شیعه با عزاداری به دنبال چیست؟
[-]
اندازه متن
[+]
در سال 1984میلادی، کنفرانسی باحضور 300 شیعه شناس
برتر جهان، در شهر تلاویو، برگزار شد که در پایان آن، به این نتیجه رسیدند
که استراتژی راهبردی شیعیان و آینده جهان، با دو نگاه، رقم می خورد، نگاه
سرخ شیعه به عاشورا و نگاه سبز آنان به انتظار و مهدویت. پس از این جلسه،
با برنامه ریزی، تبلیغات علیه این مبانی را، از طریق شبهه افکنی، تحقیر
مراسم عبادی، ساخت فیلم ها، بازی های رایانه ای و... شروع کردند.
یکی از اقدامات انجام شده برای زیر سوال بردن فرهنگ تشیع زیر سوال بردن عزاداری ها بود.
عزاداری هایی که فرهنگ شیعه بر آن استوار بوده و پل ارتباطی میان شیعیان با ائمه معصومین و خداوند محسوب می شود.
مجالس
عزاداری عامل موثری در انتشار فرهنگ شیعی به جهانیان و نمایشگر اقتدار،
آزادگی، حق طلبی و ولایتمداری شیعیان است و همواره این مجالس در طول تاریخ،
دل طاغوتیان را به ترس و لرز افکنده است.
به طور کلی می توان فلسفه عزاداری را اینگونه بیان کرد:
1- ابراز محبت
از
آنجا که قرآن و روایات، دوستی خاندان رسول اکرم (ص) را بر مسلمانان واجب
نموده اند لذا لازمه محبت، ابراز حزن و سرور، همدردی و همدلی در سوگ یا
شادی آنان است. از این رو در روایات بر این امر تاکید زیادی شده است، چنان
که حضرت علی (ع) می فرمایند: « شیعیان ما در غم و شادی ما شریک اند.» یا در
حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است: « شیعیان ما پاره ای از خود ما بوده و
از زیادی گل ما خلق شده اند، آنچه ما را بدحال یا خوشحال می سازد، آنان را
بدحال و خوشحال می گرداند.»
بنابراین وظیفه شرعی و عقلی، ایجاب می کند
که در ایام عزاداری، حزن و اندوه خود را به زبان حال آشکار سازیم و با اشک و
زاری و داشتن رفتاری همچون صاحبان مصیبت در غم و ماتم ائمه شریک باشیم.
2- انسان سازی
اگر
رفتارهای آدمی را تحلیل کنیم، خواهیم دید که دو دسته عوامل، نقش اساسی در
شکل گیری رفتارهای او دارد، یک دسته عوامل شناختی و معرفتی و دیگری، عوامل
انگیزشی که مبتنی بر احساسات است. عامل شناخت، موجب می شود که آدمی مطلبی
را بفهمد یا بپذیرد و متناسب با فهم و شناخت خود عمل کند، اما شناخت، اگرچه
برای صدور رفتار لازم است ولی کافی نیست، عامل دیگری باید باشد تا ما را
برانگیزاند و میل و شور و شوقی نسبت به انجام کار ایجاد کند تا آن عمل
انجام گیرد. باید انگیزه ای باشد تا رفتار را برانگیزاند و جهت دهد. به
تمثیل ساده، عامل شناخت، مسیر را نشان می دهد و میل و انگیزه، نیروی حرکت
در مسیر را ایجاد می کند.
اگر انسان به یقین بداند که فلان ماده غذایی
برای بدن او مفید است، اما اشتهای او تحریک نشود، به سراغ خوردن نمی رود.
پس غیر از دانستن، باید شور و انگیزه ای هم برای انجام کاری در درون انسان
باشد. مطالعه، شرکت در مباحثات علمی، سخنرانی ها، انجام پروژه های تحقیقاتی
و امثال آن، شناخت را به ما می دهد که البته بسیار ضروری بوده، ولی حرکت
آفرین نیست، با شرکت در مجالس سوگواری و هیات سینه زنی و ابراز حزن و ریختن
اشک، شور و هیجان انسان را به سمت حرکت در مسیر اهل بیت (ع)، برمی
انگیزاند.حوادث عاشورا را در فضای روحمان بازسازی می کند و پیام عاشورا در
دلمان تبلور می یابد و ما را به سمت آنها می راند. هر اندازه عواطف و
احساسات ما برانگیخته تر گردد، حادثه عاشورا در زندگی ما موثرتر خواهد بود.
3- جامعه سازی
هنگامی
که مجالس عزاداری در جامعه عمومیت یابد، با شور افکنی و بالندگی خاصی که
دارد، آموزه های سعادت آفرین خود را به فضای جامعه عرضه می دارد و انسان ها
را در جهت تحقق آرمان های اهل بیت (ع) مخصوصا نهضت عاشورا در جامعه می
کشاند، چنان که عامل برجسته در پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس،
از شور و نشاطی بود که مردم از مجالس عزاداری سیدالشهداء (ع)، حاصل می
کردند.
4- زنده نگه داشتن اسلام
مراسم سوگواری ناقل فرهنگ شیعی به
نسل های بعدی است. مراسم عزاداری، به دلیل قالب خاص خود و شورافکنی که
دارد، یکی از عوامل برجسته ای است تا آموزه های عملی ائمه اطهار (ع) به نسل
های آینده منتقل شود، همچنان که همه ما از دوران کودکی با شرکت در مجالس
سوگواری سیدالشهداء (ع) با آن حضرت آشنا شدیم، به طوری که با یاد او، پیامش
برای ما زنده شده و شور حرکت در مسیر او برایمان ایجاد می شود. عزاداری،
یک پیوند روحی با راه ائمه معصوم (ع) است و پیوستگی پایداری را با آنان
برقرار می کند که گذشت اعصار نمی تواند بین آنان جدایی افکند. از این رو
امام خمینی (ره) بارها می فرمود: « این محرم و صفر است که اسلام را نگه
داشته است.» یا در جایی دیگر فرموده اند: « روضه سیّدالشهداء (ع)، براى حفظ
مکتب سیّدالشهداء (ع)است، حرف سیّدالشهداء (ع) حرف روز است، همیشه حرف روز
است، اصلاً حرف روز را سیّدالشهداء (ع) آورده است و سیّدالشهداء (ع) را
این گریه حفظ کرده است، مکتبش را این مصیبت ها و داد و قال ها حفظ کرده
است.»
5- وحدت و هماهنگى میان امت اسلامى
یکى از برکات پربار عزادارى
و گریه براى حضرت سیّدالشهداء (ع)، وحدت و هماهنگى میان اقشار مختلف
اسلامى است که در سایه گردهمایى مردم در ایام سوگوارى حضرت در مساجد و
تکایا و در سینه زنى هاست.
این گردهمایى ها، ناله ها و سینه زنى هاى
هماهنگ، قلب هاى مردم را به یکدیگر نزدیک نموده و کدورت ها را مرتفع ساخته و
باعث یکپارچگى ملت اسلامى مى شود و از جمعیت پراکنده، قدرت بزرگ مى سازد و
ملت اسلامى را در برابر نفوذ دشمنان بیمه مى کند. امام خمینى (ره) مى
فرمایند: « ما ملّتِ گریه سیاسى هستیم که با همین اشک، سیل راه می اندازیم و
سدهایى که در مقابل اسلام ایستاده است را خرد مى کنیم. همین گریه است که
کارها را پیش برده است، همین اجتماعات است که مردم را بیدار مى کنند.»
6- اعلام وفادارى و جانبداری نسبت به مظلوم و مخالفت با ظالم
در
مجالس عزادارى با توجه به شعار حماسه آفرین امام حسین (ع) در روز عاشورا
که فرمود: « فإنّی لا أرى الموتَ إلاّ سَعادة و لا الحیاة مَعَ الظالمین
إلاّ بَرَماً» مردم، با مراسم عزاداری، پیمان ناگسستنى با مظلومى که مرگ در
راه عقیده را، سعادت و سازش با ستمگر را، مایه ننگ مى داند، وفادارى خود
را در عدم سازش با ظالمان و مبارزه بى امان با هرگونه مظاهر استبداد اعلام
مى کنند و همین وفادارى ها است که ملت ها را در برابر طمع استعمارگران بیمه
مى کند و راه نفوذ استثمارى را براى همیشه مسدود مى سازد.
این است که
ائمّه دین و بزرگان اسلام و به ویژه حضرت امام خمینی (ره)، بر حفظ شیوه ها و
قالب های عزاداری (روضه و مرثیه خواندن، اشک ریختن، بر سینه زدن، عَلَم و
پرچم سیاه برافراشتن، تشکیل هیئت های سوگواری و مجالس خانگی و سخنرانی های
مذهبی و نوحه خوانی های مرسوم) اصرار ورزیده اند. این شیوه ها در میان مردم
نفوذ دارد و تأثیرگذاری عاطفی آن هم بیشتر است.
امام خمینی (ره) در این باره فرموده اند: « این مجالسی که در طول تاریخ برپا بوده است با دستور ائمّه معصومین بوده است.»
از
طرفی، خود گریه کردن و اشک ریختن، موجب جلب رحمت و برکات الهی، آرامش
قلبی، زنده شدن دل و تقویت روحیه خوش رفتاری، خوش رویی و... در انسان می
شود. این چیزی است که شاید همه ما آنرا تجربه کرده ایم و یا حداقل، اثر آن
را در دیگران، بارها دیده ایم.
تا نسوزد دل، نریزد اشک و خون از دیده ها آتشی باید که خوناب کباب آید برون
رشته الفت بود در بین ما کز قعر چاه کی بدون رشته آب بی حساب آید برون
فلسفه گریستن بر امام حسین(ع)و شهدای کربلا چیست؟
برخی از روایات در خصوص گریه بر امام حسین(ع) و عبارت است :
امام
معصوم(ع) فرمود :هر چشمی در روز قیامت به جهت سختی ها گریان است مگر چشمی
که بر امام حسین(ع) گریسته باشد. این چشم خندان و بشاش است.(۱) و امام
رضا(ع) می فرماید :”گریه بر امام حسین(ع) گناهان را محو می کند”(۲) و
روایات بسیار دیگر.
اما در مورد حکمت گریه بر امام حسین( و اصحاب آن حضرت، مطالبی بیان شده است، از آن جمله :
گریه
ذاتاً خوب و سبب پالایش روح است و این پالایش روحی در مجالس عزاداری امام
حسین(ع) بیشترین ثمربخشی را دارد. و موارد دیگر، اما می توان گفت فلسفه
عمومی گریه بر امام حسین(ع) که بزرگان ما گفته اند به دو امر مهم و اساسی
برمیگردد.
