فرقه ها
مفهوم مذهب
«مذهب» به معنای راه و روش است و در مفهوم دینی، به مسیر اعتقادی افراد، مذهب گفته می شود.[۱]
در این تعریف، می توان مذهب را در ارتباط با اصل دین هم به کار برد، به
عنوان نمونه، پیامبر (ص)، بنیان گذار مذهب اسلام بوده است، اما اکنون در
مورد اصل اسلام از واژه «دین» و یا «آیین» استفاده می شود.
مذاهب اسلامی
آن چه اکنون به نام مذهب شیعه شناخته می شود، در حقیقت در زمان پیامبر
(ص) و توسط خود ایشان به وجود آمده و اصطلاح “شیعه” از همان زمان رواج
داشته است.[۲]
اهل سنت نیز از جنبه های مختلف به گروه ها و مذاهب مختلفی تقسیم می شوند
که چهار مکتب شافعی، حنبلی، حنفی و مالکی، تنها تعداد بسیار کوچکی از این
مذاهب؛ آن هم تنها بر اساس معیار فقهی؛ می باشند که حتی در این چهار مذهب
نیز نمی توان ابوحنیفه، مالک، احمد بن حنبل و شافعی را بنیان گذاران واقعی
مذاهب منتسب به آنان تلقی نمود؛ زیرا این افراد از ابتدا در صدد ایجاد
مذهبی منسجم و سازمان یافته نبودند، بلکه پیروان بعدی آنان، به تدریج چنین
مذاهبی را به وجود آورده اند.
علل پیدایش فرقه‌های اسلامی
تا زمانى که پیامبر اکرم (ص) در میان مسلمانان حضور داشتند، مسلمانان و
لو در ظاهر، وحدت خویش را حفظ کرده و بر محور ایشان مىچرخیدند. پیامبر (ص)
همان گونه که در یوم الدار، حدیث انذار را فرموده و پس از دعوت خویشان،
امام على (ع) ۱۳ ساله را وصّى و خلیفۀ خویش تعیین و معرفى نموده بود، در هر
موقعیت و فرصت مناسب دیگرى نیز بر این امر تأکید و دیگران را به تبعیت از
ایشان (ع)دعوت مىنمود. تا این که در پایان حجه الوداع در ۱۸ ذى الحجه سال
۱۰ ه.ق در غدیر خم رسماً على (ع) را امام و سرپرست و ولى مردم معرفى نمود و
براى ایشان از مردم بیعت گرفته شد و ولایت او به عنوان متمم و مکمل دین و
نعمت الاهى معرفى گردید.[۳]
هنوز پیکر رسول اکرم (ص) بر زمین بود که مسلمانان بر سر جانشینی آن حضرت
دچار اختلاف شدند. پس مردم دو دسته شدند گروهى که عمل این عده را مخالف
سفارشات پیامبر (ص) دانسته و آنها را به عنوان جانشین حقیقى پیامبر (ص) به
رسمیت نشناخته و این کار ایشان را مذمت کردند، به “شیعیان” على بن ابی طالب
(ع)شهرت یافتند و گروهى دیگر (بنا به عصبیت قومى و قبیلهاى) ظاهر را
نگریسته و گفتند داماد پیامبر (ص) یا پدر زن او، براى ما فرقى ندارند!
اکنون که اینان به حکومت رسیدهاند، رسمیت دارند و اطاعت از آنان لازم و
عصیان و طغیان بر آنها حرام است. تا آن جا که بعدها گفتند: چون حسین (ع) بر
خلیفه وقت! (یزید امیرالمؤمنین)! شورش کرد، خونش هدر شد! و یزید اشتباه
کرد و از اجتهاد اشتباه خودش توبه نمود. از این جا بود که به دو گروه شیعه و
سنى تقسیم شدند. پس از درگیرى معاویه و على (ع)، فرقۀ خوارج رخ نمودند و
پس از حکومت بنى امیه و بنى مروان و درگیرى آنها با بنى عباس و بالاخره
منقرض شدن آنها و باز شدن باب گفت و گو و تعلیم و تعلّم و ترجمۀ کتب یونانى
و عبرى به عربى و ورود یهود و نصارى و نفوذ آنها در دربار خلفا و جا
افتادن آنها به عنوان عالم و محدث اسلامى! در میان مردم، آرای مختلف به
میدان عرضه و تقاضا وارد شد، در حالى که فشار حکام جائر، فرصت تبلیغ و نشر
صحیح دین را از فرزندان رسول (ص) سلب کرده و آنها را به انزوا کشانیده و
جعل کنندگان احادیث را میدان دار کرده بود.
از این رو مردم دور افتاده از عصر رسالت و سیراب شدۀ از جرعههاى
امویان، رو به تعالیم علماى دربار عباسى آوردند و آنها هم براى دوام حکومت
خود، میدان مذاهب و فرقه سازى را باز گذاشتند. اما باز میدان دار تبلیغ و
تعلیم و وعظ، شاگردانى از ائمه (ع) بودند که خود را به دربار خلفا فروخته و
به دنبال متاع دنیا، حظّ اخروى را پشت سر افکنده بودند، از این رو سالهاى
فراوانى اصلاً مذهب شیعه جعفرى (ع) حتى به عنوان یکى از مذاهب اسلامى هم
در کنار سایر مذاهب شناخته نمىشد!
پیدایش اختلاف و تحزّب و تفرّق به ۷۲ فرقه، حاصل عمل گروهى است که در
سقیفه جمع شده و از سپاه اسامه تخلف کرده و آن همه وصایاى پیامبر (ص) در
مورد على (ع) و جریان غدیر خم و بیعت خود با على (ع) را فراموش کرده و امت
اسلام را از تعالیم ناب اسلامى تا حدود زیادى محروم کردند.
عدهاى خود را پیرو سنت رسول (ص) دانسته، اما در آغاز خلافت خویش، حدود
اسلامى را تعطیل کرده و در برابر نصوص اجتهاد نمودند. برخى اعلام کردند که
“دو متعه در زمان رسول (ص) حلال بود من آن دو را حرام مىکنم: متعۀ نساء
(ازدواج موقت) و متعۀ حج (حلّ بین عمره تمتع و حج تمتع)”[۴].
و زمانى نگذشت که “حى على خیر العمل” را از اذان حذف کرده تا مردم به جاى
نماز به جهاد با روم و ایران بروند! نماز مستحبى را به جماعت نهادند و
بالاخره وضوى نبوى را تغییر دادند تا او هم از این تغییر سنت بى بهره
نماند! عدهاى هم به جاى سنت رسول (ص) به سنت خلفا گردن نهادند و براى
تشخیص علویان و شیعیان، بر وضوى عثمانى اصرار کردند تا نسل على (ع) و زهرا
(ع) و شیعیان آنها را منقرض نمایند. مردم شامات، بعد از فتح شدن شامات توسط
مسلمانان، کسى جز امویان را به عنوان سمبل اسلام بر خود ندیدند. معاویه
براى آنها خلیفۀ رسول اللَّه (ص) بود که نیت او آن بود که نامى از رسول
الله (ص) نماند و اسم و رسمى از ذریۀ رسول (ص) و على (ع) و زهرا (س) در
میان نباشد، از این رو سنت سیئۀ او؛ یعنى لعن و سب على (ع)! در خطبههاى
نماز جمعه و سایر خطبههاى رسمى تا زمان عمر بن عبدالعزیز باقى ماند و تا
آخر امامان هدایت در انزوا و حاشیه قرار داده شدند.
