تحریف کرده و آن گونه که مدنظرشان است شکل می دهند" (26). در نتیجه نیاز به آموزش سواد رسانه ای اهمیت پیدا می کند. "هدف سواد رسانه ای دادن قدرت کنترل برنامه های رسانه به افراد است. هدف سواد رسانه ای این است که به مردم نشان دهد چگونه کنترل را از رسانه ها به خود معطوف کنند، هدف سواد رسانه ای کمک به افراد برای کنترل برنامه سازی رسانه ای است" (27). آموزش سواد رسانه ای به شهروندان به معنی آشنا کردن و آموزش دادن آنها با رویکردهای انتقادی، فهم و درک و نسبت میان بازنمایی رسانه ها و واقعیت دنیای عینی است.
با استفاده از نظریه ارتباطات منتسب به لاسول که فرمول "چه کسی"، "چه چیزی"، "برای چه کسی"، "از چه مجرایی" و "با چه اثری" را بیان می کند (28) می توان گفت که مخاطب دارای سواد رسانه ای در هنگام مواجه شدن با پیام باید ابتدا با این سؤالات مواجه شود تا بتواند درک درستی از مفهوم دریافت شده به دست آورد.
1- چه کسی ارتباط برقرار می کند؟ یعنی عامل و صاحب رسانه کیست و این رسانه به چه کسی تعلق دارد.
2- مخاطب در برابر چه محتوایی قرار گرفته است؟ زیرا محتواها حالت های مختلف دارند؛ محتوای برنامه های کودکان با بزرگسالان فرق دارد و یا محتوای انواع تولیدات فرق می کند.
3- برای چه کسی این ارتباط برقرار می شود؟ یعنی هدف منبع و منظور رسانه مورد نظر از فرستادن این پیام چیست و برای چه مخاطبی این پیام فرستاده شده است.
4- از چه مجرایی پیام فرستاده می شود؟ یعنی کانال و رسانه ها با هم متفاوت هستند. بعضی رسانه ها مانند تلویزیون یک طرفه بوده و مخاطب کمتر حالت فعالانه دارد. اما در رسانه های سایبری مخاطب خود می تواند تولید کنده پیام و حالت فعال داشته باشد.
5- چگونه پیام تولید شده و اثرش چیست؟ مخاطب باید پی به نحوه تولید پیام و فناوری های رسانه و بازنمایی واقعه برای تولید آن ببرد. در هنگام دیدن فیلم بتواند ترفندهای سینمایی پشت پرده فیلم را درک کند و نسبت به تأثیر غیر واقعی آن آگاه باشد.
آموزش سواد رسانه ای، تفکر انتقادی را مورد تأکید قرار می دهد و آن را مهارتی لازم و ضروری برای تمام شهروندان و افراد یک جامعه برشمرد. بنابراین سیاستگذاران باید تمهیداتی بیاندیشند تا سواد رسانه ای به عنوان جزء اساسی از زندگی هر شخص به حساب آید. شناخت و درک انتقادی از سازمان، محتوا و آثار رسانه ها، در گرو داشتن چشم اندازها و رویکردهای انتقادی است تا مخاطبان و شهروندان بتوانند اهداف و اغراض مادی و ایدئولوژیکی پنهان در پشت فعالیت های سازمان رسانه ای را درک و محتوای رسانه ای چون اخبار، برنامه های سرگرم کننده و تبلیغات را نقد کنند و از اثرات منفی رسانه ها در امان بمانند.
جریان «سواد رسانه‌ای» سعی دارد خواندن، تحلیل و رمزگشایی از متون رسانه‌ای را بطور موازی با پیشرفت سواد چاپی به مردم بیاموزد. آموزش‌های رسانه‌ای به مردم می‌آموزد که کیفیت زیباشناختی رسانه‌ها را درک کرده و از انواع فن‌آوری‌های رسانه‌ای بعنوان ابزاری برای اظهارنظر و خلق شخصی استفاده کنند. بر اساس این دیدگاه‌ها سواد رسانه‌ای انتقادی، فرهنگ رسانه‌ای را بعنوان محصول چالش و تولید اجتماعی تحلیل کرده و به مردم می‌آموزد که در برابر بازنمایی‌ها و گفتمان‌های رسانه‌ای دیدگاهی انتقادی داشته باشند؛ اما در عین حال بر اهمیت فراگیری کاربرد رسانه‌ها بعنوان روشی برای اظهار نظر شخصی و فعالیت اجتماعی نیز تأکید دارد.
از لحاظ نظری نیز، افراد با سواد رسانه ای، در برابر اطلاعات رسانه ای، آسیب پذیری کمتری دارند زیرا پیام هایی را که به منظور تأثیر گذاری بر آنها طراحی و ارسال شده در سطوح مختلف مورد شناسایی قرار می دهند.
هدف سواد رسانه ای این است که به مردم کمک کند تا به جای آنکه مصرف کنندگانی فرهیخته باشند، شهروندانی فرهیخته شوند. برای درک اهمیت رسانه های کنونی باید فلسفه تولید هر پیام، شرایط و محدودیت های حاکم بر آنها، و حتی سازنده هر کدام از پیام ها را بشناسیم.

