علل و عوامل پیدایش آسیب های اجتماعی، به ویژه در میان نوجوانان و جوانان (دانش آموزان)

آسیب های اجتماعی در فضای مجازی

امروزه با ایجاد تکنولوژی و فناوری های ارتباطی نو، تحولات چشمگیری در عرصه فضای مجازی که تاثیر گذار در فضای حقیقی نیز است بوجود آمده است.

به گزارش شکوه فرهنگ به نقل از ، با گسترش شبکه های اجتماعی مانند هر نوآوری دیگری دگرگونی هایی در جنبه های گوناگون زندگی بشری نیز شکل گرفته که این تحولات هم از جنبه مثبت و هم از لحاظ تبعات منفی که در پی داشته است قابل بررسی است.

"دهکده جهانی" واژه ای است  که بر اثر پیشرفت همین تکنولوژی ها وارد ادبیات جهانی شد و باعث انقلابی عظیم در ارتباطات مردمی؛ به نحوی که امروزه هر فردی می تواند به راحتی با تمام دنیا ارتباط برقرار کند و نکته جالب تر اینکه این فناوری های ارتباطی نقش موثری در اقتصاد افراد نیز داشته است.
اما در سوی مقابل همین ارتباطات و فناوری ها یکسری دغدغه ها و نگرانی هایی نیز برای بنیان خانواده، و بویژه بر روی کودکان و نوجوانان و جوانان در پی داشته است و کانون گرم خانواده را به محیطی سرد و بی روح با صدها ناهنجاری های دیگر تبدیل کرده است.
یکی از این نرم افزار ها که امروزه اعضای هر خانواده با آن انس پیدا کرده نرم افزار "تلگرام" است. نرم افزاری که با جذابیت های ظاهری خود توانسته فضای خانه ها را تسخیر کند. به طوریکه امروز هر شخصی به راحتی از طریق رایانه، تبلت و حتی گوشی خود می تواند وارد این دنیای مجازی شده و در آن به دنبال خواسته های شخصی خود باشد.
البته نگاهی به کشورهای سازنده اینگونه نرم افزارها از جمله روسیه، رژیم صهیونیستی و..، خود چالشی بزرگ را در پیش روی افراد قرار می دهد که اگر نگاه واقع بینانه ای داشته باشیم مشخص می شود که تغییر فرهنگ کشورها و نیز وابستگی جوانان به دنیای مجازی و سرگرم شدن آنها در اینگونه فضاها و البته از قِبل آن رسیدن به اهداف اقتصادی  جزو اهداف اصلی این کشورهاست.
هرچند مزایا و فواید این نوع از فناوری و تکنولوژی را نمی توان نادیده گرفت امابه باور بسیاری از اساتید روانشناسی کم توجهی، انزوا طلبی، افسردگی، اعتیاد روانی ،کاهش تعاملات اجتماعی و بلوغ زودرس و...، از جمله آسیب های اجتماعی است که در نتیجه حضور مداوم افراد در این فضاها ممکن است در پی داشته باشد.
حال در این شرایط مسئولیت اولیه متوجه مسئولان و مدیران فرهنگی و البته اقتصادی کشور است که با ایجاد بستر مناسب کار و اشتغال و نیز ایجاد فضای امن و مفرح فرهنگی جوانان را از آسیب های احتمالی این فضاها دور نگه دارند و جوانان نیز با درک درست از این برنامه ها که قابلیت های مثبت فراوان آن غیر قابل انکار بوده، ضمن بهره برداری های لازم، ازآسیب های فردی و اجتماعی آن بتوانند خود را مصون و سالم نگهدارند؛ که این مسئله نیازمند مدیریت خانواده ها و نهادینه کردن اصول اخلاقی و اعتقادی در بین فرزندان است.
یادداشت از: علی زمانی کارشناس ارشد تکنولوژی نرم افزار کامپیوتر

علل و عوامل پیدایش آسیب های اجتماعی، به ویژه در میان نوجوانان و جوانان (دانش آموزان)

چکیده

آسیب های اجتماعی یکی از پدیده هایی است که در تمامی جوامع و در تمامی دوران ها وجود داشته و برخورد با آن ها هم در جوامع مختلف متفاوت بوده است. اما یکی از بنیادی ترین مسأله در پیشگیری و کنترل آسیب های اجتماعی، توجه به موضوع فرهنگ جوامع و بومی سازی شیوه های اتخاذ شده در تمامی عرصه هاست.
اما باید توجه داشت که آسیب های اجتماعی رابطه تنگاتنگی با مسائل اجتماعی داشته و مسائل اجتماعی بسترساز آسیب های اجتماعی محسوب می شوند. در توضیح مطلب باید گفت که هر آسیبی یک مسأله اجتماعی تلقی می شود اما لزوماً هر مسأله اجتماعی آسیب محسوب نمی شود. مثلاً طلاق یا افزایش سن ازدواج، تجرد یا بیکاری لزوماً آسیب اجتماعی نیست اما یک مسئله اجتماعی است.
علل و عوامل پیدایش آسیب های اجتماعی، به ویژه در میان نوجوانان و جوانان را می توان به سه دسته عمده تقسیم نمود:

1. عوامل معطوف به شخصیت؛ 2. عوامل فردی؛ 3. عوامل اجتماعی.

کلیدواژگان:
آسیب های اجتماعی، اینترنت، فضای مجازی، ازدواج، هنجارهای اجتماعی.

1- عوامل شخصیتی

این دسته از عوامل معطوف به عدم تعادل روانی، شخصیتی و اختلال در سلوک و رفتار است که به برخی از آن ها اشاره می شود:
معمولاً ویژگی های شخصیتی افراد بزهکار و کجرو، بی قاعدگی رابطه و ارتباط میان فرد و جامعه و ارتکاب رفتارهای نابهنجار و خلاف مقررات اجتماعی است، ولی معمولاً از نظر مرتکب و عامل آن در اصل و یا در مواقعی خاص، این گونه رفتارها ناپسند شمرده نمی شود. افراد روان رنجور و روان پریش نسبت به ارزش ها، هنجارها و مقررات اجتماعی بی تفاوت بوده و کمتر آن ها را رعایت می کنند. اعمال و شیوه های رفتاری این گونه افراد نظام اجتماعی را متزلزل و گاهی نیز مختل می کند و موجب می شود که رعایت ارزش های اخلاقی و هنجارها در جامعه و نزد سایر افراد زیرسؤال رفته و آن را به پایین ترین سطح عمل تنزل دهد. برخی از مشخصه های بارز و برجسته شخصیتی این گونه افراد، خودمحوری، پرخاشگری، هنجارشکنی، فریبندگی ظاهری و عدم احساس مسئولیت می باشد. این گونه افراد به پیامد عمل خود نمی اندیشند، در کارهای خود بی پروا و بی ملاحظه هستند و در پند گرفتن از تجربیات، بسیار ضعیف بوده و در قضاوت های خود یک سویه می باشند. این نوع شخصیت ها عمدتاً از محیط اجتماع، خانه و مدرسه فرار کرده، پای بند قواعد، مقررات و هنجارهای اجتماعی نیستند و به دنبال هر چیزی می روند که جلب توجه کند. حتی در پوشش و سبک و شکل ظاهری خویش، به ویژه در شیوه لباس پوشیدن، آرایش مو و صورت به گونه ای که خلاف قاعده و خلاف سبک مرسوم سایر افراد اجتماع باشد، عمل می کنند تا جلب توجه نمایند.گروهی از افراد بزهکار و کجرو نیز ویژگی های شخصیتی دیگری دارند؛ خودمحور و پیوسته به تمجید و توجه دیگران نیازمندند و در روابط خود با مردم به نیازها و احساسات آنان توجه نمی کنند. این افراد اغلب با رؤیاهایی در مورد موفقیت نامحدود و درخشان، قدرت، زیبایی و روابط عاشقانه آرمانی سرگرم اند. اغلب این افراد والدینی داشته اند که از نظر عاطفی نسبت به آنان بی توجه اند یا سرد و طردکننده بوده و یا بیش از حد به آنان محبت کرده و ارج می نهند. آنان به علت سرکوب خواسته ها و فقدان ارضای تمایلات درونی، از کانون خانواده بیزار شده و به رفتارهای نابهنجار نظیر فرار از خانه، ترک تحصیل، سرقت و اعتیاد گرایش پیدا می کنند.
گروهی نیز افرادی برون گرا و به دنبال لذت جویی آنی هستند، دم را غنیمت می شمارند، دوست دارد در انواع میهمانی ها وجشن ها شرکت کنند، تشنه هیجان و ماجراجویی اند، به همین دلیل برای لذت جویی دست به اعمال خلاف و بزهکارانه می زنند.
سرانجام گروهی از افراد بزهکار نیز مشخصه بارزشان، پرجوش و خروشی و بیان اغراق آمیز، هیجانی، روابط طوفانی بین فردی است.
هیجان طلبی، ماجراجویی، تنوع طلبی، کنجکاوی، استقلال طلبی افراطی، خودباختگی احساسی و غلبه کنش های احساسی بر کنش های عقلانی از جمله مشکلات رفتاری است که فرد را به سوی موقعیت های خطرزا و ارتکاب اعمال بزهکارانه رهنمون می کند.
از دیگر مشکلات روحی روانی که منجر به رفتارهای ضداجتماعی می شود، می توان به ضعف عزتّ نفس، احساس کهتری، فقدان اعتماد به نفس، احساس عدم جذابیت، افسردگی شدید، شیدایی و اختلال خلقی اشاره نمود. چنین افرادی معمولاً مستعد انجام رفتارهای نسنجیده و انحرافی هستند.

2- عوامل فردی

در حوزه عوامل فردی، می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

- آرزوهای بلند،
- خوش گذرانی و لذ ت طلبی،
- قدرت، استقلال و عافیت طلبی،
- زیاده خواهی،
- بی بندوباری و لاابالی گری،
- بی هویتی و بی هدفی در زندگی.

افراد گاهی اوقات برای رسیدن به آمال و آرزوهای بلند و دست نیافتنی و مدینه فاضله ای که رسانه های ملّی و یا ماهواره ها تبلیغ می کنند، مرتکب جرایم می شوند. گاهی اوقات هم ارتکاب جرایم را فقط یک کار تفنّنی و به عنوان گذران اوقات فراغت می دانند با اینکه ممکن است در خانه و محیط اطراف خود مشکل حادی هم نداشته باشند که آنان را مجبور به ارتکاب رفتار نابهنجار نماید، ولی فقط به خاطر اینکه در چند روز زندگی خوش باشند، دست به ارتکاب اعمال خلاف عرف و اجتماع می زنند.
گاهی نیز افراد از نعمت خانواده و والدین عاطفی برخوردارند، اما به خاطر شکست در تحصیلات و ناتوانی در ادامه تحصیل، تحقیر معلمان و فشارهای بی مورد والدین مجبور می شوند خود را به گونه ای دیگر نشان دهند و به اصطلاح «خودی» نشان دهند. و این حکایت از میل به استقلال طلبی، قدرت طلبی و یا عافیت طلبی در نوجوانان و جوانان دارد که به دلیل عدم ارضای صحیح آن دست به ارتکاب اعمال ناشایست می زنند.
عده ای از نوجوانان نیز به دلیل روحیه تنوع طلبی و زیاده خواهی و عدم تربیت صحیح و عدم هدایت درست این غریزه طبیعی، دست به اعمال خلاف می زنند.
گاهی هم عده ای ممکن است دارای زندگی مرفهی باشند و هیچ گونه کمبود مالی و عاطفی نداشته باشند، ولی به دلیل این که روحیه فاسدی دارند و به اصطلاح بی بند و بار و بی هویت اند و یا هدفی در زندگی ندارند، میل به بزهکاری پیدا می کنند.

3- عوامل اجتماعی

در بررسی آسیب ها و انحرافات اجتماعی، به عنوان یک پدیده اجتماعی، به علل اجتماعی انحرافات می پردازیم .به هر حال، عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند که در اینجا به یکی از آ ن ها اشاره می گردد:

- عدم پای بندی خانواده ها به آموزه های دینی

مطالعات و تحقیقات نشان می دهد تا زمانی که اعضای جامعه پای بند به اعتقادات مذهبی خود باشند، خود و فرزندانشان به فساد و بزهکاری روی نمی آورند. در پژوهشی که توسط مرکز ملّی تحقیقات اجتماعی کشور مصر در سال 1959 صورت گرفته است، 72 درصد نوجوانان بزهکار، که به دلیل سرقت و دزدی توقیف و یا زندانی شده بودند، نماز نمی گزاردند و 53 درصد آنان در ماه رمضان روزه نمی گرفتند. به هر حال، این اندیشه که کاهش ایمان مذهبی یکی از علل عمده افزایش نرخ جرم در جوامع پیشرفته و غربی است، نظری عمومی است. تحقیقات صورت گرفته در کشور نیز مؤید همین نظریه است.

آسیب شناسی وسائل ارتباط جمعی

وسائل ارتباط جمعی به ابزاری گفته می شود که در یک جامعه از آن برای ابلاغ پیام ها و بیان افکار و انتقال مفاهیم به دیگران استفاده می شود. بررسی اثرات این وسائل یکی از پیچیده ترین مباحث در آسیب شناسی اجتماعی است. به همین دلیل ، بسیاری از جامعه شناسان در درستی نتایج پژوهش هایی از این دست تردید نشان می دهند. امروزه گسترش و توسعه وسائل ارتباط جمعی به حدی است که دوران حاضر را عصر ارتباطات نامیده اند. مک لوهان دنیا را با مفهوم دهکده ای جهانی می شناسد ولی گوید وسائل ارتباط جمعی دارای چنان قدرتی هستند که می توانند نسلی تازه در تاریخ انسان پدید آورند، نسلی که با نسل های پیشین بسیار متفاوت است. از اثرات منفی وسائل ارتباط جمعی معتاد شدن به معنی عام کلمه است. در بسیاری از موارد انسان ها چنان به رسانه ها معتاد می شوند و بدان اعتماد می ورزند که در ساعت معین بدان نیاز می یابند. تأخیر یا فقدان، موجبات از بین رفتن تعادل آنان را فراهم می سازد و زمانی که بدان می رسند (مثلاً دستیابی) به روزنامه مورد علاقه، قدرت اندیشه از آن سلب می شود. آنان بدون هیچ تردید یا اندیشه ای نو، یا آموزه آنرا می پذیرند. بی شبهه، این فرایند که با خصلت ویژه انسان اندیشمند متباین است، موجب می شود که ذهن دچار کرختی می شود و فرد در جریان حوادث همچون پر کاهی بر روی، سیلاب خروشان، نا خواسته و بی اراده به این سو و آن سو کشیده گردد. دو موضوع در ارتباط با وسائل ارتباط جمعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است: الف- امور جنسی: در مورد مسائل ارتباط جمعی در امور جنسی هنوز تحقیق جامعی صورت نگرفته است؛ زیرا تأثیر آن قابل مشاهده و بالا تر از آن قابل کنترل نیست. ب- خشونت و پرخاشگری: درباره رفتار خشونت آمیز ناشی از وسائل ارتباط جمعی پژوهش های زیادتری انجام شده است. با توجه به فزونی پرخاشگری در جامعه صنعتی و شهری امروزی، برخی برای توجیه این پدیده، وسائل ارتباط جمعی را مسئول می دانند زیرا فیلم، مجله، روزنامه، کتاب، تلویزیون، ویدئو، ماهواره و اینترنت حاوی تصاویر و مطالبی است که در آن اشاره به خشونت، تهاجم و خیانت بسیار دیده می شود. یافته های پژوهشی نشان می دهد که فیلم های سینمایی، تلویزیونی ، ویدئویی و اینترنتی از عوامل بسیار مؤثر در کژرفتاری و بزهکاری نوجوانان و جوانان هستند. نمایش اعمال خشونت بار، کشتار، جنایت، خون آشامی و نیز صحنه های هیجان انگیز در فزونی تشدید کجروی ها اثر به سزایی دارد . جوانان و حتی سالمندان علاقمندی شدیدی به تماشای صحنه های شهوترانی نشان می دهند که نشان بیماری « نظر بازی» است.

- اثرات منفی وسائل ارتباط جمعی

باز داشتن از کارهای تحصیلی و اختصاص وقت نوجرانان و جرانان به خود، ارائه صحنه های خشونت آمیز و رواج خشونت، جریحه دار کردن عواطف نوجوانان و جوانان، سوق دادن زودرس به طرف زندگی بزرگسالی، خلق نیازهای کاذب، رابطه با جرم و جنایت ( فراهم کردن زمینه های ارتکاب جرم )، برانگیختن حالت تهاجمی، محدود کردن قدرت ابتکار و خلاقیت، بیگانه ساختن جوانان و نوجوانان با مطالعه، تسخیر ذهن نوجوانان و جوانان، تهدید سلامتی «جسمی، روانی و رفتاری کودکان، جوانان و نوجوانان»، افزایش حالت انفعالی و بی تفاوتی، رواج رفتارهای ضد اجتماعی از طریق مشاهده و یادگیری توسط نوجوانان و جوانان پیامدهای خانوادگی ناشی از اعتیاد به اینترنت، اختلاف و نزاع های مستمر در روابط زناشوئی، اختلال در انجام وظائف خانوادگی به علت گرایش بیش از حد به اینترنت، افزایش طلاق و جدائی ناشی از اختلافات و درگیری های بین زوجین بر اثر استفاده بی رویه از اینترنت، گوشه گیری و انزوا در خانواده، مشکلات و اختلاف بین والدین و فرزندان.
پیامدهای آموزشی ناشی از اینترنت: کاهش چشمگیر در میزان مطالعه، افت نمرات درسی، غایب شدن از کلاس ها، کاهش روابط بین دانش آموزان و معلمان، اختلال در روابط بین دوستان و همکلاسی ها، گوشه گیری و انزوا در محیط مدرسه.

انواع آسیب شناسی اینترنت، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی

درهزاره ی سوم، اینترنت نقش مهم و روز افزونی در زندگی نوجوانان و جوانان ایفا می کند. جاذبه اینترنت باعث شده تا بسیاری ازجوانان و نوجوانان به جای تعامل با همسالان و والدین،کامپیوتر را برگزینند.
این همنشینی با کامپیوتر به مرور زمان تجربه شیرین درجمع بودن را از فرد می گیرد و می تواند منجر به انزوا و افسردگی شود، همچنین اینترنت با داشتن ویژگی های منحصر به فرد مثل دسترسی آسان سهولت استفاده،گمنامی کاربران و هزینه پایین در سالیان اخیر به یکی از عمومی ترین رسانه های جمعی جهان تبدیل شده است. استفاده از اینترنت در بین نسل جدید جامعه در حال گسترش است و بخشی از زندگی افراد را تشکیل می دهد. امروزه برای خرید، جمع آوری اطلاعات،گفتگو با سایر کاربران و بسیاری از فعالیت های دیگر از اینترنت استفاده می شود.آنگونه که به نظرمی رسد هیچ جنبه ای از زندگی نیست که تحت تأثیر این دهکده جهانی قرار نگرفته باشد. اینترنت پدیده شگفت قرن انقلاب مهمی در ارتباط پدید آورده است ویژگی عمده ای که در اینترنت وجود دارد و در سایر رسانه ها دیده نمی شود تعامل است. اینترنت مانند صنعت چاپ امکان ایجاد اطلاعات، را برای عموم فراهم می کند. مانند تلفن تبادل اطلاعات، را امکان پذیر می سازد اما ویژگی عمده آن در داشتن بازخورد و قابلیت تعامل است که سبب شخصی کردن ارتباطات، ومبادلات، این اطلاعات، شخصی می شود.
مطالعات، اخیر نشان می دهدکه استفاده ازاینترنت، سبب احساس ناکامی، تنهایی، اضطراب وبطور کلی کاهش سلامت روانی می شود.
در این بخش به برخی پیامد‌های عمومی ‌استفاده گسترده از اینترنت، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در جامعه ، که عمدتاً از سوی نوجوانان و جوانان ( دانش آموزان) صورت می‌گیرد می‌پردازیم:

- معضلات اینترنت و فضای مجازی

معضلات اینترنت و فضای مجازی را می توان به این چند دسته تقسیم نمود:
1. مشغول شدن فکر افراد به مسائلی که آن ها را از شکوفایی باز می دارد زیرا ذهن فعال بزرگترین سرمایه برای جامعه امروزی می باشد وقتی ذهن به عوامل مبتذل مشغول شود و دیگر جایی برای خلاقیت و سازندگی باقی نمی ماند. البته این نکته قابل ذکر است که برای پر کردن اوقات فراغت استفاده از اینترنت مانعی ندارد ولی تنها استفاده از سرگرمی که فعالیت های مفید زندگی را تحت الشعاع قرار دهد و فکر آن ها را معطوف به عواملی کند که جز گمراهی سودی ندارد می تواند به یک فاجعه بزرگ تبدیل شود.
2. درگیری احساسی در اینترنت؛ یکی از مهمترین مسائلی که اکنون با آن مواجه هستیم و بسیاری از جوانان درگیر آن هستند، عشق اینترنتی و رابطه های جنس مخالف در آن است و متأسفانه به معضلی تبدیل شده است و اکنون بسیاری از روانشناسان مطالعات و تحقیقات خود را به آن اختصاص داده اند و برنامه ها و همایش های زیادی در رسانه ها و مجامع به آن می پردازند و یکی از بزرگترین نگرانی های خانواده هایی شده است که فرزندانشان به این وسیله گرایش دارند زیرا سایت هایی وجود دارد و چت روم هایی طراحی شده است که مکانی برای دوست یابی دختران و پسران می باشد . و بسیاری از افراد تنها هدفشان از وارد شدن به این سایت ها یافتن دوست و گاهی انتخاب همسر برای آینده خود می باشد.

3. ابعاد امنیتى- اطلاعاتى

الف) تجمعات و اجتماعات

اینترنت این ویژگى را داراست که مى تواند به عاملى براى یکپارچگى گروه ها و برگزارى میتینگ هاى سیاسى تبدیل شود.

ب) جاسوسى اینترنتى

دسترسى آسان به سایت هاى جاسوسى آمریکا و اسرائیل و کشورهاى دیگر، امکان ارسال و دریافت ایمیل به هر نقطه از دنیا و غیرقابل کنترل بودن داده هاى مبادله شده در ایران، ضریب انجام جاسوسى از طریق اینترنت را بالا برده است.

پ) انتقال اطلاعات

امروزه با دسترسى به اینترنت امکان انتقال و انتشار هرگونه اطلاعات طبقه بندى شده بر روى اینترنت و یا با استفاده از آن فراهم شده است.

ت) جایگزینى رسانه اى

اینترنت در مقابل رسانه هاى رسمى که Main Stream Media نام دارند به عنوانAlternative Media یا رسانه جایگزین مطرح است. در واقع با وجود اینترنت انحصار سیستم رسانه اى کشور از دست رسانه هاى سنتى خارج شده و خلأ موجود در رسانه هاى رسمى را این رسانه هاى جایگزین پر مى کنند.

ث)کاهش اقتدار سیستم امنیتى و اطلاعاتى

به دلیل امکان نشر بدون واهمه و فارغ از امکان شناسایى سیستم امنیتى و اطلاعاتى، اقتدار سنتى خود را در کنترل افکار عمومى و یا اشراف اطلاعاتى معمول از دست داده است. اصل نخست در سیستم هاى امنیتى و اطلاعاتى، پنهان کارى و محرمانگى است و اصل اول در اینترنت انتشار اطلاعات است.

ج) مکانیسم هاى جدید شایعه سازى

بسیارى از سایت هاى خبرى و غیرخبرى با انتشار شایعات و خبرهاى جعلى بر افکار عمومى تأثیر مى گذارند، وبلاگ ها هم امکان دیگرى در این راستا هستند.

ح) آموزش هاى مخرب

مواد مخدر و گروه هاى ضاله اغلب در هر زمینه اى که تصورش را بکنید سایت اینترنتى به زبان فارسى درست شده است و افراد به راحتى امکان آشنایى با هر فرقه و هر فعالیت منفى را که بخواهند، دارند.