تنها در زمان درگیرى بنى امیه و بنى عباس و تظاهر بنى عباس به حمایت از
آل على (ع)بود که میدان تبلیغ و تعلیم و تربیت براى بزرگانى چون امام باقر و
امام صادق (ع) تا حدودى باز شد و احادیث نانوشته پیامبر اکرم (ص) با زبان
ایشان بیان و تبیین و تفسیر گردید و بطون قرآن اظهار شد و گنجینۀ معارف ناب
و احکام صریح و بلیغ اسلامى عرضه گردید و به اهتمام علمای شیعه و
شاگردانشان به نسلهاى بعد منتقل شد، اما پس از استقرار عباسیان فشار بر
ائمه (ع) شکل تازه گرفت. ایشان یا در زندان بودند یا در تبعیدگاه و یا در
لشکرگاه و مجبور به تقیه! از سوى دیگر، بازار عیاران علم و دانش و وعظ و
خطابه رونق گرفت و هر کس عالم اسلام و محدّث و مجتهد معرفى شد و گروهى را
پیرامون خود جمع کرد، تا آن جا که کثرت آنها، خلفا را نیز به وحشت افکند.
بدین جهت مذاهب رسمى را در چهار مذهب شافعى، حنبلى، مالکى و حنفى محدود
کردند و دستور داده شد، سایر رسایل جمع و مسکوت شوند!
در میان خلفا و کارگزاران آنها، گروههاى مختلف با انگیزههاى مختلف دیده مىشوند که به این مسئله دامن زدند:
۱٫ کسانى که نسبت به على (ع) و زهرا (س) کینه و حسادت داشتند و این امر
را به شکلهاى مختلفى هرچند ضعیف، در زمان رسول خدا (ص) نیز نشان مىدادند
که منابع اهل سنت و شیعه، آنها را ثبت و ضبط نموده است.
۲٫ کسانى که اساساً براى کسب مقام و موقعیت و شهرت به اسلام گرویده و
منتظر فرصت بودند، و پس از رحلت رسول (ص) که على (ع) مشغول تجهیز جسد
پیامبر (ص) بود، این فرصت را یافتند.
۳٫ کسانى که در فتح مکه، از ترس جانشان ایمان آورده و همیشه به فکر تحریف و نابود ساختن اسلام بودند، و امویان از نسل آنهایند.
۴٫ منافقانى از عرب و یهود که در اندیشۀ تحریف و انحراف دین و شکست مسلمانان بودند.
۵٫ علماى یهود که به دربار امویان راه یافته و به اسم مبلغ و خطیب و محدث اسلامى شهرت پیدا کرده وارد میدان شدند.
۶٫ جاهلان و واعظان و جعل کنندگان احادیث که براى رسیدن به پُست و شهرت و مال بیشتر بر یکدیگر سبقت مىگرفتند.
۷٫ علما و صاحب نظران غیر مسئول و غیر متعهد که قرآن و حدیث را سرمایۀ
کسب خود قرار داده و در پى شهرت و مقام، از اهل بیت رسالت که اساتید آنها
بودند، فاصله گرفتند. بدون هیچ آگاهى از قرآن و سنت نبوى (ص) و اطلاع دقیق
از پیچیدگىهاى ادبیات عرب به تفسیر و تبیین دین و قرآن پرداختند و هر
گروه، پیرو کسى و رأیى شد.
۸٫ مردم ساده که از امتحانات و حوادث، طرفى نبستند و غربال شدند و از
امامان (ع) فاصله گرفتند، به عقاید ناصحیح مثل زنده بودن زید بن على (ع)
(که مدتها جسدش بر دار ماند) و یا حیات اسماعیل بن جعفر (ع) (که پدرش خود
او را دفن نمود) دچار گشتند، و به امامت آنان قایل شدند.
۹٫ و بالاخره تحریکات استکبار جهانى و صهیونیزم براى تفرق امت اسلامى و اضمحلال آنها با شیوع بابیت، بهاییت، وهابیت، طالبان و… .
از این رو عوامل تفرق امت اسلامى را مىتوان به عوامل درونى و عوامل
بیرونى تقسیم نمود. عوامل درونى؛ مانند: کینه و حسادت و بخل نسبت به اهل
بیت (ع)[۵]
از جانب امویان و عباسیان و…، جهالت و سادگى مردم ، گرایش به کسب مقام و
شهرت و اسم و رسم، و عوامل بیرونى؛ مانند: منع کتابت احادیث و سیره نبوى
(ص) به مدت صد سال، عدم آشنایى به ادبیات عرب و بروز اختلاف قرائتها و
برداشتها از قرآن، ورود احادیث جعلى فراوان به منابع اسلامى، جدایى از اهل
بیت عصمت و طهارت که عالمان به قرآن و غیباند، اجتهادها و استبداد در
رأىها در برابر سنت نبوى (ص) توسط خلفا، حمایت خلفا از برخى فرق و مذاهب،
به انزوا کشانیدن ائمه (ع) و شیعیان ایشان و در فشار قرار دادن آنها،
میداندار شدن برخى یهود و نصارا براى دین اسلام و اختناق حاکم بر مردم.
یقیناً هر کدام از اینها به نحوی در تحریف و تفرق در اسلام و مسلمین
مؤثر بودند و دیگران نیز ناخواسته به آن کشانیده شده و به آن دامن زده‌اند.
آنچه مسلّم است از میان راهها و آراى گوناگون جز یک راه مستقیم و حق
بیشتر نیست و سایرین به همان اندازه که با این هماهنگ اند، از حقیقت بهره
مندند اما وقتی با انحرافها و خطاها مخلوط گردند، باطل به حساب مىآیند.
شناخت راه صحیح و حق از طریق قرآن کریم که به اعتقاد فریقین به اعجاز
الاهى از هرگونه تحریف مصون مانده است و سنت نبوى (ص) صحیح و متواتر بین
شیعه و سنى، امکان پذیر است و سنت و سیرۀ امامان معصوم (ع) نیز در همین
راستا قرار دارد.
منابع و مآخذ:
۱٫ طباطبائى، محمد حسین، المیزان، ج ۴، انتشارات اسلامى، قم، ص ۳۶۵ – ۳۶۴٫
۲٫ قمى مشهدى، محمدبن محمد رضا، کنزالدقائق، ج ۴، مؤسسه طبع و نشر وزارت ارشاد، چاپ ۱، ۱۴۱۱ ه.ق، تهران، ج ۳، ص ۴۱۷ و ج ۴، ص ۱۱۷٫
۳٫ موسوى، شرف الدین، ترجمه، امامى، محمد جعفر، حق جو و حق شناس، بنیاد معارف اسلامى، چاپ ۱، ۱۳۷۳ قم.
۴٫ جوادى آملى، عبداللَّه، تفسیر تسنیم، ج ۱، اسراء، چاپ ۱، ۱۳۷۸، قم، ص ۹۹ – ۹۸٫
۵٫ جوادى آملى، عبداللَّه، قرآن در قرآن، اسراء، چاپ ۲، ۱۳۷۸، قم، صص ۳۵۰ – ۳۱۵٫
۶٫ خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، مرکز مطالعات و پژوهشهاى فرهنگى حوزه قم، چاپ ۱، ۱۳۷۹ قم، ص ۲۳۹ – ۱۵۰٫
۷٫ شهرستانى، سید على، وضوى پیامبر، عروج اندیشه، چاپ ۱، ۱۳۷۷، مشهد.
۸٫ اصغرى، سید محمد، قیاس و…، کیهان، چاپ ۲، ۱۳۷۰ ، تهران.
۹٫ قمى، شیخ عباس، تتمه المنتهى، پیام آزادى، چاپ ۱، ۱۳۷۹ تهران.
۱۰٫ تیجانى، محمد، اهل سنت واقعى، ج ۱ و ۲، بنیاد معارف اسلامى، چاپ ۳، ۱۳۷۴ ، قم.
۱۱٫ نقوى، سید محمد تقى، شرح و تفسیر خطبه غدیر، مرکز تحقیقاتى فرهنگى جلیل، چاپ ۱، ۱۳۷۴ تهران.