نتیجه گیری

با توجه به شدت روزافزون هجمه‌های رسانه‌ای از سوی رسانه‌های رقیب و بیگانه، جنگ جدیدی اتفاق افتاده است. منظور از جنگ رسانه ای، استفاده از رسانه ها برای تضعیف کشور هدف می باشد. جنگ رسانه ای یکی از برجسته ترین جبهه های جنگ نرم است. در این عرصه به دلیل ماهیت نرم افزاری و هدف گذاری بر اذهان مخاطبان از تکنیک های اقناعی مختلف مانند برچسب زدن، کلی گویی، توسل به ترس، اهریمن سازی از دشمن، استناد و غیره استفاده می کنند. عمده ترین و تأثیرگذارترین ابزار در جنگ های رسانه ای، شبکه های اینترنتی و ماهواره ای است. ماهواره ها با قابلیت انتقال حجم انبوه اطلاعات و حوزه انتشار وسیع پیام، از ویژگی منحصر به فردی برخوردار می باشند. همچنین اینترنت به دلیل دسترسی آسان به آن و توان تولید و انتشار پیام در سطوح وسیع از اهمیت فراوانی برخوردار است.
به همین دلیل با گسترش روز افزون تکنولوژی دسترسی مردم به این رسانه ها گریز ناپذیر است. پس مردم برای مقابله با این تهدیدات نرم که از سوی رسانه ها صورت می گیرد نیاز به فراگیری بصیرت رسانه ای دارند تا بتوانند به بهترین وجه از این رسانه ها استفاده کنند.
مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: "آنها (دشمنان) غافلند از اینکه این ابزارها می توانند مورد استفاده ما هم قرار بگیرند، یعنی وقتی اینترنت به وجود آمد، یک ابزار اختصاصی نبود ما هم می توانیم از آن استفاده کنیم. یعنی یک راه دو طرفه است اگر دشمن می تواند از علوم ارتباطات و از پیشرفت ها و تازه های علمی این رشته استفاده کند، ما هم می توانیم استفاده کنیم، ما هم باید دنبالش برویم تا استفاده کنیم، چه مانعی دارد؟ از همان شیوه هایی که ضلالت را منتشر می کند، می شود ما استفاده کنیم و هدایت را منتشر کنیم. استعداد ما در استفاده از ابزارها استعداد بالایی است... باید از اینگونه ابزارها استفاده کرد تا هرچه ممکن است دایره اثرگذاری کار خود را وسیع تر کنیم" (29).
همان گونه که از بیانات مقام معظم رهبری استنباط می شود نه تنها باید راه کارهای مقابله با عملیات روانی و جنگ رسانه ای را فراگرفت بلکه باید متقابلا از این حربه ها و روش ها برای پاتک و مقابله استفاده نمود. آموزش نیروهای متخصص و مردم برای پیدا کردن بصیرت در مواجهه با این تهدیدات امری ضروری است.
با آموزش و ارتقای سواد رسانه ای جامعه، می توان مردم عادی را که به صورت پنهان و نرم در زیر بمباران رسانه ای و عملیات روانی دشمن قرار دارند از حالت انفعالی بیرون آورد و به نیروهای اثرگذار و فعال برای مقابله با تهدیدات نرم تبدیل کرد.
سواد رسانه ای ابزاری ارزشمند برای امنیت فرهنگی جامعه در جهت گسترش تفکر انتقادی است. ارتباط میان سواد رسانه ای و مهارت های مقابله با عملیات روانی و جنگ نرم بر هیچ کس پوشیده نیست. بر همین اساس می توان گفت که فراهم آوردن ابزارهای کاربردی برای آموزش سواد رسانه ای به افزایش بصیرت و ارتقای امنیت فرهنگی جامعه در مقابل این تهدیدات می انجامد.