۱٫بُعد اخلاقی :چنانکه
گفته شد گریه ارزشمند در فرهنگ شیعی، اولاً گریه ای است که موجب تعالی و
رشد روح است و ثانیاً سرچشمه آن معرفت است. گریه بر امام حسین(ع) یا به جهت
یاد کردن غم و اندوه از دست دادن عاشق حقیقی خداوند متعال است که تجلی گاه
اوصاف الهی بود و مؤمنان بوی گل را از گلاب او استشمام می کردند، و یا به
دلیل عقب ماندگی و نداشته های خود، در مقابل مناقب و فضایل آن بزرگوار و
یاران باوفایش است. در واقع گریه بر این است که حبیب بن مظاهر که بود و چه
داشت و من چه کسی هستم و چه در کف دارم؟اشک بر علی اکبر ناله بر خود است که
آن جوان رشید چه فضایلی را دارا بود و من تا چه اندازه آن خصلت ها را
دارم. اگر گریه ما از این منشأ دور است باید بکوشیم اشک و آه خود را به این
سمت سوق دهیم تا بر اثر آن، روحمان تعالی یابد.
۲٫ بُعد اجتماعی :اگر
گریه بر اباعبدا… (ع) از سر معرفت باشد و منشأ آن نیز بُعد اخلاقی این
حرمت باشد، قطعاً این حزن اندوه، پس از آن که موجب تحول درونی انسان گردید،
زمینه را برای تحولات اجتماعی فراهم می سازد. وقتی گریه بر امام حسین(ع)
گریه ای در جهت تعالی روح شد و موجب گردید که آدمی در فضایل اخلاقی و فردی
خود تأمل و تجدید نظر کند، قطعاً این تحول درونی، زمینه را برای ساختن
اجتماعی در راستای اهداف متعالی اسلام فراهم خواهد ساخت.
به
بیان دیگر، در واقع گریه بر امام حسین(ع) با یک واسطه، زمینه را برای حفظ
آرمان های آن حضرت و پیاده کردن آن فراهم می سازد و به همین دلیل می توان
گفت :یکی از حکمت های گریه بر امام حسین(ع) ساختن جامعه بر اساس الگوی
ارائه شده از سوی او است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع و مآخذ :
۱٫ الخصائص الحسینیه، ص۱۴۰
۲٫ مسندامام رضا(ع)،ج۲،ص۲۷
۳٫ به کتاب آذرخش از آسمان کربلا، استاد مصباح یزدی مراجعه شود.
منبع: http://www.jawab.ir
چیستی عزاداری برای امام حسین(ع)
«عَزا»
در لغت، به معنای «صبر و شکیبایی کردن بر هر چیزی که انسان از دست می
دهد»،۶ و نیز به معنای «خوب صبر کردن»، «صبر کردن در مصیبت» و «سوگ و
مصیبت» است.۷ در عربی، «عَزّیْتُ فلاناً» یعنی او را دلداری و تسلّی دادم، و
«اَحْسَنَ اللّهُ عَزاک» یعنی خداوند تو را صبر نیک دهد.۸
بر
این اساس، «عزاداری» مراسمی است که برای آرامش بخشیدن به فرد یا افراد داغ
دیده برگزار می شود. برای این منظور، روش‌های متعددی کاربرد دارد; مانند:
هم دردی کردنِ زبانی با فرد داغ دیده، گریه کردن همراه با فرد داغ دیده،
شنیدن غم و غصه‌های فرد داغ دیده، یادآوری داغ‌های دیگران به ویژه داغ‌های
بزرگان دینی و تاریخی و… . در جوامع مختلف، عزاداری معمولا در قالب مراسم
جمعی، در چند مرحله زمانی (سوم، هفتم، چهلم و…) و با آدابی مخصوص برگزار می
شود، و روی هم رفته، تأثیر بسیار شگرفی در آرامش بخشیدن به افراد داغ دیده
دارد.۹
افزون
بر مراسم عزاداری، دو عامل «گذشت زمان» و «فراموشی» به یاری فرد داغ دیده
می آید و اندک اندک او را از هیجان‌های ناشی از غم دیدگی می رهاند.۱۰ در
این حال، معمولا مراسم عزاداری نیز متوقف می شود، و در نهایت، برای
بزرگداشت و یاد بود، مراسمی برپا می شود; البته روشن است که نقش مراسم
یادبود در آرامش بخشیدن به بازماندگان بسیار اندک، و نقش آن در زنده نگاه
داشتنِ نام و یاد فرد در گذشته بسیار فراوان است. از این رو، برگزاری مراسم
بزرگداشت و یادبود برای بزرگان دینی، ملّی و دانشمندان، حتی پس از گذشت
زمان دراز از فقدان آن ها، کاری بسیار رایج است.
در
وهله نخست، به نظر می رسد که برپایی مراسم عزاداری برای امام حسین(علیه
السلام)از نوع اخیر است; اما در واقع، شخصیت امام حسین(علیه السلام)چندان
عظیم، و حوادث قیام او چنان مصیبت بار است که عزاداری وی به هیچ وجه با
مراسم معمول در یاد بود و بزرگداشت افراد که غالباً خشک و بی هیجان است،
همانندی ندارد. پس از گذشت چهارده قرن و اندی از حادثه عاشورا، شرکت
کنندگان در عزاداری امام حسین(علیه السلام)در واقع، خویشتن را مصیبت زده و
داغدارِ آن حادثه بزرگ می یابند و با شرکت در این مراسم عملا به یکدیگر، و
نیز به صاحبان اصلی مصیبت (اهل بیت(علیهم السلام)) تسلّی می دهند.۱۱ گواه
بر این سخن، آن است که عزادارانِ امام حسین(علیه السلام)، به یادِ مصائب و
مظلومیت آن حضرت گریه و شیون سر می دهند و حتی بی تاب می شوند; البته این
حالات ریشه در پیوند عمیق عاطفی با امام حسین(علیه السلام) و اهل بیت(علیهم
السلام)دارد که در این باره، در ادامه نوشتار به تفصیل سخن به میان خواهد
آمد.
ناگفته
پیداست که برپایی عزاداری امام حسین(علیه السلام) افزون بر تسلّی بخشیدن
به شرکت کنندگان در آن مراسم، به طور کاملا طبیعی، سبب می شود تا نام و یاد
امام حسین(علیه السلام) و حماسه عظیم او همواره زنده و تازه نگاه داشته
شود; به ویژه آنکه عزاداری بر امام حسین(علیه السلام)در قالب یکی از مردمی
ترین رسم‌های اجتماعی میان مسلمانان انجام می شود و همگان در هر سنّ و از
هر صنف ـ زن و مرد، پیر و جوان و خردسال، و… ـ با حضور در آن، پیام‌ها و
درس‌های حماسه حسینی را با عمق جان دریافت می کنند.
۲٫ چرایی عزاداری برای امام حسین(علیه السلام)
عزاداران
امام حسین(علیه السلام) با حضور در مراسم عزاداری آن حضرت، در واقع،
خویشتن را مصیبت زده و داغ دارِ حادثه خونین عاشورا می یابند; گریه و شیون
سر می دهند و بی تاب می شوند. بر این اساس، در این قسمت از نوشتار، ابتدا
باید بر این سخن اذعان کرد که عزاداری امام حسین(علیه السلام)، گرچه به
گونه ای است که شرکت کنندگان در آن، غمبار و گریان می شوند، اما با وجود
این، آن مراسم تأثیرات روانی بسیار مطلوبی بر روی ایشان بر جای می گذارد.
بی گمان، شرکت کنندگان در عزاداری امام حسین(علیه السلام)آرامشی ویژه و
لذتی خاص را احساس می کنند، و اگر غمی بر چهره آنان می نشیند، غمی متفاوت
با غم و غصه‌های زندگی روزمره است; غم معنویت، غم آخرت و غم مظلومیت است.
غمی است که منشأ حرکت است، و کنشوری اجتماعی افراد را افزایش می دهد نه
کاهش، و عامل نابهنجار در زندگی افراد نمی شود، بلکه در مواردی نقش درمانی
ایفا می کند، و به زندگی نشاط می بخشد.۱۲ از این رو، کسانی که حضور در
مجالس عزاداری امام حسین(علیه السلام) را تجربه کرده اند، هرگز از تکرار و
استمرار آن دلزده نمی شوند; در حالی که بی گمان، در هیچ مجلس یاد بود و
بزرگداشت دیگری، وضع بدین گونه نیست.
حال،
باید دید که چرا عزاداران حسینی، به شکل خود خواسته، به مجالس سوگواری
امام حسین(علیه السلام) پا می گذارند، جامه سیاه بر تن می کنند، بر سر و
سینه می زنند، اشک می ریزند و…؟ بی گمان، پاسخ به این پرسش، خود می تواند
بیانگر «چرایی عزاداری برای امام حسین(علیه السلام)» باشد.
اساسِ
پاسخ را باید در مهر و محبّتِ به امام حسین(علیه السلام)جستوجو کرد که تا
«ژرفای احساسات و عواطفِ» عزاداران راه یافته،۱۳ و ایشان را چنان شیفته و
شیدا کرده است که ناآشنایان طعنه گو، از حالت آنان به «جنون» تعبیر می
کنند. آری، عزاداران امام حسین(علیه السلام) بر اساس «پیوند عمیق عاطفی»،
هر ساله مراسم عزای حسینی را با شکوه تر از قبل برگزار می کنند، و این همه،
تجلّی این فرموده رسول خدا(صلی الله علیه وآله)است: «إن لقتل الحسین حراره
فی قلوب المؤمنین لاتبرد ابداً»۱۴; برای شهادت امام حسین(علیه السلام)در
دل‌های مؤمنان حرارتی است که هرگز سرد و خاموش نمی شود.
بر
این اساس، مهر، عشق و عاطفه، مهم ترین پشتوانه برای برپایی مراسم عزاداری
امام حسین(علیه السلام) بوده است. با وجود این، کارکرد آن مراسم، هرگز به
جنبه عاطفی محدود نبوده است. در طول تاریخ، برگزاری عزاداری برای امام
حسین(علیه السلام)فرصتی مناسب به دست می داده است تا مرثیه سرایان و
خطیبان، همگان را با شخصیت و نهضت امام حسین(علیه السلام)، و نیز با معارف
اسلامی آشنا کنند. بر این اساس، عزاداری امام حسین(علیه السلام)آثار، فواید
و کارکردهای بسیار مهمی در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی داشته است. بی
گمان، شناخت این کارکردها و آثار سبب می شود تا ما نسبت به «چرایی عزاداری
برای امام حسین(علیه السلام)» آگاهی ژرف تری پیدا کنیم. از این رو، در
اینجا، مهم ترین کارکردها و آثار عزاداری امام حسین(علیه السلام)، به اجمال
شناسایی می شود:
الف. زنده نگاه داشتن نهضت عاشورا
عزاداری
برای امام حسین(علیه السلام) در مهم ترین کارکرد خود، سبب شده است تا یاد،
نام و پیام‌های نهضت عاشورا زنده و جاوید بماند، و آموزه‌های آن به همه
بشریت انتقال یابد. از این طریق، همه انسانها ـ مسلمان و نامسلمان ـ در
طول تاریخ، با آموزه هایی همچون: ستم ستیزی، آزادگی، شهادت طلبی، ایثار و
حقیقت جویی آشنا شده اند. در این باره، این سخن از یک نویسنده غربی بسیار
جالب توجه است: «اگر مورخان ما حقیقت این روز (عاشورا) را می دانستند و درک
می کردند که عاشورا چه روزی است، این عزاداری را مجنونانه نمی پنداشتند;
زیرا پیروان حسینی به واسطه عزاداری حسینی می دانند که پستی و زیر دستی و
استعمار و استثمار را نباید قبول کرد; زیرا شعار پیشرو و آقای آنها ندادنِ
تن به زیر بار ظلم و ستم بود.»۱۵
ب. معرفی الگوهای راستین و ایجاد پیوند عمیق عاطفی با آنان
عزاداران
حسینی، با شرکت در مراسم عزای امام حسین(علیه السلام)و یاران با وفایش، با
شخصیت و عظمت روحی آنان آشنا می شوند، و آنان را انسانهای کاملی می یابند
که واجد صفات پسندیده صبر، وفا، استقامت، و از خود گذشتگی اند، و هر یک،
الگو و اُسوه نیکی هایند. مهم تر اینکه عزاداران به یاد مظلومیت و مصیبت
ایشان به سوگ می نشینند، می گریند، و بر سر و سینه می زنند، و از این طریق،
شناخت خود را نسبت به آنان با پیوندی عاطفی، استحکام می بخشند.