هفتاد و سه فرقه
متأسفانه مسلمانان نیز همانند اقوام و صاحبان ادیان گذشته به مذاهب
گوناگونی متفرق شدند ، پیامبر گرامی اسلام این مسئله تأسف انگیر را اینگونه
پیش بینی فرمود: “ان امّتی ستفرق بعدی علی ثلاث و سبعین فرقه، فرقه منها
ناجیه، و اثنتان و سبعون فی النار”؛ پیروان من بعد از من به هفتاد و سه
فرقه متفرق خواهند شد، تنها یک گروه نجات پیدا می کنند و هفتاد و دو فرقه
دیگر اهل آتش خواهند بود.[۶]
با دلایل قطعی در جای خود به اثبات رسیده است که مذهب حقه و فرقه ناجیه در
میان مذاهب اسلامی مذهب شیعه اثنی عشری است و تشیع، همان اسلام راستین و
حقیقی است. پیامبر گرامی اسلام فرمود: “ایها الناس انی ترکت فیکم ما ان
اخذتم به لن تضلوا، کتاب الله و عترتی اهل بیتی”؛ مردم! من در میان شما
چیزی به ودیعت نهادم که اگر بدان اخذ کنید هرگز گمراه نخواهید شد، کتاب خدا
و عترت خودم، یعنی اهل بیتم.[۷]
نقش خانواده در انتخاب دین و مذهب
از آن جا که انسان موجودی تأثیرپذیر از محیط اطراف خود اعم از خانواده،
دوستان، نزدیکان و … می باشد. ناگزیر است که با بصیرت و تعقل و تفکر بیشتر و
با چشمانی باز به اطراف خود بنگرد و جریانات مثبت و منفی محیط اطرافش را
شناسایی کند تا در شناخت حقیقت و انتخاب مسیر از آن معارف بهره جوید.
در این سیر معرفتی، خانواده به عنوان یک کانون مهم و حیاتی می تواند در
فرایند رشد و تربیت اعضاء خانواده، خصوصاً کودکان و نوجوانان و کم سن و سال
ها تأثیر به سزایی داشته باشد. تا جائی که رعایت اصول صحیح تربیتی در
خانواده زمینه ساز رشد و بالندگی فرزندان و موجب استحکام پایه های اعتقادی
ایشان می گردد، اما از آن سو، ولنگاری، عدم پایبندی والدین به اصول تربیتی،
آشفتگی و از هم پاشیدگی کانون خانواده، زمینه ساز بی اعتقادی و سقوط
فرزندان در گمراهی و فساد و شک و تردید خواهد بود.
به منظور آن که فرزندان در چالش های شدید اعتقادی گرفتار نیایند و دچار
شک و تردید و در نهایت بی اعتقادی نگردند می بایست نقش و تأثیر خانواده در
تشویق فرزندان به تحقیق و مطالعه و دمیدن روح پرسشگری در ایشان تقویت شود.
پر واضح است که بین نقش مثبت خانواده و تقلید کورکورانه از والدین تفاوت هایی وجود دارد:
وقتی خانواده به دلیل مسئولیت هایی که بر دوش والدین است، نسبت به تغذیه
معنوی و فکری فرزندان احساس مسئولیت می کنند (چنان که در ابعاد مادی و
جسمی مسئولند) و با حفظ آزادی و اختیار و احترام به شخصیت فرزندان (با
رعایت مقطع سنی ایشان) و تربیت سالم و مناسب، زمینه های لازم برای تحقیق و
مطالعه و جستجوی حقیقت را از مسیرهای امن و مطمئن فراهم می سازند. در این
فرایند نقش مثبت خانواده کاملاً مشاهده می شود.
از آن طرف وقتی والدین بدون داشتن مبنا و ملاک مناسب اعتقادی و صرفاً با
پایه های سست تقلیدی، اعتقاد نه چندان محکم خود را به فرزندانشان تحمیل می
کنند و در این انتقال هیچ فرصتی برای پرسش و جست و جوگری، مطالعه و تحقیق
فرزندان لحاظ نمی کنند. فرزندان نیز در یک فضای کاملاً بسته، به صورت
تقلیدی به دین و آیین آباء و اجدادی شان ایمان می آورند. و این ایمان و
اعتقاد آن چنان محکم نیست که در مقاطع مختلف زندگی ایشان را از خطر شبهات
دینی و اعتقادی رهایی بخشد و به یقین، دچار شک و تردید و در مواقعی حتی
دچار گسست و انحرافات اعتقادی خواهند شد.
نتیجه آن که در فرایند رشد و تربیت انسان عواملی نظیر: وراثت، خانواده،
محیط و اختیار و اراده انسان موثرند، بدون شک خانواده و محیط نقش به سزائی
در تربیت دینی و استحکام یا تزلزل اعتقادی دارند، اما تنها منحصر کردن به
این دو عامل یعنی؛ نادیده گرفتن نقش خود و اراده و اختیار و آزادی انتخابی
که خداوند در پرتو عقل و منطق به انسان عطا فرموده است[۸]. و بی شک طبق آموزه های قرآنی، مهمترین نقش را در هدایت و سعادتمندی انسان ایفاء می کند.
اما همان گونه که بیان شد محیط و خانواده هم می توانند در هدایت انسان
ها تاثیرگذار باشند و هم گمراهی آنان، لذا برای جلوگیری از تأثیرات منفی
خانواده های فاسد و محیط ناسالم، تقلید کورکورانه، در انتخاب اصول اعتقادی
ممنوع گشته است و انسان باید بتواند در انتخاب اصول اعتقادی خود حجت اقامه
کند، از این روی لازم است با تأثیر پذیری از اصول متقن و صحیح خانواده و
نیز با تعقل و تفکر در حقایق عالم هستی و تحقیق و تفحص در ادیان الهی و
البته با استعانت از هدایت الهی و رجوع به فطرت پاک خدادادی مسیر صحیح
(توحید) را از اشتباه، دین کامل (اسلام) را از ناقص و مذهب حقه (تشیع) را
از باطل تشخیص داده و فارق از اعتقادات غلط آباء و اجدادی ( نه اصول صحیح
تربیتی و مبانی مستدل اعتقادی خانواده) و بدور از تأثیر و تأثرات قومی و
ملیتی، راه خود را انتخاب نماییم.
برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به نمایه های:
۱٫ دلایل پذیرش اسلام ، سؤال ۱۱۴۶ (سایت: ۱۱۶۸).
۲٫ دلایل عقلی حقانیت اسلام، سؤال ۹۳۵ (سایت: ۱۰۰۸).
۳٫ دلایل حقانیت اسلام ، سؤال ۲۷۵ (سایت: ۷۳).
که در سایت اسلام کوئست موجود است.
انتخاب مذهب حق
اصولاً دین و اعتقاد باید از طریق عقل و منطق و جست و جوی حقیقت بوده و
به انتخاب شخص باشد. انسان باید در اصول اعتقادی تحقیق نموده پس از پی بردن
به حقانیت، آن را انتخاب نماید. دین و مذهب نمی تواند موروثی باشد. به
همین دلیل است که تقلید در اصول دین جایز نیست.[۹]
چرا که دین و مذهب و اعتقاد، امر درونی و قلبی است، باید به انتخاب شخص
باشد و نمی تواند امر موروثی باشد، اما هرگونه لغزشی در این مسیر به هلاکت
ابدی می انجامد، بنابراین باید در انتخاب پیشوای دینی، هر چه بیشتر دقت
نموده و دغدغه بسیار داشته و از خداوند در این مسیر کمک و یاری طلبید. قرآن
مجید می فرماید: “روزی که هر شخص به رهبر و امامش خوانده می شود.”[۱۰]
بر این اساس، در قیامت هر گروهی پشت سر کسی قرار می گیرند که در دنیا او
را امام و رهبر خویش می دانستند و در عمل از او پیروی می کردند.