پیشنهادات

برای ارتقای سواد رسانه ای در جامعه برای مقابله با جنگ نرم پیشنهادات زیر تقدیم می گردد.
1- آموزش سواد رسانه ای در نظام آموزش و پرورش و دانشگاه های کشور برای ایجاد بصیرت.
2- استفاده از رسانه ملی برای آموزش سواد رسانه ای در جامعه.
3- استفاده از آخرین پدیده های دنیای مجازی و تعاملی اینترنتی توسط مردم برای ایحاد سایت ها و وبلاگ های خبری، تحلیلی، دینی و سیاسی.

پی‌نوشت‌ها:

1) ماه پیشانیان، 1388، ص 236
2) خرازی، 1388، ص 30
3) بشیر، 1389، ص 10
4) خرازی، 1388، ص 15
5) خرازی، 1388، ص 16
6) نای، 2004، ص 24
7) عیوضی، 1389، ص 212
8) نای، 2004، ص46
9) نایینی، 1387، ص94
10) ضیایی پرور، 1388، ص 11
11) باکینگهام، 2003، ص29
12) ضیایی پرور، 1388، ص 10
13) ضیایی پرور، 1388، ص 11
14) عیوضی، 1389، ص 216
15) معین، 1375، ص 546
16) khameneei.ir ، تاریخ بازیابی 21 مرداد 1388، دیدار اعضای دفتر و سپاه حفاظت ولی امر
17) محسنیان راد، 1384، ص1
18) باکینگهام، 1389، ص 14
19) سورین و تانکارد، 1384، ص 393
20) سورین و تانکارد، 1384، ص 394
21) نصیری، 1388، ص 18
22) دادگران، 1384، ص 96
23) صدیق بنای، 1385
24) کاووسی، 1385، ص 17
25) شکرخواه، 1385، ص29
26) considine,1991, page 47
27) کاووسی، 1385، ص 21
28) سورین و تانکارد، 1384، ص 68
29) مرادی، 1389، ص 127

منابع:
1) باکینگهام، دیوید، (2003)، آموزش رسانه ای، سرفراز، حسین، (1389)، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)
2) بشیر، حسن، (1389)، خبر، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)
3) خرازی، زهرا، احسانی، نرگس، (1388)، جریان شناسی جهانی رسانه های بزرگ، تهران، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد: دفتر گسترش تولید علم
4) دادگران، سید محمد، (1385)، مبانی ارتباطات جمعی، تهران، انتشارات فیروزه
5) سورین، ونر، تانکارد، جیمز، (1384)، نظریه های ارتباطات، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه
6) شکرخواه، یونس، (1385)، سواد رسانه ای، رسانه، شماره 68
7) عیوضی، محمد رحیم، هراتی، محمد جواد، (1389)، درآمدی تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران، تهران، دفتر نشر معارف
8) صدیق بنای، هلن، (1385)، زندگی ما در گرو رسانه ها، همشهری آنلاین
9) ضیایی پرور، حمید، (1388)، جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی، رسانه، شماره 78
10) کاووسی، لیلا، (1385)، تعریف سواد رسانه ای، رسانه،شماره 68
11) ماه پیشانیان، مهسا، (1388)، امنیت نرم و چهره ژانوسی رسانه ها، رسانه، شماره 78
12) محسنیان راد، مهدی، (1384)، ایران در چهار کهکشان ارتباطی، جلد اول، تهران، سروش
13) مرادی، حجت الله، محمدی، یدالله، (1389)، رسانه و عملیات روانی، تهران، نشر ساقی
14) معین، محمد، (1376)، فرهنگ فارسی، جلد یک
15) نائینی، علی محمد، (1387)، مفهوم و ابعاد تهدید نرم در مطالعات امنیتی، قدرت و جنگ نرم، نشر ساقی
16) نای، جوزف، (2004)، قدرت نرم، روحانی، سید محسن، ذوالفقاری، مهدی، (1389)، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)
17) Considine, DM.(1990).Media Literacy: A Compiling component of school reform and restricting.in University of Toronto Press
18) Khameneei.ir