4. ابعاد اجتماعى

الف) ارتباطات نامتعارف میان قشر جوان

جوانان، یکی از گروه های سنی هستند که علاقه شدیدی به اینترنت و فضای مجازی نشان داده اند. این رسانه به واسطه چندگانگی و هم چنین قدرت جذب افراد، جایگاه ویژه ای در میان این گروه سنی در سراسر دنیا پیدا کرده است. فضای مجازی به دنیای مجازی ایجاد ارتباط و ابراز عقاید جوانان تبدیل شده و این حالت در کشورهای گوناگون از شدت و ضعف برخوردار است. اینترنت و فضای مجازی، فضای لازم برای بروز هیجانات جوانان را فراهم می آورد؛ این افراد به راحتی می توانند در حالی که در محیط خانه یا مدرسه هستند با دیگران ارتباط برقرار نمایند. به طورکلی فضای مجازی شکل های جدیدی از انسان اجتماعی تولید می کند و جوانان به لحاظ انعطاف پذیری در پذیرش اجتماع جدید انسانی، بیشترین علاقه را به این رسانه نشان می دهند.
امروزه در سایه رشد و گسترش روزافزون فناوری های نوین ارتباطی- اطلاعاتی، یکی از روش های جدید دوست یابی و ایجاد ارتباط با سایرین، استفاده از اینترنت مخصوصاً فضای مجازی و شبکه های اجتماعی است. در این مقوله، اتاق های گفت و گو که به چت روم معروف هستند و در سایت های گوناگون در دسترس همگان قرار دارند، بیشترین نقش را ایفا می کنند. افزایش امکانات تصویری در این سایت ها باعث شده است تا با نصب یک دوربین کوچک روی مانیتور، امکان ارتباط چهره به چهره نیز فراهم شود تا فضای ارتباطی، حالتی طبیعی تر به خود بگیرد. این فناوری پیشرفته، انقلابی در نزدیک تر شدن افراد در سراسر دنیا به یکدیگر ایجاد کرده است. اما این ارتباط در چت روم ها، و از طریق فضای مجازی، نوع جدیدی از عشق های مجازی را ایجاد نموده که به «عشق های اینترنتی» یا «cyber romance» معروف است.
باومن(2003) با مطرح کردن پدیده «عشق سیال» یا«liquid love» مدعی شد دوستی های مجازی بین زنان و مردان بسیار متفاوت از دوستی هایی است که با واسطه سایر رسانه ها انجام می شود. این دوستی ها به دلیل ماهیت مجازی و دروغین آن ها به شدت زندگی بشریت را تهدید می کنند. باومن نسبت به این که مفاهیم سنتی از وفاداری و عشق واقعی تضعیف شده اند ابراز نگرانی می کند.
چت یکی از پرطرفدارترین امکانات فضای مجازی در ایران است. گسترش سریع کافی نت ها در سطح شهرهای ایران را می توان نتیجه علاقه جوانان ایرانی به چت دانست. دوستی میان دو جنس مخالف در ایران کنترل می شود و برای جوانانی که چنین دوستی هایی را ترجیح می دهند، چت روم مکان مناسب، ارزان و کم خطری برای گفت و گوهای طولانی با جنس مخالف است. چت به جوان ایرانی کمک می کند تا با دنیاهای دیگر ارتباط برقرار کند و حس تعامل با غریبه هایی را تجربه کند که توان آسیب رساندن به او را ندارند.
به طوری که بسیاری از زوج ها، دوست دخترها، دوست پسرها، نامزدها (زن و مرد) هستند که از طریق اتاق های گفت و گو با هم ارتباط برقرار می کنند. گروه هایی به صورت آنلاین هستند که افراد مجرد در زمان های مشخص به آن ها پیام فرستاده و متقابلاً پیام دریافت می نمایند و گاهی این ارتباط ساعت ها به طول می انجامد و هرگز موجب گمراهی آن ها از ارتباط حقیقی نمی شود، اما عده ای نیز حقیقتاً گمراه می شوند و هرگز نمی توانند خود را از شبکه آشفته فضای مجازی رها کنند؛ نمی توانند معشوقه های جدید کامپیوتری خود را کنار زده ویا آن ها را مهار کنند، بر عکس آن ها را بر روابط زندگی خود ترجیح می دهند.
در ارتباط مجازی دختران به لحاظ احساس خطر یا بروز شرم در حضور جنس مخالف، ترجیح می دهند تا در دنیای مجازی و فارغ از دغدغه های حضور واقعی به گفت و گو بپردازند. دختران در این شرایط به لحاظ غلیان احساسات و گرایشات جدید و ناملموس در خود، علاقه وافری به این نوع ارتباط نشان می دهند و به طور معمول از هویت و شناسه های غیر واقعی برای حضور و معرفی خود استفاده می کنند. بنابراین زنان بیشتر به دنبال گروه های دوستی و حمایت و روابط عاشقانه می باشند. در مقابل مردان در اینترنت به دنبال راه هایی برای کسب قدرت و شهوت و همین طور رویای جنسی خود هستند.
در کل می توان گفت که اینترنت به دلیل تسهیل ایجاد روابط دوستانه و عاشقانه با سرعت نور، در زمینه هاى غیراخلاقى بسیار مورد توجه است. اغلب، گسترش روابط غیر اخلاقى مجازى در عرصه اینترنت، در جهت روابط غیر اخلاقى واقعى صورت مى گیرد. واضح است که شبکه اینترنت مجال مناسبى براى رشد و توسعه انواع مختلف رفتارهاى غیر اخلاقى است. این پدیده یک فضاى مجازى براى فعالیت هاى غیر اخلاقى مى آفریند. اینترنت همچنین موجب سهولت خیانت در روابط زناشویى و روابط نامشروع مى شود.
اگر اصول اخلاقى را نادیده بگیریم، خواهیم گفت که اینترنت چیز خوبى است که ما را قادر مى سازد به آسانى به دنبال اعمال غیر اخلاقى، قماربازى، خرید و فروش و بورس بازى برویم، بدون این که مجبور باشیم با انسان هاى مختلف تعامل و برخورد رو در رو داشته باشیم.
روابط غیراخلاقى برخط، به طور معمول برخط باقى نمى ماند و در بسیارى موارد به روابط فیزیکى مى انجامد. البته جذابیت این مسأله به هیچ وجه قابل انکار نیست. به نظر معقولانه مى رسد که براى قابلیت تغییر رفتارى اینترنت، چند متغیر تحریک برانگیز مهیج و نگهدارنده را برشمرد. این متغیرها عبارتند از: روابط نزدیک غیر اخلاقى، فقدان کنترل و بازدارندگى، فقدان مسئولیت پذیرى، فقدان محدودیت زمانى و احساس تحت کنترل نبودن.

ب) جرایم رایانه اى و اینترنتى

شاید هک شدن سایت بانک ملّى ایران و شبکه شتاب یکى از نخستین نشانه هاى ورود ایران به جامعه اطلاعاتى بوده باشد، با این حال گسترده بودن تعداد سایت هاى آموزش هک و بالا بردن تعداد هکرها و آمار بالاى سایت هاى هک شده حکایت از رسوخ این پدیده به جامعه دارد. گسترش شبکه هاى مجازى تجارت الکترونیک و آنچه به نام گلد کوئیست و پنتاگون و چند نام دیگر شناخته شده است، آسیب پذیرى ساختار ایران در این زمینه را نشان مى دهد.

پ)گسست میان نسل ها

مفهوم گسست یا شکاف میان نسلی به چگونگی تداوم فرهنگی یک جامعه از نسلی به نسل دیگر مربوط می شود. اگر در فرایند اجتماعی کردن کودکان، نوجوانان و جوانان، فرهنگ یک جامعه تا حد مطلوبی از نسلی به نسل دیگر منتقل شود و باز تولید فرهنگی به نحو احسن انجام پذیرد؛ میزان اشتراک فرهنگی دو نسل بالا می رود و اختلاف فاحشی بین دو نسل به وجود نمی آید. در این صورت بین دو نسل جدید و قدیم تفاهم برقرار می شود و بحران هویتی نیز برای نسل جدید روی نمی دهد. در مقابل اگر فرایند اجتماعی کردن، به علل داخلی و خارجی دچار مشکل شود و به طور ناقص انجام گیرد و فرهنگ جامعه در حد مطلوبی به نسل بعد منتقل نشود، تداوم فرهنگی جامعه دچار مشکل می شود و بین نسل جدید و قدیم شکاف می افتد. عوامل اجتماعی متعددی بر دور شدن نسل ها از یکدیگر و بروز گسست میان نسلی تأثیر گذار هستند. در این میان فناوری های نوین ارتباطی مخصوصاً اینترنت در دگرگونی ارزش ها و در نهایت ایجاد و توسعه الگوهای نوین جامعه و به چالش کشاندن ارزش های سنتی و پدیده شکاف هنجاری و ارزشی نسلی نقش دارد. بنابراین اینترنت شکاف میان نسل ها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقمند به اینترنت نیز آشکار شده، به گونه ای که هیچ یک زبان دیگری را نمی فهمند. امروزه با ورود وسایل و تکنولوژی‌های جدید به عرصه خانواده‌ها شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت‌های متمادی در کنار یکدیگر می‌نشینند، بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند. ما دیگر کمتر نشانه‌هایی از آن نوع خانواده‌هایی را داریم که والدین و فرزندان دور هم نشسته و درباره موضوعات مختلف خانوادگی و کاری با هم گفتگو کرده و نظرات همدیگر را راجع به موضوعات مختلف جویا شوند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت‌های اجتماعی و تجربه‌های زیسته مختلف زندگی را از دیدگاه خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می‌کنند. نسل دیروز (والدین) احساس دانایی و با تجربگی می‌کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پیشرفت‌های روز است، در برابر آن ها واکنش نشان می‌دهد و چون از پس منطق و نصیحت‌های ریشه‌دار و سرشار از تجربه آن ها بر نمی‌آید به لجبازی روی می‌‌آورد.
امروزه سرعت تکنولوژی شکاف بین نسل فرزندان و والدینشان را بسط داده است. براساس اظهارات معاون سازمان بهزیستی کشور میزان گفتگو در بین اعضای خانواده در کشور تنها حدود 30 دقیقه است که این می‌تواند آسیب‌زا باشد. فرزندان در مقایسه با والدین با وجود اینکه در یک فضای فرهنگی زندگی می‌کنند اطلاعات، گرایش‌ها و رفتارهای متفاوتی دارند، عوامل متعددی بر این پدیده تأثیرگذارند و این شکاف را روز به روز بیشتر می‌کنند. سرعت تحولات و بسط ارتباطات با جهان توسعه‌یافته، توجه بیشتر جوانان به برنامه‌های جهانی‌شدن فرهنگ، رسانه‌ها، گسترش روزافزون انجمن‌ها و کانون‌هایی غیر از کانون خانواده برای پیوستن و تعلق یافتن جوانان به آن‌ها و غیره از آن جمله است.
متاسفانه با رشد سریع تکنولوژی ارتباطات و ضعف سیستم آموزشی کشور اکنون اغلب والدین از سواد کافی برای استفاده از فضای مجازی برخوردار نیستند . همین موضوع موجب می‌شود تا سوای کاستی‌های دیگر از امکان نظارت مناسب بر عملکرد فرزندان جوان و نوجوان خود برخوردار نباشند. در چنین حالتی، جوانان و نوجوانان با حضور در فضای مجازی و مواجهه با جریان عظیم اطلاعات ، آماده‌ی پذیرش چیزهایی می‌شوند که اغلب از آمادگی لازم برای پذیرش و تحلیل آن ها برخوردار نیستند و مهمتر از همه اینکه والدین نیز در همراهی و مشورت با آن ها ناتوان باشند . این امر باعث می‌شود تا فرزند در مسیر پرشتاب زندگی دیجیتالی شده احساس تنهایی نموده و خود را بسیار دورتر از والدین احساس کند بخصوص آنکه اکنون فضای مجازی به او امکان تجربه نوع جدیدی از زیستن و اندیشیدن را در فضاهای خود ساخته اعطا نموده . به این ترتیب فضای مجازی زمینه‌های گسست فرهنگی بین‌نسلی را فراهم آورد و این مسئله در آینده بر کنترل خانواده روی رفتار جوان و نوجوان اثر بسیار سوئی خواهد داشت.

ت) انحراف هاى اخلاقى و فردى (سوء استفاده جنسی)

در سال 1999 گردهمایی جهانی تحت عنوان «کارشناسی برای حمایت کودکان در برابر سوء استفاده جنسی از طریق اینترنت» برگزار گردید که منجر به صدور قطعنامه ای شد که در آن آمده است «هرچه اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیت های محرمانه مربوط به فحشای کودکان و پورنوگرافی که از طریق اینترنت مورد استفاده واقع می شود، اکنون از مسائل حاد به شمار می رود».
کار با اینترنت امکان و ضریب انحراف اخلاقى جوانان را بالا برده است. انزواگرایى و بلوغ جنسی زودرس نمونه ای از پیامدهاى منفى در این زمینه هستند.

- انزوای اجتماعی

انزوای اجتماعی وضعیتی است که در آن ارتباطات فرد مذکور و حمایت اجتماعی وی در سطح پایینی قرار دارد. در واقع انزوای اجتماعی را می توان فقدان ارتباط و سست شدن پیوندهای میان افراد با یکدیگر و با جامعه دانست.
اینترنت ابزاری است که از طریق ایجاد و فراهم آوردن فضایی مجازی برای ایجاد رابطه، افراد را از دردسر روبه رو شدن با دیگران و قرار گرفتن در وضعیت جهان واقعی رها می سازد و کاربران فضای مجازی را به موجوداتی منزوی از دنیای واقعی تبدیل می کند.
امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت ها وقت خود را در سایت های اینترنتی می گذرانند بسیاری از ارزش های اجتماعی را زیر پا می نهند. چرا که فرد دیگر فعالیت های اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیت های فردی روی می آورد. «نتایج پژوهش شاندرز نشان داد که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. برعکس کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده می کنند، به طور قابل ملاحظه ای با والدین و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند».
بررسی محققان نشان می دهد شاید هیچگاه کاربران اینترنت از افسردگی و انزوای اجتماعی خود آگاه نباشند و در صورت آگاهی آنرا تأیید نکنند اما ماهیت کار با اینترنت چنان است که فرد را در خود غرق می کند. پژوهش های انجام شده حاکی است دنیای اجتماعی در آینده دنیای منزوی باشد چرا که اینترنت با توجه به رشدی که دارد و جذابیت های کاذبی که برای نوجوانان ایجاد می کند آن ها را به خود معتاد ساخته و جانشین والدین می شود.

- بلوغ جنسی زودرس در اتاق‌های گفت‌وگو و شبکه‌های اجتماعی

بخش مهمی‌از محتواهای ارائه‌شده در فضای مجازی، به خصوص سایت‌های زندگی دوم، بدون در نظر گرفتن اقتضای سنی مخاطب، حاوی مباحث جنسی در سطوح مختلف است که چون عمدتاً در سیستم آموزش و پرورش و خانواده ما بطور صحیح این اطلاعات به فرزندان منتقل نمی‌شود ممکن است به سرعت در معرض دید و برداشت و تحلیل کاربران نوجوان قرار می‌گیرد و به تدریج جوان و نوجوان را که در شرایط خاص جسمی ‌و غلیان غرایز جنسی، که آمادگی آن را ندارد قرار دهد و فرزندان را دچار سردرگمی ‌و انحراف از مسیر ارزش‌های جامعه نمایدسازد.
ث) بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت وپنهان سازى هویت (تئورى گوستاولوبون - انبوه خلق) با امکانات و گزینه هاى فراوانى که رسانه هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مى گذارند آنان به طور دائم با محرک هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى شوند. این فضا هویت نامشخصى و اغلب متحولى را مى آفریند. به خصوص براى نسلى که در مقایسه با نسل قبل با محرک هاى فراوانى مواجه است. همچنین از طریق رسانه هاى جمعى، افراد خط مفروض میان فضاى عمومى و خصوصى را تجدید سازمان مى کنند و این امکانى است که جوانان فعالانه از آن استفاده مى نمایند. هر‌چند ارتباطات در فضای مجازی را به عنوان نسل جدیدی از ارتباطات اجتماعی باید پذیرفت، اما این فضا ذاتاً کاربران را به داشتن یک هویت مجازی سوای هویت اصلی خود ترغیب می‌کند که متاسفانه در اغلب موارد شاهد آن هستیم که رفته رفته هویت مجازی بر هویت اصلی غلبه پیدا می‌کند. در واقع حضور بیش از اندازه‌ و بدون برنامه ریزی شده کاربران در فضای مجازی که عمدتاً از آموزش اولیه در مدارس برخوردار نبوده اند می‌تواند رفته رفته آنان را از هویت حقیقی‌شان دور کند که این دور شدن از دنیای واقعیت‌ها ، به تدریج بر تمام لایه‌های زندگی افراد در آینده اثرگذار خواهد بود.
هویت واجد ۳ عنصر است. هویت شخصى، فرهنگى و اجتماعى که هر یک در تکوین هویت فرد نقش مهمى را ایفا مى کند. هویت شخصى، ویژگى بى‏همتاى فرد را تشکیل مى‏دهد. هویت اجتماعى در پیوند با گروه‏ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن، متأثر از ایشان است. و در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه‌های آن، از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است. از آن جا که فضای سایبری، صحنه ای فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را در موقعیت‏هاى متنوع، نقش‏ها و سبک‏هاى زندگى قرار مى دهد، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آن که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایه‌های افراد بروز می‌کند. هر کس در صدد بیان اندیشه‌ها و علاقه مندی‌های خویش است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌گردد. جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می‌گیرد، این خطر پر رنگ تر می‌شود.
با امکانات و گزینه‏هاى فراوانى که رسانه‏هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مى‏گذارند، آنان دائماً با محرک‏هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى‏شوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متحولى را می آفریند، یعنی «اینترنت یک صحنه اجتماعی است که فرد را در موقعیت های متنوع نقش ها و سبک های زندگی، قرار می دهد و از آن تأثیر می پذیرد».
واقعیت این است که از نظر صاحبنظران جامعه شناسی، شکل گیری هویت افراد تحت تأثیر منابع گوناگونی است. عمده ترین این منابع خانواده، رسانه های گروهی، مدرسه و گروه همسالان است. «از این میان رسانه های گروهی با توجه به گستره نفوذ و فراگیری آن اهمیت ویژه ای یافته اند. گسترش تلویزیون های ماهواره ای موجب شده است شکل گیری نظام شخصی و هویت افراد تحت تأثیر عوامل متعدد و گاه متعارض قرار گیرد».
یکى از جنبه هاى اینترنت، ورود بى هویت در آن است. نوجوانان در صحنه اینترنت براى ایفاى هر نقشى، فرصت پیدا مى کنند. البته خصیصه مثبتى در این کار وجود دارد یعنى مجالى که براى بروز و ظهور نوجوانان پیدا مى شود. اینترنت فضاى آزاد گلخانه اى را ایجاد مى کند که معلمان و مراجع قدرت به آن دسترسى ندارند و بر آن تأثیر نمى گذارند. امکان خصوصى بودن امور، نکته اى است که کاربران جوان اینترنت بر آن تأکید دارند و از سؤال بزرگسالان در مورد نحوه استفاده از اینترنت آشفته مى شوند. اینترنت به نظر این جوانان، جانشین فضاى عمومى است. در این شکل جوانان تجربه هاى بیشتر مى یابند و درباره کنترل و کاربرد این رسانه جدید داراى اطلاعات مى شوند. این فضاى جدید به طور عمده از سوى کاربران ساخته مى شود، احساس مشارکت بیشترى به نوجوانان مى دهد. تنها مشکلى که وجود دارد آن است که رابطه میان نسل جوان و بزرگسال در فضاى شبکه اى محو مى شود.
اریکسون معتقد است که نوجوانان در دوره بلوغ هویت شخصى خود را از طریق کشف وجست وجو بنا مى کنند. بلوغ مرحله اى بحرانى است که نوجوانان به دنبال کشف ارزش ها و درونى کردن آن مى باشند و اینترنت با حجم نامحدود اطلاعات و ابزارهاى سریع ارتباطى، نوجوانان را با ابزارهاى دیگر ایجاد هویت از طریق جست وجو روبه رو مى کند. با این وجود باید بدانیم که بسیارى از تعاملات موجود در اینترنت مستلزم ارتباط انسانى نیست. پیامدهاى این تعاملات و حدود جایگزینى تعاملات اینترنتى به جاى تعاملات انسانى هنوز نامعین است.

- شکستن شدن مرز بین فضای حقیقی و فضای مجازی

این مسئله بیش از هرچیز در خصوص کاربران نوجوان و جوان اهمیت دارد. در این سنین، هنوز هویت افراد به طور کامل شکل نگرفته و حضور در فضاهای مبهم و پیچیده مجازی؛ از اتاق‌های گفت‌وگو گرفته تا شبکه‌های اجتماعی و اینک فضا‌های «زندگی دوم» به آنان این امکان را می‌دهد تا برای خودشان هویتی متفاوت از دنیای حقیقی خلق کنند و همین امر منجر به رشد خیال‌بافی و دور شدن از پذیرش شرایط حقیقی زندگی می‌شود.
در این حالت، جوان مرز بین فضای واقعی و فضای مجازی را گم می‌کند و همان طور که از محیط پیرامونش تأثیر می‌پذیرد، از فضای مجازی نیز متأثر می‌شود. اهمیت این موضوع در اینجاست که همین هویت مجازی باعث می‌شود تا افراد خود را هر آنگونه که دوست دارند معرفی کنند و رفته رفته به تبعیت از فضای مجازی ممکن است خود را مُجاز به شکستن خطوط قرمز فضای حقیقی نیز بدانند و همین هنجارشکنی‌ها ممکن است به تدریج و با عادی‌سازی رفتارهای خلاف اصول و قواعد اجتماعی، در محیط حقیقی نیز تسری یابد و قواعد اجتماعی جامعه را بر هم ریزد.

ادامه دارد...

- معضلات اینترنت و فضای مجازی (ادامه مطالب)

ج) ایجاد مطالبات جدید اجتماعى

آشنایى جوانان با سطوح مختلف طبقات اجتماعى، درخواست آنان براى تغییر سطح طبقه اى را افزایش داده و همین امر به ایجاد مطالبات جدید اجتماعى مى انجامد.