از
آن سو، عزاداران با دشمنان امام حسین(علیه السلام)، یزید و یزیدیان، نیز
آشنا می شوند، و نسبت به آنان عمیقاً نفرت پیدا می کنند. بر این اساس،
عزاداری امام حسین(علیه السلام)، در عمل، به تحقّقِ «تولّی» و «تبرّی» می
انجامد، و فرصتی می شود تا عزاداران در خطاب به مقتدای خود، اعلام کنند:
«انّی سلمٌ لِمن سالمکم و حربٌ لِمن حاربکم و ولی لِمن والاکم و عدوٌّ لِمن
عاداکم»۱۶; من، با کسانی که با شما در آشتی و صلح باشند، آشتی اَم ; و با
کسانی که با شما در ستیز و جنگ باشند، در ستیزم; و با کسانی که شما را دوست
بدارند، دوستمَ; و با کسانی که شما را دشمن بدارند، دشمَنم.
ج. تعلیم معارف دینی
مجالس
عزاداری امام حسین(علیه السلام)فرصتی بسیار ارزشمند به دست می دهد تا
واعظان و خطیبان عالم، به بیان احکام و مباحث شرعی، اخلاقی و اعتقادی
بپردازند و عزاداران حسینی را با معارف دینی آشنا کنند. بر این اساس، همان
گونه که در محرم سال ۶۱ هجری، امام حسین(علیه السلام)برای احیای دین قیام
کرد، مراسم عزاداری او نیز در طول تاریخ، بستری شد برای احیای دین و ترویج
معارف آن.
د. ایجاد معنویّت در جامعه
چنان
که پیش تر نیز گذشت، شرکت در عزاداری امام حسین(علیه السلام)، آرامش و لذت
خاصی به عزاداران می بخشد. در واقع، این آرامش ناشی از فضای ویژه ای است
که در مجالس عزای حسینی به وجود می آید. در این مجالس، سخن از دیانت، حقیقت
و مظلومیت، با اشک و سوز همراه می شود و جان‌های خسته از زندگی‌های روزمره
را دگرگون می کند. در نتیجه، عزاداران احساس پاکی، سبکباری، لطافت و
معنویت می کنند که این حالات خود می تواند بیانگر نوعی از تزکیه و پالایش
روحی باشد که با شرکت در مجالس عزای حسینی به دست می آید; البته سزاوار است
که عزاداران در خارج از مجالس عزا نیز مراقب اعمال خود باشند تا رشد معنوی
آنان افول نیابد.
در
اینجا، همچنان باید تأکید کرد که موارد یاد شده در بالا، تنها برخی از مهم
ترین کارکردها و آثار عزاداری امام حسین(علیه السلام)است.۱۷ اهمیت موارد
یاد شده بر همگان روشن است، و بی شک، می توان ریشه تردیدها و انکارهایی را
که نسبت به برپایی عزاداری برای امام حسین(علیه السلام) انجام می شود، در
خصومت با همین آثار و کارکردها یافت. در این باره، امام خمینی(قدس سره)
هشدار داده و می فرماید: «… آن روضه‌های سنّتی و آن مصیبت‌ها را زنده نگاه
دارید که برکاتی که به ما می رسد از آن هاست، این برکات از کربلاست. کربلا و
نام مبارک سیدالشهدا را زنده نگه دارید که با زنده بودن او اسلام زنده نگه
داشته می شود.»۱۸ همچنین، می فرماید: «روضه سیدالشهدا برای حفظ مکتب
سیدالشهدا است. آن کسانی که می گویند روضه سیدالشهدا را نخوانید، اصلا نمی
فهمند مکتب سیدالشهدا چه بوده و نمی دانند یعنی چه. این گریه‌ها و این روضه
ها، این مکتب را حفظ کرده است…»۱۹
۳٫ گریه بر امام حسین(علیه السلام)(چیستی و چرایی)
روایات
نقل شده از معصومان(علیهم السلام) بیانگر آن است که آنان، خود به یاد
مصائب و مظلومیت امام حسین(علیه السلام) می گریستند و نیز از اصحابشان می
خواستند که این گونه رفتار کنند، و به منظور تشویق آنان، پاداش عظیمِ گریه
بر حسین(علیه السلام) را بیان می کردند. بی گمان، همین رهنمودهای
معصومان(علیهم السلام)، منشأ اصلی برای برپایی عزاداری امام حسین(علیه
السلام) بوده، نیز در تداوم و بقای آن، و تبدیل شدنِ آن به شکل یک رسم و
سنّت اجتماعی، نقش محوری داشته است.
حال
در اینجا، باید دید که گریه بر امام حسین(علیه السلام) چیست و بر چه گونه
هایی است؟ و در اساس، چرا بر حسین(علیه السلام)می گریند؟
برای پاسخ گویی به این پرسش ها، نخست باید بررسی کرد که به طور کلی، گریه کردن چگونه رفتاری است و چه انواعی دارد؟
در
این باره، باید گفت که گریستن ـ همچون خندیدن ـ یک رفتار هیجانی مخصوص به
انسان هاست. هر انسانی، کما بیش، مواردی از گریه کردنِ خود را تجربه کرده و
یا گریستن دیگران را دیده است، و به وضوح دریافته است که گریه ـ مانند
خنده ـ برآمده از شدیدترین حالات احساسی انسان است.۲۰همچنین، تجربه نشان می
دهد که ابراز ناراحتی به وسیله گریه ـ یا ابراز شادی به وسیله خنده ـ از
نشانههای تعادل روحی انسان است. به گونه ای که اگر فردی نگرید ـ یا نخندد ـ
می توان روان او را نامتعادل توصیف کرد. انسان هایی که با گریه و خنده،
غم‌ها و شادی‌های خود را بروز می دهند، از سلامت جسمی و روحی بیشتری و از
نشاط و تحرک بهتری، در صحنه زندگی برخوردارند. از این رو، مشاهده مظلومیت و
مصائب کسانی که مورد علاقه انسان هستند، نیز تجسم و یادآوری آنها ـ که در
مورد امام حسین(علیه السلام) و یارانش چنین است ـ عواطف انسان هایی را که
فطرتی پاک دارند، تحت تأثیر قرار می دهد، و سبب می شود تا بر آن مظلومیّت و
مصائب بگریند.۲۱
بر
این اساس، گریه کردن یکی از رفتارهای عادی و طبیعی آدمی است. گریه، دارای
یک ظاهر است و یک باطن. ظاهر آن یک امر فیزیولوژیک است. تأثیرات روانی، از
طریق محرک‌های بیرونی یا درونی مثل تفکر، وارد چرخه فیزیولوژی مغز و اعصاب
می شود، در نتیجه، بخش خاصی از مغز تحریک می گردد، و به غدد اشکی چشم فرمان
فعالیت می هد و در نهایت، قطرات اشک جاری می شود که ما آن را گریه می
نامیم. باطن گریه همان تأثیرات درونی و عاطفی است که به سبب عوامل مختلف،
در فرد بروز می یابد. بر این اساس، «گریه» انواع گوناگونی دارد که در این
جا، مهم ترین آن ها، به اجمال شناسایی می شود:۲۲
الف. گریه ناشی از علاقه طبیعی انسان به خود و متعلقات خود
این
نوع از گریه، یا ریشه در دردمندی جسمی دارد که بیشتر در افراد کم سنّ و
سال بروز می یابد، و یا برخاسته از غم و اندوهی است که در مواجهه با حوادث
ناگوار، فضای درونی انسان را فرا می گیرد; حوادثی همچون: فقدان بستگان و
آشنایان، از دست دادن شیء یا فرصت مورد علاقه، عدم دست یابی به موفقیتی
مهم، عدم دست یابی به پیروزی در مسابقات ورزشی و… . در چنین حالتی، به
اصطلاح عامیانه، عقده‌ها گشوده، و اشک از چشم جاری می شود. در اصطلاح روان
شناسان، گریه در این حالت، سببِ «تخلیه روانی ـ هیجانی» می شود، و در
نتیجه، فرد تا حدود زیادی آرامش پیدا می کند.۲۳
در
داغ از دست دادن عزیزان، این نوع از گریه در افراد بازمانده بروز می یابد،
و ناشی از احساس فراق و جدا شدن از آن عزیز درگذشته است. چنین گریه ای،
معمولا برای همه افراد، در سنین، جوامع و جایگاه‌های مختلف پیش می آید،
چنان که درباره شخص رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) نیز گزارش شده است. حضرت
در داغ وفات فرزندش ابراهیم (سال ۹ هجری)، چنان گریستند که اشک بر محاسن
مبارکش جاری شد، و در برابر آنان که کوشیدند وی را از این کار منع کنند،
فرمودند: «… این اشک، از روی رحمت و رأفت است و هر کس رحم نکند، مورد رحمت
قرار نمی گیرد»،۲۴ و بنا به گزارشی، چنین فرمودند: «چشم می گِرید، و قلب
اندوهناک می شود، اما ما سخنی نمی گوییم که ]ناسپاسی باشد و [پروردگار را
به خشم آورد.»۲۵ در سوگ درگذشت رقیه دختر پیامبر(صلی الله علیه وآله)(سال ۲
هجری)، عمربن الخطاب کوشید تا زنان را از گریستن باز دارد، اما رسول
خدا(صلی الله علیه وآله) مانع او شد، و فرمود: «… هر چه از چشم و قلب باشد
]یعنی اشک و اندوه[، از روی رحمت و رأفت است، و هر چه از زبان و دست باشد
]کارهایی مانند: ناسپاسی کردن، گریبان دریدن، به خود لطمه زدن و…[ از شیطان
است.»۲۶ همچنین رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)، در شهادت عموی گرامی اش
حمزه (سال ۳ هجری)، با بیانِ این سخن که «عمویم حمزه گریه کننده ندارد»،
دیگران را به گریستن بر حمزه واداشت،۲۷ و نیز خود برای او بسیار گریه
کرد،۲۸ چنان که حضرت ـ در موارد مختلف ـ در داغ بستگان و یاران دیگر خویش
اشک ریخت،۲۹ وروی هم رفته،این گونه رفتارهای پیامبر اکرم(صلی الله علیه
وآله)سبب شد تا گریستن برای درگذشتگان، در جایگاه یک رسم اجتماعی «تأیید
شده از سوی شرع» در میان مسلمانان رواج یابد. در اینجا، باید از نوع دیگری
از گریه یاد کرد که حالتی ویژه دارد. برخلاف موارد دیگر که بر اثر غم و
اندوه بروز می یابد، ویژگی این نوع خاص در این است که در حالت شادمانی شدید
پیش می آید، و معمولا «گریه شوق» نامیده می شود. این گریه در مواردی است
که انسان، پس از گذرانِ دوره ای از فراق، جدایی و ناامید شدن در دست یابی
به شیء، نعمت یا یکی از عزیزانِ خود، به آن خواسته نایافته می رسد، پس در
این هنگام، از شدت شوق و هیجان، بی اختیار می گرید. چنین گریه ای، از
جلوه‌های زیبایی احساس و دلدادگی روحی انسان است.۳۰ چنان که در تاریخ صدر
اسلام (سال ۷ هجری پس از فتح خیبر)، هنگامی که جعفربن ابی طالب پس از
سال‌ها حضور در حبشه، به مدینه بازگشت و به حضور رسول اکرم(صلی الله علیه
وآله)رسید، پیامبر(صلی الله علیه وآله)به استقبال او رفت، «و بکی فرحاً
برؤیته; و از شوق دیدارش گریست.»۳۱
ب. گریه ناشی از نوع دوستی و مِهرورزی نسبت به دیگران
انسان،
به طور طبیعی موجودی نوع دوست و مِهرورز است که با مشاهده ـ یا آگاه شدن
از ـ بروز حوداث ناگوار برای دیگران، متأثر می شود، و حتی برای آنان می
گِرید. در مواردی همچون: سیل، زلزله، قحطی، و بلایای طبیعی دیگر که معمولا
به شماری از انسانها آسیب می رسد و آنان با وضعیتی وخیم مواجه می شوند،
حتی کسانی که خارج از صحنه حوادث اند، با آگاه شدن از آن، بسیار متأثر، و
گاهی گریان می شوند; البته این حالت، سبب می شود تا ایشان در یاری رساندن
به آسیب دیدگان اقدام کنند; حتی گاهی به روشنی دیده می شود که میان میزان
متأثر شدنِ افراد از یک سو، و میزان یاری رسانی آنان به آسیب دیدگان از سوی
دیگر، پیوستگی برقرار است.