پیوند رهبری و پیروان در این جهان، در آخرت به طور کامل منعکس می شود و
گروه هایی که اهل نجات و اهل عذاب اند، مشخص می گردند. آنها که رهبری
پیامبران و جانشینان آنان را در هر عصر و زمان پذیرفتند، همراه پیشوایشان
خواهند بود و آنها که رهبری شیطان و پیشوایان غاصب و ستمگر را انتخاب
کردند، همراه آنان خواهند بود. قرآن کریم امامان و رهبران را دو دسته معرفی
نموده است: یک گروه امامان نور و هدایت گرند. از آنان به “ائمه یهدون
بأمرنا”[۱۱]
یاد می شود، این دسته مردم را به سوی خدا دعوت می کنند، در نتیجه پیروان
خود را به همراه خویش به بهشت و رضوان الاهی می رسانند. دسته دیگر، امامان و
رهبران “نار” و آتش هستند و قرآن از آنان به “ائمه یدعون الی النّار”[۱۲]
یاد می کند. این جهنمیان مردم و پیروان خویش را همراه خود به سمت دوزخ سوق
می دهند. انسان عاقل باید بیندیشد و با نهایت جُهد و تلاشش تحقیق کند تا
امامان و رهبران راستین را بشناسد و از آنان پیروی نماید و کورکورانه به
دنبال کسانی که خود و پیروانشان را به سمت جهنم سوق می دهند، حرکت نکند؛
زیرا به نقل سنی و شیعه پیامبر اکرم (ص) فرمود: “هر کس بمیرد و امام زمان
خویش را نشناسد و به او معرفت پیدا نکند، به دین اسلام از دنیا نمی رود،
بلکه مرگی بر پایه زمان جاهلیّت است”.[۱۳]
با توجه به آن چه گفته شد، ما معتقدیم که به دلیل استحکام مبانی تشیع،
اگر فردی اهل تحقیق و پژوهش باشد، هیچ گاه غیر از این مذهب را انتخاب
نخواهد کرد.
انحراف از مسیر اصلی
همه مسلمانان بر عدم تحریف آیات قرآن – یعنى عدم زیادت بر قرآن یا کاستى
از آن – و نیز بر حدیث ثقلین از نبى اکرم (ص) اتفاق نظر دارند. چنان چه بر
اختلافات مذاهب و تفاوت ملل و نحل با یک دیگر، متفقاند. پس شکى نیست که
در دنبال کردن سیره نبوى (ص) و حتى تمسک به سیره و روایات اهل بیت عصمت و
طهارت (ع) و برداشت و فهم از قرآن، اختلاف روى داده و هر فرقه راهى و
پیشهاى را دنبال کرده است! و این یعنى تحریف و انحراف مسلمین از مسیر اصلى
خویش؛ یعنى مسیرى که قرآن و رسول (ص) پیش روى او گشودند.
لذا باید دید ملاک تشخیص حق از باطل و اصیل از محرّف چیست؟ این راه گرچه
در ابتدا مشکل و لاینحل مىنماید، اما محال نیست؛ زیرا “قرآن” بین همه فرق
به عنوان منبع اصیل وحى و غیر محرف، قابل تصدیق و مراجعه است و در میان
احادیث موجود بین شیعه و سنى احادیثى متفق علیه یافت مىشود که ما را به
منبعى اصیل دگر رهنمون مىشود که اهم اینها حدیث انذار (یوم الدار)، حدیث
غدیر و حدیث ثقلین و احادیث تفسیرى آیات ۳ و ۶۷ مائده و احادیث تفسیرى آیه
تطهیر (احزاب، ۳۳) و احادیث تفسیرى آیه ولایت (مائده، ۵۵ و ۶۵) است.
احادیثى که بین تمامى فرق شیعه و سنى متفق علیه مىباشند و هیچ دیده حق
بینى توان انصراف آنها از ظواهرشان و کتمان اسانید تاریخى آنها را ندارد.
پس باید بین مذاهب مختلف اسلامى، قرآن و سنت قطعیه را حاکم نمود.
امام صادق (ع) مىفرمایند: “در هیچ امرى دو نفر اختلاف نکردند، مگر این
که براى آن مطلب در کتاب خداوند عزوجل اصلى است در حالى که عقول اینها به
آن نرسیده است (پس دچار اختلاف شده‌اند)”.[۱۴]
نیز مىفرمایند: “پیامبر (ص) در منا (در حجه الوداع) خطبه خوانده، پس
فرمود ند: “اى مردم! هر آنچه را از جانب من براى شما آوردند (از حدیث یا
سیره)، به کتاب خدا عرضه کنید، پس اگر موافق کتاب خدا بود، پس من آن را
گفتهام و آنچه که با کتاب خدا مخالف بود من آن را نگفتهام”.[۱۵]
و امام باقر (ع) مىفرمایند: “وقتى من نظرى دادم به چیزى، از کتاب خدا
در مورد آن از من سؤال کنید (تا براى شما توضیح دهم که آن حکم را از کجاى
قرآن برداشت نمودهام)”.[۱۶] پس موارد عدیدهاى در سیره ائمه(ع) وجود دارد که براى صحابه روش برداشت خود از قرآن را توضیح دادهاند”.[۱۷]
برخى براى توجیه این اختلافات به این حدیث نبوى تمسک کرده‌اند که: “اختلاف امت من رحمت است”.
عبدالمؤمن انصارى (ره) مىگوید: به امام صادق (ع) گفتم: برخى از رسول
اللَّه (ص) روایت می کنند که فرمود: “اختلاف امت من رحمت است” امام (ع)
فرمود: “راست می گویند”. پس گفتم: اگر اختلاف آنها رحمت است پس اجتماعشان و
اتفاق نظرشان عذاب است؟! فرمود: نه چنین است که تو برداشت کردهاى و آنها
پنداشتهاند! همانا رسول (ص) اراده نموده قول خداوند را که فرمود: “چرا از
هر گروهى، برخى مهاجرت نمىکنند تا در دین متفقه شوند…”.[۱۸]
پس خداوند امر نموده که مردم به سوى رسول خدا (ص) مهاجرت کنند، پس
بیاموزند، سپس به سوى قومشان بازگشته آنها را تعلیم دهند. هر آینه پیامبر
(ص) اراده نموده اختلاف امت از بلاد و نژادهاى مختلف را نه اختلافشان در
مذهب. هر آینه دین یکى است. هر آینه دین یکى است”.[۱۹]
از این رو شیعه، امامت على و حسنین(ع) را از راه نبى (ص) و امامت
سایرین را از طریق امام قبلى شناسایى کرده و گردن نهاده است و نصوص نبوى
نیز اسامى ایشان را یکایک تا دوازده نفر تعیین کرده است. از باب نمونه:
جابربن عبداللَّه انصارى رحمه الله مىگوید: هنگامى که آیه “اطیعوا اللَّه و
اطیعوا الرسول و اولى الامر منکم”[۲۰]
نازل شد، به رسول خدا (ص) گفتم: ما خدا و رسولش را شناختهایم! اما اولى
الامر که اطاعت آنها بر ما واجب شده چه کسانىاند؟! فرمود: آنان جانشینان
من و امامان پس از من هستند: نخستین آنان على (ع) است و سپس به ترتیب: حسن
بن على (ع)، حسین بن على (ع)، على بن الحسین (ع)، محمد بن على (ع)، که در
تورات به باقر معروف است و تو زمان او را درک خواهى کرد. هر وقت او را دیدى
سلام مرا به او برسان، و پس از او به ترتیب: جعفر بن محمد، موسى بن جعفر،
على بن موسى، محمد بن على، على بن محمد، حسن بن على و پس از او فرزندش که
نام و کنیه او با نام و کنیه من یکى است. خداوند او را بر همه جهان حاکم
مىسازد و او است که از نظرها پنهان مىشود و غیبتش طولانى خواهد شد. تا آن
جا که تنها کسانى که ایمانشان استوار و آزموده و عمیق است بر عقیده خود
به امامت او باقى مىمانند”.[۲۱]
البته مسلمین به ذکر این نصوص و این اسامى اکتفا نمىکردند، بلکه اول
عصمت و علم و غیب و اعجاز او را امتحان مىکردند. پس اگر این شرایط را در
مدعیان امامت شیعه مىیافتند به فرمانش و ولایتش گردن مىنهادند و إلاّ
جستجو مىکردند تا مراد خود را بیابند و مطیع او شوند![۲۲]
ایشان نیز از پدر مهربانتر، مسلمانان را زیر بال و پر گرفته و به تغذیه
معنوى و علمى ایشان همت مىگماشتند، تا این که سینه و سینه معارف الاهى و
قرآنى و نبوى (ص) به نسل کنونى شیعه اثنى عشر منتقل گردید و در منابع حدیثى
و تفسیرى ثبت و ضبط و حفظ شد. تا بالاخره مصلح موعود (عج) از پرده غیب به
درآید و اسلام را از غربت به درآورده و تفرقهها را برداشته و کل جهان را
در زیر پرچم اسلام ناب محمدى (ص) در آورد.