چ) تهدید بنیان هاى خانواده و نارضایتی های خانوادگی

یکی از بزرگترین مسائل اجتماعی که جوامع امروزی به آن مبتلا می باشند ضعف بنیاد خانواده است. از آنجایی که مشکلات خانواده ها به صورت ناهنجاری های اجتماعی بروز می کند خانواده و سلامت آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردارمی باشد. آماده کردن فرزندان برای پذیرش مسئولیت های اجتماعی یکی از وظایف مهم و اساسی خانواده ها به شمار می رود. جوانان باید بتوانند به خصوص برای زندگی های مشترک آماده شوند و سعی نمایند روابط خود را با پیرامون شان در حد متعارف و قابل قبولی تنظیم نمایند. صرف نظر از آمار و ارقام بالا و روز افزونی که در مسایلی مانند بالا رفتن سن ازدواج، طلاق، فرار از منزل، فحشا و سایر مسایل خانوادگی وجود دارد، سرد شدن ارتباطات عاطفی و نارضایتی ها از زندگی خانوادگی است که باعث ناکامی ها و شکست های بزرگی در زندگی جوانان شده است. این ها نشان از مشکلات عمیقی در سطح خانواده دارد که به نوعی باید ریشه یابی و درمان شوند.
امروزه با ورود تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی در خانواده، خانواده ایرانی با مسائل و مشکلات عدیده ای روبه رو شده است. در بررسی وضعیت خانواده های ایرانی می توان چنین گفت که خانواده ایرانی در معرض تغییرات مهمی که ناشی از پیدایی و ورود تکنولوژی های جدید به حریم خانواده است، قرار دارند. در میان تکنولوژی های نو، اینترنت به لحاظ ویژگی های خاص، دارای اهمیت شگرف است، زیرا سبب شده تا ساختار تازه ای در خانواده های ایرانی در شرف تکوین باشد. در خصوص این پدیده آنچه در خانواده های ایرانی مشاهده می گردد این است که حضور این رسانه و به طور کلی رایانه شخصی، ارتباطات خانوادگی را دستخوش تغییر نموده است. استفاده از فضای مجازی، فعالیتی زمان بر می باشد که مدت تعامل افراد خانواده را با یکدیگر کاهش می دهد. در این میان جوانان به واسطه فراغتی که دارند، نسبت به بزرگسالان، مدت زمان بیشتری را به فضای مجازی اختصاص می دهند. از طرف دیگر، فضای مجازی، کشمکش های جدیدی را در خانواده ایجاد می کند که شامل زمان استفاده از اینترنت، نوع صفحاتی که توسط اعضای کاربر خانواده مورد استفاده واقع می شود و دستیابی جوانان و والدین آنان به اطلاعات خصوصی یکدیگر و ... می باشد. چنانچه جوان در پیوندهای عاطفی و درک متقابل با سایر اعضای خانواده دچار مشکل باشد، احساس تنهایی، افسردگی و بی تفاوتی کرده و برای جبران آن به یک دوست، سرگرمی خاص و ... روی می آورد و فضای مجازی مناسب ترین محمل برای این مقصود است. بنابراین یکی از زمینه های اصلی در بروز مشکلات خانوادگی و اصولاً نارضایتی از زندگی مشترک، فضای مجازی است که تحت تأثیر تولیدات رسانه ای بوجود آمده و باعث آن گردیده تا سطح توقع و ارضاء از زندگی های مشترک را به خصوص در میان نسل جوان بالا ببرد. تحت تأثیر این فضا آنچه جوان باید از زندگی مشترک انتظار داشته باشد به نوعی تحریف می شود. لذت و صمیمیتی که از برنامه ها و محتویات رسانه ها مانند فیلم ها و سریال ها در اذهان جوانان نقش می بندد تا حد بسیار زیادی در زندگی طبیعی قابل دست یابی نخواهند بود و این می تواند تبعات زیانباری برای آینده جوانان به همراه داشته باشد.
بنابراین تغییر ارزش ها و هنجارهاى اجتماعى به نوبه خود بنیان هاى خانوادگى را در معرض تهدید قرار مى دهد. تغییرات تکنولوژیکی ارزش ها و هنجارهای اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار داده است. یکی از چالش های فرا روی فرهنگ ها برخورد با این پدیده است. چون اساساً ورود اینترنت همراه با ارزش های غربی، چالش های جدیدی را در کشورهای دیگر به وجود آورده است. از آنجایی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با فرهنگ خودی (ارزش های اسلامی- ایرانی) است، پس می توان گفت اینترنت می تواند آسیب های زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده ها می شود. در یک مطالعه تجربی نشان داده شد که استفاده جوانان از اینترنت موجب کاهش ارزش های خانواده شده است.

ح) تغییر نقش هاى اجتماعى

پنهان ماندن هویت ها و کنترل ناپذیرى در شبکه، موجب کسب هویت هاى جدید و ایفاى نقش هاى اجتماعى مجازى در شبکه به وسیله افراد مى شود.

خ) تغییر در اوقات فراغت

اینترنت مشخص ترین نماد این عصر است، که اساسی ترین سهم را در اوقات فراغت مجازی دارد. رهایی شخص از تعهدات شغلی، اقتصادی و وظایف شخصی، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی با استفاده از فضای مجازی، فراغت مجازی را می سازد. در وجه فراغت و سرگرمی در فضای مجازی محوریت یافتن ارتباط و سرگرمی، از متن خارج شدن مکان ها و تجارب اوقات فراغت، رواج شکل های سرگرمی غیر وابسته به زمان و مکان، چند وظیفه ای شدن رسانه های جدید و لذت بردن جوانان از توانایی انجام همزمان چند وظیفه و امکان پذیر ساختن انواع جدیدی از مشارکت های عاطفی و زیبایی شناختی و فرهنگی از جمله مشخصه های اصلی رسانه های جدید به ویژه فضای مجازی می باشد. بنابر این اینترنت نه تنها دروازه ورود به شاهراه های اطلاعاتی را در فضای مجازی گشوده است، بلکه فضا و بازاری را نیز برای سرگرمی مهیا ساخته که به سرعت و به طور مداوم رو به رشد است. اینترنت از جمله مظاهر مدرن عرصه سرگرمی است که تحول رسانه های جدید به ارمغان آورده است. رسانه ای شدن و خانگی شدن به طور فزاینده ای توصیف کننده گذران بخش عمده ای از فراغت طیفی از جوانان گردیده است.
بنابراین گسترش بازی های الکترونیکی و سرگرمی های مجازی در بین قشر جوان، نشانه اهمیت اینترنت برای پر کردن اوقات فراغت و تفریح آنان است. اگرچه بازی و سرگرمی یکی از نیازهای اساسی برای تخلیه هیجان و رشد خلاقیت های ذهنی به شمار می رود، اما تأثیر استفاده بیش از حد از این سرگرمی ها، علاوه بر ایجاد مشکلات روحی، عدم توانایی در مهار کردن تمایلات، ایجاد بی ارادگی و تنبلی، مشکلات جسمانی نیز برای کاربران ایجاد می کند که مشکلات بینایی ناشی از تمرکز و نزدیکی به مانیتور رایانه، صدماتی که به سیستم اسکلتی در اثر نشستن طولانی و نا مناسب وارد می شود و چاقی از آن جمله است.
از دیگر مسایلی که سرگرمی های مجازی برای جوانان ایجاد می کنند این است که، سرگرمی های مجازی علاقه جوانان به مشارکت اجتماعی و فعالیت های مدنی را با انگیزه های مختلف تحت الشعاع قرار می دهد و می تواند بر مهارت های اجتماعی آنان در تدارک فراغت های گروهی و تفریحات و بازی های غیر مجازی تأثیر منفی بگذارد. اشاره به این مسئله ضروری است که شبکه های اجتماعی مجازی از این قاعده مستثنی نیستند و با فراهم آوردن امکانات مختلف از جمله بازی ها، سرگرمی ها، امکان بازی به صورت آنلاین، رقابت با سایر کاربران، دعوت دوستان دیگر کاربر به بازی، و حتی بیشتر هر یک از کاربران با فراهم کردن امکان فرستادن «هدیه» روزانه آن بازی به تأثیرگذاری در روابط و تعلقات اجتماعی کاربران و مهمتر از آن استغراق آنان در این فضا می پردازند.

د) اعتیاد اینترنتى

یکی از آسیب های اینترنت، اعتیاد به آن است به طوری که «از میان 47 میلیون استفاده کننده از اینترنت در امریکا 2 تا 5 میلیون دچار اعتیاد اینترنتی شده اند و با معضلات زیادی گریبان گیر هستند». در جامعه ما نیز با گسترش روزافزون اینترنت شاهد این مسأله هستیم. نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور نشان می دهد که «بیشترین استفاده کنندگان از اینترنت جوانان هستند و 35 درصد از آن ها به خاطر حضور در چت روم، 28 درصد برای بازی های اینترنتی، 30 درصد به منظور چک کردن پست الکترونیکی و 25 درصد نیز به دلیل جستجو، در شبکه جهانی هستند».
توان اعتیادآورنده مواد مخدر، براساس سرعت جذب مواد مزبور به بدن انسان است، اما در مورد اینترنت، این سرعت و در دسترس بودن آن است که ایجاد اعتیاد مى کند. اگر این فرضیه درست باشد، پس ما باید با افزایش سرعت مودم ها و سهولت دسترسى، منتظر سطوح بالاترى از استفاده هاى اعتیادآمیز اینترنت باشیم.
قدرت محتواها به عنوان پتانسیل تحریک برانگیزى، مطالبى است که به صورت برخط مورد مطالعه قرار مى گیرند و مشخص است که تحریک برانگیزترین محتواها، یعنى محتواهاى جنسى، بیشترین و بالاترین سطوح استفاده در اینترنت را دارا هستند. این احتمال وجود دارد که ما با چند زیرمجموعه از اعتیاد اینترنتى و سوءاستفاده از اینترنت روبه رو باشیم و این احتمال قوى هم وجود دارد که درجاتى از سطوح مشترک میان اعتیاد به اینترنت، اعتیاد جنسى، اعتیاد به قمار و اعتیاد به خرید و مصرف (بریز و بپاش) وجود داشته باشد. اعتیاد به اینترنت مثل هر نوع اعتیاد دیگرى صرفنظر از این که آن را یک بیمارى روانى به حساب آوریم یا یک معضل اجتماعى، پدیده اى است فراگیر که با صدمات روانى اجتماعى، خانوادگى، جسمانى و حتى اقتصادى همراه است. معتادان به اینترنت مانند اغلب انواع معتادان، دچار افت در کارکردهاى فردى و اجتماعى مى شوند. اما فرق این اعتیاد با بقیه این است که معتادان اینترنت کمتر احساس گناه مى کنند. این افراد اغلب جزء افراد باکلاس و بافرهنگ جامعه ما هستند.
اگرچه هنوز معیارى براى تشخیص اعتیاد به اینترنت ارائه نشده است اما علائم این نوع اعتیاد را به دو دسته علائم روانى و جسمانى تقسیم کرده اند. علائم روانى عبارتند از: نوعى احساس لذت و رضایت هنگام دسترسى به اینترنت و ناتوانى در متوقف کردن افسردگى و بدخلقى در مواقعى که دسترسى به اینترنت وجود ندارد و دروغ گفتن به دیگران در مورد میزان استفاده از اینترنت و ... و علائم جسمى عبارتند از: علائمى که ناشى از نشستن زیاد است (سوزش چشم و سردرد و کمردرد و اضافه وزن و ...) و علائمى که ناشى از غفلت فرد نسبت به خودش است (بى نظمى در غذا خوردن و صرفنظر کردن از بعضى وعده هاى غذایى و توجه نکردن به بهداشت و آراستگى فردى و اختلالات خواب و تغییر در الگوى خواب و ...).
همچنین اعتیاد به اینترنت می تواند مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی برای مخاطبان به وجود آورد. اگر استفاده کنندگان از اینترنت نتوانند به مدت یک ماه دوری از اینترنت را تحمل کنند در معرض خطر اعتیاد به آن قرار دارند. متأسفانه ما شاهد این پدیده در میان جوانان هستیم، به طوری که برخی از جوانان، شب ها را تا صبح با اینترنت می گذرانند و تمام صبح را خواب هستند و این مسأله آغازگر آسیب های متعدد دیگر نیز می شود. از جمله این آسیب ها می توان به آسیب های خانوادگی، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی و اقتصادی اشاره کرد.

ر) شکل گیرى خرده فرهنگ هاى مختلف

کارکرد غالب چت هاى اینترنتى در جوانان ایرانى از جنبه هاى فراغتى و سرگرم کننده آن است که با فاصله زیادى اولویت نخست استفاده کنندگان را تشکیل مى دهد. نتایج تحقیقات بیانگر این است که فضاى غالب در محیط چت روم هاى مورد مراجعه جوانان، گفت وگوهاى دوستانه جوانان غیرهمجنس است که با نیت ارضاى کنجکاوى، آشنایى و سرگرمى و گاه ماجراجویى بدان روى مى آورند.
درمجموع، گفت وگوهاى اینترنتى عرصه جدیدى را براى گذران فراغت طیف روبه افزایشى از جوانان و شکل گیرى خرده فرهنگ هاى مختلف با زمینه ها و علایق متنوع فراهم ساخته است. اگرچه نگرش غالب به این «میدان» جدید و بهره مندى از آن اغلب محدود به آشنایى ها و گفت و گوهاى غیر جدى، کنجکاوانه و عادتى است، با این حال براى اقلیتى مجالى را به منظور تأمل در «سیاست زندگى»، بازى با هویت و بازاندیشى در پروژه انباشت و ابراز هویت فراهم ساخته است. این اقلیت از پتانسیل هاى فضاى مجازى براى تقویت سرمایه هاى سمبلیک و فرهنگى خود در برقرارى ارتباط و تنظیم روابط با خویش و اجتماع بلافصل خویش استفاده مى کنند.
در وجه منفى، سرگرمى هاى مجازى علاقه جوانان به مشارکت اجتماعى و فعالیت هاى مدنى را با انگیزه هاى مختلف تحت الشعاع قرار مى دهد و ممکن است بر مهارت هاى اجتماعى آنان در تدارک فراغت هاى گروهى و تفریحات و بازى هاى غیر مجازى تأثیر منفى بگذارد. همچنین مجاورت طولانى با فضاى مجازى مى تواند به فرهنگ پذیرى یک طرفه و تأثیرپذیرى افراطى از هنجارها و ارزش ها در عرصه هاى مختلف ارتباطى و اجتماعى انجامیده و با تقویت جهان وطنى تعلقات ملّى و سنتى کاربران را تحت تأثیر قرار دهد.

5. ابعاد سیاسى

الف) ایجاد گروه هاى سیاسى مجازى

از طریق اینترنت گروه هاى سیاسى خاصى به وجود مى آیند که فقط بر روى این شبکه وجود دارند.

ب) اختلال در روند کنترل جریان اطلاع رسانى

رسانه ها و نشریات الکترونیکى فارسى بدون کسب اجازه از حاکمیت منتشر شده و روند اطلاع رسانى رسمى را مختل مى کنند.

پ) انتقال مستقیم اندیشه ها و دیدگاه هاى جریان هاى معاند به داخل

اگر تا دیروز براى انتقال افکار و دیدگاه هاى معاندان نظام به داخل فقط نشریات مکتوب وجود داشت امروزه از طریق اینترنت شامل سایت ها، گروه هاى خبرى، خبرنامه هاى الکترونیک و پالتاک ها و فروم ها امکان انتقال مستقیم اندیشه هاى معاندان به داخل وجود دارد.

ت) ایجاد گروه هاى فشار و ذى نفوذ مجازى

جمع آورى امضاى الکترونیک به منظور تأکید بر یک موضوع یا اعمال فشار بر یک نهاد، از کارکردهاى جدید اینترنتى در ایران است. این گروه هاى سیال مجازى نقش گروه هاى فشار سنتى را در فضاى سایبر ایفا مى کنند.

ث) کارکردهاى مشروعیتى

از طریق برگزارى رفراندوم هاى اینترنتى و سیستم هاى نظرسنجى اینترنتى، امکان اعطا یا سلب مشروعیت از عملکرد سیاسى سیستم فراهم شده است.

ج) ایجاد مطالبات جدید سیاسى

تراکم دیدگاه ها و مطالبات موجب بیدارى و هوشیارى و افزایش سطح توقعات و مطالبات آن ها شده و آشنایى با سایر دیدگاه ها به ایجاد مطالبات جدید سیاسى مى انجامد.

ح) به چالش کشیدن دستاوردهاى حرفه اى و رسمى

اطلاعات دولتى و حرفه اى را مى توان به چالش کشید.

خ) تضعیف نقش هویت دولت - ملّت ها

کاربران مى توانند هویت هاى جهانى و محلّى اختیار کنند.

د) انتشار مطالبات قومى و منطقه اى و افزایش تحریک پذیرى قومیت ها

خاصیت تأسیس سایت هاى قومى و راه اندازى وبلاگ هاى منطقه اى و انتشار برخى مطالب تحریک آمیز در سایت هاى اینترنتى قابلیت این رسانه و پدیده را براى دامن زدن به مباحث مناقشه برانگیز قومى را اقلیتى بالا برده است.

6. ابعاد فرهنگى

الف) ایجاد محرکه هاى قوى براى تبادلات فرهنگى غیرقابل کنترل

در واقع با وجود اینترنت بسیارى از محصولات فرهنگى که ماده اولیه آن ها اطلاعات است مثل کتاب، مقاله، موسیقى، فیلم، نقاشى و عکس به راحتى و بدون مانع تبادل مى شود. این بهم آمیختگى فرهنگى بویژه میان ایرانیان داخل و خارج کشور غیرقابل کنترل شده است.

ب) بسترسازى بیشتر براى تهاجم فرهنگى

رسانه اینترنت با همه سرویس هاى متنوعش ، قابلیت تبدیل شدن به بسترى براى تهاجم فرهنگى را دارد.{ فضای مجازی و تکنولوژی‌های مرتبط با این دنیا، اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، دانشی است که در غرب تولید شده و هنوز هم امتیاز این علم در دست آنان است. این بدین معناست که کشور‌هایی خاص فرصت بیشتری برای حضور در فضای گسترده و نا متناهی مجازی دارند و لذا امکان وسیعی برای تأثیرگذاری بر روی دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها خواهند داشت . این موضوع به فرهنگ‌های ارزشی، غنی و باریشه‌ای که به دلایل متعدد، از حضور مؤثر در فضای مجازی محروم یا ناتوان‌اند، آسیب جدی وارد می‌کند و به نوعی آن‌ها را در معرض استحاله و اثرپذیری از فرهنگ‌های بیگانه‌ی مسلط بر فضای مجازی قرار می‌دهد. بنابراین دور از انتظار نیست سیاست‌گذاری‌های این دنیا بر اساس راهبردهای چنین جوامعی طرح‌ریزی می‌شود.

پ) انتقال هنجارها و نرم هاى ارزشى و اخلاقى غربى

اینترنت یک پدیده غربى است و فرهنگ حامل آن نیز غربى است، پس چندان غیرمعقول نیست اگر بگوییم اینترنت موجب انتقال هنجارها و نرم هاى ارزشى و اخلاقى غربى مى شود.

آسیب های ناشی از استفاده نادرست و کنترل نشده از اینترنت

اینترنت بازاری جهانی برای خرید و فروش اطلاعات است. می توان از این بازار به نحومطلوب استفاده شود. اما در ایران به جهت وجود محدودیت هادر بخش های مختلف اینترنت به منزله ی ابزاری برای آشنایی افراد مطرح است نه اطلاع رسانی. در تمامی دنیا از اینترنت برای گرفتن اطلاعات در زمینه پژوهش های علمی- خرید وفروش و... استفاده می شود. اینترنت دارای خدمات گوناگونی است ازقبیل: وب سایت- وبلاگ- ایمیل-پروفایل-گروه های اینترنتی- چت- انواع خدمات جستجووغیره. ایجاد امنیت اینترنتی برای افراد به خصوص نسل جوان لازم وضروری است زیرا اکثر جوانان و نوجوانان اطلاعات ناچیزی از خطر های اینترنت را دارند. امروزه دنیای رایانه هویت یابی نسل جوان رادرابعاد فکری واخلاقی تحت تأثیر قرارداده و موجب اعتیاد نو و مدرن شده و بدین وسیله سبب آسیب اجتماعی می شود. سودجویان از طریق اینترنت به راحتی کالای خود را تبلیغ می کنند، خبر های دروغین را برای جوامع می فرستند، ابهت فرهنگی و دینی خانواده ها را می شکنند و زمینه های آشفتگی هویت را برای جوانان فراهم می کنند.
استفاده از اینترنت به خودی خود ابزار بی ضرری است اما استفاده بیش از حد و نادرست و مهار نشده از اینترنت ممکن است آثار منفی بر سازگاری اجتماعی، شغلی، آکادمیک، زناشویی و میان فردی، سلامت روانی و جسمانی، روابط خانوادگی و وضعیت هیجانی افراد داشته باشد که این پدیده مشکل عمده ای را برای بهداشت روانی جامعه ایجاد کرده است. تأثیرات، منفی استفاده از اینترنت زمانی افزایش پیدا کرد که اینترنت و کامپیوتر به منازل، مدارس، دانشگاه ها ، کافی نت ها و مشاغل راه پیدا کرد. پیامدهای منفی استفاده از اینترنت از جمله تغییر دادن سبک زندگی به منظور صرف زمان بیشتر در اینترنت، بی توجهی به سلامت خود، اجتناب از فعالیت های مهم زندگی، کاهش روابط اجتماعی، نادیده گرفتن خانواده و دوستان، مشکلات، مالی ناشی از هزینه های بهره بردن از اینترنت و مشکلات تحصیلی نام برد.
در این میان نقش خانواده در هدایت استفاده از اینترنت به سزاست.آشنایی فرزندان با خطرات جسمانی-رفتاری- اخلاقی وتقویت مبانی ارزشی– اخلاقی و دینی فرزندان و ایجاد خودکنترلی و خودایمنی در آن ها برای استفاده بهینه از فن آوری های جدید بسیار پر اهمیت است. نتایج تحقیقات و همچنین از نظر متخصصان مؤید این نکته است که بهترین کاری که می توان در این خصوص انجام داد این است که قبل از فراهم آوری امکان استفاده از اینترنت یک خط مشی کامل شفاف و دقیق درباره نحوه استفاده از اینترنت ترسیم شود. والدین می توانند ضمن آنکه رایانه را درمکان عمومی منزل بگذارند، زمانی را به استفاده از اینترنت اختصاص می دهند وخود نیز وی را در این زمینه همراهی کنند. توجه می نماییم که هریک از وسایل ارتباط جمعی ضمن اینکه به لحاظ تسهیل امور آثارمثبتی در جامعه داشته ودارند به لحاظ سواستفاده ای که از آن ها می شود ممکن است آسیب هایی رابرای جامعه به دنبال داشته باشند. هر چه وسایل ارتباط جمعی بیشتر قابل کنترل باشند آسیب هایی ناشی از آن هاکمتراست.

- از مهمترین آسیب های اینترنت

1- آسیب فکری: استفاده از حد متعارف از اینترنت به وابستگی شدید روانی و فکری می انجامد.
2- آسیب جسمانی: فشارهای عصبی، چاقی، انزوا، چشم درد و...
3- آسیب اجتماعی- فرهنگی:گاه مشاهده می شود که افراد چنان در اتاق های گفت وگوغرق می شوند که حتی زمان صرف غذارافراموش می کنند. این ها علایمی شبیه الکلی ها یا معتادان دارند. بسیاری از آن ها از بی خوابی رنج می برند، خسته اند وروابطشان با اطرافیان به حداقل رسیده است.
4-گسست فکری و عاطفی: با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده ها بین والدین و فرزندان جدایی فکری -عاطفی وفیزیکی رخ می دهد و پیشرفت خیره کننده فن آوری تأثیرات محسوس ونامحسوس زیادی را بر زندگی دختران گذاشته است.

- انواع آسیب های ناشی از اینترنت

آسیب های ناشی ازسوء استفاده ازاینترنت رادریک تقسیم بندی کلی می توان به سه دسته تقسیم کرد:

الف)آسیب های امنیتی وسیاسی
ب)آسیب های اقتصادی
ج)آسیب های اجتماعی

دراینجا چون موضوع اصلی بررسی آسیب های اجتماعی ناشی از اینترنت است لذا اشاره ای خلاصه وار به سرفصل های آسیب های اجتماعی- اخلاقی و فرهنگی ناشی از اینترنت خواهیم داشت که همه آن ها راتحت عنوان آسیب های اجتماعی مورد بررسی قرار خواهیم داد.

- آسیب های اجتماعی ناشی از اینترنت

آسیب های اجتماعی ناشی از اینترنت رامی توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف)‌آسیب های اجتماعی ناشی از سوء استفاده از امکانات اینترنت
ب)آسیب های اجتماعی مرتبط باماهیت وطبیعت ویژه اینترنت

الف- آسیب های اجتماعی ناشی از سوء استفاده از امکانات اینترنت

1) سوق دادن جوانان به سوء استفاده از وبلاگ ها و وب سایت های اینترنتی

سوء استفاده از وبلاگ ها و وب سایت ها علاوه برمسائل خلاف اخلاق وعفت عمومی (نظیر تشویق رابطه جنسی نامشروع) شامل موارد زیراست:
- توهین به ائمه ومقدسات به تمسخرگرفتن فرهنگ عاشورا (علت عدم نظارت خانواده)
- توهین به قومیت های مختلف
- سایت های الحادی که نوجوانان وجوانان رابه شیطان پرستی وپذیرش عقاید وسایر فرقه های ضاله تشویق می کنند.