قسم
دیگری از گریه نوع دوستانه، گریه بر «مظلوم» است. انسان ها، از روی رأفت و
دلسوزی، با مشاهده ـ یا آگاه شدن از ـ ستمدیدگی هم نوعان خود متأثر می
شوند، و حتی برای آنان می گریند. یک جنبه آشکار از گریه برای حضرت امام
حسین(علیه السلام)همین قسم از گریه است که در این باره، پس از این، به
تفصیل سخن به میان می آید.
ج. گریه ناشی از عقیده و کمال خواهی
در
جهان بینی الهی، کمال انسان در تقرّب و نزدیکی جستن به خداست. در این جهان
بینی، آموزه‌های خاصی مطرح است که آن آموزه ها، به گونه‌های خاصی از گریه،
معنا و مفهوم می بخشد; مانند اینکه گریه ناشی از «خوف خدا»، زمینه ساز قرب
الهی،۳۲ و مایه دست یابی به رحمت خداوند است.۳۳ بر این اساس، انسانهای
معتقد و مؤمن، در پیشگاه خداوند، خاشعانه به مناجات می پردازند، خطاها و
گناهان خود را به یاد می آورند، و با سوزِ دل و اشک چشم، از خداوند آمرزش
می جویند.
همچنین
در اینجا، نوعی از گریه ناشی از فضیلت طلبی و کمال خواهی۳۴ را نیز می توان
شناسایی کرد که برخاسته از اعتقاد به کمالات انسانی و کوشش برای رسیدن به
آن کمالات است. در چنین مسیری، رهپویان، از شمع وجودِ انسانهای با فضیلت و
به کمال رسیده ـ مانند: پیشوایان و بزرگان دین، معلّمان و مربیان اخلاق و…
ـ بهره می برند، و چنانچه شمع وجود ایشان خاموش شود، اندوهی بزرگ آنان را
فرا می گیرد. از این رو، داغ از دست رفتنِ انسانهای با کمال و فضیلت،
همواره بسیار سنگین است، و همگان ـ و نه فقط بستگانشان ـ برای آنان به
سوگواری می پردازند. در این باره، این نمونه تاریخی، جالب توجه است: پس از
وفات پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، «امّ ایمن»۳۵ گریه می کرد. عمربن
الخطاب از او پرسید: «چرا گریه می کنی؟ مگر نه اینکه رسول خدا(صلی الله
علیه وآله) در پیشگاه خداوند است؟» امّ ایمن پاسخ داد: «گریه من برای از
دست دادنِ رسول خدا(صلی الله علیه وآله)نیست، بلکه برای آن است که با
درگذشت او، دست ما از اَخبار آسمان و وحی کوتاه شده است.»۳۶
در
اینجا، باید توجه داشت چنان که پیشتر نیز گفته شد، انواع سه گانه گریه یاد
شده در بالا، بر اساسِ عوامل مختلف گریستن است. بنابراین، گاهی فقط یک، و
یا دو مورد از عوامل مزبور تحقق می یابد، و گاهی ممکن است که هر سه عامل،
به طور یکجا و به شکل متداخل عمل کنند که در این حالت، بالطبع بر غم و
اندوه سوگواران افزوده می شود، و گریه‌های ایشان شدت می یابد; چنانچه هر
گاه «انسانی با فضل و کمال از بستگان و عزیزان، به شکلی مظلومانه» کشته
شود، گریه بازماندگانش می تواند ناشی از هر سه عامل اصلی یاد شده باشد.
حال
پس از شناخت انواع اصلی گریه و عوامل هر یک از آن ها، باید بررسی کرد که
گریه بر امام حسین(علیه السلام)از کدام نوع است؟ در پاسخ، نخست باید تأکید
کرد که عزاداری امام حسین(علیه السلام)از دیرباز در بستر وسیع زمانی،و
پهنه‌های مختلف مکانی انجام شده، وطیف وسیعی از گریه کنندگان را در برگرفته
است. بر این اساس، تشخیصِ نوع گریه امام حسین(علیه السلام)، بدون توجه به
تفاوت شرکت کنندگان در سوگواری و مراحل مختلف آن، امری ناممکن می نماید.
بی
گمان، گریه‌های طولانی بزرگ ترین بازمانده عاشورا، حضرت امام سجاد(علیه
السلام) که از نزدیک صحنه‌های مصیبت بار کربلا و مظلومیت‌های پدر، برادران،
عموها و دیگر عزیزان و همراهان خود را مشاهده کرده بود، گریه هایی بود
کاملا متمایز، و ناشی از هر سه عامل: گریه از روی رحمت و رأفت در داغِ
عزیزان; گریه بر مظلومیت ها; و گریه بر فقدان انسان هایی در حدّ اعلای فضل و
کمال و پاکی.
پس
از آن، در دوران متأخرتر، گریه‌های کسانی که با تشویق‌های ائمه
اطهار(علیهم السلام)، و با آگاهی از اجر عظیم گریه بر امام حسین(علیه
السلام)، اقدام به برپایی مجالس عزا برای آن حضرت می کردند و به یاد مصائب
او می گریستند، گریه هایی بوده است بر مظلومیت، و ناشی از عقیده.
بر
این اساس، اعتقاد به پاداش فراوان گریه بر امام حسین(علیه السلام)و نیز
یادکرد از مصیبت‌ها و مظلومیت‌های آن حضرت، همواره در طول تاریخ، در برپایی
عزاداری‌های حسینی تأثیرگذار بوده، و سبب شده است تا احساسات و عواطف
عزاداران، با یاد و نام اباعبدالله الحسین(علیه السلام) و یاران با وفایش،
پیوندی ناگسستنی و عمیق بیابد، و پس از قرن ها، برای آنان، همچون عزیزترین
نزدیکان خود سوگواری کنند، بگریند و بر سر و سینه بزنند.
در
این میان، «مظلومیتِ» امام حسین(علیه السلام)۳۷ و دیگر شهیدان کربلا،
عاملی بسیار مهم در برانگیختن احساسات و هیجانات همه انسانهای پاک دل
بوده، بسیاری از افراد غیرشیعه و حتی غیرمسلمان را در زمره سوگواران حسینی
در آورده است. «مظلومیتِ» آنان که در قالب مصیبت هایشان یادآوری می شده،
برای دل و جان عزاداران «سوز»، و برای چشم آنان، «اشک» را به ارمغان می
آورده است; البته عشق و محبت نسبت به امام حسین(علیه السلام) و یارانش در
عمق وجود برخی از عزاداران، چنان نفوذ کرده است که گاهی، فقط با شنیدن
«نامِ» آنان، اشک از چشمانشان جاری می شود:
آن چنان کز برگ گل، عطر و گلاب آید برون تا که نامت می برم، از دیده آب آید برون
رشته الفت بود در بین ما، کز قعر چاه کِی بدون رشته، آب بی حساب آید برون؟
تا نسوزد دل، نریزد اشک و خون از دیدهها آتشی باید که خوناب کباب آید برون
گر نباشد مهر تو، دل را نباشد ارزشی برگِ بی حاصل شود گل، چون گلاب آید برون.۳۸
آری،
در عزاداری امام حسین(علیه السلام)، آنچه در برون تجلّی می یابد، «اشکِ
چشمِ» عزاداری است، و درون آن، مهر و محبتی است که خداوند در دل‌های آنان
قرار داده است; «اشک، زبانِ دل و شاهد عشق است.»۳۹
آنچه
در بالا گذشت، بیانگر چیستی گریه بر امام حسین(علیه السلام)بود، و نیز با
شناخت عوامل آن، بخشی از چرایی گریه بر حسین(علیه السلام)را بیان می کرد;
در ادامه، به برخی از آثار و کارکردهای گریه‌های سوگواران حسینی اشاره می
شود تا بدین سان، چرایی آن بیشتر روشن شود، همچنین، آنان که ناآگاهانه به
تشکیک و تردید درباره مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین(علیه السلام)می
پردازند به خطای خود پی ببرند، نیز آشکار شود که معاندان، چرا به این
مراسم، بسیار هجوم می آورند.
برخی
از آن آثار و کارکردها، جنبه فردی، و برخی نیز جنبه اجتماعی و سیاسی دارد.