شکى نیست که تأکیدات و سفارشات پیامبر(ص) به ولایت على (ع) و تمسک به
عترت و قرآن در کنار یک دیگر به جهت وحدت مسلمین از یک سو و پیشگیرى از
انحراف و تحریف در تفسیر و تبیین دین بوده است، که نفع آن یعنى نیل به
هدایت و سعادت واقعى و فیوضات اخروى عاید خود مسلمین است و إلا رویگردانى
کل عالم از اهل بیت(ع) ، ضررى را متوجه مقام و منزلت ایشان نزد خداوند
نمىکند،[۲۳] چنان که رویگردانى کل انسانها و شرک و کفر همه آنها هم ضررى را متوجه خداوند نمىنماید، بلکه خود دچار خسران و زیان مىشوند.[۲۴]
نه روى آورى مسلمین چیزى بر ثواب ایشان مىافزاید و نه رویگردانى آنها
چیزى از ثواب آنها مىکاهد زیرا ایشان بندگان مخلص خداوند بودند که تمام
تلاش خود را در راه هدایت مردم نموده و بالاخره راحت و آسایش زندگى و جان
شیرین خود را در این راه نثار و ایثار نمودند و در راه هدایت و نجات خلق از
تحریفات و انحرافات از هیچ کوششى دریغ ننموده و از کمترین فرصتها بیشترین
استفاده را براى حفظ دین نمودند. پس خون بها و اجر آنها با خدا است: “انّ
هذا لکم جزاءً و کان سعیکم مشکورا”.
منابع و مآخذ:
۱٫ خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، ص ۲۱۲ – ۱۶۱٫
۲٫ سبحانى، جعفر، آیین وهابیت.
۳٫ سبحانى، جعفر، شیعه پاسخ مىدهد.
۴٫ شهرستانى، عبدالکریم، ملل و نحل، ج ۱، ص ۱۸۸ – ۲۷
۵٫ شیرازى، سلطان الواعظین، شبهاى پیشاور.
۶٫ صافى، لطف اللَّه، منتخب الاثر.
۷٫ عاملى، شیخ حر، وسائل الشیعه.
۸٫ علامه عسکرى، نقش عاشیه در اسلام.
۹٫ قرآن کریم + تفاسیر شیعه و سنى ذیل آیات مذکور در پاورقىها.
۱۰٫ قمى، شیخ عباس، تتمه المنتهى.
۱۱٫ قمى مشهدى، محمدبن محمد رضا، کنزالدقایق، ج ۳، ص ۳۱ – ۳۶ ، ۵۸ ؛ ج ۴، ص ۱۶۶ – ۱۹۶٫
۱۲٫ مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار.
۱۳٫ مصباح یزدى، محمد تقى، آموزش عقاید، ج ۱ و ۲، درس ۳۸ – ۴۰٫
برتری تشیع بر سایر مذاهب
روشن است که انتخاب دین و مذهب یک امر عاطفی و دل بخواهی نیست بلکه یک
وظیفه و واجب عقلی است! آیا صرف علاقه و محبت دارای پشتوانه محکم استدلالی
است؟ در صورتی که علاقه از روی برهان و استدلال باشد حتماً به خاطر نقاط
قوتی است که تنها در مکتب تشیع، آنها یافت می شود که در این صورت خود به
خود ضعف ها و کاستی های دیگر مذاهب و فرقه ها روشن خواهد شد.
تفاوت اصلی شیعه و برتری آن بر سایر مذاهب اسلامی در نوع نگاه و اعتقاد
شیعه به مسئله امامت و ولایت اهل بیت پیامبر اکرم (ص) است. در این جا به
پاره ای از اعتقادات شیعه در مسئله امامت اشاره می کنیم:
۱٫ شیعه، دوازده امام (ع) را که در احادیث پیامبر اکرم(ص) به اسامی آنان تصریح شده است[۲۵] از هر گونه خطا، نسیان و گناه معصوم می داند.
۲٫ شیعه برای امام معصوم (ع) تمام شوؤن پیامبراکرم (ص) به جز مسئله وحی را قائل است.
۳٫ شیعه، امام معصوم (ع) را مرجع دینی (مبین و حافظ دین و مفسر آیات قرآن)می داند.
۴٫ شیعه ، امام معصوم (ع) را دارای ولایت تکوینی و قدرت تصرف در پدیده های عالم می داند.
۵٫ شیعه، امام معصوم (ع) را مرجع سیاسی و برترین رهبر در مسائل اجتماعی و
دارای شأن قضاوت می داند و اطاعت کامل از او را بر خود واجب می شمارد.
۶٫ شیعه، امام معصوم (ع) را در مسائل علمی صرف، عالم ترین افراد می داند.
اما متأسفانه سایر مذاهب اسلامی و از جمله مالکی و حنفی و … چنین
اعتقادی ندارند و نسبت به اهل بیت و امامان معصوم ما تنها به محبت و اعتقاد
به وثاقت آنان اکتفا کرده اند.
۷٫ از ویژگی های تشیع اطاعت و پیروی کامل از امام علی(ع) و اهل بیت (ع)
است که از نظر اسلام بسیار اهمیت دارد و در روایات متعددی که اهل تسنن نیز
نقل کرده اند، معیار و شرط خداوند در پذیرش اعمال مردم، پذیرش ولایت حضرت
امیرالمؤمنین علی ابن ابیطالب (ع) عنوان شده است![۲۶]
حضرت رسول اکرم (ص) فرموده اند: «نگاه کردن به چهره امیرالمؤمنین علی بن
ابیطالب و یاد او عبادت است. و ایمان کسی جز با دوستی با او و بیزاری جستن
از دشمنان او پذیرفته نمی شود»[۲۷].
آنچه از این روایت برداشت می شود آن است که: «اصلاً، شرط پذیرش ایمان (چه رسد به اعمال عبادی!) داشتن ولایت و برائت است.
و نیز علمای اهل سنت نقل کرده اند که:
«پیامبر اکرم (ص) فرمودند: یا علی! اگر کسی به اندازه عمر (حضرت) نوح
خدا را عبادت کند، و به اندازه کوه احد طلا داشته باشد و در راه خدا انفاق
نماید و به اندازه ای عمرش طولانی باشد که بتواند هزار بار پیاده به حج
برود، آنگاه در (مکه) بین صفا و مروه مظلومانه کشته شود، ولی، ولایت تو را –
ای علی! – نداشته باشد، بوی بهشت به مقام او نخواهد رسید و هرگز وارد بهشت
نخواهد شد».[۲۸]
اما این که منظور از ولایت علی (ع) چیست، باید از موارد استعمال آن در
آیات قرآن مجید و در شأن حضرت علی (ع)،روشن شود ، قرآن می فرماید :« سرپرست
و ولىّ شما، تنها خدا است و پیامبر او و آنها که ایمان آوردهاند همان ها
که نماز را برپا مىدارند، و در حال رکوع، زکات مىدهند. »[۲۹]
شک نیست که کلمه” ولى” در آیه به معناى دوست و یا ناصر و یاور نیست؛
زیرا ولایت به معناى دوستى و یارى کردن مخصوص کسانى نیست که نماز
مىخوانند، و در حال رکوع زکات مىدهند، بلکه یک حکم عمومى است که همه
مسلمانان را در بر مىگیرد، همۀ مسلمانان باید یک دیگر را دوست بدارند و
یارى کنند حتى آنهایى که زکات بر آنها واجب نیست، و اصولا چیزى ندارند که
زکات بدهند، تا چه رسد به این که بخواهند در حال رکوع زکاتى بپردازند، آنها
هم باید دوست و یار و یاور یک دیگر باشند.