2) سوء استفاده از چت روم اینترنت

مسلماً چت را می توان تیغ دو لبه ای دانست که هم در جهت مثبت و مفید و هم در جهت منفی و مضر عمل خواهد کرد و این بستگی دارد که چگونه از آن استفاده کنیم. تمام کاربردهای مثبتی که برای چت در فصل پیشین بیان شد، در جهت عکس آن نیز می تواند صادق باشد و باعث انحرافات مذهبی، اخلاقی، سیاسی و ... گردد. چت روم اینترنت می تواند یک محیط علمی باشد ولی تبدیل به یک محیط مبتذل برای بسیاری از کاربران ایرانی شده است چت روم باتوجه به زنده بودن محیط موجب انحراف دختران وسوء استفاده از پسران نوجوان وزنان ونهایتاً ازهم پاشیدن خانواده های ما شده است.
موارد زیر تنها فهرست برخی از آسیب های چت کردن است که می تواند کاربران را مورد تهدید جدی قرار دهد:
- آسیب رساندن عمومی به سخت افزار و نرم افزارهای طرف مقابل
- اعتیاد به چت
- دوستی های بدون مرز و ضابطه
- خطرناک تر از ماهواره، ویدئو و حتی فیلم های مستهجن و ...
- قرار دادن فایل های مبتذل در دسترس عموم کاربران
- پخش اطلاعات خصوصی افراد، بدون مجوز
- ناشناس بودن کاربران در اتاق های چت
- رفتارهای وقیحانه و بی ادبانه
- فریب و بهره کشی جنسی
- تلف شدن وقت جوانان و فاصله گرفتن آن ها از واقعیت
- افراط در چت می تواند اثرات زیانبار روانی به همراه داشته باشد. از نظر یونگ اتاق های چت منبع اصلی اعتیاد اینترنتی هستند.

3) سوء استفاده از پروفایل ها وسایت های دوست یابی

پروفایل صفحه ای است که فرد اطلاعات شخصی خود را برای تجارت دوست یابی، شغل یابی و. . . درآن قرار می دهد که ممکن است این اطلاعات مورد سوء استفاده قرار می گیرد. افراد به جای اطلاعات خود اطلاعات دیگری را روی آن قرار می دهند. افرادی که اطلاعاتشان در پروفایل قرار می گیرد بارها مورد سوء استفاده قرار گرفته اند.

4)آسیب های سوء استفاده از اطلاعات داخل رایانه های خصوصی مردم

هک کردن و بردن اطلاعات. مانند افرادی که اطلاعات خود را روی اینترنت دیده اند از پرونده هایی است که دراین خصوص مطرح شده است. افراد بایدمواظب نامه های الکترونیکی (ایمیل) وعکس ها وسایر مطالب درون رایانه خود باشند.

5)آسیب های ناشی از سوء استفاده از پست الکترونیک (ایمیل)

ازجمله آسیب های پست الکترونیک این است که درآن آدرس ها مشخص نیست. گاهی محتوای ایمیل هایی که ناخواسته دریافت می شود بسیارخطرناک است وممکن است موجب انحراف شود. استفاده های ضد امنیتی نیز ازاین وسیله انجام می شود که دراینجا که موضوع بحث ما آسیب های اجتماعی است جای پرداختن به آن نیست.

6)آسیب های ناشی از سوء استفاده از بازی های رایانه ای

این بازی ها که توسط دشمن طراحی شده است هم به نمادهای ملّی وهم به نمادهای مذهبی شلیک می شود. دراین بازی ها هویت ملّی ومذهبی دختران وپسران ماکه درحال شکل گیری است مورد هدف قرار می گیرد. خانواده ها باید بسیار مواظب محتوای بازی های رایانه ای باشند. دستگاه های مسئول هم باید نظارت کنند.

7)آسیب های ناشی از سوء استفاده ازامکانات گروه های اینترنتی

تشکیل گروه ها وفرقه های الحادی- با اهداف وانگیزه های خاص که اکنون گروه های شیطان پرستی وبسیاری دیگراز گروه های الحادی جزء این ها هستند- همچنین فال بینی وخرافه پرستی وغیره. ازاین طریق شیوع پیداکرده است.

ب) آسیب های اجتماعی ناشی از ماهیت وطبیعت ویژه اینترنت

1) اعتیاداینترنتی

باتوجه به اینکه فضای اینترنت یک فضای بسیار وسیع است که گشت زدن درآن و از این سو به آن سو رفتن در آن بسیارآسان است و با توجه به اینکه فضای سایبر به فراخور حال افراد امکانات زیادی دارد واستفاده ازاین امکانات کم هزینه است کسانی که وارد این فضا می شوند خیلی دیرازآن دل می کنند وبه سختی خارج می شوند وبه عبارت دیگر اعتیاد به اینترنت پیدامی کنند.
معتاد اینترنتی کسی است که نمی تواند یک روز رابدون اینترنت سپری کند و روزانه چندین ساعت درفضای اینترنت گشت می زند. برخی از آسیب های ناشی از اعتیاد به اینترنت عبارتنداز:

نتیجه اعتیاد به اینترنت

1- افسردگی 2-اضطراب 3- انزوا 4- مختل شدن فعالیت های روزمره 5- رها کردن شغل(بیکاری)

2) مصنوعی شدن ارتباطات واز بین رفتن روابط صحیح اجتماعی

افراط در استفاده از اینترنت روابط چهره به چهره راکه موجب و صفا وصمیمیت می شود ازبین برده است. استفاده ازایمیل، چت، شب نشینی های اینترنتی به وسیله وب کم، دوست یابی مصنوعی همه وهمه باعث ازبین رفتن صفا وصمیمیت درجامعه شده است.

3) تضعیف نهاد خانواده وصله ارحام

کسانی که در استفاده از اینترنت افراط می کنند به جای اینکه به دنبال ارتباط برقرارکردن با ارحام وفامیل ها باشند به دنبال چت کردن ودوست یابی درخارج از خانه هستند، یاردر خانه ما وگرد جهان می گردیم. اگر غربی ها نیاز به دوست یابی اینترنتی دارند بدان جهت است که واحد خانواده درغرب ضعیف است اما نباید این فرهنگ در ایران رسوخ کند چراکه عشق رادرخانواده از بین می برد. افراط دراستفاده از اینترنت دربرخی از خانواده ها موجب طلاق گردیده است.

4) بی هویتی وبحران هویت

یکی از ویژگی های حضور در اینترنت دروغگویی وپنهان کردن هویت واقعی خوداست. چراکه این فضا ناکجا آباد است. ناشناخته است وهرکس باهویت واقعی وارد فضای سایبر شود ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرد بنابراین مجبور است هویت واقعی خود راپنهان کند واین باویژگی دوران جوانی که دوران هویت یابی است بسیار در تضاد است جوان که به دنبال کشف ارزش ها ودرونی کردن آن است ضدارزشی را درونی می کندکه بسیار خطرناک است. پس باید این موضوع را به نوجوانان و جوانان متذکر شد.

5) جرأت وجسارت ارتکاب جرم به خاطر ناشناخته بودن درمحیط

جرم شناسان می گویند یکی از دلایل کثرت وقوع جرم درحاشیه شهرها، مهاجرنشین بودن آن ها وناشناخته بودن افراد یک محلّه برای همدیگراست. تجربه ثابت شده است که اگر افراد یک محل همدیگر را بشناسند کمتر مرتکب جرم می شوند. فضای سایبر فضایی است که اهالی آن درعین ارتباط همدیگر را نمی شناسند. هرروز می شود بایک هویت خاص وارد این فضا شد لذا این فضا خودبخود جرم زا وآسیب آفرین است. حتی اگر پلیس هم پس از زحمات زیاد بتواند آدرس مجرم راپیداکند چون درفضای واقعی بامرزهای جغرافیای ومحدودیت های ان روبروست اگر مجرم درکشور دیگر باشد به سختی می شود اورا دستگیر ومجازات کرد.

پیامدهای منفی شبکه های اجتماعی

1.‌ شکل گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب

به علت عدم امکان شناسایی هویت واقعی اعضا و نیز عدم امکان کنترل محتوای تولید شده توسط کاربران شبکه های اجتماعی، یکی از مهم ترین پیامدهای منفی این شبکه ها، شکل گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذبی خواهد بود که توسط برخی از اعضای این شبکه ها و با اهداف خاص و غالباً سیاسی منتشر می شود.

2.‌ تبلیغات ضد دینی و القای شبهات

در شبکه های اجتماعی اینترنتی نیز مانند سایر رسانه ها، افراد و گروه های مغرض با اهداف از پیش تعیین شده و با شیوه های مخصوص، اقدام به تبلیغات ضد دینی و حمله به اعتقادات مذهبی می نمایند. گاه پس از تحقیق و ریشه یابی در می یابیم که هدف اصلی گردانندگان برخی از این شبکه ها، دین زدایی و حمله به مقدسات بوده است.

3.‌ نقض حریم خصوصی افراد

معمولاً شبکه های اجتماعی ابزارها و امکاناتی را در اختیار کاربران خود قرار می دهند تا آن ها بتوانند تصاویر و ویدئوهای خویش را در صفحه شخصی خود قرار دهند. همین طور، کاربران می توانند اطلاعات شخصی خود را نیز در این شبکه‌ها قرار دهند.
در اغلب شبکه های اجتماعی، برای حفظ حریم خصوصی افراد راه کارهایی ارائه شده است؛ برای مثال، دسترسی به تصاویر و اطلاعات را با توجه به درخواست کاربر محدود می نمایند و یا اجازه مشاهده پروفایل کاربر را به هر کسی نمی دهند؛ ولی این راه ها کافی نیستند. مشکلاتی از قبیل ساخت پروفایل های تقلبی در شبکه های اجتماعی و عدم امکان کنترل آن ها به دلیل حجم بالای این هرزنامه‌ها، باعث می‌شود که افرادی با پروفایل‌های تقلبی به شبکه های اجتماعی وارد شوند و با ورود به حریم‌های خصوصی افراد مورد نظر، تصاویر و اطلاعات آن ها را به سرقت برده و شروع به پخش تصاویر در اینترنت کنند.

4.‌ انزوا و دور ماندن از محیط های واقعی اجتماع

جامعه مجازی، هیچ وقت جایگزین جامعه واقعی نخواهد گردید؛ بلکه به عنوان تسهیل کننده تجارب اجتماعی عمل خواهد کرد. تسهیلات ارتباطی به ما امکان می‌دهد تا در سطح جهانی و از راه دور به شیوه‌ای جدید با اجتماعاتی که منافع مشترکی داریم، بپیوندیم. در نتیجه، با پیوستن به این «اجتماعات از راه دور» قادر خواهیم بود تا در دنیای واقعی نیز روابط اجتماعی بهتری با همسایگان، همکاران و سایر شهروندان جامعه واقعی برقرار سازیم.

5.‌ تأثیرات منفی رفتاری

هر شبکه اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد، یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردی را برای خود برگزیده است. البته می‌توان شبکه هایی را یافت که فرهنگ ارتباطاتی تقلیدی برای خود برگزیده اند. فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود که شامل: برخورد، تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و... است. بدون تردید، میزان تأثیرپذیری فرد از این محیط، صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی، هویت مطلوب خود را ترویج می‌کند.
مثلاً در سایت هایی مثل فیس بوک و فرندفید و توییتر، کاربر در کنار اینکه عضو جامعه بزرگ پایگاه مورد نظر است، در گروه و شبکه های اجتماعی کوچک‌تری نیز عضو می شود. هر کدام از این گروه ها وابستگی خاص خود را دارند و به تبع، فرهنگ ارتباطاتی مخصوص. پس فرد در تأثیرپذیری از فرهنگ ارتباطاتی این گروه ها بر خود لازم می بیند که هویت ارتباطاتی خود، یعنی سبک و هویت کنش های کلی خویش در ارتباط با دیگران را تغییر دهد؛ هر چند این تغییر هویت موقت و محدود به زمان و مکان خاصی باشد؛ ولی بدون تردید در هویت واقعی فرد بی‌تأثیر نخواهد بود و به‌ طور کلی، همه اجزای یک شبکه اجتماعی که فرد با آن در تعامل است، در ضمیر ناخود آگاه فرد تاثیر می گذارد. هویت ارتباطاتی فرد نیز چیزی نیست که به ضمیر ناخودآگاه مرتبط نباشد.
ادامه دارد...
منابع تحقیق :
داخلی:
- امیری، مصطفی،(1387)، گفتمان بی مرز (چت، آسیب ها و کاربردها)، نشریه میان رشته ای پیام، پاییز، شماره 91.
- امیری، مصطفی،(1387)، گفتمان بی مرز (چت، آسیب ها و کاربردها)، نشریه علوم سیاسی،حصون، زمستان، شماره 18.
- استادیان، ندا، اینترنت وآسیب های اجتماعی، منتشر شده درپایگاه تخصصی نشر مقالات حقوقی،حق گستر.
- سلیمانی پور، روح الله،(1389)، شبکه های اجتماعی، فرصت ها و تهدیدها، نشریه اطلاع رسانی و کتابداری، ره آورد نور، تابستان، شماره 31 .
- سلیمی ، عظیمه و همکاران (1388)، ارتباطات اینترنتی در زندگی : بررسی نقش ادراک حمایت اجتماعی و احساس تنهایی در استفاده از اینترنت ، مطالعات روان شناختی.
- سهرابی حقیقت، محمد هادی(1385)، بررسی اثرات استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی در میان کاربران کافی نت های تهران، رساله کارشناسی ارشد، راهنما دکتر منوچهر محسنی تبریزی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
- ساروخانی، باقر(1385)، اینترنت و خانواده در ایران معاصر، مجموعه مقالات همایش زنان و اینترنت در هزاره سوم، تهران، دفتر امور زنان سپاه.
- شیرودی، مرتضی (1387)، آسیب شناسی اینترنت در ایران و جهان اسلام، مجله مربیان، سال هشتم، شماره28.
- شیخی، غفور(1391)، آسیب های اجتماعی نوپدید(1- چت) - بررسی های علوم اجتماعی و مباحث پژوهشگریresearches.mihanblog.com/post
- درگاهی ، حسین و رضوی، سید منصور(1386). اعتیاد به اینترنت و عوامل مؤثر بر آن در ساکنان منطقه 2 غرب تهران ، فصلنامه پایش ، سال ششم ، شماره سوم.
- دانایی، نسرین(1384)، تفاوت نسل دیروز و نسل امروز، روزنامه همشهری، شماره3732.
- ربیعی، علی و شاقاسمی، احسان (1383)، آسیب شناسی فردی و اجتماعی روابط مجازی در ایران: یک رویکرد کیفی، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال نهم ،شماره34.
- رحیمی، محمد و پرنده، رادبه،(1392)، آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده؛ تهدیدها و چالش ها، سایت علوم اجتماعی.
- ذکائی، محمد سعید(1387)، جامعه شناسی جوانان، تهران، انتشارات آگاه.
- فیاض بخش ، احمد و همکاران (1390)، استفاده از اینترنت و سلامت در دانشجویان، مجله پژوهشی حکیم، دوره چهاردهم ،شماره دوم.
- فرهمند، مریم(1387)، دختران و کاربرد اینترنت، مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره 41.
- عزیز پور، آرزو(1389)، درآمدی بر نقش و کارکرد رسانه های غربی در ترویج و فرهنگ غربی بر روی جوانان، مجله درس هایی از مکتب اسلام، شماره 592.
- عباسی، مهدی و هاشمی، تورج(1389)، نقش رسانه ای اینترنت در ناهنجاری اجتماعی در فضای سایبر در جنگ نرم، ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال پنجم، شماره 50-49.
- صادقیان، عفت(1386)، تأثیر کامپیوتر و اینترنت بر کودکان و نوجوانان، مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران.
- صابری، محمد،(1392)، نقش و تاثیر اینترنت در رفتار اجتماعی نوجوانان و جوانان،کارشناس مدیریت فرهنگی.
- منطقی، مرتضی(1383)، رفتار شناسی جوانان در دهه سوم و چهارم انقلاب اسلامی، تهران : پژوهشکده علوم انسانی.
- منتظر قائم، مهدی و شاقاسمی، احسان(1387)، اینترنت و تغییر اجتماعی در ایران؛ نگاهی فرا تحلیلی با تأکید بر جوانان، مجله جامعه شناسی ایران، دوره نهم، شماره 4-3 .
- مسعودنیا، ابراهیم (1390) رابطه استفاده آسیب شناختی / جبری از اینترنت با بروز علایم اضطراب و بی خوابی در میان اعضای هیئت علمی دانشگاه یزد ، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی ، شماره 61.
- محسنی، منوچهر و دوران، بهزاد و سهرابی حقیقت، محمد هادی(1385)، بررسی اثرات استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی کاربران اینترنت ( در میان کاربران کافی نت های تهران) مجله جامعه شناسی ایران، شماره4.
- ناستی زایی، ناصر (1387) . بررسی ارتباط سلامت عمومی با اعتیاد به اینترنت ، طبیب شرق ، دوره 11 ، شماره 1.
- هاقس، زندارا (1383)، اینترنت، دروغ پردازی و روابط عاشقانه، مجله سیاحت غرب، شماره 12.
- ویستا، زندگی دوم در فضای مجازی(۱۳۹۲) http://vista.ir/article/320106: نشانی سایت.
خارجی:
Len hart , Amanda (2001)," the internet and education" combridge press-
- Osgerby , Bill (2004), " youth media" , London and New York : Routhledge

- راهکارهای برخورد با آسیب های اجتماعی مرتبط به اینترنت، فضای اجتماعی و شبکه های اجتماعی

امروزه رسانه ها، خصوصاً رسانه های جمعی عامل مهمی در اثرگذاری بر افکار عمومی و جهت دهی به رفتارهای اجتماعی محسوب می شوند. از سویی جامعه دانش آموزی کشور و به ویژه دانش آموزان مقطع متوسطه به عنوان آینده سازان این مرز و بوم از اهمیت و حساسیت خاصی برای مسئولان و دلسوزان نظام و جامعه برخوردارند. ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آن هاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آن ها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود. لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.
برای اینکه به راهکارهایی عملی برخورد باآسیب های اجتماعی ناشی از فناوری اطلاعات برسیم اول باید آسیب شناسی کنیم و واقعاً به وجود آسیب ها اعتقاد داشته باشیم باید پنبه را ازگوش خود خارج کنیم واگر خواب هستیم از خواب غفلت بیدار شویم. اگر رهبر معظم انقلاب خطر تشکیل ناتوی فرهنگی وفعلیت تهاجم راگوشزد می کنند واگر ما باور کنیم که دشمن برای از بین بردن هویت دینی وملّی مردم ما و فروریختن سدعظیم آن ها، صحنه جنگ رابه داخل خانه های ماآورده است باید شیپور جنگ رابه صدا درآوریم و بانواختن این شیپور همه را ازاین موضوع باخبرکنیم. وابزارهای لازم رادراختیار مردم قرار دهیم. اقدامات وابزارهای برخورد با این آسیب ها می توان اینگونه نام برد.

- اقدامات وابزارهای پیشگیرانه

1)آگاهی بخشی وآگاه کردن مردم ازطریق بسیج کردن همه امکانات موجود. با توجه به اینکه بیشتر استفاده کنندگان از اینترنت وفضای مجازی نوجوانان و جوانان هستند، فرهنگ سازی برای کاهش پیامدهای آن ضروری است. یکی از علت هایی که ما استفاده درست از بعضی از وسایل را نمی دانیم فرهنگ غلطی است که برای ما درونی شده است و نمی دانیم که هر وسیله ای جدید که وارد جامعه می شود باید کاربرد آن در مواردی باشد که برای مردم و اجتماع مفید است و همیشه به دنبال جاذبه و سرگرمی نباشیم و جذابیت را فدای منفعت نکنیم. همچنین باید از طریق امکاناتی که در زیر ذکر می شود فواید اینترنت و کاربردهای آن آموزش داده شود و تشویقشان کرد که به جای صرف کردن ذهنشان به کارهای بیهوده به مسائل علمی و شکوفایی جامعه توجه نمایند و از نعمت های خدا بهترین استفاده را انجام دهند و از لحظه لحظه زندگیشان بهترین بهره برداری را نمایند و قدر ثانیه هایی را که می گذرد بدانند و از این مسأله غافل نشوند که هر ثانیه عمر هیچ بازگشتی نیست. امکاناتی که می توان ازآن ها استفاده کرد به شرح زیرهستند:

- صدا وسیما، خوشبختانه ما موقعیت خوبی از جهت توجه مردم به شبکه های رادیویی و تلویزیونی داریم وباید ازاین امکان استفاده کرد وبه مردم آگاهی داد.
- استفاده از نشریات وروزنامه ها که وزارت ارشاد باید برنامه ریزی کند.
- پخش آگهی های آموزنده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانواده ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت.
- پخش برنامه های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان ورزشکاران و هنرمندان محبوبی که عموماً جوانان آن ها را الگوی خود قرار می دهند.
- برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی در شهرستان ها به منظور آشنا نمودن و اطلاع رسانی به والدین در مورد فناوری های جدید به ویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی.
- استفاده از امکانات عظیم آموزش وپرورش که بازبده ترین نیروها ودلسوزترین نیروها (یعنی به وسیله معلمان) هدایت کودکان ونوجوانان این مرز و بوم را برعهده دارد. باید از امکانات مربیان تربیتی وسایر امکانات آموزش وپرورش برای آگاه کردن دانش آموزان باخطرتهاجم فرهنگی دشمن استفاده کرد. یکی از محیط های مهم و تأثیرگذار بر نوجوانان، مدرسه است. اقدامات مناسب اولیای مدرسه می تواند از بخشی از آسیب های اینترنتی پیشگیری کند.

* یکی از اقدامات مناسب در محیط مدرسه این است که دبیران محترم استفاده صحیح از اینترنت را به نوجوانان بیاموزند و برای هر مبحث درسی فهرستی از سایت های مجاز و مناسب را تهیه کرده، از دانش آموزان بخواهند در مهلت مقرر به همه آن ها مراجعه کرده، مطالب مربوط را مطالعه و استخراج کنند. بدین ترتیب، آن ها فرصت استفاده از سایت های غیر مجاز را از دانش آموزان خواهند گرفت.
* برگزاری کلاس های آموزشی در مدارس جهت آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوری های جدید و نحوه ی استفاده ی صحیح از آن ها.
* معرفی سایت های مفید توسط مسئولین مدرسه و مربیان در زمینه های مختلف می تواند پاسخ گوی بسیاری از کنجکاوی های نوجوانان باشد.
* نظارت و کنترل مسئولین مدرسه بر فعالیت های معرفی سایت های مفید توسط مسئولین مدرسه بر فعالیت های اینترنتی دانش آموزان در مدرسه می تواند یکی دیگر از راه های جلوگیری از آسیب های اینترنتی باشد.

شایان ذکر است نصب دستور العمل استفاده از کامپیوتر و اینترنت در سایت های مدارس امری لازم است. این نوع شیوه نامه ها باید توسط مسئولان ذی ربط در وزارت آموزش و پرورش تهیه شود. در صورت تخلف دانش آموزان از این دستور العمل، باید به آن ها تذکر داد و برابر مقررات با آن ها رفتار کرد. هر چند که معلم مربوط نیز باید در مرکز کامپیوتر مدرسه حضور داشته باشد تا آن دسته از دانش آموزانی که قصد استفاده سوء از این امکانات را دارند، فرصت کافی برای انجام آن پیدا نکنند.

- طراحی و تدوین بخشی در کتاب های درسی در ارتباط با آشنایی دانش آموزان با فناوری های جدید، اینترنت و خطرات بالقوه آن ها.
- استفاده ازامکانات دانشگاه ها وحوزهای علیمه برای برگزاری همایش های تخصصی.
- استفاده ازظرفیت مساجد و روحانیت که بسیار تأثیر گذار است.
- استفاده از دیگرابزارهای فرهنگی مانند سینما وتئاتر.
- برگزاری کلاس‌های آموزشی، علمی، مذهبی ، تفریحی و انجام مسابقات مختلف ورزشی توسط سازمان ملّی جوانان و با هزینه کم که موجبات جلب نوجوانان و جوانان را به اینگونه برنامه‌های سازنده فراهم آورد و آنان را از روی آوردن به فعالیت‌های آسیب زا باز دارد.
- برگزاری اردوهای تفریحی، علمی، آموزشی به تفکیک سن و جنس برای دانش‌آموزان و دانشجویان کشور و انجام مسابقات ورزشی (مانند تیراندازی، اسب سواری، کوهنوری، دوچرخه‌سواری و ...) در سطح گسترده می‌تواند موجبات سرگرمی های سالم و آموزنده را برای این اقشار آینده ساز جامعه فراهم آورد و آن ها را از گزند استفاده نابجا از اینترنت مصون دارد.
- در دسترس بودن مشاوران آگاه، مجرب، متعهد و دلسوز برای راهنمایی نوجوانان و جوانان و خانواده‌های آنان برای پیشگیری از بروز این نوع مشکلات.
- استفاده از امکانات آموزشی نیروهای نظامی که همه جوانان ذکور ناگزیر از انجام خدمت نظام وظیفه هستند.
– استفاده از سازمان های غیردولتی و. . .