از نظر فردی، گریه‌های عزاداران، از یک سو، آنان را تخلیه هیجانی می کند،
به آرامش روحی ـ روانی می رساند و باعث صفای باطنی می شود که در این باره،
پیش تر نیز سخن به میان آمد. از سوی دیگر حضور عزاداران در مراسم عزای
حسینی، عواطف و شناخت آنان را تقویت می کند، و نیز سبب می شود تا آنان
بکوشند در رفتار خود، شبیه به آنان باشند که برایِشان می گریند; هنگامی که
عزاداران به یادِ وفاداری ابوالفضل العباس(علیه السلام)، یا آزادگی حرّبن
یزید ریاحی اشک می ریزند، ناخود آگاه، خواهند کوشید تا در حد توان، آزاد
مرد و وفادار باشند، و از نامردمی به دور.۴۰
گریه
بر امام حسین(علیه السلام)، از نظر سیاسی و اجتماعی نیز آثار و کارکردهای
بسیار مهمی دارد; زیرا این گریه‌ها در جایگاه یک رفتار کاملا احساسی و
هیجانی، و در عین حال کاملا آگاهانه، به یادِ بزرگمردی است که برای احیای
دین و اجرای عدالت، خود را در سخت ترین شرایط قرار داد و هر گونه مصیبت و
مظلومیت را به تن خرید; بدین سان، این گریه، شخصیت فرد عزادار را به شخصیت
عظیم چنان انسان وارسته ای پیوند می زند، و اهداف و آرمان‌های او را در عمق
جان وی پایدار می کند.
فرد
عزادار با سوگمندی و گریه برای امام حسین(علیه السلام) آشکارا اعلام می
کند که او وفادار به امام حسین(علیه السلام)، نهضت او، و آرمان‌های او است،
و در میدان عمل نیز وفاداری خود را به اثبات می رساند; به یاد داریم که در
همین روزگار، در صحنه‌های مختلف انقلاب و دفاع مقدس، مردان حسینی در میدان
عمل چه خوش درخشیدند!
گریه
و عزاداری برای حسین(علیه السلام)، در واقع، انقلاب و مکتب او را زنده
نگاه داشته و پیام امام حسین(علیه السلام)را به همه انسانها انتقال داده
است. بر این اساس، گریه در فرهنگ عاشورا، سلاح همیشه برّانی است که فریادِ
اعتراض بر ستمگران است و پاسدارِ خون شهیدان.۴۱ در این باره، این سخنان از
حضرت امام خمینی(قدس سره)بسیار گویاست: «هر مکتبی، تا پایش سینه زن نباشد،
تا پایش گریه کُن نباشد،… حفظ نمی شود»;۴۲ «گریه کردن بر عزای امام
حسین(علیه السلام)، زنده نگه داشتن نهضت، و زنده نگه داشتن همین معنا است
که یک جمعیت کمی در مقابل یک امپراتور بزرگ ایستاد… آنها از همین گریه‌ها
می ترسند، برای اینکه این گریه ای است که گریه بر مظلوم است، فریاد مقابل
ظالم است.»۴۳
منبع: http://fa.tabrizi.org/1389/09/16/chistyi-imam-hussain/
گریه برای امام حسین (علیه السلام) چرا؟
می گویند اگر امام حسین (علیه السلام) روز عاشورا پیروز شد چرا آن روز را جشن نمی گیریم؟
چرا
گریه می کنیم؟ آیا این همه گریه در برابر آن پیروزی بزرگ برای چیست؟ گریه
زبان صادق و طبیعی شوق و اندوه و درد و عشق یک انسان است. گریه تجلی طبیعی
یک احساس و حالتی جبری و فطری از یک رنج، یک شوق یا یک اندوه می باشد یکی
از دانشمندان غرب می گوید:
«انسانی که هرگز نمی گرید و گریستن را نمی داند احساس انسانی را فاقد است».
مگر
نه اشک زیباترین شعر و بی تاب ترین محبت و پر گدازترین ایمان و تب دار
ترین احساس و خالصترین «گفتن» و لطیف ترین «دوست داشتن» است که همه در کوره
دل به هم آمیخته و ذوب شده و قطره ای گرم شده اند به نام اشک؟ مگر نه قلب،
قالب اشک است و اشک در قلب شکل می گیرد ولذا اشک شبیه قلب است:
ای بسا قلبهای سوزانی
که زبان راز آن نگوید باز
لیک آن دیدگان نورانی
راز دلداده می کند ابراز
گریه
ترجمان دل است مثلا کسی که عزادار است و مرگ عزیزی قلبش را می سوازند،
باید گریه کند. وقتی که دلش یاد از او می کند و زبانش سخن از او می گوید
چشمش نیز با او همدردی می کند مگر چشم از زبان صادقانه تر سخن نمی گوید؟!
از من مپرس کاتش دل درچه غایت است
از آب دیده پرس که او ترجمان ماست
اشک
چشم نشانه رقت قلب است کسی که از صحنه دلخراش منقلب نمی شود تا اشک تأثر
بریزد و نیز از حقیقت و جلوه زیبائی لذت نمی برد تا اشک شوق جاری گرداند از
قلب سلیم و روح متعادل برخوردار نیست.
امیرمومنان علی (علیه السلام) می فرماید:
«خداوند
متعال افرادی را که به هنگام استماع قرآن تحت تأثیر قرار نمی گیرند و از
شنیدن آیات مربوط به قیامت تعجب نمی کنند، و خنده می نمایند، مورد سرزنش
قرار می دهد و می فرماید : (تضحکون و لا تبکون)
و نیز فرموده: (بکاء العیون و خشیه القلوب من رحمه الله تعالی)(۱)
چنانکه «جمود عین» و محروم بودن از اشک و گریه از خوف خدا نشانه قساوت قلب و شقاوت معرفی شده است.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:
«من علامات الشقاء: جمود العین، قسوه القلب…» (۲)
در
مقابل، آن دسته از مومنانی که بصیرتی روشن قلبی رؤوف و احساسی پاک و شفاف
دارند در زبان قرآن کریم با جمله (یبکون و یزیدهم خشوعا) و (سجدّا و بکیّا)
مورد ستایش قرار گرفته اند . قهرا این نوع افراد در برابر عظمت مردان خدا
اشک شوق و به خاطر مظلومیت آنان هم اشک غم و اندوه از چشم خود جاری می
کنند.
نام حسین (علیه السلام) با گریه همراه است
آن
گونه که از متون اسلامی استفاده می شود نام حسین (علیه السلام) با گریه و
ناله آمیخته است و قبل از شهادتش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و
امیرالمؤمنان علی (علیه السلام) و مادرش فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بر
او گریسته اند. طبق رویات فراوانی، چون حضرت حسین (علیه السلام) تولد یافت
جبرئیل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شد و خبر شهادت آن نوزاد را
به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و پدر و مادرش داد و آنان از همان
ایام برای حسین (علیه السلام) گریستند. طبق روایتی که از عایشه نقل شده است
حسین (علیه السلام) کودک خردسال بود که وارد خدمت پیامبر گردید همان موقع
جبرئیل به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ابلاغ کرد: زمانی نمی گذرد که
این کودک را افرادی از امت تو در سرزمین «طف» از خاک عراق به قتل می
رسانند «فبکی رسول الله (صلی الله علیه و آله)» اما جبرئیل افزود: «لا تبک،
فسوف ینقم الله منهم، بقائمکم اهل البیت (۳) «گریه نکن در آینده خداوند به
وسیله قائم اهل بیت از آنها انتقام می گیرد».
«ابن
عباس» می گوید به هنگام رفتن به «صفین» من همراه امیر مؤمنان علی (علیه
السلام) بودم چون در کنار شط فرات به «نینوا» وارد شد، امام (علیه السلام)
با صدای بلند گریست و فرمود: ای پسر عباس این محل را می شناسی؟ گفتم: نمی
شناسم ای امیرمؤمنان. فرمود اگر اینجا را مثل من می شناختی هرگز از اینجا
رد نمی شدی مگر این که مثل من گریه سر می دادی ابن عباس گفت: «فبکی طویلا
حتی اخضلّت لحیته و سألت الدموع علی صدره وبکینا معا»: «آن حضرت گریه مفصلی
کرد به طوری که اشک از روی محاسن او جاری شد ما هم همصدا با علی (علیه
السلام) گریه سردادیم». بعد امام ادامه داد: وای، من با آل ابوسفیان چه
کرده ام، سپس افزود: در این سرزمین که (کرب و بلا نامیده می شود) هفده نفر
از فرزندان من و فاطمه به شهادت می رسند و مدفون می گردند(۴).
طبق
روایت امام صادق (علیه السلام) روزی فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به محضر
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد شد و آن حضرت را گریان دید ازعلت
گریه اش پرسید؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: جبرئیل به من خبر
داد که حسین (علیه السلام) را گروهی از امت من به قتل می رسانند! فاطمه
(علیه السلام) نیز از شنیدن این خبر به شدت گریست ولی وقتی ازمقام بلند
فرزندش به خاطر شهادت آگاه گردید آرامش و تسکین یافت (۵)
داستان گریه و عزاداری پس از شهادت آن حضرت از سوی امامان (علیه السلام) داستانی مفصلی است که به ذکر چند مورد اکتفا می کنیم:
امام
سجاد (علیه السلام) که خود در کربلا شاهد مصائب دلخراش امام حسین علیه
السلام و یاران با وفایش بود پس از واقعه عاشورا تا زمانی که در قید حیات
بود این واقعه سوزناک را فراموش نکرد و همیشه گریه و سوگواری نمود او هر
وقت می خواست آب بنوشد تا چشمش به آب می افتاد اشک از چشمانش سرازیر می شد
وقتی علت این کار را می پرسیدند می فرمود چگونه گریه نکنم درحالی که
یزیدیان آب را برای وحوش و درندگان آزاد گذاشتند ولی آن را به روی پدرم
بستند و او را با لب تشنه کشتند. می فرماید هر وقت کشته شدن فرزندان فاطمه
(علیه السلام) رابه یاد می آورم گریه گلویم را می گیرد. وقتی هم افرادی وی
را دلداری می دادند، می فرمود: «کیف لا أبکی؟ و قد منع أبی من الماء الذی
کان مطلقا للسباع والوحوش» (۶)
امام
سجاد (علیه السلام) درعزای پدر مظلوم خویش به حدی گریست که اورا یکی از
بکّائون پنج گانه تاریخ لقب دادند (۷) وقتی راز آن همه گریه را از آن حضرت
می پرسیدند، مصائب جانگداز کربلا را بازگو می کرد ومی فرمود: مرا ملامت
نکنید، یعقوب، پس از آن که یک فرزند خود را از دست داد آنقدر گریست تا از
غصه چشمهایش سفید شد در حالی که یقین به مرگ فرزندش نداشت.