از این جا روشن مىشود که منظور از” ولى” در آیه فوق ولایت به معناى
سرپرستى و تصرف و رهبرى مادى و معنوى است، به خصوص این که این ولایت در
ردیف ولایت پیامبر (ص) و ولایت خدا قرار گرفته و هر سه با یک جمله ادا شده
است.
در بسیارى از کتب اسلامى و منابع اهل تسنن، روایات متعددى دائر بر این
که آیه فوق در شأن على (ع) نازل شده نقل گردیده که در بعضى از آنها اشاره
به مساله بخشیدن انگشتر در حال رکوع نیز شده و در بعضى نشده، و تنها به
نزول آیه در باره على (ع) قناعت گردیده است.[۳۰]
اگر کسی با نگاه شیعه به مسئله امامت و رهبری بنگرد و اعتقادش به امامت و
رهبری ،اعتقاد شیعه باشد مسیر زندگی او دگرگون خواهد شد و مسائل و سؤالات و
مشکلات دینی را از هر کسی نمی گیرد و زمام اختیار خود را در مسائل سیاسی
به دست هر کسی نمی دهد و همیشه مطیع و پیرو امام معصوم (ع) خواهد بود.
اگر چه پیروان همۀ مذاهب اسلامی نسبت به حضرت علی (ع) و فرزندان آن حضرت
(امامان معصوم) ارادت، محبت و مودّت دارند، اما ولایت به معنای کامل و
دقیقی که مورد نظر قرآن و پیامبر(ص) است تنها در مذهب تشیع جعفری اثنی عشری
موجود است و هر مسلمانی وظیفه دارد نزدیک ترین مکتب به قرآن و سنت پیامبر
(ص) را انتخاب کند.
فرق و مذاهب فعال در افغانستان و پاکستان
مذاهب در کشور افغانستان
در کشور افغانستان فرق و مذاهب و روش های سلوکی صوفیۀ متعددی وجود دارد که فرق و مسالک فعال و عمدۀ آنها عبارتند از:
الف. فرق فقهی: حنفی، شیعه، حنبلی (سلفیه).
ب. فرق کلامی: شیعه و ماتریدیه.
ج. مسلک های صوفیه: قادریه، نقشبندیه، چشتیه.
مذاهب فقهی فعّال در افغانستان:
الف. مذهب فقهی حنفی؛ پیروان ابوحنیفه نعمان بن ثابت (م ۱۵۰ هـ). طریقه
ابو حنیفه در استنباط احکام آن بود که با اصحاب خود مشورت می کرد و چون به
رأی معینی می رسید، دستور نگارش آن را می داد و در اجتهاد به مسائل فرضی
نیز می پرداخته است. ابوحنیفه، سردمدار اهل رأی محسوب می شود. او در منابع،
نخست به قرآن و پس از آن، به سنت صحیح و سپس به اقوال اصحاب مراجعه می کرد
و چون به اقوال بزرگانی مانند ابراهیم و شعبی و ابن سیرین می رسید، می
گفت، هم رجال و نحن رجال. پس به سراغ قیاس، استحسان، اجماع و عرف می رفت.[۳۱]
ب. مذهب شیعه امامیه؛ پیروان امامان ۱۲ گانه از اهل بیت پیامبر مکرم
اسلام(ص) از فرزندان امام حسین (ع) طریق فقهی این مذهب بیشتر متأثر از
احادیث و نظرات امام باقر(ع) و امام صادق (ع) است. در روش فقهی شیعه منابع
فقهی عبارتند از: قرآن، سنت (قول و فعل و تقریر معصوم)، اجماع کاشف از قول
معصوم، و عقل[۳۲].
سلفیه: کسانی که خود را به سلف؛ یعنی اصحاب و تابعین منسوب می کنند.
آنان در قرن چهارم هجری ظهور کردند و از حنبلیان بودند و چنین می پنداشتند
که تمام آرای شان به احمد بن حنبل منتهی می شود، همان کسی که اعتقادهای سلف
را زنده کرد و در راه آن جنگید. سپس در قرن هفتم ابن تیمیه آن را دوباره
زنده کرد و در فراخوانی به آن، دو چندان کوشید و مسائل دیگری به آن افزود.
سپس در قرن دوازدهم در شبه جزیره عربستان محمد بن عبدالوهاب، این اندیشه ها
را احیاء کرد که وهابیان همچنان تا امروز منادی این افکارند.
روش سلفی ها به زعم خودشان، همان روشی است که در زمان صحابه و تابعین
مرسوم بود؛ یعنی عقاید را از کتاب و سنت دریافت می کنند. آنان در تعارض بین
عقل و نقل، نقل را مقدم می دانند و از تأویل و خلاف ظاهر گفتن به جد پرهیز
می کنند. سلفیان به توحید به خصوص توحید عبادی بسیار تاکید دارند ولی به
جهت فهم نادرست از آن هر گونه تقرب به صالحان، و زیارت قبور صالحان را
ناسازگار با توحید می دانند[۳۳].
الآن گروه طالبان که در افغانستان فعالیت جدی دارند و دست به خشونت های
شدیدی می زنند و قوانین خشک و خشن و تندی اعمال می کنند و باعث بدبینی مردم
دنیا نسبت به اسلام و مسلمانان شده اند، منسوب به سلفی هستند.
فرق کلامی فعال در افغانستان:
الف. شیعه که توضیح آن داده شد.
ب. ماتردیدیه: پیروان مکتب ابومنصور محمد بن محمد ماتریدی (م ۳۳۳) را
ماتریدی می نامند این مکتب همزمان با مکتب کلامی اشعری اوائل قرن چهارم به
وجود آمده است. ماتریدی در روش استدلالی کلامی، نزدیک ترین مکتب کلامی اهل
سنت به تشیع است برخی از عقاید ماتریدی بدین قرار است: ۱٫ نفی تشبیه در
مورد صفات خدا و تأویل آیات مربوطه ۲٫ اعتقاد به حسن و قبح عقلی ۳٫ امکان
رؤیت الاهی در قیامت ۴٫ عینیت صفات با ذات هر چند برخی از متأخرین آنها به
زائد بودن صفات بر ذات، اشاره کرده اند[۳۴].
مسالک و طرق تصوف:
الف. قادریه: پیروان عبدالقادر گیلانی حنبلی مذهب. این فرقه بزرگترین و
گسترده ترین فرقه صوفی در تمام کشورهای اسلامی است. از بزرگان طریقۀ
قادریه، عبدالقادر جزایری و دارالشکوه هستند.[۳۵]
ب. نقشبندیه: آن چه معروف است بنیانگذار این فرقه «عبدالخالق غجدوانی»
است که در قرن ششم می زیسته است. البته نقشبندی های امروزه به بهاء الدین
نقشبند از بزرگان قرن هشتم منسوب اند.
این فرقه بعد از «قادریه» گسترده ترین فرقه صوفی است که محدود به یک
منطقه خاص نیست. این فرقه را به خلیفۀ اول می رسانند، ولی در سلسلۀ مشایخ
آنها نام امام جعفر صادق (ع) نیز وجود دارد. عارفانی چون خواجه محمد پارسا،
عبدالرحمن جامی و شیخ احمد سرهندی در این سلسلۀ تربیت یافته اند. گفته شده
در میان فرقۀ نقشبندیه، (بر خلاف اکثر فرقه های صوفیه) گرایشات شیعی وجود
ندارد.
اصول مسلک نقشبندیه عبارتست از: دوام ذکر، مراقبه و طاعت مرشد.[۳۶]
ج. چشتیه: پیروان خواجه معین الدین چشتی م۶۶۳ ، از تعلیمات آنها نظام مرید و مرادی، ذکر، مراقبه، سماع است.
در ذکر باید مرید، تصور کند که شیخش شخصاً حاضر است. از آداب آنان بوسیدن پاهای پیران و سجده در برابر ایشان است[۳۷].