2) تحکیم وتقویت مبانی عقیدتی جامعه خصوصاً جوانان ازطریق نهادهایی که نام برده شده زیرا عقیده محکم واستوار عامل بازدارنده ای در مقابل آسیب ها است
3) برنامه ریزی برای آموزش تخصصی مردم خصوصاً‌ جوانان برای ورود به فضای مجازی و ابراز وجود وارائه برنامه های دینی و ملّی جذاب به نحوی که جوانان با ارائه وب سایت ها، حضور درچت ها، حضور در گروه های اینترنتی، ساختن بازی های اینترنتی مفید درفضای اینترنت تأثیرگذار شوند ومطالبی راکه دارای محتوای عالی ملّی و مذهبی باشد ارائه نمایند.
4) ایجاد اشتغال برای جوانان توسط برنامه‌ریزان مملکتی و به دنبال آن فراهم کردن زمینه‌هایی برای رفع مشکلات ازدواج جوانان چراکه باحل شدن مشکل ازدواج دشمن کمتر می تواند ازجاذبه جنسی (سکس) برای سایر اهداف خود استفاده کند. البته حل مشکل ازدواج منوط به حل مشکل شغل(بیکاری) ومسکن جوانان است که دولت باید دراین خصوص نیز برنامه ریزی کند.
5)همه ما می دانیم اولین مکانی که انسان فرهنگ می آموزد خانواده است و تأثیری که خانواده بر فرد می گذارد غیر قابل انکار است پس در شکل گیری شخصیت فرزندان والدین می توانند نقش مهمی داشته باشند و اگر با آموزش صحیح و همچنین با شکل گیری عواطف و محبت به فرزندان و فراهم کردن سرگرمی های سالم برای آن ها و کنترل صحیح فرزندان خود می توانند از جذب آن ها به امور گمراه کننده و انحرافات جلوگیری کنند و نیاز های جوانان را به گونه ای بر طرف نمایند و مانند یک دوست برای بچه های خود باشند که آن ها فرصت فکر کردن به سرگرمی های کاذب را نداشته باشند و در صورت آگاهی به آنان بیاموزند که هر وسیله ای چه کاربرد های مفیدی دارد .
اگر کانون خانواده گرم و دوستانه باشد و نیاز های عاطفی فرزندان را به درستی تأمین شود و افراد خانواده بدانند که والدین برایشان بهترین دوست هستند و مشورت با آن ها باعث خوشبختیشان می شود هیچ وقت به دنبال عشق و محبت در اینترنت نمی گردند. از جمله تدابیر پیشگیرنده توسط والدین را می توان این چنین نام برد:

* والدین حتی الامکان باید با فعالیت های اینترنتی و آن چه فرزندانشان در این فضا می توانند انجام دهند، آشنا شوند و راه های مقابله با آن را فرا بگیرند.
* والدین باید کامپیوترها را در منزل در جایی قرار دهند که امکان استفاده خصوصی از آن وجود نداشته باشد و بتوانند به راحتی فعالیت های فرزندان را تحت نظر داشته باشند.
* والدین و فرزندانشان می توانند درباره قواعد ومقررات استفاده از اینترنت در منزل بحث و تبادل نظر کنند و در نهایت والدین مقررات خاصی را در این زمینه به فرزندان خود ابلاغ نمایند و موضوعات و موارد مربوط را به آن ها تذکر دهند . به عنوان مثال :
الف ) زمان و شرایط لازم برای استفاده از اینترنت.
ب ) مدت زمانی که فرزند می تواند از اینترنت استفاده کند.
ج ) انواع وب سایت ها و فعالیت های قابل قبول و غیر قابل قبول.
د ) اطلاعاتی که می تواند در ضمن استفاده از اینترنت افشا کرد.
ه ) چگونگی مواجهه با مشکل در هنگام استفاده از اینترنت و کمک گرفتن از والدین.
* والدین باید دیدگاه خود را در خصوص موضوعات صریح جنسی و رفتار های ناشایست تشریح کنند و درباره غیر مجاز و مخرب بودن برخی از سایت ها برای فرزندانشان توضیح دهند، زیرا در غیر این صورت، آن ها واکنش های منفی نشان خواهند داد و به بیراهه خواهند رفت.
* والدین باید این واقعیت را بپذیرند که فرزندانشان، نسبت به آن ها، بیشتر با فضای اینترنت خو گرفته اند، لذا اگر می خواهند در این مورد اقدامات مؤثری انجام دهند باید وقت بیشتری صرف کرده، این خلاء را پر کنند. مانند گذراندن اوقات بیشتری با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری که فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلأ نکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند.
* والدین باید به تفاوت میزان اعتماد به نفس فرزندان خود در فعالیت های آن لاین و فعالیت در فضای خارج پی ببرند و به آن توجه داشته باشند. جوانان ممکن است در فضای مجازی دست به کار هایی بزنند که در عالم فیزیکی جرئت ارتکابش را نداشته باشند. به همین دلیل والدین باید نسبت به فعالیت های آن ها مراقبت ویژه ای به عمل آورند.
* والدین باید به فرزندانشان هشدار دهند که کلمات گذر خود را کاملاً مخفی نگه دارند و حتی در اختیار نزدیک ترین دوستان خود نیز قرار ندهند تا با استفاده از نشانی پست الکترونیکی آن ها مطالب نامناسب برای دیگران ارسال نگردد.
* باید به نوجوانان آموزش داد تا هیچ یک از اطلاعات و عکس های شخصی و خانوادگی خود را، به ویژه در اتاق های گفت و گو، در اختیار کسی قرار ندهند.
* مجموعه اطلاعاتی که نوجوانان وارد کامپیوتر می کنند، باید قابل ردیابی بوده، از مخفی کردن و پاک کردن آن ها خودداری نمایند تا والدین در صورت ضرورت بتوانند آن ها بازبینی کنند و بر فعالیت های آن ها اشراف داشته باشند.
* توجه عملی خانواده ها به ارزش های دینی وملّی مانند صله ارحام ورفت وآمد با فامیل وارحام دراعیاد ومراسم ملّی ومذهبی که مانع از دوستیابی ها واز هم پاشیده شدن خانواده ها می شود.

6) نظارت اماکن به کافی نت ها وتولید بازی های رایانه ای.
7) تشکیل پلیس پیشگیری سایبری برای گشت در فضای سایبر وکمک به افرادی که در معرض خطر هستد. همچنین آگاهی و هوشیاری بیشتر پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه ای و اقدام در جهت نا کارآمد کردن دسیسه های دشمنان در این زمینه.
8) حضور بسیج در دولت الکترونیک؛ بسیج باید با استفاده از امکانات و نیروی انسانی عظیمی که در اختیار دارد نسبت به برنامه ریزی جهت جوانان این مرز و بوم و ترویج فرهنگ اسلام ناب محمدی و جلوگیری از ترویج فرهنگ آمریکایی، اقدام نماید و با تشکیل گروه های علمی و فنی اقدام به راه اندازی سایت ها و وبلاگ های علمی، اسلامی بپردازند و بسیج می تواند به عنوان یک نهاد فرهنگ ساز در شهر، نسبت به فرهنگ سازی در سطح شهرستان اقدامات مقتضی را انجام دهد.
9) تشکیل ستادی ومتشکل ازهمه نهادهای ذیربط تحت نظر دادستانی کل کشور برای برنامه ریزی جلوگیری ازآسیب های اجتماعی وسایر آسیب های مرتبط بافناوری اطلاعات درحال حاضر دادستانی کل کشور درحال تشکیل ستادی تحت عنوان «ستاد پیشگیری ومبارزه باجرائم فناوری اطلاعات» است. همچنین به نظر می رسد مهمترین مسأله که می تواند از این معضل جلوگیری کند مسئولان اداره کنندگان جامعه و مسئولان برنامه و سایت های اینترنت هستند که با کنترل صحیح و جلو گیری از ایجاد سایت های مبتذل و ایجاد سرگرمی های مناسب برای جوانان به بهترین شکل می توانند مانع انحرافات شوند و تنها کافی نیست که از بدی های یک امر صحبت کرد ولی جلوی آن را نگیریم. مانند این است که از مضرات یک غذا صحبت شود ولی آن را آماده کرده و در اختیار دیگران قرار داد و این تنها بی فایده است بلکه اثر معکوس دارد و فرد را بیشتر ترغیب به آن امر می کند پس ابتدا باید از خود شروع کنیم.
10) قانونگذاری به منظور تعیین وظایف نهادها در فضای سایبر و احیاناً تشکیل نهادهای ضروری برای پیشگیری و مبارزه باآسیب های مرتبط بافناوری اطلاعات. همچنین وضع قوانین سختگیرانه تر جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین.
11) انجام تحقیقات میدانی و کاربردی و یافتن مشکلات با توجه به فرهنگ بومی هر استان جهت ارائه راه حل های لازم درخصوص رفع مشکلات موجود ضرورت دارد.
کتابنامه
- صابری، محمد،(1392)، نقش و تاثیر اینترنت در رفتار اجتماعی نوجوانان و جوانان،کارشناس مدیریت فرهنگی.
- رحیمی، محمد و پرنده، رادبه،(1392)، آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده؛ تهدیدها و چالش ها، سایت علوم اجتماعی.
- یاسمی نژاد، عرفان؛ آزادی، اکرم؛ امویی، محمدرضا. (1391). فضای مجازی، امنیت اجتماعی، راهبردها و استراتژی ها، همایش ملی صنایع فرهنگی نقش آن در توسعه ی پایدار.
- صدیق سروستانی، رحمت الله (1389)، آسیب شناسی اجتماعی، تهران: سمت.
- روشندل اربطانى، طاهر و امیرى، عبدالرضا (1389)، بررسى الگوی مصرف رسانه ای دانش آموزان و تأثیرپذیری آن ها از رسانه ها با هدف برنامه ریزى هاى آموزشى پلیس، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی.
- خرم آبادی،عبدالصمد، وسایل ارتباط جمعی و آسیب های اجتماعی با تکیه بر اینترنت و ماهواره، dehkadehejahani.blogfa.com .
- سعیدی رضوانی، مصطفی و نادمی، فرح انگیز (1385)، بررسی میزان استفاده از اینترنت و پیامدهای روانی اجتماعی آن در دانشجویان دانشگاه آزاد مشهد.
- ایمانی، محسن و بهره مند، وحید (1387)، آسیب های ناشی از اینترنت و راه کارهای پیشگیری از آن، مجله پیوند، شماره 345 و 347 .

شبکه های اجتماعی و آسیب های سیاسی و روانی

شبکه های اجتماعی و آسیب های سیاسی و روانی

مقدمه

جنگ نرم، به دلیل ماهیت خود و عدم نیاز به ابزارهای فیزیکی، به دنبال آن است که در مسافت های دورتری از مراکز طراحی کننده، به اجرا درآید. جهانی و فرامرزی بودن فضای سایبر، امکان های مورد نیاز را به آسانی در اختیار طراحان جنگ نرم قرار می دهد و با فراهم شدن بسترهای فکری - فرهنگی اهداف مورد نظر، از سوی جریان های درون جامعه هدف دنبال می شود. میسر بودن ارتباط دو طرفه نیز ابزارهای عملیاتی را در خدمت طراحان و رهبران مراکز مورد نظر در می آورد و در موقعیت های حساس که امکان حضور و هدایت مستقیم میدانی حوادث، از براندازان سلب می شود، عناصر حاضر در صحنه نقش رسانه ای عملیات را بازی می کنند.

از سوی دیگر، جنگ نرم به عناصر و سربازان میدانی نیاز دارد که از جنس مخاطبان جامعه هدف باشند. این عناصر، باید برای خود هویتی خاص قایل باشند تا بتوانند هدایت روند درگیری را برعهده گیرند و در شرایط کنونی، امکان دسترسی به فضای مجازی به دلیل در اختیار گذاشتن لحظه ای حجم وسیعی از اخبار، اطلاعات و تسهیل ارتباط، چنین هویت کاذبی را به راحتی در میان بخشی از صحنه گردانان حوادث ایجاد می کند. نبود بسیاری قیود و محدودیت ها که برای سایر اقسام رسانه ای وجود دارد، در محیط مجازی، گستره فعالیت در این فضا را برای اهداف و انگیزه های امنیتی و سیاسی در جنگ نرم افزایش می دهد. مجموعه این شرایط است که امروزه، هوس بهره گیری از این فضا را برای غلبه بر دیگر ملت ها، در میان مراکز قدرت جهانی ایجاد می کند. حوادث چند ماه اخیر ایران را باید میدان آزمون برای کاربرد فضای مجازی در عملیات روانی و جنگ نرم دانست. وبلاگ، فیس بوک، توئیتر، فرند فیدز و بالاترین، از جمله پایگاه هایی هستند که قابلیت شبکه سازی وسیعی در اینترنت ایجاد کرده اند. در برخی مواقع، این شبکه ها به عنوان سربازان جدید جنگ نرم دول غربی، فعالیت های خود را به فضای واقعی جامعه نیز سرایت داده و هماهنگی و سازماندهی بسیاری از تجمع های سیاسی و اعتراضی را بر ضد دولت هدف، عهده می گیرند. حوادث پس از انتخابات سال 1388، به روشنی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در جنگ نرم غرب با ایران را نشان داد.

مفهوم و ویژگی های شبکه های اجتماعی مجازی

امروزه فراگیری اینترنت و فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی، موجب ظهور فضای مجازی در کنار جهان واقعی شده که این امر معادلات و الگوهای ارتباطات سنتی، تولید، انتقال و مصرف اطلاعات را به هم زده و موجب تغییر در آن شده است. چنین فضایی که به عنوان واقعیت مجازی یکپارچه، در نظر گرفته می شود، از ویژگی هایی چون: بی مکانی، فرا زمان بودن، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانین مدنی متکی بر دولت - ملت ها، از معرفت شناسی تغییر شکل یافته پسامدرن برخوردار بودن، قابل دسترس بودن همزمان، روی فضا بودن و برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و نیز آزادی از هویت بدنی و جنسی جدید برخوردار است.(2000)Myers,شبکه های اجتماعی مجازی، امروزه نقش بسیار مهمی در خلق این فضای مجازی دارند. از خلال همین واقعیت های مجازی است که آسیب های روانی و سیاسی بسیار گسترده ای را می توانند برای یک جامعه به وجود آورند.

به مجموعه ای از افراد که به صورت گروهی با یکدیگر ارتباط داشته و مواردی مانند: اطلاعات، نیازمندی ها، فعالیت ها و افکار خود را به اشتراک بگذارند، شبکه های اجتماعی گویند. شبکه های اجتماعی را می توان به دو دسته شبکه های مجازی و شبکه های غیر مجازی تقسیم کرد. شبکه های غیرمجازی که بحث این نوشتار است، در واقع شبکه هایی هستند که توسط مجموعه ای از افراد و گروه های به هم پیوسته، در محیط اجتماعی عمل می کنند. شبکه اجتماعی مجازی یا شبکه اجتماعی اینترنتی، وب سایت یا مجموعه ای از وب سایت هایی است که به کاربران امکان می دهد، علاقه مندی ها، افکار و فعالیت های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند؛ به عبارت دیگر، شبکه های اجتماعی پایگاه هایی هستند که با استفاده از یک موتور جستجوگر و افزودن امکاناتی مانند: چت، پیام رسانی الکترونیک، انتقال تصویر و صدا و...، امکان ارتباط بیشتر کاربران را در قالب شبکه ای از روابط فردی و گروهی فراهم می آورند.(2000 (Resnick,وبلاگ ها[1]، فیس بوک[2]، توییتر[3]، یتویب[4] و پادکست[5]، از جمله شبکه های اجتماعی مجازی هستند.

آسیب های سیاسی و روانی شبکه های اجتماعی مجازی

با رشد رسانه های نوین، جهان وارد عصر دوم رسانه ها شده است که بر خلاف دوره مدرن و عصر نخست، آینده آن به طور کامل قابل پیش بینی نیست؛ زیرا در عصر دوم رسانه ها که در آن بحث رسانه های الکترونیک جدید، حاکمیت دارند و اطلاعات حرف آخر را می زنند، پدیده ها کمتر قابل پیش بینی اند (گل محمدی، 1383). رسانه های نوین، دارای آسیب های بسیار مهم روانی و سیاسی است که می توانند زمینه و بستر مناسبی را برای جنگ نرم ایجاد کنند.

الف ـ آسیب های روانی

در مورد آسیب های روانی شبکه های اجتماعی، می توان به موارد ذیل اشاره کرد (Hassanien, Abraham, 2010):کاهش احساسات: به دلیل اینکه اغلب ارتباطات در این فضا، به صورت نوشتاری است، اغلب فاقد احساسی است که در فضای واقعی، از طریق قدم زدن، سخن گفتن و. .. به دست می آید. افراد با وجود امکانات ارتباطی در فضای مجازی، دیگر اهمیتی به کیفیت روابط نمی دهند و این مسئله، به کاهش بیشتر احساسات منجر می شود.

متن گرایی: علیرغم امکانات چند رسانه ای موجود در فضای مجازی، هنوز هم قسمت عمده ای از ارتباطات در فضای مجازی را ارتباطات متنی در قالب ایمیل و چت تشکیل می دهد. ارتباطات متنی می تواند شکل جدیدی از هویت مجازی را شکل دهد.

انعطاف پذیری هویتی: افراد در فضای مجازی، به دلیل نبود راهنماهای چهره ای، می توانند بازنمایی های متفاوتی از خود ارائه دهند.

دریافت های جایگزین: در ارتباطات مجازی، شما می توانید دیوارها را بشکنید، به حوزه خصوصی دیگران وارد شوید و حرف هایی را که حاضر نیستند، در ارتباط چهره به چهره به شما بگویند، بشنوید.

ب ـ آسیب های سیاسی

علاوه بر آسیب های جدی شبکه های اجتماعی مجازی در بعد روانی که به انعطاف پذیری هویتی و شکل گیری هویت های مجازی جدید منجر می گردد، مهم ترین پیامدهای سیاسی فناوری های ارتباطی - اطلاعاتی، تضعیف دولت های ملی، اشاعه اطلاعات سیاسی و کاهش مشارکت سیاسی افراد و گروه هاست.

همچنین کنترل اطلاعات در عصر جدید، اهرم اصلی قدرت بازیگران جهانی، ملی و محلی است,.J.P ,Robinson (2004. M ,and Kestnbaum. A ,NeustaktI)

اهرمی که در انقلاب های رنگی در اختیار بنیاد سوروس و سازمان های غیردولتی و جنبش های دانشجویی قرار گرفت و رهبران احزاب و جنبش ها، بیشترین بهره را از آن بردند.

دول غربی، ماهرانه با استفاده از امکانات فناوری و ارتباطات، مانند اینترنت، پایگا ه های انتقادی را علیه یک دولت سازمان می دهند. پیام های کوتاه را از طریق تلفن های همراه رد و بدل می کنند و مرتب قرارهای جدیدی می گذارند.

آسیب مهم دیگر رسانه های نوین، تأثیر بر افکار عمومی و بسیج آن است. به گونه ای که به واسطه این رسانه ها، نوعی فضای عمومی شکل می گیرد و بسیاری افراد، بی آن که یکدیگر را ببینند و تبادل نظر کنند، مانند همدیگر فکر و در نتیجه مانند یکدیگر نیز عمل می کنند. بر این اساس، از طریق تولید پیام، شعار و اندیشه، به شیوه ای هنری و از طریق تصویر، گرافیک، صدا و موسیقی، تصورات دستکاری و بسیج می شوند و در نهایت، فعالیت سیاسی، این امکان را می یابد که با زندگی روزمره آمیخته شود (.L. W ,Bennett).

در این صورت، دیگر مانند گذشته، نیازی نیست که برای تبدیل افکار عمومی به نیروی اجتماعی و تغییر اوضاع سیاسی، به اهرمی مانند حزب سیاسی متوسل شد و اگر این تغییر در افکار عمومی پیدا شود، مردم در مواقع مهم تاریخی، خود راه را باز می کنند و احتیاجی به اعمال نیرو، فشار و زور از طریق اهرم های جدا از مردم وجود ندارد.

افزون بر این، استفاده جنبش های اجتماعی جدید از شبکه های اجتماعی مجازی، آسیب جدی دیگری را برای دولت ها به همراه داشته است. جنبش های اجتماعی جدید و هویت های دگرخواهانه، از مهم ترین جنبه های نرم افزاری تهدید امنیت ملی هستند. جنبش های نوین کنونی، اهمیت بیشتر را به هویت داده و در برابر اشکال جدید سلطه و طرد مقاومت می کنند. این جنبش ها همچنین تلاش دارند، تا با اشکال جدید فناوری های ارتباطی و تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی سازگار شوند.

به اعتقاد مانوئل کاستلز، بازیگران سیاسی، از طریق رسانه های نوین، در بازی قدرت حضور دارند و از آن جا که اطلاعات و ارتباطات، عمدتاً از طریق شبکه جهانی اینترنت و ماهواره ها و خبرگزاری ها صورت می گیرد، بازی سیاسی، به شکل فزاینده ای در فضای رسانه ها صورت می گیرد (کاستلز،1380). وی همچنین به نقش فناوری های ارتباطی، مانند اینترنت، در عضوگیری و گسترش قدرت جنبش های اجتماعی اشاره می کند. شبکه های اجتماعی، شکل اجتماعی نوینی از ارتباطات را به وجود آورده که در عین حال توده ای است؛ اما به صورت انفرادی تولید و دریافت می شود و تأثیر می گذارد. با این همه، در سراسر جهان، به ابزاری در خدمت جنبش های اجتماعی تبدیل می شود؛ هرچند این جنبش ها تنها استفاده کنندگان این ابزار جدید، و سازمان ده نیستند.

جنبش های مذکور، باید بتوانند برای دستیابی به اهداف خود، در سه زمینه توانمندی داشته باشند: شکل دادن به هویت جمعی، متقاعد ساختن پیروان خود و بسیج آن ها. این جنبش ها، با استفاده از فناوری های جدید اطلاعاتی، می توانند به راحتی به هر سه هدف مذکور دست یابند. (1998 (b. B ,Bimber) ملوچی) ملوچی معتقد است که شبکه های اجتماعی مجازی، به جنبش های اجتماعی، توانمندی انعکاس روش ها و اهداف خود را به فضای عمومی داده است.

همچنین شبکه های اجتماعی مجازی، همانند آزمایشگاهی است که جنبش های اجتماعی، میزان توانمندی خود را بررسی می کنند. در چنین حالتی شبکه های اجتماعی، تنها به عنوان وسیله سیاسی عمل نمی کنند، بلکه خود به فضای سیاسی تبدیل می شوند.(B2000 ,Bimber) نیز کاربرد شبکه های اجتماعی این امکان را به جنبش های اجتماعی می دهد که روش های سنتی بیان اعتراضات خود، همانند راهپیمایی ها، اعتراضات، شعارها و استفاده از نمادها را آسان تر به کار برده و آن ها را با روش های نمادین جدید ترکیب کنند. بر همین اساس، این جنبش ها توانمندی بیشتری برای جذب طبقه جوان جامعه و شکل دادن به افکار عمومی دارند. با کاربرد فناوری های اطلاعاتی جنبش های اجتماعی به استفاده از پوشش رسانه ای جمعی نیازی ندارند.