از فراق روی یک یوسف اگر یعقوب سوخت
هجر هفتاد و دو یوسف کرده خونین دل مرا
در حالی که من به چشم خود دیدم که در یک نیمروز چهارده نفر از اهل بیت مرا سر بریدند انتظار دارید داغ آنها از دلم بیرون برود؟!(۸)
او
نه تنها در ماتم پدر بزرگوارش اشک می ریخت بلکه مومنان را نیز ترغیب به
گریستن در عزای آن مظلوم می کرد: «ایما مومن دمعت عیناه لقتل الحسین حتی
تسیل علی خده بواه الله بها فی الجنه غرفا یسکنها احقابا»(۹).
«هر
مؤمنی که بر شهادت حسین (علیه السلام) آن قدر بگرید که اشک بر گونه اش
جاری شود خداوند برای او غرفه هائی در بهشت آماده می سازد که تا ابد در آن
اقامت خواهد کرد.»
امام
باقر (علیه السلام) برای امام حسین (علیه السلام) اشک می ریخت و به هرکس
هم در خانه او بود دستور می داد گریه کند. و در منزل آن حضرت مجلس عزا و
سوگواری برای امام حسین (علیه السلام) تشکیل می گردید و حاضران مصیبت آن
حضرت را به هم تسلیت می گفتند (۱۰).
«عبد
الله بن سنان» می گوید: در روز عاشورا به حضور امام صادق (علیه السلام)
شرفیاب شدم آن حضرت را رنگ پریده و بسیار غمگین و گریان یافتم، علت آن را
از امام پرسیدم، فرمود : امروز عاشوراست و در چنین روزی جد ما امام حسین
(علیه السلام) شهید شده است (۱۱).
امام
صادق (علیه السلام) به «ابو هارون مکفوف» دستور داد مرثیه بخواند آنگاه که
وی مرثیه خود را آغاز نمود متوجه شد امام (علیه السلام) سخت گریه می کند و
زنانی که پشت پرده بودند همینکه صدای گریه امام صادق (علیه السلام) را
شنیدند آنها نیز صدای خود را به گریه و شیون بلند کردند؛ بعد امام فرمود:
«من انشد فی الحسین شعرا فبکی وابکی عشرا کتب له الجنه» (۱۲). «هر کس در
مصیبت حسین (علیه السلام) شعر بگوید و گریه کند وده نفر را بگریاند بهشت بر
او نوشته می شود».
امام
رضا (علیه السلام) می فرماید: روش پدرم امام موسی بن جعفر (علیه السلام)
این بود که هرگاه ماه محرم می رسید پیوسته غمگین بود تا دهه عاشورا سپری
شود روز عاشورا روز گریه و ماتم او بود و می فرمود: «هو الیوم الذی قتل فیه
الحسین» (۱۳).
امام
رضا (علیه السلام) فرمود محرم ماهی است که اهل جاهلیت در آن ماه جنگ و
خونریزی را حرام می دانستند ولی دشمنان در آن ماه خون ما را ریختند حرمت ما
را شکستند زنان و فرزندان ما را به اسارت گرفتند و به خیمه های ما آتش
زدند اموال ما را غارت نمودند و حرمت رسول خدا را در حق ما رعایت نکردند.
«ان
یوم الحسین اقرح جفوننا و أسبل دموعنا و أذل عزیزنا بأرض کربلا …. علی مثل
الحسین (علیه السلام) فلیبک الباکون، فان البکاء علیه یحط الذنوب
العظام.»(۱۴)
«کشته
شدن امام حسین (علیه السلام) اشکهای ما را ریزان و پلکهای چشمان ما را
مجروح و در کربلا عزیز ما را ذلیل کرد… گریه کنندگان باید بر حسین (علیه
السلام) گریه کنند . گریه بر او گناهان بزرگ را می ریزد».
امام
رضا (علیه السلام) به «ریان بن شبیب» فرمود: «ان کنت باکیا لشی ء فابک
للحسین بن علی فانه ذبح کما یذبح الکبش و قتل معه من أهل بیته ثمانیه عشر
رجلا ما لهم فی الارض شبیهون…».
«اگر
بخواهی به چیزی گریه کنی بر حسین بن علی (علیه السلام) گریه کن زیرا سر آن
حضرت را مثل سر گوسفند بریدند و با او هجده مرد از اهل بیتش کشته شدند که
در دنیا بی نظیر بودند».
سپس
به «ابن شیب» فرمود: «اگر دوست داری در درجه های بلند بهشت با ما باشی،
غمگین باش از برای غمگینی ما و شاد باش از برای شادمانی ما».(۱۵)
حتی به موجب بعضی از روایات امام زمان (عج) نیز مدام بر سید الشهداء اشک می ریزد و می گوید :
«ای
جد بزرگوار! روزگار مرا به تأخیر انداخت و نتوانستم به یاری تو بشتابم وبا
دشمنانت پیکار کنم در عوض: «فلاندبنک صباحاً و مساءً و لأبکین لک بدل
الدموع دما حسره علیک. ..»(۱۶) «هر صبح و شام بر مصائب تو گریه می کنم، اگر
اشک چشمم تمام شود، به جای آن خون می گریم».
حتی
به موجب روایات فراوانی که نقل شده است، همه کس و همه چیز خورشید و آسمان و
زمین و فرشتگان روز عاشورا بر آن حضرت گریه می کنند .(۱۷)
شاعر پر شور «فؤاد کرمانی» با استفاده از این روایات چنین سروده است:
تا ندا کرد ولای تو، در اقلیم الست
بهر لبیک فدایت، دو جهان پر زداست
کشته شد عالم دهری، چو تو در عالم دهر
دهر تا روز قیامت شب اندوه و عزاست
در غمت اعین واشیاء همه از منطق کون
هر یکی مویه کنان بر دگری نوحه گر است
رفت بر عرشه نی تا سرت ای عرش خدا
کرسی و لوح وقلم بهر عزای تو بپاست
منکسف گشت، چو خورشید حقیقت به جمال
گر بگریند زغم دیده ذرات رواست.(۱۸)
موضوع
قابل توجه این است که «عبد الله بن فضیل هاشمی» از امام صادق (علیه
السلام) سوال می کند: چرا روز عاشورا این چنین روز مصیبت وغم واندوه
وعزاداری گردید؟ اما روز وفات پیامبر اکرم وامیرمؤمنان و فاطمه زهرا و امام
مجتبی (علیه السلام) که با زهر مسموم شد این چنین نشد؟ امام صادق (علیه
السلام) فرمود: «ان یوم الحسین أعظم مصیبه من جمیع سایر الایام… فکان ذهابه
کذهاب جمیعهم …»(۱۹)
روز
حسین عاشورا از لحاظ مصیبت از تمام روزها عظیم تر است… زیرا حسین (علیه
السلام) تنها باقی مانده اصحاب پنج گانه کساء است که رفتن او، مثل رفتن همه
آنهاست».
روز عاشورا مصائبی بر خاندان رسالت وارد شد که در خاطره هیچ آفریده ای خطور نکند و قلم را تاب نوشتن نباشد، چه جالب گفته است:
فاجعه ان اردت اکتبها
مجمله ذکره لمدکر
«مصیبتی بزرگ که اگر بخواهیم آن را به نحو اقتصار برای یاد آوری یاد کننده ای بنویسم» .
جرت دموعی فحال حائلها
ما بین لحظ الجفون و الزبر
«به یقین اشک روانم بین چشم من واوراق کتب حایل آید»
و قال قلبی بقیا علی فلا
و الله ما قد طبعت من حجر
«دلم گفت به من رحمی کن، به خدا سوگند من از سنگ آفریده نشده ام».
بکت لها الارض و السماء دما
بینهما فی مدامع حمر(۲۰)
«بر آن فاجعه زمین و آسمان و آنچه ما بین آندواست اشک خون گریست».
غرض،
روز عاشورا روز مصیبت واندوه و گریه برای خاندان رسالت و شیعیان آنهاست.
تنها بنی امیه دشمنان اهل بیت بودند که آن روز را روز مبارک و سرور و
خوشحالی می دانستند.
چنانکه
در زیارت عاشورا می خوانیم:«اللهم ان هذا یوم تبرکت به بنو امیه»«خدایا
این روز، روزی است که آن را بنی امیه مبارک ومیمون دانستند». در فراز دیگری
می خوانیم: «هذا یوم فرحت به آل زیاد وآل مروان بقتلهم الحسین…». «و این
روزی است که آل زیاد و آل مروان به خاطر این که حسین را کشتند به آن مسرور
شدند.»
خلاصه
در باب عزا و ماتم سید الشهداء فرزند دلبند حضرت زهرا و علی مرتضی (علیهم
السلام) روایات فراوانی از ناحیه رسول خدا و ائمه معصومین (علیهم السلام)
وارد شده که روز عاشورا، روز مصیبت وحزن اهل بیت وشیعیان ایشان می باشد به
اعتبار همین روایات باید روز عاشورا غمگین وحزین بود در روایتی می فرماید:
«هرکه
یاد کند مصیبت ما را و بگرید وبگریاند مردم را، در روز قیامت در درجه های
ما خواهد بود و هرکه مصیبت مارا یاری کند و گریه کند، چشم او در روزی که
چشمها همه بگریند، نگرید و هر که در مجلسی بنشیند ودین ما را احیاء نماید،
دل او نمیرد در روزی که دلها همه بمیرند .»(۲۱)
بنابراین
اگر کسی روز عاشورا روز جشن وسرور بداند یقینا او مانند بنی امیه دشمن اهل
بیت است. پس این که سران صوفیه را روز شادی و سرور و جشن می دانند، بدون
شک دشمن اهل بیت هستند و لو این که ادعای دوستی بکنند. چنانکه «شیخ عبد
القادر گیلانی» روز جانگداز عاشورا را روز فرح و شادی قلمداد کرده گفته
است: «روز عاشورا هرگز روز مصیبت نمی باشد، روز جشن وشادی است و بر مردم
لازم و واجب است که در این روز برای اهل و عیال خود هدایایی تهیه کنند و
آنها را به گردش و تفریح ببرند و آنها را با خوشگذرانی سرگرم سازند». (۲۲)
پس
این مسلم است که گریه بر امام حسین (علیه السلام) عنوان شرعی دارد و از
عبادات بزرگ شمرده می شود و در حقیقت دیده گریان و دل اندوهگین بر مصائب
اهل بیت، شعار شیعه است .
به قول یکی از شعرای عرب
لک عندی ما عشت یا ابن رسو
ل الله حزن یفی بحق ودادی
ناظر بدموع غیر بخیل
وحشی بالسلو غیر جواد
«ای
پسر پیامبر خدا در پیش من از برای تو تا زنده ام اندوهی است حق مودت را به
جای می آورد دیده ام از ریزش اشک دریغ نمی ورزد و درونم از رنج و غم تسلی
نمی یابد.»