رسانه و سواد رسانه ای

محمدمهدی انصاری

در حال حاضر حدود370 ماهواره در جهان فعالیت می کنند که این تعداد ماهواره امواج حدود12000 شبکه تلویزیونی را پشتیبانی می کنند. از بین این تعداد ماهواره امواج حدود30 تا35 ماهواره آسمان کشورمان را پوشش می دهد و حدودا3000 شبکه قابل دریافتند. در کنار ماهواره طی سال های اخیر اصولا رسانه به معنی عام خود پیچیده تر، گسترده تر و البته سهل الوصول تر شده است. اینترنت بستری مهیا برای تبادل اطلاعات و تسهیل ارتباطات فراهم آورده که در خوان گسترده آن شبکه های اجتماعی و همه گونه فعالیت رسانه ای معنا پیدا می کند. در کشور ما در چند سال گذشته رسانه هم از بعد سخت افزار فناوری های نوین و هم از بعد میزان استفاده کنندگان و مخاطبان گسترش چشمگیری داشته و علاقه مندی شهروندان ایرانی به رسانه و مظاهر فناوری های جدید ارتباطاتی (ماهواره، اینترنت، موبایل، سینما و ...) در دنیا زبانزد خاص و عام شده اما متاسفانه در کنار این بستر ارائه شده سواد رسانه ای شهروندان ارتقا نیافته است. سواد رسانه ای یعنی مجهز شدن و توانمند شدن مخاطبان به قدرت تجزیه و تحلیل در مواجهه با محتوا و پیام رسانه ای ها گوناگون. هدف اصلی سواد رسانه ای این است که مخاطبان به قدرت بیشتری در تفسیر، تعبیر و نقد پیام های رسانه ای دست یابند. سواد رسانه ای به افراد توانایی می بخشد تا ضمن اینکه متفکرانی منتقد باشند خود نیز به مولدان خلاق پیام ها تبدیل شوند.

در حال حاضر حدود370 ماهواره در جهان فعالیت می کنند که این تعداد ماهواره امواج حدود12000 شبکه تلویزیونی را پشتیبانی می کنند. از بین این تعداد ماهواره امواج حدود30 تا35 ماهواره آسمان کشورمان را پوشش می دهد و حدودا3000 شبکه قابل دریافتند.

در کنار ماهواره طی سال های اخیر اصولا رسانه به معنی عام خود پیچیده تر، گسترده تر و البته سهل الوصول تر شده است. اینترنت بستری مهیا برای تبادل اطلاعات و تسهیل ارتباطات فراهم آورده که در خوان گسترده آن شبکه های اجتماعی و همه گونه فعالیت رسانه ای معنا پیدا می کند. در کشور ما در چند سال گذشته رسانه هم از بعد سخت افزار فناوری های نوین و هم از بعد میزان استفاده کنندگان و مخاطبان گسترش چشمگیری داشته و علاقه مندی شهروندان ایرانی به رسانه و مظاهر فناوری های جدید ارتباطاتی (ماهواره، اینترنت، موبایل، سینما و ...) در دنیا زبانزد خاص و عام شده اما متاسفانه در کنار این بستر ارائه شده سواد رسانه ای شهروندان ارتقا نیافته است. سواد رسانه ای یعنی مجهز شدن و توانمند شدن مخاطبان به قدرت تجزیه و تحلیل در مواجهه با محتوا و پیام رسانه ای ها گوناگون. هدف اصلی سواد رسانه ای این است که مخاطبان به قدرت بیشتری در تفسیر، تعبیر و نقد پیام های رسانه ای دست یابند. سواد رسانه ای به افراد توانایی می بخشد تا ضمن اینکه متفکرانی منتقد باشند خود نیز به مولدان خلاق پیام ها تبدیل شوند.