از دیگر آسیب های سیاسی رسانه های نوین، می توان به رسانه ای شدن فضای سیاست اشاره کرد. از دید کاستلز در جامعه کنونی، سیاست به معنای سیاست رسانه ها است. رسانه ها، پس زمینه همیشگی بازی سیاست و حوزه ای عمومی هستند که در آن، قدرت به نمایش در می آید و درباره اش داوری می شود (همان). به اعتقاد وی، اگرچه سیاستمداران برای کسب قدرت سیاسی در رسانه ها، از فن ترور شخصیت، رسواگری و جنجال استفاده می کنند و این مسأله معرف خوبی برای یک جامعه دموکراتیک است، ولی باید به این نکته توجه داشت که ویژگی اصلی سیاست رسوایی و جنجال این است که همه کنشگران سیاسی شرکت کننده در آن، خود به دام این نظام می افتند و غالباً نقش ها معکوس می شوند؛ شکارچی امروز، شکار فرداست.

یکی دیگر از آسیب های جدی شبکه های اجتماعی، توانمندی آن ها برای پنهان کردن و پوشاندن اطلاعات و در نهایت پدید آوردن جهل عمومی است.

عدم توانایی شبکه های اجتماعی برای نهادسازی سیاسی در جریان اعتراضات و پس از آن، یکی دیگر از آسیب های جدی شبکه های اجتماعی است؛ برای مثال توئیتر یا فیس بوک، تنها می توانند به شکل دهی اعتراضات و سرنگونی حکومت کمک کنند؛ اما توانایی برنامه ریزی برای اداره حکومت یا ایجاد نهادهای دموکراتیک را نداشته و نمی تواند از آرمان ها و اهداف مورد نظر خود دفاع کند. (Ayres, 1999)

از دیگر آسیب های جدی شبکه های اجتماعی مجازی این است که به میزان قابل توجهی، شانس کنترل سیاسی و مردم فریبی را بالا می برد؛ زیرا پیشرفت فناوری، چنان از ارتقای بصیرت افراد پیشی می گیرد که افراد هنگام رویارویی با تکثیر سریع اطلاعات، کاملاً بی دفاع می مانند. (.p ,Resnick)

خارج شدن سیاست از فرایند عقلانی، دیگر آسیب جدی رسانه های نوین است؛ زیرا رسانه های جدید، در حال دگرگون کردن سیاست هستند؛ به عبارت دیگر، زندگی سیاسی به مقدار بسیاری در محدوده رسانه قرار گرفته است؛ یعنی سیاست منطق رسانه ها را پذیرفته و در این فرایند خود دگرگون شده است.

همچنین ظهور رسانه های نوین، به عنوان مرکز قدرت خودگردان است که به تقویت شخصی سازی سیاست کمک می کنند. در این فرایند، سیاست به عنوان نمایش و مخاطب به عنوان تماشاچی در نظر گرفته می شود. همه این ها بدان معناست که سیاست، کمتر به عنوان یک فرایند عقلانی، تجزیه و تحلیل می شود؛ بلکه بیشتر به عنوان یک سری حرکات نمادین که ما به آن ها واکنش نشان می دهیم، عمل می کند. تحت تأثیر این تغییرات، سیاست مداران، بیش از پیش رسانه ای شده و به انسان های معمولی تبدیل می شوند. آن ها افراد معروفی می شوند که مشابهت های بسیاری با افراد سرگرم کننده دارند. در واقع، رهبران مانند یک کالای تجاری تبلیغ می شوند.

وارونه شدن برخی نظریه های مدرن در عرصه های سیاست و اجتماع، یکی دیگر از آسیب های جدی شبکه های اجتماعی است. یکی از این تئوری ها، تئوری دموکراسی به معنای حق تعیین سرنوشت ملت ها از سوی خود آن هاست. فناوری اطلاعاتی و ارتباطی و امپریالیسم رسانه ها، به طرق مختلف، این تئوری مهم سیاست و حکومت را به چالش کشیده است که به دو شکل این چالش اشاره می شود: نکته نخست این که دموکراسی، دیگر معنای حکومت مردم بر مردم نمی دهد. احزاب، گروه ها و نخبگان سیاسی، با تسلط بر ابزارهای ارتباطی و به یاری امپراطوری رسانه ها، ایده ها و برنامه های خود را بر مردم تحمیل می کنند و گزینش ها، نه براساس توانایی و شایستگی، بلکه بر اساس میزان سرمایه و تسلط منتخب بر رسانه ها صورت می گیرد. اگر چه قدرت تبلیغات و آثار منفی آن، در همه جوامع، حتی جوامع ابتدایی وجود داشت، اما با گسترش فناوری ارتباطی و اطلاعاتی و پیدایش انواع رسانه های مجازی، این قدرت پیچیده تر گردیده است. چالش دوم برای دموکراسی، پیدایش مفهومی به نام دیکتاتوری اقلیت در سایه امپراطوری رسانه ها است که اساساً با ماهیت دموکراسی در تضاد است. مفهوم دیکتاتوری اقلیت، تنها در سایه فناوری ارتباطات، به ویژه رسانه های مجازی شدنی است؛ چرا که اقلیت مسلط بر این رسانه ها، مانند اشرافیت قرن های 17 و 18 میلادی، در پی تحمیل افکار، امیال و عقاید خود بر دیگران است.

توجه به هشدارهای شماری از صاحب نظران برجسته در خصوص تأثیر ویرانگر اینترنت بر سیاست، بیانگر دیگر جنبه های آسیب سیاسی شبکه های اجتماعی مجازی است. در سال 2000، پوتنام (173. P ,Putnam 2000) در مورد ظهور "سایبرآپارتاید " و "سایبرگسیختگی" هشدار داد و گفت: «فرهنگ سیاسی اینترنت، دست کم در مراحل اولیه بسیار آزاد بوده و در برخی موارد، فضای سایبر بیانگر وضعیت طبیعی هابز و نه لاک است.»

تحلیل گران اجتماعی دیگر نیز هشدارهای مشابهی داده اند (.R2002 ,Blood).سانستین(49. P ,Sunstein 2001) هشدار پوتنام را یک سال بعد این گونه تکرار کرد: فناوری های جدید از جمله اینترنت، به صورت چشمگیری توانایی مردم برای شنیدن صدای خود و ممانعت از شنیدن صدای دیگران را افزایش داده است؛ برای مثال، بلاگ ها می توانند تازه ترین نمونه ها از سایبرآپارتاید باشند. بسیاری بلاگرها خود از نگرانی در مورد این پدیده که "پیله بستن" می نامند، صحبت می کنند. این مسئله از نظر جامعه شناسان موجب ذره ای و اتمیزه شدن فرد و کاهش انسجام و همبستگی می گردد.

افزایش تعارضات ساختاری و دوگانگی هویت، یکسان سازی فرهنگی، تقویت گرایش های گریز از مرکز (فروملی و فراملی) و اخلال در روند وحدت ملی، ایجاد اختلاف و شکاف میان ملت ها به دلیل ملی گرایی افراطی، جهان بینی های متضاد و در نهایت بروز شکاف فرهنگی، یکپارچگی افقی گروه ها و طبقات و تشدید دو قطبی، تضاد با ارزش ها، باورها، تضعیف پیوندهای سنتی از طریق تقویت و تبلیغ ارزش های غربی و کمک به استحاله فرهنگی، بهره برداری تبلیغاتی و انتشار اخبار غیر واقع تحریف شده، ایجاد نخبگان سیاسی و فرهنگی وابسته به جریانات خودساخته از طریق شبکه ارتباطی، از دیگر آسیب های سیاسی شبکه های اجتماعی مجازی در جنگ نرم محسوب می شود.

نتیجه گیری

چنان که گذشت، شبکه های اجتماعی مجازی، اجتماعات مجازی موجود در فضای سایبر هستند. شکل گیری این شبکه ها از طریق پایگاه های خبری، وبلاگ های خبری و تحلیلی، گروه های اینترنتی، فضاهای گفتگوی مجازی (چت روم ها) و حلقه های آشنایان همچون اورکات و یاهو 360 درجه و... هر یک فضایی مجازی را ایجاد می کنند که در آن تبادل اخبار و اطلاعات صورت می گیرد. وبلاگ، فیس بوک، توئیتر، فرند فیدز و بالاترین، از جمله پایگاه هایی هستند که قابلیت شبکه سازی وسیعی در اینترنت ایجاد کرده اند. در برخی مواقع، این شبکه ها به عنوان سربازان جدید جنگ نرم دول غربی، فعالیت های خود را به فضای واقعی جامعه نیز سرایت داده و هماهنگی و سازماندهی بسیاری از تجمع های سیاسی و اعتراضی را بر ضد دولت هدف برعهده می گیرند. همان طور که شاهد بودیم، بخش عمده ای از رخدادهای اعتراضی ایران، طی ماه های پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم، در فضای سایبر ساماندهی شد. زیر سؤال بردن انتخابات و تکرار دروغ بزرگ تقلب در انتخابات، پوشش غیر واقعی خبری اغتشاشات و دعوت به تجمعات غیرقانونی، توهین و فحاشی، دخالت آشکار بعضی سیاستمداران و دولتمردان غربی در امور داخلی ایران و دامن زدن به ناآرامی های موجود، بیانیه نویسی، نامه نگاری، راه اندازی کمپین علیه انقلاب اسلامی به بهانه های مختلف، هدایت، آموزش و تشویق اغتشاش گران برای ایجاد ناامنی و آشوب، هدایت، آموزش و تشویق اندک هواداران داخلی به هنجارشکنی و ایجاد ناامنی در جامعه، هتک حرمت به مسئولان و توده های مختلف مردم و آموزش و تشویق اغتشاش گران برای انجام عملیات تروریستی، به منظور ایجاد ناامنی در کشور، از جمله نمونه های کاربرد شبکه های اجتماعی مجازی علیه کشورمان است. اشاراتی از این دست، از اهمیت این حوزه، جهت فعالیت رسانه ای برای برخورد با نظام های معارض در ادبیات سیاسی آمریکا پرده بر می دارد. بر همین اساس، فضای سایبر، یکی از مهم ترین ابزارهای آمریکا در قرن بیست و یکم برای اجرای پروژه های جنگ فرهنگی، رسانه ای، سایبر و همچنین تغییر حکومت در کشورها، به خصوص کشورمان محسوب می گردد.

مقابله با ایجاد و نشر شایعه های برانداز، نادیده انگاشتن شایعات ضعیف و پاسخ غیرمستقیم به آن، مقابله با شایعه وجود شکاف میان جامعه و حاکمیت، پرهیز از تهدیدانگاری بیش از حد در فعالیت نهادهای غیردولتی و گسترش آزادی های مدنی در چارچوب قانون اساسی، همراه با هوشیاری لازم برای اجتناب از تهدیدات احتمالی این نهادها در حوزه های امنیت سیاسی و اجتماعی، قانونمند کردن مقابله با جرایم سایبر و تلفن همراه، افزایش تعامل و هم اندیشی میان کارشناسان وزارتخانه های اطلاعات، فناوری ارتباطات، قوه قضائیه، قوه مقننه و پلیس امنیت اجتماعی و اخلاقی ناجا و حمایت تقنینی و مالی، از تعمیق قدرت نرم نظام در محیط های مجازی، از جمله راهکارهای مقابله با این تهدیدات است.

پی نوشت ها:

[1] وبلاگ را صفحه ای اینترنتی با حداقل یا هیچ نوع ویرایش خارجی تعریف می کنند که به ارائه تفسیری آنلاین پرداخته، به طور ادواری به روز شده، با ترتیب زمانی معکوس نشان داده می شود و لینک هایی را به دیگر منابع آنلاین می دهد. شبکه وبلاگستان هر جامعه، بازتاب منحصر به فردی از ویژگی های خاص فرهنگی، سیاسی و تاریخی آن جامعه خواهد بود.

[2] فیس بوک هم یک شبکه اجتماعی مجازی با دسترسی آزاد است که کاربران می توانند پس از عضویت در آن، علاوه بر اطلاعات شخصی و شغلی خود، تصاویر، فیلم ها و اخبار را هم به سادگی در اختیار دیگر کاربران بگذارند. مارک زوکربرگ متولد 1984 میلادی در شهر نیویورک آمریکا مؤسس و گرداننده رسمی شرکت فیس بوک است. بنابر سایت ویکی پدیا، این یهودی زاده که به گفته خود ملحد می باشد، نسخه نرم افزاری فیس بوک را درسال 2004 میلادی، در زمان تحصیل در دانشگاه هاروارد به نام خود ثبت نمود.

[3] توئیتر هم یک سرویس به اصطلاح میکروبلاگینگ است که با شعار«چه کار می کنید؟» (?what are you doing) در مارس 2006 پا به عرصه وجود گذاشت. هدف اصلی توئیتر، فراهم کردن این امکان بود که کاربران اینترنت بتوانند در هر لحظه و به سادگی اتفاقاتی را که در اطرافشان در حال وقوع است، در فضای مجازی منتشر کنند.

[4] یوتیوب، یکی از مهم ترین پایگاه های وب 2 و معروف ترین پایگاه به اشتراک گذاری ویدیو است. یوتیوب به وسیله چاد هرلی، استیون چن و جواد کریم به وجود آمد که هر سه از کارمندان شرکت Pay Pal بودند. دامنه یوتیوب در 15 فوریه 2005 ثبت شد و پایگاه آن به تدریج در ماه های بعد راه اندازی شد. شش ماه بعد در ماه مه 2005 به طور رسمی و عمومی افتتاح شد.

[5] پادکست ها، فایل های صوتی یا تصویری هستند که در اینترنت منتشر می شوند و کاربران می توانند مشترک آن ها شوند.

آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده؛تهدیدها وچالش ها

مهدی بی آبی
کارشناس مدیریت فرهنگی
 
چکیده:
ظهورتکنولوژی های نوین ارتباطی در عصر حاضر به همراه تحولاتی که در فضای مجازی بوجود آمده است ، بسیاری از کارکردهای خانواده ها را دچار اختلال کرده است. در مباحث آسیب شناختى نهاد خانواده، یکى از محورهاى مهم، بررسى آسیب هاى ناشى از تحولات خانواده است. تحولاتى که خود منشأ بروز دگرگونى هایى عمیق و اساسى در نوع روابط و ارزش هاى خانوادگى مى باشند. بسیارى از این تحولات و دگرگونى ها از بیرون، بر خانواده تحمیل مى شود.
از زمانى که اینترنت وارد فضاى زندگى انسان شده تا به امروز، على رغم تمام محاسن و مزایاى آن، یکسرى دغدغه ها و نگرانى هایى را بر خانواده ها تحمیل نموده است. موضوعی که در تمام جوامع موضوعیت داشته و محدود به جامعه و یا اقلیتی خاص نمی شود. به دلیل ویژگی های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، بسیاری از والدین فرصت، امکان و یا توان کافی برای شناخت دقیق این فضا و کاربردهای آن را به دست نیاورده اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی کودکان از این فضا باعث شده است که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برای فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت های مختلف در این فضا دسترسی یافته و بعضاً به دلیل ویژگی های سنی و شخصیتی و کنجکاوی های خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند.
در این پژوهش نگارندگان به بررسی مهمترین آسیب های فضای مجازی و تأثیرات آن بر خانواده ها پرداخته و راهکارهایی جهت مقابله و کاهش تهدیدات اینترنتی در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و ... ارایه می شود.

کلید واژه ها:
آسیب اجتماعی، خانواده، فضای مجازی، روابط اجتماعی، تأثیرات اجتماعی.
 
مقدمه:
فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر خیلی زیادی ندارند، توانسته اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده اند و از فاصله های بسیار دور در دنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می کنند. امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است. پست الکترونیک، پیام های کوتاه، چت روم ها، وب پایگاه ها و بازی ها، روش هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی شده اند. روزانه نزدیک به چهارصد میلیون نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می کنند و یکی از کاربردهای اصلی اینترنت، برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است. شاید عیب اصلی ارتباط های اینترنتی آن است که ارتباط در فضای مجازی، اساساً بر متن استوار است و بنابراین، از نشانه های بصری و شنیداری در تعامل های رو در رو بی بهره است.
امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی، رسانه‌های مدرن و ... است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف گرفته‌اند. بعضی از شبکه‌های ماهواره‌ای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده است و پیام مشترک برنامه‌های این شبکه‌ها عبارتند از: "ترویج خانواده‌های بی‌سامان ولجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده، عادی سازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوه‌دادن روابط جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج، ترویج فرهنگ هم‌باشی به جای ازدواج و عادی جلوه‌دادن سقط جنین برای دختران (شکربیگی،1391).
پیامدهای مواجهه مخاطبان ایرانی با برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای دغدغه‌های بسیاری را برای جامعه کار‌شناسی ایجاد کرده است. بسیاری از کار‌شناسان خانواده و بهداشت جنسی از برنامه‌ریزی برای تأثیر فرهنگی این سریال‌ها در عادی‌سازی خیانت زوجین به یکدیگر می‌گویند. افزون بر شبکه‌های ماهواره‌ای ما مواجه با سیل عظیم دی‌وی‌دی‌های سریال‌های خارجی هستیم که بخش عمده این سریال‌ها در مقوله زن و خانواده با ترویج فرهنگ بی‌حیایی و بی‌عفتی و عادی‌سازی مقوله خیانت، عشق‌های ضربدری، مثلثی و... قصد همراه کردن مخاطب با خود را دارد و ممکن است مخاطب با دریافت پیام این سریال‌ها، با محتوای ارائه شده آنها احساس هم‌ذات‌پنداری ‌کند.
گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی بوجود آورده است که از جمله آن به کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو را می‌توان نام برد. در بحث ازدواج‌ها نیز مسائلی چون ناپایداری ازدواج‌ها، تغییر الگوی همسرگزینی، نداشتن مهارت‌هایی برای ازدواج ناتوانی والدین برای آموزش به فرزندان، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد، تمایل به دریافت مهریه‌های سنگین، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش تنوع‌طلبی جنسی مردان و … را می‌توان اشاره کرد. تغییراتی که در حوزه دینی در جامعه رخ داده، کاهش آموزه‌های دینی در خانواده، دوری خانواده از شریعت، کم‌رنگ‌شدن حریم‌های دینی در روابط خانوادگی است.
علاوه بر شبکه‌های ماهواره‌ای و مجموعه دی‌وی‌دی‌ها، مخاطب ایرانی با رسانه‌های مدرن از قبیل اینترنت و تلفن همراه که مجهز به امکانات پیامک وبلوتوث است نیز مواجه است، سبد فرهنگی خانواده ایرانی دچار تغییرات فراوانی شده است که همگی به نوعی مروج سبک زندگی مدرن است که خاستگاه این نوع سبک زندگی تمدن غربی است و ترویج این شیوه از زندگی، لاجرم تمام مؤلفه‌های معرفتی تمدن غرب را شایع می‌سازد و موجب می‌گردد بی‌سامانی در فرهنگ مسائل جنسی در کشور افزایش یابد. حال با توجه به مقدمه فوق، این سوال مطرح می شود که تأثیرات اجتماعی فضای مجازی چیست و چگونه می توان از تأثیرات زیانبار آن پیشگیری نمود؟

اهمیت تحقیق:
با توجه به اهمیت فضای مجازی در توسعه جوامع، در جامعه ما نیز در سال های اخیر به فن آوری اطلاعات و ارتباطات توجه زیادی شده است. ولی در این رابطه آسیب های جدی وجود دارد که ضروری به ریشه یابی آن پرداخت. "کشور ما از نظر بهره مندی از اینترنت در بین 187 کشور جهان رتبه 87 را دارد که بر اساس طبقه بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزء کشورهای متوسط به شمار می رود. 35 درصد استفاده کنندگان اینترنت را قشر جوان تشکیل می دهند و میانگین صرف شده برای اینترنت 52 دقیقه در هفته است" (صادقیان، 1384).)
شبکه های دوست یابی در کشور ما به سرعت در میان جوانان ایرانی محبوب شده است و "ایرانی ها رتبه سوم را در این شبکه ها کسب کرده اند" (ستارزاده،1386). فرهنگ رسانه ای اینترنت، فضای ذهنی جوانان را اشغال کرده و از آن مهمتر، نمایانگر نقش خانواده در کنار این ابررسانه است که والدین روی فرزندان خود تا چه حد کنترل تربیتی و نظارت اخلاقی دارند.
بروز آسیب های نوظهور می تواند زمینه ساز نوع جدیدی از آسیب های اجتماعی و روانی باشد. به همین دلیل، برنامه ریزی برای شناسایی، پیشگیری و کاهش آسیب های نوظهور لازم و ضروری می نماید. آسیب های نوظهور، آسیب های مرتبط با فناوری های جدید است که آسیب های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی های رایانه ای، تلفن همراه و اینترنت می توانند در این مجموعه قرار گیرد. در این مقاله سعی شده است تا به آسیب های مرتبط با اینترنت به ویژه عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی پرداخته و برای رفع این گونه معضلات پیشنهاداتی ارائه شود.

پیشینه تحقیق:
- کشتی ارای و اکبریان (1390) با معرفی عصر جدید به عنوان عصر پرشتاب ارتباطات، ورود بسیار ساده و سریع، حداقل محدودیت برای دسترسی، برقراری ارتباط با سراسر دنیا به اشکال مختلف و عدم وجود محدودیت زمانی و مکانی، دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی مختلف و شرکت در فعالیت های اقتصادی، علمی، فرهنگی، هنری، مذهبی و ... را از ویژگی های بی بدیل آن بر شمرده اند.
- یاسمی نژاد، آزادی و اموی (1390) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که فضای مجازی می تواند امنیت اجتماعی را مورد تهدید قرار دهد، زیرا اینترنت با وجود این که می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند در عرصه اطلاع رسانی به کار گرفته شود تا آن جا که گاهی از آن به عنوان انفجار اطلاعات هم نام برده می شود، ولی این فناوری مدرن با تمام فوایدی که دارد، تهدیدها و خطرهایی نیز برای جامعه و بشر داشته است. به طوری که امروزه، بخش عمده ای از جرایم مربوط به حوزه ی کامپیوتر، اینترنت و فضای مجازی است که امنیت اجتماعی را هدف قرار داده اند.
- ابری (1387) نقش مثبت فضای مجازی را در عرصه ی ظهور خلاقیت مورد تأکید قرار داده است، زیرا فناوری دیجیتالی و جامعه ی شبکه ای، افراد را به سوی زندگی ای سوق داده است که در آن می توانند با اتخاذ نقشی فعال و خلاق، به صورت فردی یا جمعی در ساختن چیزی جدید سهیم باشند، در فرایند هم آفرینی شرکت کنند و به خودیابی خویشتن کمک کنند. کیفیت آزادی بخشی اینترنت، کاربران اینترنتی را دعوت می کند تا به تفکر، تجربه، بازی، فعالیت های گروهی و ارتباط بپردازند. اینترنت همواره محیطی را خلق کرده است که همگان می توانند با تکیه بر توانایی ها و استعدادهای خود دست به ابداع و خلاقیت بزنند. از میان رفتن محدودیت مکان، زمان، نبود کنترل و انتقاد، ناشناس ماندن، امکان خیال پردازی و تنوع گوناگون محیط های اینترنتی فرصت مناسبی را برای بروز خلاقیت فراهم می کند.
- دو فضایی شدن آسیب ها و ناهنجاری های فضای مجازی: مطالعه تطبیقی سیاستگذاری های بین المللی عنوان پژوهشی است که عاملی و حسنی (1391) انجام داده اند. در این مقاله تحت پارادایم دو فضایی شدن به به مفهوم سازی عمده ترین آسیب های فضای مجازی پرداخته شده و با مطالعه تطبیق سیاستگذاری ها در برخی کشورهای پیشرو، راهبردهای اتخاذ شده دسته بندی شده اند. نتایج این تحلیل تطبیقی نشان می دهد که سیاست ها و برنامه های فرهنگی و اجتماعی کشورها را می توان به سیاست های سلبی و ایجابی تقسیم کرد. سیاست های سلبی شامل سیاست ها و برنامه های حذف، کنترل و نظارت و سیاست های ایجابی فرهنگی و اجتماعی جوامع، برنامه ها و سیاست هایی معطوف به تولید محتوا، مدیریت محتوا، برنامه های دیجیتال سازی اطلاعات آنالوگ و دسترس پذیر ساختن اطلاعات و محتوا در شبکه اینترنت است.