انواع گریه ها
گریه انواعی دارد که همه انواع آن در شأن امام حسین (علیه السلام) نیست، حال باید ببینیم چه نوع گریه شایسته امام است:
۱
گریه از روی خواری ودرماندگی:چنین گریه ای، گریه افراد ضعیف وناتوانی است
که از رسیدن به اهداف خود وامانده اند و روح و شهامتی برای پیشرفت در خود
نمی بینند می نشینند و عاجزانه گریه سر می دهند. هرگز برای امام حسین (علیه
السلام) چنین گریه ای نباید کرد و آن حضرت از این نوع گریه بیزار و متنفر
است.
۲
گریه عجزو زبونی: چنین گریه ای، گریه افرادی است که از روی عجز و زبونی در
اثر ناکامی واحیانا ستم شخصی یا جریان نامناسبی به ورشکستگی افتاده و برای
خود احساس خطر می کنندو راه چاره را در گریه می جویند به قول صائب تبریزی:
گریه شمع از برای ماتم پروانه نیست
صبح نزدیک است و در فکر شب تار خود است.
مسلما این نوع گریه هم مناسب شأن امام نیست.
۳
گریه بر اموات: کسی عزیز خود را از دست می دهد و بر فقدان او گریه می کند
یا به این جهت گریه می کند که آن فقید در زندگی او موثر بوده و به آینده
خود نگران است در این صورت به حال خود گریه می کند و یا این که به نیکیهای
او اشک می ریزد این نوع گریه هم در شأن امام نیست.
۴
از روی رحم و رأفت یا گریه های عاطفی: قلب انسان هنگامی که در برابر حادثه
دلخراشی همانند اشک یتیمی، یا بیمار دردمندی یا شخص فقیر و تهیدستی و …
قرار می گرید، متأثر می شود چه بسا اشک می ریزد. رسول خدا (صلی الله علیه و
آله) هنگامی که فرزند خردسال خود ابراهیم را از دست داد ودر قبرسان بقیع
به خاک سپرد برای آن کودک آن قدر گریه کرد که اشک بر محاسنش جاری گردید به
آن حضرت گفته شد: ای رسول خدا تو دیگران را از گریه منع می کردی حال خود
این چنین بی تابی می کنی؟! آن حضرت فرمود: «لیس هذا بکاء غضب انما هذا رحمه
و من لا یرحم لا یرحم» (۲۳) «این گریه از روی خشم و نارضایتی نیست بلکه
گریه رحمت و رافت است و هرکس رحم نکند مورد رحمت قرار نمی گیرد.»
واقعه
خونین کربلا دل را می سوزاند وقلب وعاطفه هر انسانی را به جوش وخروش می
اندازد از این نظر این حادثه یک جنایت ویک مصیبت است و شاید در دنیا مشابه
چنین جنایتی پیدا بشود و گریه کنندگانی هم داشته باشد. گریه از روی رحم و
رأفت یک امر طبیعی است. هر انسانی به هنگام مشاهده یک منظره دلخراش متأثر
می شود و اشک می ریزد چنانکه دشمنان امام حسین (علیه السلام) روز عاشورا بر
حال آن حضرت می گریستند. آنجا که اهل کوفه از دیدن وضع دلخراش اسراء
بناکردند گریه و زاری کردن. امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «اتنوحون و
تبکون من اجلنا؟؟! فمن ذا الذی قتلنا؟».(۲۴)
پس گریه از روی رحم و رأفت نیز چندان مناسب نیست. امام حسین (علیه السلام) از شیعیان خود این نوع گریه را نخواسته است.
۵
غم و اندوه: گریه از روی غم واندوه نیز یکی از گریه های طبیعی انسان است
که به هنگام از دست دادن عزیزی یا به خاطر از دست دادن مقام و موقعیتی ویا
به خاطر گرفتاری به مصیبتی، غم و اندوهی به انسان دست می دهدو برای این که
دل خود را سبک کند گریه سر می دهد و این نوع افراد که دلشان شکسته است به
هنگام سوگواری امام حسین (علیه السلام) بیش از همه گریه می کنند چه بسا از
شدت گریه غش کنند ولی آیا این نوع گریه را می توان به حساب امام حسین (علیه
السلام) گذاشت؟ هرگز نه.
۶
گریه جدائی و فراق: نوع دیگر گریه، گریه فراق است که به خاطر دوری و جدائی
از عزیزی حالت گریه به انسان دست می دهد امام حسن مجتبی (علیه السلام) به
هنگام جان دادن، بی تابی می کرد. بعضی از عیادت کنندگان از علت آن پرسیدند
امام مجتبی با صدای ضعیف فرمود: برای دو چیز گریه می کنم: هول مطلع، فراق
دوستان.(۲۵)
پر واضح است که گریه بر امام حسین و شهیدان کربلا از این نوع گریه نیست.
۷
گریه های شوق گریه های لایق حسین (علیه السلام): گریه شوق گریه مادری است
که از دیدن فرزند دلبند گمشده خویش پس از چندین سال سرزده می شود و از شوق
گریه می کند. قسمت زیادی از حماسه های کربلا شوق آفرین و شور انگیز است وبه
دنبال آن سیلاب اشک شوق به خاطر آن همه رشادتها فداکاریها شجاعتها
آزادمردیها و سخنرانیهای آتشین مردان و زنان به ظاهر اسیر، بی اختیار از
دیدگان شنونده سرازیر می گردد، آیا این گریه دلیل بر شکست است؟!
۸
گریه پیوند هدف: گاهی قطرات اشک پیام آور هدفهاست، آنها که می خواهند
بگویند با مرام امام حسین (علیه السلام) همراه و با هدف او هماهنگ و پیرو
مکتب او هستیم، ممکن است این کار را با دادن شعارهای آتشین، یا سرودن اشعار
و حماسه ها ابراز دارند، اما گاهی ممکن است آنها ساختگی باشد ولی آن کسی
که احیانا با شنیدن این حادثه جانسوز قطره اشکی بریزد، صادقانه تر این
حقیقت را بیان می کند این قطره اشک اعلان وفاداری به اهداف مقدس یاران امام
حسین و پیوند دل و جان با آنهاست مسلماً این نوع گریه بدون آشنایی با
متعالی او ممکن نیست.(۲۶)
پس
گریه بر حسین (علیه السلام) اشک ریختن بر مرده نبوده و از روی خواری
ودرماندگی وعجز وزبونی، غم و اندوه نیز نمی باشد بلکه آن فقط دلیلی است که
ندای حق طلبان را به گوش جهانیان رسانیده و زنگ خطر را برای باطل و اهل آن
صدا درمی آورد و صاعقه هائی است که بر روی سر سرکشان و ستمگران در هر زمان و
در هر مکان فرو می ریزد وشاهد صادق و گواه زنده ای است از اخلاص در راه حق
و دشمنی با بیداد و ستم و بزرگداشتی است برای فداکاری و حق ودلیری وانجام
وظیفه ونهراسیدن از مرگ و تکریمی است برای امتناع از قبول ظلم و شکیبائی
درمحنت و سختیها.
به قول علامه مغنیه: کسانی که درمجالس تعزیه می خوانند:
لا تطهر الأرض من رجس العدا ابداً
ما لم یسل فوقها سیل الدم العرم(۲۷)h}
«روی زمین از پلیدی دشمنان پاک نخواهد شد تا زمانی که بر روی آن سیل در هم شکننده خون روان نگردد».
غرض،
شیعیان بر امام حسین (علیه السلام) از روی خواری ودرماندگی نمی گریند،
بلکه از اشک دیده خویش سرود حماسه می سازند و با آه و حسرت خود بانگ حق
وعدالت رابه گوش جهانیان می رسانند:
همین نه گریه بر آن شاه تشنه لب کافی است
اگر چه گریه، بر آلام قلب تسکین است.
ببین که مقصد عالی وی، چه بود ای دوست
که درک آن، سبب عز و جاه و تمکین است
زخاک مردم آزاده، بوی خون آید
نشان شیعه و آثار پیروی، این است (۲۸)
«ماربین» مورخ آلمانی می گوید: «هیچ چیز مانند عزاداری حسین نتوانست حس سیاسی در مسلمانان ایجاد کند.»(۲۹)
ای اشک ماتمت به رخ ملت آبرو
وی از طفیل خون تو، اسلام سرخ رو
دین را تو زنده کردی و خود، کشته گشته ای
وین یافته ز فیض تو، دین نبی علوّ
گر آب را به روی تو بستند کوفیان
آوردی آب رفته اسلام را به جو (۳۰)
قطره
های اشکی که شیعه در ماتم امام حسین (علیه السلام) و یارانش می ریزد عهد و
پیمانی است با قطره های خون شهدای کربلا که با لب تشنه و محروم از «قطره
های آب» بر سر احیای دین و ارزشهای راستین مکتب جان باختند. و این اشک ها
این نهضت الهی را به جانها پیوند زده وجاوان ساخته است. و این بسیار ساده
اندیشی است که کسی تنها توجیهی عاطفی برای این گریه ها داشته باشد چرا که
داغ، هر قدر هم شدید باشد، بالاخره گذشت زمان از حرارت آن می کاهد درحالی
که عزادارن حسینی از اول عمر تا آخر عمر پس از گذشت قرنها با شور و شوق و
حرارت بیشتر در سوک سید الشهداء می گریند. اگر این گریه ها تنها جنبه عاطفی
داشت مسلما به مرور زمان حادثه عاشورا از خاطره ها محو می شد و یا ازطراوت
ونشاط آن کاسته می گردید .
۹
گریه کردن برای از دست دادن چیزی و یا تحمل دردی: انسان زمانی گریه می کند
که چیزی را از دست بدهد یا دردی را متحمل بشود. پس عامل عمده گریه (سوای
شوق و چند مورد نادر) درد و فقدان منفعت است ما وقتی از چیزی نفع می بریم
به مجرد از دست دادن آن گریه سر می دهیم و یا دردی به ما روی می کند ناله
می کنیم.