در حالی که فناوری های ارتباطی جوامع مختلف را متحول ساخته، بر فهم و ادراک ما از خودمان، جوامع مان و تنوع فرهنگی ما تاثیر می گذارد مسلما بهره مندی از سواد رسانه ای مهارتی حیاتی برای قرن21 به حساب می آید. سواد رسانه ای شامل توانایی دسترسی، تحلیل، ارزیابی و پردازش فعالیت اطلاعات است. عمر دانش سواد رسانه ای در جهان حدود30 سال است و بیشتر در کشورهای ژاپن و کانادا مطرح بوده است. علت عمده برجسته شدن این موضوع در برخی کشورها مصون شدن مخاطبان در مقابل انواع تبلیغات تجاری و گاه خشونت و نیز برخی مضامین مضر دیگر بوده است که به منظور حمایت از مخاطبان این بحث به تدریج جایگاه خود را در محافل علمی جهان گشود.

آموزش های رسانه ای و ارتقا سواد رسانه ای در لایه های متنی جامعه یک نیاز و ضرورت برای فرهنگ، سیاست و امنیت ملی ماست. در نظام آموزش و پرورش، در رسانه ملی، در مطبوعات و از طریق نگارش کتاب های گوناگون باید سواد رسانه ای توده ها و حتی نخبگان ما ارتقا یابد. متاسفانه در جریان حوادث پس از انتخابات سال گذشته در کشورمان که از طریق آن تجربه ای مغتنم و آزمون بسیار ارزشمند برای نظام اسلامی رقم خورد شاهد بودیم حتی برخی از نخبگان و دانشگاهیان ما چنان از خوراک رسانه های غربی و شبکه های ماهواره ای اثر پذیر شده اند که مجالی برای بحث و مباحثه باقی نمی گذارند!! البته در کنار این عده بودند میلیون ها ایرانی بصیر و هوشمند که در9 دی و22 بهمن بلوغ سیاسی و اوج درک و فهم رسانه ای خود را به نمایش گذاشتند.

از منظر برخی نویسندگان و صاحبنظران، مفهوم رسانه چنان عام و گسترده است که محصولات فرهنگی متعددی چون کتاب، سینما، موسیقی و مواردی از این قبیل را نیز در بر می گیرد. اکنون که در ایام برگزاری نمایشگاه کتاب تهران هستیم و جوانان و دانشگاهیان و اهالی فرهنگ و دانش از این بوستان مهم و اندیشه توشه بر می گیرند چقدر بجاست که نسبت به افزایش سطح سواد رسانه ای در بین آحاد جامعه توجه شود.

حوادث و اغتشاشات سال گذشته به عینه نشان دادند که ما تا چه میزان از فعالیت رسانه ای غرب و اساسا فضای رسانه ای آسیب پذیر هستیم! تعدادی وبلاگ نویس و فعال حرفه ای در عرصه شبکه های اجتماعی به علاوه چند شبکه تلویزیونی فارسی زبان و عده ای که مثلا از طریق اس ام اس و ایمیل به تحریک احساسات میلیون ها رای دهنده ایرانی روی آوردند و موفق شدند ولو در مقطعی کوتاه و با دروغ امنیت ملی و وجهه جمهوری اسلامی را خدشه دار کنند. در داخل هم مجبور شدیم تا حدود دو ماه رسانه بسیطی چون پیامک را قطع کنیم؛ اینها واقعیاتی هستند که بستر وقوع فتنه را در کشور مهیا کردند و گویای عمق کم کاری ما در حوزه رسانه و بهره گیری از این ظرفیت برای آگاهی بخشی و مصون سازی افکار عمومی در برابر امواج مسموم و مخرب رسانه های ضد ایرانی است. نتوانستیم از ابزار رسانه برای فرهنگ ایرانی- اسلامی استفاده کنیم. قادر نبوده ایم رسانه هایی اعتمادساز، رقابتی و در راستای اهداف و منافع ملی راه اندازی کنیم. اقداماتی هم که به انجام رسانده ایم پراکنده، ضعیف و مقطعی بوده است. امروز نیازمند حضور پرقدرت و پررنگ جریان فرهنگی انقلاب اسلامی در فضای سایبری هستیم که البته این امر نیازمند حمایت و همکاری درون سیستمی است. همچنین باید شبکه های اجتماعی پیونددهنده و پر جذابیت فعال شوند و صدا و سیمای ما حرفه ای تر، هنرمندانه تر و چابک تر در عرصه خبر، سرگرمی، فیلم، آموزش و آگاهی بخشی وارد میدان شود. چند روزنامه پرتیراژ و پرمحتوا و آ زادمنش از سوی افرادی خوشنام از منظر افکار عمومی و قابل اعتماد از منظر نظام اسلامی به راه افتند که هم صبغه نخبگی در آن وجود داشته باشد و هم جذابیت های عامیانه و مبتنی برای لایه های متنوع اجتماع.