ارزیابی تأثیرات اجتماعی فضای مجازی:
تاثیر فضای مجازی در نارضایتی های خانوادگی:
یکی از بزرگترین مسائل اجتماعی که جوامع امروزی به آن مبتلا می باشند ضعف بنیاد خانواده است. از آنجایی که مشکلات خانواده ها به صورت ناهنجاری های اجتماعی بروز می کند خانواده و سلامت آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردارمی باشد. آماده کردن فرزندان برای پذیرش مسئولیت های اجتماعی یکی از وظایف مهم و اساسی خانواده ها به شمار می رود. جوانان باید بتوانند به خصوص برای زندگی های مشترک آماده شوند و سعی نمایند روابط خود را با پیرامون شان در حد متعارف و قابل قبولی تنظیم نمایند.
صرف نظر از آمار و ارقام بالا و روز افزونی که در مسایلی مانند بالا رفتن سن ازدواج ، طلاق، فرار از منزل، فحشا و سایر مسایل خانوادگی وجود دارد، سرد شدن ارتباطات عاطفی و نارضایتی ها از زندگی خانوادگی است که باعث ناکامی ها و شکست های بزرگی در زندگی جوانان شده است. اینها نشان از مشکلات عمیقی در سطح خانواده دارد که به نوعی باید ریشه یابی و درمان شوند. یکی از زمینه های اصلی در بروز مشکلات خانوادگی و اصولاً نارضایتی از زندگی مشترک، فضای مجازی است که تحت تأثیر تولیدات رسانه ای بوجود آمده و باعث آن گردیده تا سطح توقع و ارضاء از زندگی های مشترک را به خصوص در میان نسل جوان بالا ببرد. تحت تأثیر این فضا آنچه جوان باید از زندگی مشترک انتظار داشته باشد به نوعی تحریف می شود. لذت و صمیمیتی که از برنامه ها و محتویات رسانه ها مانند فیلم ها و سریال ها در اذهان جوانان نقش می بندد تا حد بسیار زیادی در زندگی طبیعی قابل دست یابی نخواهند بود و این می تواند تبعات زیانباری برای آینده جوانان به همراه داشته باشد.

اعتیاد به اینترنت:
یکی از آسیب های اینترنت، اعتیاد به آن است به طوری که "از میان 47 میلیون استفاده کننده از اینترنت در امریکا 2 تا 5 میلیون دچار اعتیاد اینترنتی شده اند و با معضلات زیادی گریبان گیر هستند" (اکبری، 158:1390). در جامعه ما نیز با گسترش روزافزون اینترنت شاهد این مسأله هستیم. نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور نشان می دهد که "بیشترین استفاده کنندگان از اینترنت جوانان هستند و 35 درصد از آنها به خاطر حضور در چت روم، 28 درصد برای بازی های اینترنتی، 30 درصد به منظور چک کردن پست الکترونیکی و 25 درصد نیز به دلیل جستجو، در شبکه جهانی هستند"(بیابانگرد،1387).
اعتیاد به اینترنت می تواند مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی برای مخاطبان به وجود آورد. اگر استفاده کنندگان از اینترنت نتوانند به مدت یک ماه دوری از اینترنت را تحمل کنند در معرض خطر اعتیاد به آن قرار دارند. متأسفانه ما شاهد این پدیده در میان جوانان هستیم، به طوری که برخی از جوانان، شب ها را تا صبح با اینترنت می گذرانند و تمام صبح را خواب هستند و این مسأله آغازگر آسیب های متعدد دیگر نیز می شود. از جمله این آسیب ها می توان به آسیب های خانوادگی، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی و اقتصادی اشاره کرد.

بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت:
عناصر سه گانه هویت، یعنی: شخص، فرهنگ و جامعه، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمى را ایفا مى‏کنند. هویت شخصى، ویژگى بى‏همتاى فرد را تشکیل مى‏دهد. هویت اجتماعى در پیوند با گروه‏ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن، متأثر از ایشان است. و در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه‌های آن، از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است. از آن جا که فضای سایبری، صحنه ای فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را درموقعیت‏هاى متنوع، نقش‏ها و سبک‏هاى زندگى قرار مى دهد، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آن که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایه‌های افراد بروز می‌کند. هر کس در صدد بیان اندیشه‌ها و علاقه مندی‌های خویش است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌گردد. جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می‌گیرد، این خطر پر رنگ ترمی‌شود.
با امکانات و گزینه‏هاى فراوانى که رسانه‏هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مى‏گذارند، آنان دائماً با محرک‏هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى‏شوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متحولى را می آفریند، یعنی "اینترنت یک صحنه اجتماعی است که فرد را در موقعیت های متنوع نقش ها و سبک های زندگی، قرار می دهد و از آن تأثیر می پذیرد" (اکبری،162:1390).
واقعیت این است که از نظر صاحبنظران جامعه شناسی، شکل گیری هویت افراد تحت تأثیر منابع گوناگونی است. عمده ترین این منابع خانواده، رسانه های گروهی، مدرسه و گروه همسالان است. "از این میان رسانه های گروهی با توجه به گستره نفوذ و فراگیری آن اهمیت ویژه ای یافته اند. گسترش تلویزیون های ماهواره ای موجب شده است شکل گیری نظام شخصی و هویت افراد تحت تأثیر عوامل متعدد و گاه متعارض قرار گیرد" (صبوری خسروشاهی،1386).

تعارض ارزش ها:
تغییرات تکنولوژیکی ارزشها و هنجارهای اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار داده است. یکی از چالش های فرا روی فرهنگ ها برخورد با این پدیده است. چون اساساً ورود اینترنت همراه با ارزش های غربی، چالش های جدیدی را در کشورهای دیگر به وجود آورده است. از آنجایی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با فرهنگ خودی (ارزش های اسلامی- ایرانی) است، پس می توان گفت اینترنت می تواند آسیب های زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده ها می شود. در یک مطالعه تجربی نشان داده شد که استفاده جوانان از اینترنت موجب کاهش ارزش های خانواده شده است (زنجانی زاده،1384).

گسترش ارتباطات نامتعارف میان جوانان:
اینترنت به دلیل تسهیل ایجاد روابط دوستانه و عاشقانه، در زمینه های غیر اخلاقی بسیار مورد توجه قرار گرفته، تا جایی که اینترنت موجب سهولت خیانت در روابط زناشویی و ایجاد روابط نامشروع می شود.

شکاف نسل ها:
اینترنت شکاف میان نسل ها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقمند به اینترنت نیز آشکار شده، به گونه ای که هیچ یک زبان دیگری را نمی فهمند. امروزه با ورود وسایل و تکنولوژی‌های جدید به عرصه خانواده‌ها شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت‌های متمادی در کنار یکدیگر می‌نشینند، بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند. ما دیگر کمتر نشانه‌هایی از آن نوع خانواده‌هایی را داریم که والدین و فرزندان دور هم نشسته و درباره موضوعات مختلف خانوادگی و کاری با هم گفتگو کرده و نظرات همدیگر را راجع به موضوعات مختلف جویا شوند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت‌های اجتماعی و تجربه‌های زیسته مختلف زندگی را از دیدگاه خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می‌کنند. نسل دیروز (والدین) احساس دانایی و با تجربگی می‌کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پیشرفت‌های روز است، در برابر آنها واکنش نشان می‌دهد و چون از پس منطق و نصیحت‌های ریشه‌دار و سرشار از تجربه آنها بر نمی‌آید به لجبازی روی می‌‌آورد (رحیمی،19:1390).
امروزه سرعت تکنولوژی شکاف بین نسل فرزندان و والدینشان را بسط داده است. براساس اظهارات معاون سازمان بهزیستی کشور میزان گفتگو در بین اعضای خانواده در کشور تنها حدود 30 دقیقه است که این می‌تواند آسیب‌زا باشد. فرزندان در مقایسه با والدین با وجود اینکه در یک فضای فرهنگی زندگی می‌کنند اطلاعات، گرایش‌ها و رفتارهای متفاوتی دارند، عوامل متعددی بر این پدیده تأثیرگذارند و این شکاف را روز به روز بیشتر می‌کنند. سرعت تحولات و بسط ارتباطات با جهان توسعه‌یافته، توجه بیشتر جوانان به برنامه‌های جهانی‌شدن فرهنگ، رسانه‌ها، گسترش روزافزون انجمن‌ها و کانون‌هایی غیر از کانون خانواده برای پیوستن و تعلق یافتن جوانان به آن‌ها و غیره از آن جمله است (همان،19).
 
سوء استفاده جنسی:
در سال 1999 گردهمایی جهانی تحت عنوان "کارشناسی برای حمایت کودکان در برابر سوء استفاده جنسی از طریق اینترنت" برگزار گردید که منجر به صدور قطعنامه ای شد که در آن آمده است "هرچه اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیت های محرمانه مربوط به فحشای کودکان و پورنوگرافی که از طریق اینترنت مورد استفاده واقع می شود، اکنون از مسائل حاد به شمار می رود" (اکبری،163:1390).

انزوای اجتماعی:
امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت ها وقت خود را در سایت های اینترنتی می گذرانند بسیاری از ارزش های اجتماعی را زیر پا می نهند. چرا که فرد دیگر فعالیت های اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیت های فردی روی می آورد. "نتایج پژوهش شاندرز نشان داد که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. برعکس کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده می کنند، به طور قابل ملاحظه ای با والدین و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند" (صبوری خسروشاهی،1386).
بررسی محققان نشان می دهد شاید هیچگاه کاربران اینترنت از افسردگی و انزوای اجتماعی خود آگاه نباشند و در صورت آگاهی آنرا تایید نکنند اما ماهیت کار با اینترنت چنان است که فرد را در خود غرق می کند. پژوهش های انجام شده حاکی است دنیای اجتماعی در آینده دنیای منزوی باشد چرا که اینترنت با توجه به رشدی که دارد و جذابیت های کاذبی که برای نوجوانان ایجاد می کند آنها را به خود معتاد ساخته و جانشین والدین می شود.

نتیجه گیری:
ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آنهاست وهنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود. لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.

راهکارها:
به منظور پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی در فضای مجازی راهکارهایی مطرح شده اند که در صورت اجرای به موقع و مناسب می توانند ثمر بخش واقع شوند:
- با توجه به اینکه بیشتر استفاده کنندگان از فضای مجازی نوجوانان و جوانان هستند، فرهنگ سازی برای کاهش پیامدهای آن ضروری است. لذا اطلاع رسانی، آموزش نحوه استفاده صحیح از این فناوری می تواند مؤثر واقع گردد.
- استفاده از ظرفیت هایی همچون رسانه های دیداری و شنیداری، روزنامه ها، مجلات، نشریات برای نهادینه شدن فرهنگ سایبری.
- برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی در شهرستان ها به منظور آشنا نمودن و اطلاع رسانی به والدین در مورد فناوری های جدید به ویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی.
- برگزاری کلاس های آموزشی در مدارس جهت آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوری های جدید و نحوه ی استفاده ی صحیح از آنها.
- تشویق به شرکت در فعالیت های اجتماعی و تقویت این گونه رفتارها توسط والدین.
- وضع قوانین سختگیرانه تر جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین.
- آگاهی و هوشیاری بیشتر پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه ای و اقدام در جهت نا کارآمد کردن دسیسه های دشمنان در این زمینه.
- پخش آگهی های آموزنده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانواده ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت.
- گذراندن اوقات بیشتری با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری که فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلأ نکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند.
- پخش برنامه های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان ورزشکاران و هنرمندان محبوبی که عموما جوانان آنها را الگوی خود قرار می دهند.
- طراحی بازی های رایانه ای به گونه ای که در آنها انواع خطرات موجود در فضای مجازی و راهکارهایی جهت آشنایی و مقابله با آنها تعبیه شده است.
- طراحی و تدوین بخشی در کتاب های درسی در ارتباط با آشنایی دانش آموزان با فناوری های جدید، اینترنت و خطرات بالقوه آنها.
- ساخت و پخش فیلم ها و سریال هایی با موضوع اینترنت و مزایا و معایب آن.
- استفاده از آموزه های دینی از جمله امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نوعی کنترل اجتماعی توسط هر شخص.
- هنجارسازی های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی.
 
منابع:
- ابری، انسیه. (1387). فضای مجازی عرصه ظهور خلاقیت، اولین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی مهندسی و مدیریت نوآوری ایران.
- اکبری، ابوالقاسم؛ اکبری، مینا. (1390). آسیب شناسی اجتماعی. تهران: انتشارات رشد و توسعه.
- رحیمی، محمد. (1390). عوامل اجتماعی مؤثر بر شکاف نسلی؛ مطالعه موردی شهر خلخال. پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
- زنجانی زاده، هما. (1384). بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش های خانواده در بین دانش آموزان. مجله انجمن جامعه شناسی ایران. دوره ششم. شماره 2.
- ستارزاده، داوود. (1386). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد به اینترنت و پیامدهای آن، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی. شماره چهاردهم.
- شکربیگی، عالیه. (1391). رسانه، زنان و مناسبات خانواده. نشست انجمن جامعه شناسی ایران.
- صادقیان، عفت. (1384). تأثیر اینترنت بر کودکان و نوجوانان. تهران: مجله الکترونیکی نما. شماره 4.
- صبوری خسروشاهی، حبیب. (1386). بررسی آسیب های اجتماعی اینترنت، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- صدیق سروستانی، رحمت الله. (1389). آسیب شناسی اجتماعی. تهران: سمت.
- عاملی، سعیدرضا؛ حسنی، حسین. (1391). دو فضایی شدن آسیب ها و ناهنجاری های فضای مجازی: مطالعه تطبیقی سیاستگذاری های بین المللی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره پنجم. شماره اول.
- کشتی ارای، نرگس؛ اکبریان، اکرم. (1390). عصر مجازی و چالش های پیش رو، اولین کنفرانس بین المللی شهروند مسئول.
- یاسمی نژاد، عرفان؛ آزادی، اکرم؛ امویی، محمدرضا. (1391). فضای مجازی، امنیت اجتماعی، راهبردها و استراتژی ها، همایش ملی صنایع فرهنگی نقش آن در توسعه ی پایدار.

آسیبهای اجتماعی خانواده در فضای اختاپوسی شبکه‏‌های مجازی

گاهی بسیاری از نوجوانان و جوانان از ناآگاهی والدین سوءاستفاده کرده و اوقات خود را بی‌خود و بی‌جهت در فضای سایبری که آلوده به انواع مفاسد و حتی مشکلات امنیتی است، می‌گذرانند.

‏به گزارش خبرگزاری تسنیم، نمی‌توان منکر جذابیت‌های ارتباط در فضای مجازی شد اما این نکته را نیز نباید از یاد برد که فضای مجازی، فضایی است که در عین داشتن فرصت‌ها و قابلیت‌ها، می‌تواند مخاطرات و تهدیدهای زیادی را نیز همراه داشته باشد. سیاست‌گذاران باید در درجه اول نیازهای جوانان را به‌خوبی‌شناسایی کنند و در درجه دوم این فضا را به‌درستی مدیریت کنند و به سمت تولید محتوای مناسب و سالم در قالب‌های جذاب و متناسب با ذائقه جوانان بروند. تا زمانی که به‌لحاظ فرهنگی، اقدامی عملی صورت نگرفته و برنامه‌ریزی مدونی برای اوقات فراغت جوانان وجود ندارد، نباید انتظار داشت که جوانان از تهدیدهای مربوط به استفاده از تکنولوژی‌های جدید مصون بمانند. در نتیجه در این بین سه امر ضروری می‌نماید: شناخت نیازهای جوانان، آگاه‌سازی آنان و تدبیر و برنامه‌ریزی صحیح برای اوقات فراغت آن‌ها.

شایسته است به این نکته‌ی بنیادین و اساسی اشاره شود که برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و چه‌بسا تمامی آسیب‌های خانوادگی و اقتصادی و...، تمسک به ظرفیت‌های بالای اعتقادی دین مبین اسلام، بدون ورود نظرات شخصی و غیرکارشناسی افراد، مؤثرترین و کارسازترین روش است.

مقام معظم رهبری در دانشگاه امام حسین (ع) در این‌خصوص فرمودند: امروز جنگ نظامی مطرح نیست؛ امروز برای کشور ما جنگ نظامیِ سنّتی و متعارف، احتمال بسیار بسیار ضعیفی است لکن جهاد باقی است؛ جهاد یک چیز دیگر است. جهاد فقط به‌معنای قتال نیست، فقط به‌معنای جنگ نظامی نیست؛ جهاد یک معنای بسیار وسیع‌تری دارد. در بین جهادها، جهادی هست که خدای متعال در قرآن آن را «جهاد کبیر» نام نهاده است.

 انحرافات و روابط جنسی آلوده و پلید
یکی از مسائلی که در نهی از منکر در جامعه باید به آن توجه کافی شود، منکرات رایج در جامعه است. منکراتی که اگر از آن‌ها جلوگیری نشود مانند موریانه روزبه‌روز پایه‌ها و ستون‌های اصلی جامعه را نابود می‌کند و مسلماً راهی که این‌جامعه در پیش می‌گیرد به ناکجاآباد ختم می‌شود.

پدیده‌ای به نام فساد و فحشا در مسنجرهای مجازی که امروزه شاهد بروز و ظهور آن در جامعه اسلامی هستیم، مسأله‌ای که به جرأت می‌توان از آن به فاجعه قرن بیست و یکم نام برد.

مردان و زنانی که شب و روز در مسنجرهای مختلف در فضای مجازی ازجمله مسنجر یاهو به‌دنبال گزینه‌هایی هستند تا شاید به خواسته‌های شیطانی خود دست پیدا کنند.

برخی از افرادی که در این مسنجرها حضور دارند تنها با زدن یک کد چند رقمی، تمام آرمان‌ها و اعتقادات اصیل خود را فراموش کرده، حرف‌هایی را به زبان می‌آورند و خواسته‌هایی را مطرح می‌کنند که هر گز در شأن و منزلت یک انسان نیست چه رسد به شأن و منزلت یک مسلمان. خداوند متعال انسان‌ها را از پیروی این وسوسه‌ها برحذر داشته، می‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکر. (النور: 21)
پدیده دیگری که امروزه در مسنجرهای مختلف از جمله مسنجر یاهو شاهد آن هستیم، درخواست‌های متعدد مبنی بر ارتباط نامشروع با جنس مخالف است که باز افراد متعددی برای رسیدن به این خواسته شیطانی خود دائما تالارهای مختلف را جستجو می‌کنند. غافل از آن‌که خداوند متعال می‌فرماید: وَ لاتَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبیلاً. (الإسراء: 32)

از مسائل مهم دیگری که امروزه به کثرت در مسنجرهای مجازی شاهد آن هستیم مسئله گرایش به همجنس‌بازی است که افراد زیادی در جستجوی جنس موافق خود، شب و روز مسنجرهای مختلف را جستجو می‌کنند. مسأله‌ای که پیامبر اکرم (ص) از آن اظهار ترس کرده و این‌گونه فرموده است: إنّ أخوَفَ ما أخافُ علی اُمّتی مِن عَمَلِ قَومِ لُوطٍ. (ترغیب، ج3، ص285)

 ارتباطات خاموش و جنسی!
چت را همه ما تجربه کرده‌ایم. یاهو، گوگل و حال اسکایب، وایبر، تانگو و واتساپ، راه‌های بیش از یک چت ساده را پیش رویمان قرار داده‌اند.

ضریب نفوذ اینترنت روزبه‌روز در کشور ما در حال افزایش است، طبق آخرین آمار، امروز بیش از 45 میلیون نفر ایرانی به اینترنت دسترسی دارند در حالی که 29 میلیون نفر آنان را جوانان تشکیل می‌دهند.

هم‌اکنون ضریب نفوذ اینترنت در جهان در هر 100 نفر 39 نفر است و این آمار در ایران 61 نفر است. هم‌چنین میزان ضریب نفوذ تلفن در دنیا 81 نفر و در ایران 91 نفر است. با افزایش دسترسی کاربران به اینترنت، برنامه‌های گوناگونی نیز ارتباطات افراد با یکدیگر را تسهیل می‌کنند. شاید زندگی مجازی برخی از ما این روزها شلوغ‌تر و پرشورتر از زندگی روزمره‌مان باشد. ساعت آنلاین بودن برخی افراد به کمک تبلت‌ها و تلفن‌های همراه به 24 ساعت می‌رسد! به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های ارتباطی اینترنتی در این زندگی آنلاین سهم ویژه‌ای را دارند. روزی جامعه‌شناسان و روان‌شناسان نگران پیامدها و آسیب‌های ارتباط میان‌فردی ضربه‌خورده از پیامک‌ها بودند که رابطه‌ها را منحصر به یک پیام چند خطی کرده‌اند اما این‌روزها زندگی شخصی افراد در لایه‌های درونی‌تر مجازی نسبت به زندگی اجتماعی حقیقی آن‌ها خزیده است.

این زندگی انفرادی را فیس‌بوک، گوگل پلاس و اینستاگرام از یک‌طرف، تانگو و وایبر و اسکایپ از طرف دیگر به انحصار خود درآورده‌اند.

اما انفرادی شدن زندگی اجتماعی افراد و رفتن در لاک خود در میان خانواده در کنار اعتیاد اینترنتی، تنها ایراد ناشی از این زندگی آنلاین نیست بلکه نوع کاربری و رابطه با افراد در فضای مجازی در بیان بهتر نوع فرهنگ زیست مجازی افراد ایرادی است که قسمتی از دومین جرائم اینترنتی کشور که عنوان غیراخلاقی را یدک می‌کشد به این موضوع برمی‌گردد.

در برنامه‌های جدید، حریم خصوصی را تنها افراد دیگر نقض نمی‌کنند بلکه این خود کاربر است که این حریم را نقض می‌کند. افراد با در اختیار قرار دادن عکس‌های خصوصی و... که گاه هم خلاف عرف و شرع می‌باشند، افراد سوءاستفاده‌گر و غرض‌ورز را وارد زندگی خود می‌کنند و باز این آغاز چت‌هایی خاموش و جنسی است.

برخی از کلیک‌ها و لایک‌های این‌روزهای کاربران اینترنت در صورت عدم وجود فیلترشکن به صفحه پیوندها ختم خواهد شد. پرنوگرافی آنلاین جدا از جامعه جهانی در ایران نیز رشد و کلیک‌های مخصوص خود را دارد. این غیر از دام‌ها و برخوردهای ناگهانی افراد با لینک‌های غیراخلاقی است که چون دام‌هایی پیش پای کاربران قرار می‌گیرند. پورنوگرافی‌های آنلاین این‌روزها محدود به چند سایت نیست بلکه ابعاد پنهان و خفیف‌تری نیز دارد.

این روزها چت‌ها و برنامه‌های مکالمه فارغ از یک سایت و یا مسنجر یاهو و گوگل تاک گستره وسیعی روی تلفن‌های همراه اندروید دارد. چت‌هایی که نه تنها محدودیتهای قبلی را ندارد بلکه می‌تواند هرچه بیشتر مخاطبان خود را دچار آسیب کند.

چت‌ها در گذشته دارای آسیب‌های گوناگونی بودند به‌جز اتلاف وقت، اعتیاد اینترنتی و کلاه برداری‌ها، روابط پنهان را نیز در میان مکالمات خود داشتند اما حال این آسیب‌ها در برنامه‌های جدید شکل‌های متنوع و گسترده‌تری به خود گرفته‌اند. حال شما در برنامه تانگو فقط مکالمه نمی‌کنید بلکه عکس، مکان حضور و عکس‌های خود را هم پیش روی مخاطب قرار می‌دهید. حتی فراتر از این دیگر خود را محدود به چت نوشتاری نخواهید کرد بلکه تصویر و صدای شما هم ابزاری راحت برای چت‌های طولانی است.

اگر در چت‌های گذشته فردی فقط با اسم و عکسی کوچک از خود، به استقبال دیگران در برنامه‌های چت و اتاق‌های گفتگو می‌رفت و بعضاً افرادی هم از این وضع سوءاستفاده کرده و کلاه‌برداری می‌کردند حال می‌توان با اطلاعاتی بیش از این، میزبان دیگران بود.