در
روایات می خوانیم که همه چیز بر حسین (علیه السلام) گریه کردند ماه و
ستارگان و خورشید شن های بیابان و حتی بادی که می وزید و حتی الحوت فی
البحر،چرا؟ شن بیابان چرا گریه کرد؟ ماهیان دریا چرا سوگواری کردند؟ ماه و
ستارگان وخورشید چرا تار شدند و بی تابی کردند؟ مسلما آنا به ظاهر متحمل
دردو رنجی نشدند چون تیر و خنجرهائی که بر آن پیکر شریف وارد می شد دردش
برخورشید و ماهیان دریا نمی رسید پس چرا آنان گریه کردند و آن هم بکاء
شدیدا پس حتماً آنها متضرر گردیدند و ازچیزی که نفع می بردند بی نصیب شدند و
منفعتی را از دست دادند و آن منفعت چیست ؟چه چیزی بالاتر از امامت! همه از
امام نفع می برند و از فقدانش رنج می بینند و متضرر می شوند امام قطب و
قلب عالم است وهرکه در عالم است در سایه اوست وقتی او را از ست می دهند
متحمل رنج و به دنبال این رنج صاحب درد می شوند این است که آن موجوداتی که
ناپاکی بر آنان رخنه نکرده و نمی تواند بکند، (مثل شن های بیابان، ماهیان
دریا و …) بر او می گریند و آلوده ها از انس وجن از فقدان چنین ذی نفعی
بیخبر می مانند و شادی می کنند، و این است تفسیر آن حدیثی که می فرماید
برای حسین (علیه السلام) در قلب مؤمنان حرارتی است که … مؤمنان اگر هم ذکر
مصیبتی نشنوند، چون متوجه از دست دادن قطب و محور عالم هستند ناله می کنند…
مرحوم
علامه مغنیه می گوید: کسی گفت: آیا شیعه ها جز گریه واشک راه دیگری ندارند
که بدان محبت خویش را به اهل بیت (علیه السلام) بیان نمایند؟ گفتم:
«آری
شیعیان علاوه بر گریه برای این که مودت قلبی خود را برای اهل بیت به ثبوت
رسانند به راههای گوناگونی متوسل می شوند از جمله درود و تحیت بر اهل بیت
تقدیم داشته و از فضائل ایشان در مجالس و محافل سخن رانده وبه سوی اماکن
مقدس آنها بار سفر بسته و به ضریح های شریف آنان تبرک می جویند».(۳۱)h}
چرا حسین (علیه السلام) فراموش نمی شود؟
می
گویند: شما در عصر فضا و اتم زندگی می کنید آنگاه بر کسی اشک می ریزد که
صدها سال پیش در گذشته است وبر مزارهایی سفر می نمایید که چیزی جز صخره و
سنگ نمی باشد؟!
در
پاسخ می گوئیم:«چنانکه گفته اند: «بعد زمان» را در «ابدیت» اثری نیست
ابدیت را در ماورای زمان در عرصه ای برتر از زمان حکومت است ابدیت همیشگی
است. جاودانان رهبران بزرگ بشریت به ابدیت تعلق دارند، از اینرو قرنها نیز
در طول حیات معنوی آنان، مفهوم متداول خود را از دست می دهند(۳۲)
حسین
بن علی (علیه السلام) از زمره جاودانان از رهبران بزرگ بشریت است سخن از
وی سخن از تاریخ نیست سخن روز است. سخن از ابدیت است سخن از همیشگی خروشان و
شکوفا و پر فروز است.
این
زنده جاوید نزدیک چهارده قرن به حساب تاریخ پس از مرگ جسمانیش همچنان
امروز نیز بر دلها حکومت می کند و هنوز پرتو وجودش نه تنها در حیات ما بلکه
در حیات جهان معاصر ودر عصر فضا و اتم «حوادث بی نظیر» ایجاد می کند وبه
صورت یکی از «شور انگیزترین حماسه های تاریخ بشریت» در آمده و همه ساله
نیرومندترین امواج احساسات میلیونها انسان را در اطراف خود بر می انگیزد و
مراسمی پرشورتر و هیجان انگیزتر ازهر مراسم دیگر به وجود می آورد .
راستی
چرا به این حادثه تاریخی که شاید در تاریخ مشابه فراوان دارد اهیمت داده
می شود؟ ! چرا مراسم بزرگداشت این خاطره هر سال پرشکوهتر و پرهیجان تر از
سال پیش برگزار می گردد؟ این همه تعظیم و تکریم و سپاس این همه سوز و گداز
پس از چهارده قرن، آخر برای چیست؟ آن را چه معنائی است؟!
حقیقت
این است که این زنده جاوید پس از قرنها، همچنان بر قلبهای انسانهای آزاده
قدرتمندانه حکومت می کند ودر جامعه «موج معنوی» ایجاد می نماید. حتی هنوز
هم به طور عمیق یک قدرت محرک معنوی ویک نیروی کنترل اجتماعی بزرگ به شمار
می رود.
اما
از زیارت زیارتگاههای مقدس هرگز سنگها و صخره ها هدف و غایت نمی باشند چه
اگر غرض خود آنها می بود همین کوهها سر به فلک کشیده انسان را از مشقت سفر و
طی راههای طولانی بی نیاز می ساخت پس مقصود بالذات صاحب مزار است وبزرگ
داشتن سنگها به جهت شرف انتساب به صاحبان آن مزارها است مانند محترم داشتن
جلد قرآن کریم وسنگها و آجرهائی که خانه کعبه ومسجد رسول خدا (صلی الله
علیه و آله) وسایر اماکن مقدس از آنها ساخته شده است .
الان می بینیم که دولتها و ملتها در حفظ مقبره های شخصیتهای بزرگ خویش می کوشند وبه دور آنها هاله تقدیس می کشند.
در
تاریخ نوشته اند هنگامی که سر مبارک حسین (علیه السلام) را به نزد یزید
آوردند وی در مجلس شراب حضور داشت اتفاقا قاصدی از طرف پادشاه روم به مجلس
یزید بار یافت وسر مبارک حسین (علیه السلام) را درمقابل یزید مشاهده کرد و
چون دانست که آن سر مبارک به حسین (علیه السلام) تعلق دارد عمل یزید را به
شدت نکوهش نمود و گفت ای یزید داستان «کلیسای حافر» را شنیده ای؟ گفت چگونه
است؟ رومی گفت: در پیش ما مکانی است که گویند خر عیسی از آنجا گذر کرده
است در آنجا کلیسائی بنا نهاده اند که نام آن به سم خر عیسی منسوب بوده و
به کنیسه حافر «سم» شهرت دارد ما هر سال به زیارت آنجا می رویم و نذورات
خود را به آنجا اهدا می کنیم. روی این حساب ای یزید من گواهی می دهم که تو
خطا کاری و از راه راست به دوری! یزید خشمگین شد و به کشتن قاصد فرمان داد
رومی به سوی سر نازنین حسین (علیه السلام) رفت و آن را بوسید و شهادتین
برزبان جاری کرد و سپس او را گرفتند و بر در قصر به دار کشیدند.(۳۳)
زیارت،
ارتباط روحی زائر با صاحب قبر است زائر قبر ابا عبد الله الحسین (علیه
السلام) با آن حضرت تجدید بیعت می نماید و لذا ائمه اطهار علیهم السلام با
توصیه و ترغیب به زیارت سالار شهیدان این نهضت مقدس را برای همیشه زنده و
جاوید نگه داشته اند البته زیارت همه امامان مورد تأکید است ولی روایاتی که
در ترغیب وتشویق زیارت امام حسین (علیه السلام) رسیده فوق العاده زیاد است
امامان بااین توصیه ها در صدد آن بودند که شیعیان پیوستگی عملی با اهداف
آن بزرگوار داشته باشند. امام سجاد (علیه السلام) که خود چندین بار مخفیانه
به زیارت سالار شهیدان رفته در گفتار خویش نیز سفارش زیادی به زیارت امام
حسین (علیه السلام) داشته است.
«ابو حمزه ثمالی» گوید: از امام سجاد (علیه السلام) در مورد زیارت امام حسین (علیه السلام) پرسیدم، حضرت فرمود:
«زُره
کل یوم فان لم تقدر فکل جمعه فان لم تقدر فکل شهر فمن لم یزره فقد استخف
بحق رسول الله (صلی الله علیه و آله)(۳۴) «هر روز آن حضرت را زیارت کن، اگر
نمی توانی هفته ای یک بار، اگر نمی توانی ماهی یکبار، پس کسی که اصلا آن
حضرت را زیارت نکند، درحقیقت حریم رسول الله را خفیف شمرده است».
ولی
مهمتر از سوگواری و زیارت آشنایی به مکتب امام حسین و شهدای کربلا و
پیوستگی عملی به اهداف بلند آن بزرگوار است. مهم پاک بودن و پاک زیستن و
درست اندیشیدن و تأسی عملی به او است.
پی نوشتها:
.۱ ارشاد القلوب: ص .۱۲۸
.۲ بحار الانوار: ج ۹۰ ص .۳۳۶
.۳ بحار الانوار: ج ۳۶ ص .۳۴۹
.۴ بحار الانوار: ج ۴۴ ص ۲۵۳ .۲۵۲
.۵ کامل الزیارات، ص .۵۷
.۶ مناقب: ج۳، ص ۳۰۳ بحار الانوار: ج ۴۶، ص ۱۰۹
.۷ دیگران عبارتند از: آدم، حضرت نوح، یعقوب و حضرت فاطمه زهرا الخصال: ص ۸۳
.۸ امالی صدوق، مجلسی، ۲۹، ص .۱۲۱
.۹ ثواب الأعمال: ص .۸۳
.۱۰ وسائل الشیعه: ج ۱۰، ص .۳۹۸
.۱۱ بحار الانوار: ج ۹۸، ص ۳۰۹
.۱۲ کامل الزیارات: ص ۱۰۴
.۱۳ امالی الصدوق مجلس ۲۷ بحار الانوار: ج ۴۴، ص .۲۸۴
.۱۴ بحار الانوار: ج ۴۴ ص ۲۸۴
.۱۵ وسائل الشیعه ج ۱۰ ص ۳۹۳ ح .۵
.۱۶ المزار الکبیر: ص ۱۶۵ ۱۱۷ بحار الانوار: ج ۹۸ ص .۳۲۰
.۱۷ کامل الزیارات: ص ۸۳ ، ۸۱، ۹۰ ، ۹۱ بحار الانوار: ج ۱۴ ص ۱۸۱ مجمع البیان: ج ۹ ص .۶۵
.۱۸ شمع جمع: ص ۱۷۸
.۱۹ وسائل الشیعه: ج ۱۰، ص ۳۹۴، ۳۹۲ علل الشرایع، ص .۸۶
.۲۰ مفاتیح الجنان، اعمال روز عاشورا.
.۲۱ امالی صدوق، ص ۴۵ وعیون الأخبار: ص .۱۶۲
.۲۲ الغنیه لمطالبی طریق الحق فی الأخلاق و التصوف و الآداب الإسلامیه ج ۲، ص ۵۷ .۵۶
.۲۳ بحارالانوار: ج ۲۲، ص ۱۵۱ عیون الأخبار: ج ۲، ص ۱۱
.۲۴ لهوف: ترجمه، ص ۹۹
.۲۵ حیاه الحسن (علیه السلام): ج ۲، .۴۲۶ ۲
.۲۶ فلسفه شهادت از آیه الله مکارم
.۲۷ شیعه و عاشورا، نوشته محمد جواد مغنیه: ترجمه فیروز حریرچی: ص ۵۷
.۲۸ خوشدل تهرانی، اشگ شوق، ج ۱ ص .۲۰۷
.۲۹ سیاسه الحسینیه: ص ۴۴
.۳۰ شعر از شمس لنگرودی.
.۳۱ شیعه و عاشورا ترجمه فارسی: ص ۵۶
.۳۲ دیباچه ای بر رهبری: ص .۳۳۰
.۳۳ به نقل: علامه مغنیه شیعه وعاشورا: ترجمه، ص ۵۹ .۵۸
.۳۴ کامل الزیارات: ابن قولویه.
درسهایی از مکتب اسلام صفحه ۲۰
داوود الهامی
منبع:
http://www.hawzah.net