اینها راهکار هایی هستند که لازم است در حوزه رسانه و سواد رسانه ای به آنها توجه شود. تصمیم گیران نظام از یک سو و اصحاب علم ارتباطات، اهالی رسانه، مطبوعاتی ها، هنرمندان و فیلمسازان و همه و همه باید در این امر خطیر ایفای نقش کنند تا بتوان در آینده نه چندان دور که نسل های جدید و پدیده های تازه رسانه و اینترنت و ماهواره پا به عرصه وجود و رقابت و پیام رسانی می گذارند، آسیب پذیری ما و فرهنگ دینی و ملی ما به حداقل رسیده باشد.

. یکشنبه 4 مهر‌ماه سال 1395 ساعت 07:51 ب.ظ

0 نظر

دین و زندگی تایباد

دین و زندگی تایباد

سواد رسانه ای چیست؟

سواد رسانه ای چیست؟

ویژگی های خاص فضای مجازی چیست؟

فضای مجازی چه ویژگی هایی دارد و رابطه بین ذهنیت و عمل در آن چگونه است؟

سواد رسانه ای چیست

دانلود کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای پایه دهم درس انتخابی همه رشته ها | چاپ 1395 1395/6/16

این فایل در تاریخ 1395/6/16 بروزرسانی شد.
مباحث :

چرا باید در فضای رسانه‌ای "باسواد" شویم؟!/ لزوم بومی شدن سواد رسانه ای در دنیای امروز

مطالعه میزان سواد رسانه ای و نقش آن در جامعه ایرانی

سواد رسانه ای

اینفوگرافیک چگونه به فرزندان خود سواد رسانه ای بیاموزیم

به همت فرهنگسرای رسانه و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد

اینفوگرافیک ایست رسانه ای 1

ضرورت وجود سواد رسانه ای

ضرورت وجود سواد رسانه ای

سواد رسانه ای چیست؟

بررسی ضرورت آموزش سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان از نگاه متخصصان آموزش و پرورش شهر تهران

ضرورت زندگی در دنیای امروز

مزیت آموزش رسانه ای

گسترش فرهنگ غربی از طریق رسانه ها

سواد رسانه ای

اهداف و مزایای سواد رسانه ای

مهارت های سواد رسانه ای

سطوح سواد رسانه ای

1.سطح مقدماتی و اولیه ی پیام ها

2.سطح عمیق و پنهان پیام ها

مراحل کاربرد و بهره گیری از سواد رسانه ای

منابع:

سواد رسانه ای: بصیرت و جنگ نرم

سواد رسانه ای: بصیرت و جنگ نرم

رسانه و سواد رسانه ای

روزانه‌ها

دسته‌ها

جدیدترین یادداشت‌ها

بایگانی

سواد رسانه ای چیست؟

دانلود کتاب درسی تفکر و سواد رسانه ای پایه دهم درس انتخابی همه رشته ها | چاپ 1395 1395/6/16

این فایل در تاریخ 1395/6/16 بروزرسانی شد. مباحث :

سواد رسانه ای

اینفوگرافیک چگونه به فرزندان خود سواد رسانه ای بیاموزیم

به همت فرهنگسرای رسانه و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد

اینفوگرافیک ایست رسانه ای 1

ضرورت وجود سواد رسانه ای

سواد رسانه ای چیست؟

بررسی ضرورت آموزش سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان از نگاه متخصصان آموزش و پرورش شهر تهران

ضرورت زندگی در دنیای امروز

مزیت آموزش رسانه ای

گسترش فرهنگ غربی از طریق رسانه ها

سواد رسانه ای

اهداف و مزایای سواد رسانه ای

مهارت های سواد رسانه ای

سطوح سواد رسانه ای

1.سطح مقدماتی و اولیه ی پیام ها

2.سطح عمیق و پنهان پیام ها

مراحل کاربرد و بهره گیری از سواد رسانه ای

منابع:

این فایل در تاریخ 1395/6/16 بروزرسانی شد.
مباحث :