مذاهب در کشور پاکستان
در کشور پاکستان نیز فرق و مذاهب و روش های سلوکی صوفیۀ متعددی وجود دارد که فرق و مسالک فعال و عمدۀ آنها عبارتند از:
الف. فرق فقهی: حنفی، شیعه،حنبلی (سلفیه).
ب. فرق کلامی:شیعه و ماتریدیه.
ج. مسلک های صوفیه: دیوبندیه، بریلویه، چشیته، قادریه.
مذاهب فقهی در پاکستان:
الف. ب. ج. حنفی، شیعه و حنبلی (سلفیه) که قبلاً توضیح آن گذشت ولی بیان
تذکری در این جا ضروری به نظر می رسد: این که در حال حاضر گروه سپاه
صحابه که در پاکستان فعالیت جدی دارند و دست به خشونت های شدید و حمله به
عزاداران امام حسین (ع)و ترورهای ناجوانمردانه می زنند و قوانین خشک و خشن و
تندی برای مسلمانان ارائه می کنند به جای تلاش جهت رسیدن به مغز و حقیقت
دین به پوسته و ظاهر آن اکتفاء کردند و خودشان را به سلفی ها منسوب می
دانند و به این انتساب افتخار می کنند.
مذاهب کلامی در پاکستان:
ماتریدیه و شیعه که توضیح آن ها گذشت.
مسالک و طرق تصوف:
الف. دیوبندیه: منسوب به مدرسه دارالعلوم دیوبند از شهرهای تابع
سهارنپور هندکه به وسیلۀ شیخ قاسم نانوتوی (م ۱۲۹۷) تأسیس گردید. هدف اصلی
تأسیس این مدرسه از سوی مؤسسان، تقویت مبانی اسلام بر اساس مذهب حنفی اعلام
شد. گفته شده مذهب بزرگان مدرسه دارالعلوم دیوبند، در اعتقادات ماتریدی،
در فقه حنفی و در طریقت، طریقۀ چشتیه را دنبال می کنند؛ هر چند به طرق
نشقبندیه، قادریه و سهروردیه نیز ارادت دارند.
از عقاید دیوبندیه می توان به: ۱٫ وحدت وجود ۲٫ آداب صوفیانه ۳٫ جواز
زیارت قبور اولیاء و انبیاء ۴٫ جواز توسل به ساحت مبارک پیامبر(ص) ۵٫ در
بخش صفات الهی به تأویل ظواهر برخی آیات، اشاره کرد.
ب. بریلویه: مکتب منسوب به احمد رضا خان بریلوی (۱۲۷۲ – ۱۳۴۰) بریلویه
فرقه ای صوفی از سلسله قادریه است. در واقع بریلویان پیرو «میان میر» از
بزرگان طریقۀ قادریه، هستند که سخت تحت تأثیر ابن عربی است؛ لذا عقاید
بریلویه را در وحدت وجود و امهات عقاید ماتردیدیه مانند حسن و قبح عقلی و
عینیت صفات و ذات، می توان خلاصه کرد. البته بریلویان امروزه بیشتر به حدیث
گرایش دارند تا تصوف[۳۸].
نکته مهم: انگلیس ها، به حرکت سید احمد بریلوی لقب وهابیت داده اند به
همین دلیل معمولا برای ادامه دهندگان راه آنها لقب «وهابیت» به کار می رود،
اما منظور آن وهابیّت مطرح و مشهور نیست و رابطۀ وهابیّت با دیوبندیه و
بریلویه، رابطه صد در صد حسنه نیست، ولی از آنجایی که در سال های اخیر
رویکرد حدیثی آنها بیشتر شده به وهابیت نزدیک شده اند ولی همچنان بین آنها و
وهابیّت فرق هایی وجود دارد.
چشتیه و قادریه که توضیح آنها گذشت.
برای اطلاع بیشتر به منابعی که در این نوشتار مورد استناد قرار گرفته است، مراجعه شود.
تفاوت آداب و رسوم در مراسم مذهبی (اسلامی)
در همه ادیان، مراسم و بزرگ داشت هایی برای تعظیم شعائر، اهداف، آرمان
ها و ارزش های آن مکتب وجود دارد. در دین مبین اسلام و به خصوص مذهب تشیع
نیز چنین مراسم هایی وجود دارد. خدواند در قرآن بزرگ داشت نشانه های خود را
خواستار شده و این عمل نیکو را نشأت گرفته از تقوی دانسته و می فرماید: …
هر کس شعائر الاهی را بزرگ شمارد بهدرستی که آن از تقوای قلوب است.[۳۹]
پس برگزاری بزرگ داشت ها، از امور مطلوب و پسندیده است، اما این بدیهی
است که هر قوم و ملتی در شکل و شیوه اجرای این بزرگ داشت ها آداب و رسوم
مخصوص به خود را دارا می باشند. این گونه رسومات تا وقتی که مخالف با اسلام
و دستورات اسلامی نباشد اشکالی نداشته و مورد قبول دین مبین اسلام است. به
عنوان مثال برگزاری مراسم عزاداری برای امام حسین(ع)، گریه کردن و گریاندن
در عزای حسینی، از اموری است که در مکتب تشیع بسیار بر آن تأکید شده است[۴۰]
اما نحوه عزاداری و بزرگ داشت این واقعه مهم در میان کشور ها و فرهنگ های
مختلف، متفاوت است. حتی در شهرهای ایران برگزاری این آیین کاملاً شبیه به
هم نیست، بلکه هر منطقه ای برای خود آیین خاص و ویژه ای دارد. آن چه که در
این گونه مراسم ها در درجه اول اهمیت قرار دارد، بزرگ داشت یاد و نام امام
حسین (ع) است و در درجه دوم باید شکل مراسم نیز با اصول و دستورات اسلامی
مخالفت نداشته نباشد. در ایران از زمان های قدیم مرسوم بوده است که مجالسی
برگزار شود و دسته جات عزاداری به خیابان ها بیایند و عزاداری کنند که این
روش مورد قبول و تأکید علماء هم بوده است، چنان که امام خمینی (ره) می
فرماید: “ما باید حافظ این سنت های اسلامی، حافظ این دسته جات مبارک
اسلامی{باشیم} که در عاشورا، در محرم و صفر در مواقع مقتضی به راه می افتد،
تأکید کنیم که بیشتر دنبالش باشند”[۴۱].
مرحوم شیخ طوسی از امام صادق (ع) حدیثی نقل می کند که نشان می دهد سادات
فاطمی در زمان ایشان چگونه عزاداری می کردند، امام (ع) می فرماید: سادات
فاطمه پیراهن در این مصیبت پاره می کردند و به گونه های خود سیلی می زدند.
امام (ع) این سنت سادات فاطمه را با این جمله تأیید می فرماید که : “برای
مثل حسین (ع) باید چنین کرد”[۴۲].
متأسفانه باید گفت در این میان تحریفات و یا اعمال خلاف شرعی از ناحیه
عده ای از بی خبران اتفاق افتاده است که علما آگاه و بیدار شیعه در مقابل
این گونه از امور، موضع خود را مشخص کرده و تکلیف همگان را نیز روشن نموده
اند. مثلاً قمه زنی وسیله ای برای ابراز ارادت بوده، اما بنابر مصالح جهان
اسلام امام خمینی (ره) در اوایل انقلاب فرمودند: «در وضع موجود قمه نزنند، و
آیت الله خامنه ای (حفظه الله ) فرمودند: قمه زنی علنی و همراه با تظاهر
حرام و ممنوع است». [۴۳]
خلاصه تفاوت هایی که در انجام مراسم مذهبی (در مواردی که چگونگی
برگزاری آن از طرف شارع به ما نرسیده است و مردم را در این باره آزاد
گذاشته است[۴۴]) وجود دارد، به خاطر تفاوت های فرهنگی و آدب و رسوم جوامع مختلف است که امری کاملا طبیعی و قابل قبول است.
فرقه های اساسی شیعه
در مورد تعداد فرقه های اساسی شیعه چند قول وجود دارد:
بغدادی در کتاب خود اصول فرق شیعه را سه فرقه دانسته است: زیدیه،
کیسانیه، امامیه، وی در آغاز غلات را نیز از انشعابات شیعه دانسته، ولی
بعداً یاد آور شده است که چون آنان از اسلام خارج شده اند از فرق های
اسلامی به شمار نمی آیند.[۴۵]
شهرستانی اسماعیلیه را نیز در شمار شعبه های اصلی آورده است، و فرقه های اصلی شیعه را پنچ فرقه می داند.[۴۶]
خواجه طوسی (ره) در قواعدالعقاید با نظریه بغدادی موافقت نموده و اصول فرق شیعه را “زیدیه، کیسانیه، امامیه” دانسته است”.[۴۷] قاضی عضد الدین ایجی نیز اصول فرق شیعه را سه می شمارد: کیسانیه، امامیه، زیدیه.
بعضی نیز اصول فرق شیعی را چهار فرقه، امامیه، کیسانیه، زیدیه و اسماعیلیه می دانند.
آنچه مشهور بین علمای شیعه و تاریخ نگاران ملل و نحل است، این است که
اصول فرق تشیع سه فرقه است، اما در مورد شاخه ها و فروع فرق اختلاف نظر
وجود دارد.
برای اطلاع بیشتر به کتاب های : الفرق بین الفرق ، ملل و نحل ،قواعد العقاید مراجعه شود.
کتاب های اعتقادی فرق شیعه
کتاب های منبع و دست اوّلی که معمولاً اندیشمندان فرق به آن رجوع و
استناد می کنند، عبارتند از: فرق الشیعه نوبختی، الملل و النحل شهرستانی،
الفرق بین الفرق بغدادی، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل ابن حزم اندلسی و
هم چنین کتاب های بحوث فی الملل و النحل سبحانی، فرهنگ فرق اسلامی محمد
جواد مشکور، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی استاد سبحانی، فرق و مذاهب کلامی
علی ربّانی گلپایگانی و آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، رضا برنجکار و … .
[۱] ابن منظور، لسان العرب، ج ۱، ص ۳۹۴٫
[۲] در ارتباط با حقانیت مذهب شیعه، پرسش های بسیاری در این سایت موجود است که به عنوان نمونه، می توانید به پرسش های ۱۹۴ (سایت: ۱۱۹۲)، ۱۰۰۰ (سایت: ۱۲۵۲) و ۱۵۲۳ (سایت: ۲۰۱۱) مراجعه فرمایید.
[۳] مائده، ۳ و ۶۷٫
[۴]
ارشاد، شیخ مفید، ترجمه، رسولى محلاتى ج ۱ ۱۶۴ فصل ۵۰ ، جریان حجه
الوداع و آمدن على (ع) از یمن به مکه معظمه و داستان غدیر خم ….. ص :
۱۵۸؛ روضه کافى، ترجمه، کمرهاى ج ۱، ۹۷ ،خطبه از امیر المؤمنین(ع) …..
ص ۹۴٫
[۵] فتح، ۱۵؛ نساء، ۶۳ – ۴۹٫
[۶]. الابانه الکبری، ابن بطه، ج ۱، ص ۳؛ خصال، ص ۵۸۵٫
[۷]. کنزالعمال، ج ۱، ص ۴۴، باب الاعتصام بالکتاب و السنه.
[۸] برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به نمایه های:
۱٫ صراط مستقیم و عوامل انحراف ، سؤال ۱۶۴ (سایت: ۱۱۹۴).
۲٫ اسلام و مسئله ی جبر و اختیار،سؤال ۱۳۰ (سایت: ۱۲۳۷).
[۹] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ۱، ص ۱۱٫
[۱۰] اسراء، ۷۱٫
[۱۱] سجده، ۲۴٫
[۱۲] قصص، ۴۱٫
[۱۳] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۰، دار الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ هـ ق.
[۱۴] کافى، ج ۱، کتاب فضل العلم، ح ۶، ص ۷۸٫
[۱۵] همان، ح ۵، ص ۸۹٫
[۱۶] همان، ح ۵، ص ۷۷٫
[۱۷] ر.ک: جوادى آملى، عبداللَّه، تفسیر تسنیم، ج ۱، ص ۶۹ – ۷۳ ؛ وسائل، ج ۵، ص ۵۳۸٫
[۱۸] توبه، ۱۲۲٫
[۱۹] وسائل، ج ۱۸، باب صفات القاضى، باب، ۱۱، ح ۱۰، ص ۱۰۲ – ۱۰۱٫
[۲۰] نساء، ۵۹٫
[۲۱] منتخب الاثر، ص ۱۰۱ ؛ غایه المرام، ج ۱۰، ص ۲۶۷ ؛ اثباه الهداه، ج ۳، ص ۱۲۳؛ ینابیع الموده، ص ۴۹۴٫
[۲۲] ر. ک نمایه: امامت درسن طفولیت، سؤال ۲۸۵٫
[۲۳] سبأ، ۴۷؛ شورى، ۲۳؛ هود، ۵۱٫
[۲۴] آل عمران، ۱۷۶ – ۱۷۹ و ۱۴۴؛ محمد، ۳۲ – ۳۴؛ نساء، ۱۳۱ – ۱۳۳٫
[۲۵] بحارالأنوار ج : ۳۶ ص : ۳۶۲٫
[۲۶] مناقب خوارزمی، ۱۹ و ۲۵۲٫
[۲۷]
مناقب خوارزمی، ۱۹ و ۲۱۲؛ کفایه الطالب، گنجی شافعی، ۲۱۴٫ «… النظر الی
وجه امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب عباده و ذکره عباده و لا یقبل الله ایمان
عبد الا بولایته و البرائه من اعدائه».
[۲۸] “… ثم لم یوالیک یا علی لم یشم رائحه الجنه و لم یدخلها”مناقب، خطیب خوارزمی، مقتل الحسین (ع)، خوارزمی، ۱/۳۷٫
[۲۹]
مائده، ۵۵، “إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ
آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ
راکِعُونَ”.
[۳۰] تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۴۲۴ و ۴۲۵٫
[۳۱]
ضمیری، جستاری در مکاتب فقهی، بخش مذهب حنفیه؛ اسلامی، رضا، مدخل علم فقه،
انتشارات مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم، تابستان ۱۳۸۴، چاپ اول.
[۳۲] طباطبایی، شیعه در اسلام.
[۳۳] فرمانیان، مهدی، فرق تسنن، بخش سلفی، نشر ادیان، بهار ۱۳۸۶، قم، چاپ اول.
[۳۴] فرق تسنن، جلالی، مقالۀ ماتریدیه.
[۳۵] غنی، قاسم، تاریخ تصوف، انتشارات زوار، تهران، ۱۳۸۳، چاپ نهم.
[۳۶] همان.
[۳۷] زرین کوب، عبدالحسین، در جستجوی تصوف.
[۳۸] همان.
[۳۹] حج، ۳۲٫
[۴۰] مقتل مقرّم، ص ۹۶٫
[۴۱] فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، ص ۳۴۱ به نقل از صحیفه ی نور ج ۱۵، ص ۲۰۴۱٫
[۴۲] مقتل مقرّم، ص ۹۷- تهذیب، ج ۲ ص ۲۸۳ ( آخر بحث کفارات).
[۴۳] فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، صص ۳۸۶ و ۳۸۷٫
[۴۴]
بر خلاف عباداتی مثل نماز و … که شارع مقدس اسلام شکل برگزاری و نحوه ی آن
را هم بیان کرده است و به احدی اجازه نداده است که نماز را بر طبق زبان،
عادات و رسوم منطقه ی خاص خودش بخواند.
[۴۵] الفرق بین الفرق، بغدادی، عبدالقاهر، ص ۲۱- ۲۳٫
[۴۶] ملل و نحل، شهرستانی، ج ۱، ص ۱۴۷٫
[۴۷] طوسی، خواجه نصیر، قواعد العقاید، تحقیق، ربانی، علی، ص ۱۱۰٫