 حریم خانواده، آماج دستبرد بیگانگان
امروزه و با توجه به سهل‌الوصول بودن امکانات تکنولوژیکی و توانایی بالای این ابزار در تصویربرداری و گرفتن عکس‌های حرفه‌ای‌تر، باعث ترغیب افراد در به‌کارگیری چنین وسایلی شده است. قطعاً با پیشرفت‌های صنعتی و تکنولوژیکی، فرهنگ استفاده و به‌کارگیری وسایل پیشرفته هم به همراه خود آن‌ها وارد زندگی انسان‌ها می‌شود. این در حالی است که عده‌ای نیز به تبع این پیشرفت‌ها، در صدد سوء استفاده و شکستن حریم خصوصی افراد دیگر برمی‌آیند. اولین نکته و خطر متوجه خانواده‌ها و والدینی است که در رابطه با استفاده از این پیشرفت‌ها کم‌اطلاع هستند.

نوجوانان و جوانان به تناسب شرایط زمانی‌ای که در آن به دنیا آمده‌اند، با جدیدترین تکنولوژی‌ها در ارتباط بوده و نحوه تعامل و استفاده از آن‌را به‌خوبی می‌دانند. با گسترش روزافزون تکنولوژی و ارائه انواع فناوری‌های جدید در زمینه رایانه و نیز گوشی‌های همراه، بسیاری از افراد از چگونگی روند ارائه این فناوری‌ها و نیز حتی ابزارها و برنامه‌های موجود روی گوشی کودکان و نوجوانان خود هیچ‌گونه آگاهی ندارند.

گاهی بسیاری از نوجوانان و جوانان از ناآگاهی والدین سوءاستفاده کرده و اوقات خود را بی‌خود و بی‌جهت در فضای سایبری که آلوده به انواع مفاسد و حتی مشکلات امنیتی است، می‌گذرانند.

اینجاست که نبود مشاوره‌ای درست از جانب والدین موجب آن می‌شود که نوجوانان از روی ناآگاهی و سادگی خود در فضاهایی هم‌چون شبکه‌های اجتماعی به‌راحتی به دوستان مجازی خود اعتماد کنند و ویدئوها یا تصاویر شخصی و حتی خانوادگی خود را با آن‌ها به اشتراک گذارند.

نوجوانان از این نکته غافلند که شخصیت دوستانشان در این فضا کاملاً مجازی است و بسیاری از این افراد شخصیت واقعی خود را بروز نمی‌دهند و از اعتماد دوستان خود سوء استفاده کرده و حریم شخصی دیگران را زیر پا می‌گذارند.
اما این مبحث تنها یک وجه از وجوه چندگانه‌ای است که باعث انتشار و «ریشیر» (بازنشر) ویدئوها و عکس‌های خصوصی افراد و خانواده‌ها می‌گردد. شکل دیگری که چند وقتی است معمول شده، انتشار فیلم مهمانی‌ها و مراسمات خصوصی افراد توسط خود آن‌ها آن‌هم به‌صورت آگاهانه است! عمده‌ترین دلیل برای اقدام افراد به چنین عمل زشت و بدون توجیهی، سرایت تفکرات سکولاریستی و لیبرالیستی توسط شبکه‌های ماهواره‌ای است؛ چراکه این شبکه‌ها با سوء استفاده از کم‌توجهی و ناآگاهی افراد درباره مباحث دینی، اخلاقی و اجتماعی، انجام ندادن این‌گونه کارها را ترجمانی از نگاه متحجرانه، دگم، امل‌مآبانه و حتی تعصبات جاهلی اعلام می‌کنند.

ایجاد موج بی‌غیرتی و بی‌عفتی در میان جوانان کشورها توسط شبکه‌ها و درگاه‌هایی صورت می‌گیرد که قصد استحاله و اضمحلال درونی باورها و فرهنگ آن افراد را دارند.

نکته دیگری که در این مسئله قابل بررسی است، ولنگاری و بی‌قیدی برخی از والدین نسبت به چگونگی تربیت و تعلیم و ارشاد فرزندانشان در حوزه‌های مختلف فرهنگی، دینی و اعتقادی است؛ چراکه اگر والدین به‌عنوان اولین مربیان بچه‌ها، ابتدایی‌ترین مسلمات اخلاقی و اعتقادی را برای آن‌ها تبیین و تشریح بکنند، با ورودشان به گستره اجتماع یا دستیابی به شبکه‌های اجتماعی مجازی دچار خودباختگی یا کمتربینی نسبت به باورها و داشته‌های‌شان نمی‌گردند.

در این میان تکلیف افراد بزرگ‌سالی که عقلاً و منطقاً چنین اقدامی انجام می‌دهند، روشن است، چراکه ناموس‌پرستی و غیرتمندی تنها به انسانِ ضاحک ناطق تعلق ندارد، بلکه در میان حیوانات نیز دفاع از حریم خانواده و افرادش یک امتیاز و شاخصه غریزی محسوب می‌گردد. اما با تمام این مباحث لازم و ضروری است به افراد (احتمالاً ناآگاه) حاضر در شبکه‌ها و فضاهای مجازی انذار و تذکر لازم داده شود تا از خطرات و وجوه مورد سوء استفاده در این‌زمینه آگاهی یابند.

خداوند متعال در قرآن کریم با آیه «فأعتبروا یا أولی ألابصار»، همه انسان‌های دارای بصیرت و بینایی را به عبرت‌آموزی از اتفاقاتی که برای دیگران شکل‌گرفته است، دعوت می‌کند تا خودشان گرفتار آن مصائب و مشکلات نشوند.

 اقدامات پیشگیرانه
در هر مسئله اجتماعی، پیشگیری بسیار مفید و مؤثرتر و کم هزینه‌تر از درمان است و همواره این موضوع دغدغه‌ی دانشمندان علوم اجتماعی و سیاست‌گذاران دستگاه‌های قضایی و نهاده‌های اجتماعی بوده است. برای پیشگیری از ارتکاب اعمال مجرمانه و بزهکاری در جامعه و خصوصاً نوجوانان یا جوانان، راه‌کارهای زیر به نظر می‌رسد:

1.  سازمان‌های آموزش و پرورش، بهزیستی، نیروی انتظامی، قوه قضائیه، سازمان زندان‌ها، شهرداری‌ها، شوراهای محلی و بومی، سازمان امور جوانان و دیگر سازمان‌های مربوط باید به‌منظور اجرای برنامه‌های عملی پیش‌گیرانه با هم به هماهنگی بیش‌ترو دقیق‌تر برسند.
2.  صدا و سیما، رسانه‌های محلی و جمعی و سراسری می‌بایست با آگاهی دادن به خانواده‌ها، برای نظارت و کنترل بیشتر آنان بر فرزندان و گوشزد کردن میزان مجازات جرائم در صورت ارتکاب جرم توسط آنان، مقدمات پیشگیری را از نهاد خانواده، فرهنگ‌سازی نمایند. چه‌بسا خانواده‌هایی که با دانستن این موارد، فرزندان خود را از انحرافات باز داشته و کنترل بیش‌تری اعمال نمایند.
3. نیروهای انتظامی در محل‌های جرم‌خیز با اتخاذ تدابیر امنیتی بیش‌تر و اقداماتی به‌منظور کمک به خانواده‌ها، به‌خصوص نوجوانان و جوانانی که در معرض آسیب قرار دارند، می‌تواند اثر قابل توجهی بر کاهش جرائم ایفا نماید.
4. یکی دیگر از موارد قابل ملاحظه، اطلاع‌رسانی شفاف رسانه‌های جمعی برای تشویق جوانان با اعلام تسهیلات و فرصت‌هایی که جامعه برای آنان قرار داده است، می‌تواند زمینه‌های ارتکاب تخلف را در جوانان به میزان قابل ذکری کم نماید.
5.  نیروی پر تلاش پلیس در صورت تجهیز به ادوات لازم برای مقابله جدّی با باندهای مخوف انواع گوناگون بزهکاری اجتماعی در جامعه از دیگر موارد مؤثر در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی است.
6.  اقدامات امنیتی برای مراکز حساس تجاری، بانکی و....
 شناسایی مشکلات نوجوان و جوانان (راهکارها و انتظارات)
از آنجا که بیشترین آسیب‌های ارتکابی با زمینه‌های بحران‌ساز از سوی نوجوانان و یا جوانان ایجاد می‌شود، اهمیت ارایه‌ی راهکارهای احصاشده برای این عده، از ضروریات طرح مسئله است. علاوه بر اقدامات پیش‌گیرانه فوق‌الذکر، شناخت مشکلات نوجوانان و جوانان با رویکرد خواسته‌های این قشر، امری لازم و ضروری است.

در همین ارتباط نکاتی مورد طرح و بحث است که در ذیل به آن‌ها می‌پردازیم:
1.  نیازهای روحی، شخصیتی و روانی این دسته با تمرکز براثر و کیفیت ارضای این نیازها در شادابی و نشاط فرد از شاخصه‌های بسیار مؤثر این مسئله است. نرسیدن جوانان خصوصاً به خواسته‌های طبیعی (غیرجنسی) و ارضا نشدن این نیازها و یا ارضای ناقص آن‌ها، دارای اثرات مخربی در ادامه‌ی زندگی آنان بوده، موجب به انحراف کشیده شدن این عده می‌گردد.

2.  در مطالعه‌ی شخصیت‌های جوان و نوجوان بزه‌کار، چیزی که توجه را جلب می‌کند این‌که تعداد فراوانی از اینان دارای مشکلات بدنی و جسمی از قبیل کم‌توانی حرکتی، نقص‌های گفتاری، شنیداری و یا مواردی از این قبیل هستند که لزوم توجه به این نیازها از دیگر داده‌های حل این مسئله می‌باشد.

3.  در گروه نوجوان و جوان، کم‌تر فردی یافت می‌شود که با داشتن وضعیت تحصیلی مطلوب و موفق، خود را به‌سوی تخلفات قانونی بکشاند و یا اگر ندرتاً چنین شود، کاملاً تصادفی است. پس توجه به وضعیت آموزشی و تحصیلی این گروه، نوعی بازدارندگی نوجوانان و جوانان از انحراف خواهد بود.

4.  با تمرکز بر این اصل که در سن نوجوانی و جوانی، احساسات بر عقل و اندیشه غلبه دارد، لزوم توجه به مشکلات عاطفی اهمیت خود را نشان می‌دهد. مشکلاتی از قبیل خود کم‌بینی یا خود بزرگ‌بینی، زودرنجی‌های عاطفی، افسردگی، خیال‌بافی، خوش‌بینی یا بدبینی، ترس و اضطراب ناشی از بیماری‌های روحی، پرخاشگری یا ظلم‌پذیری و از این قبیل، مواردی است که دارای اهمیت اصلاح و توجه است.

5.  توجه به مشکلات اخلاقی و رفتاری ناشی از تمایلات زودهنگام و فرهنگ‌سازی نشده‌ی جنسی، مانند مکاتبه و تماس‌های چشمی یا تلفنی با دختران و به طور کلی جنس مخالف و یا معاشرت‌های غیراخلاقی با جنس مخالف و موافق، حضور در میهمانی‌های امروزی تحت عناوین متفاوت پارتی، استمناء، دیدن فیلم‌های سکسی و فرار ناشی از فشارهای مدیریت‌نشده‌ی خانه و مدرسه، استعمال مشروبات الکلی و مواد مخدر و روانگردان و... از دیگر نکات قابل توجه این موضوع است.

 نقطه‌نظرهای برآوردن نیاز جوان و نوجوان
حال این پرسش مطرح است که برای برآوردن خواسته‌های این گروه، به چه چیزهایی باید توجه کرد. مطالعه‌ی مفصل این موضوع نشان می‌دهد که نیازهای نوجوانان و جوانان در 10 عنوان قابل احصاء و اعمال نظر کارشناسی است:
1.  نیاز به وجود هویت فردی و خانوادگی و اجتماعی.
2.  نیاز به آرامش و احترام.
3.  نیاز به خانواده و تعلق به آن.
4.  نیاز به محبت و عطوفت واقعی.
5.  نیاز به احساس امنیت روحی روانی و جسمی.
6.  نیاز به تشویق و تقدیر و البته رهبری و نصیحت.
7.  نیاز به مشخص بودن هدف و غایت خاص زندگی با روشنگری و آینده‌نگری.
8.  نیاز به اعتقاد و ایمان. (اندیشه‌های دینی، مذهبی، عقیدتی و فلسفی)
9.  نیاز به احساس استقلال با لحاظ محدودیت‌های عقلی و منطقی.
10.  نیاز به احساس بلوغ و توانایی و کمال در بین اطرافیان و شکوفایی.

وظایفی که خانواده در پیشگیری از آسیب‌ها بر عهده دارد
اولین نهادی که فرد در آن قرار می‌گیرد و بالطبع از آن اثر می‌پذیرد، خانواده است و این خانواده اثرات اساسی در فرهنگ‌سازی و پیشگیری از انحرافات فرزند دارد. در ذیل به وظایف خانواده، با محوریت جلوگیری از آسیب اشاره می‌شود.
نیازهایی که در بالا برای گروه نوجوان و جوان برشمرده شد، در موضوع «وظایف خانواده» مورد توجه و بحث است. ایجاد محیط و بستر مناسب و سازگار در خانواده؛ التزام و پایبند بودن عملی پدر و مادر و حتی دیگر منسوبین درجه یک فرد به آموزه‌های دینی با نگرش به ایجاد اعتقاد عمیق دینی فرزندان از کودکی؛ درک متقابل فرزندان و پدر و مادر از یکدیگر که موجب ایجاد بستری مناسب برای احساس آرامش و امنیت روحی روانی فرد می‌شود؛ برطرف کردن نیازهای مادی نوجوان و جوان به فراخور حال و یا ایجاد روحیه‌ی پذیرش موقعیت اقتصادی خانواده در اجتماع؛ ایجاد رابطه‌ی مبتنی بر دوستی و رفاقت با فرزند برای ایجاد ارتباط مؤثر فرزند و انتقال نیازها و احساسات خود به والدین؛ توجه به نیازهای روحی، روانی، شخصیتی و عاطفی کودکان و نوجوانان برای ایجاد فضای مطلوب و آرام در خانه و خانواده؛ پر کردن اوقات فراغت فرد با نگاه به توانایی‌ها و خواسته و مطلوبات طبیعی و منطقی کودک یا نوجوان و جوان؛ اشراف نامحسوس بر وضعیت فرزند و مراقبت در رفتار و اعمال فرزند با توجه به حرمت‌ها و حساسیت‌های او و نادیده نگرفتن آزادی‌های احساسی وی و لزوم شناخت افراد مورد ارتباط با فرزند؛ توجه به شناخت و یا کمک به انتخاب دوست با دادن اطلاعات لازم و آماده‌سازی روحی و فکری فرزندان بر خطر انتخاب دوست و رفیق نامناسب، از مهم‌ترین عناوین این مبحث است که توضیح هر یک از موارد آن نیاز به مجال و فرصت خاص خود است.

 وظایف دیگر نهادها
غیر از خانواده، مدرسه و سایر نهاده‌های اجتماعی و حاکمیتی مانند آموزش و پرورش، صدا و سیما، نیروهای انتظامی و امنیتی، وزارت‌خانه‌هایی مانند ارشاد اسلامی، سازمان‌هایی همچون بهزیستی، یا حتی‌مجلس و قوه‌ی قضاییه، هرکدام در نوع خود وظایفی در این ارتباط دارند که در ادامه به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

برقراری ارتباط کارساز فی‌مابین والدین با مربیان و خودداری از واگذاری امور تربیتی بچه‌ها، تنها به مدرسه یا خانواده؛ راه‌اندازی اماکن مشاوره‌ی اثرگزار در محلات و مراکز آموزشی؛ جدی گرفتن موضوع فرار از تحصیل یا انتخاب تنبیه اخراج برای دانش‌آموزان و دانشجویان و اطلاع‌رسانی مناسب و به‌هنگام خانواده یا مدرسه؛ آموزش نیروهای مرتبط با انتظام اجتماع برای شناسایی مشکلات و نحوه‌ی برخورد با آن‌ها؛ در نظر گرفتن لزوم توجه به عفت عمومی و مجازات مفسدین در منظر عموم برای تنذیر دیگران؛ متعادل ساختن فضای آرام اجتماعی با تقویت معنوی و اصولی «امر به معروف و نهی از منکر» با تکیه بر حرمت‌های فردی و اجتماعی؛ ایجاد بسترهای مناسب امنیتی از قبیل امنیت آتیه‌ی شغلی، حرفه‌ای، اقتصادی و... با در نظر گرفتن اولویت شغل برای آحاد جامعه؛ ایجاد جاذبه و تقویت روحیه‌ی کار در شهرهای کوچک با رویکرد بازدارندگی از مشاغل گذری و کاذب که موجب هجوم به کلان‌شهرها شده است؛ برپایی و فعال نگه داشتن مراکزی برای ورزش، تفریح، مشاوره و آموزش مهارت‌های زندگی با توجه به اثر این کنش بر پرکردن اوقات فراغت؛ راه‌اندازی مراکز ارایه‌ی تسهیلات مالی و اعتباری ازدواج یا مسکن و البته اشتغال؛ تحت پوشش قرار دادن جوانان در قالب‌های حمایت بیمه‌ای و تأمین اجتماعی؛ آماده‌سازی زندانیان برای بازگشت سالم به جامعه و ایجاد زمینه‌های پذیرش آنان در بین مردم.

 سایر پیشنهادات:
1.  توجه به خانه و خانواده و حقوق بانوان.
2.  ایجاد بسترهای آموزشی برای زوجین در طول زندگی برای جلوگیری از کشمکش و طلاق مؤثر بر تربیت فرزندان.
3.  توجه حاکمیتی به اهمیت سرمایه‌گذاری‌های فرهنگی برای نسل جاری و جوان در رسانه‌های گروهی.
4.  ایجاد مراکز ترقیبی آموزش زوجین برای تربیت مناسب‌تر فرزندان و ادامه‌ی پروسه‌ی آموزش پدران و مادران در مقاطع تحصیلی، بلوغ جسمی، ازدواج و...
5.  توجه به لزوم آموزش مهارت‌های زندگی به پسران و دختران برای آشنایی با وضعیت مردان و زنان از نظر روحی و جسمی با تبیین نیاز آنان به هدف و نیز اثر مسائل جنسی در تثبیت وضعیت زندگی زناشویی زوجین.
6.  ایجاد و استقرار مداوم مراکز مددکاری حرفه‌ای در تمامی محل‌ها با توجه به فراوانی جمعیتی آن منطقه.
7.  ایجاد بسترهای مناسب ازدواج جوانان با تشویق وترقیب برای برپایی سنت مقدس پیامبر اکرم (ص) یعنی تشکیل خانواده و زندگی مشترک.

انتهای پیام/

معنای فضای مجازی و ویژگی های آن

نوربرت وینر- بنیانگذار علم سایبرنتیک - در کتاب" سایبرنتیک و جامعه" می گوید که سایبرنتیک از واژه یونانی کوبرنتس (KUBERNETS) به معنای سکاندارکه منشا آن واژه انگلیسی گاورنر (GOVERNER) است، اقتباس شده است. وی معتقد است که پیش از آن نیز این واژه در سده 19 توسط آمپر در اشاره به مفهومی که در علوم سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است. در تعریف سایبرنتیک، وینر ارتباط گیری و کنترل را به طور توامان دخیل دانسته چرا که معتقد است زمانیکه فرد با شخص دیگری در حال برقراری ارتباط است و پیامی را برای او می فرستد و طرف مقابل پیام وابسته ای را به فرد باز می گرداند که حاوی اطلاعاتی است که در آغاز در دسترس او بوده، این فرآیند ملزم میزان خاص از کنترل طرفین بر ارتباط و آگاهی از پیام است.

در فرهنگ علوم اجتماعی گولدوکولب نیز سایبرنیتک بدین گونه تعریف شده است: " سایبرنتیک به مجموعه ای از نظریه ها و پژوهش ها اشاره می کند که توجه خود را به انسان ها، ارگانیسم های دیگر و ماشین ها معطوف کرده اند. کانون توجه نظریه ها و پژوهش های یاد شده عبارت است از:الف- خود نگه دار و خود کنترلی بودن دستگاه های مکانیکی و ارگانیک از راه دستگاه های از راه فرآیند باز خورد، ب- پیام رسانی و تبادل اطلاعات در دستگاه های مکانیکی و اندامی. در مجموع می توان گفت که سایبرنتیک امروزه موضوعی میان رشته ای است و از آن در علوم بسیار متعددی مثل ریاضیات، الکترونیک، زیست شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی، ارتباطات و غیره در جهت شناخت و مطالعه رفتارها، بازخوردها و پاسخ در هر سیستمی استفاده می شود. تا کنون نیز ترکیب هایی بی شمار و مشتقات متعددی از این کلمه ساخته شده که همگی پیوند سایبر را با خود به همراه دارند. یکی از این ترکیبات فضای مجازی یا همان فضای سایبرنتیک است.

فضای مجازی برای نخستین بار توسط ویلیام گیمسبون- نویسنده کانادایی رمان های علمی- تخیلی- در سال 1982 مورد استفاده قرار گرفت. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده است که تمامی انسان ها، ماشین ها و منابع اطلاعاتی در جهان را به هم متصل کرده اند. این معنا به صورت تقریبی مشابه معنایی است که ما امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی در نظر داریم. کینزا فضای مجازی را برای مثال محیطی بر ساخته از اطلاعات نامرئی- اطلاعاتی که می تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد- تعریف می کند. وی برای کمک به فهم این مفهوم سازی و ارائه یک تصویر خوب و مناسب از فضای مجازی به تعریف اجزای فضا از طریق اینترنت می پردازد.

فضای مجازی را می توان برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجود شده از طریق شبکه های رایانه ای به کار برد، در حقیقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که توسط شبکه های رایانه ای هم پیوند تامین می شود که با اندکی مسامحه می توان آن را مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست. اندرسون واقعیت مجازی را "واقعیت خلق شده توسط رایانه" می داند، واقعیتی که از آن رو مجازی یا مصنوعی است که در دنیای واقعی محیط مادی، مکانی را اشغال نکرده و در اذهان کاربران در نتیجه تعامل با واسط الکترونیکی وجود دارد. واقعیت مجازی واقعیتی است که وجود فیزیکی نداشته توسط نرم افزار تولید می شود. فضای سایبر یا مجازی ترکیبی از دو مفهوم، مجزا است که در کنار هم مفهوم واحدی را خلق کرده اند، بنابراین بهتر است برای درک این مفهوم نخست این مفهوم واحد را شکسته و جزء به جزء بررسی کرده و سپس مجدداً آنها را در هم ادغام کنیم.

کار را با واژه سایبر آغاز می کنیم. این واژه از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.

کاربرد دیگر واژه سایبر در ارتباط با مفهوم دیگری تحت عنوان "ارگانیسم سایبر یا سایبرارگ" است. این واژه دلالت بر امتزاج ماشین و ارگانیسم انسانی و حاصل پیوند بین طبیعت، جامعه و تکنولوژی است.

مفهوم دوم به کار رفته در واژه فضای مجازی، مفهوم فضا است. معمولاً مفهوم فضا در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است. فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصور بوده به طوریکه درک این مفهوم بدون واسطه درک مکان برای ما موجودات فیزیکی غیر ممکن است. در حقیقت همانطور که گل محمدی در کتاب جهانی شدن، فرهنگ و هویت در مقایسه مکان با فضای بیان می دارد، در حقیقت فضا دال بر همه جا و مکان دلالت بر جایی معین است و از همین رو است که تصور همه جایی بسیار دشوارتر از جایی خاص است. مکان دارای محتوا است ولی فضا نوعی خلاء است، مکان دارای دو بعد است در حالیکه فضا مفهومی سه بعدی است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است. مکان همواره به تثبیت و تصلب گرایش دارد ولی فضا به سیالیت و رها شدگی. تمام خصوصیات ذکر شده را می توان ویژگی فضای مجازی، جزءلاینفک آن و ناشی از فضا بودگی آن دانست در حقیقت درک مفهوم فضای مجازی بدون درک مفهوم فضا و اهمیت آن در جهان امروز بی معنا است. در حقیقت فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است، چرا که ما کنشگران انسانی هر روزه در آن دست به عمل می زنیم با آن در تعامل هستیم، از آن یاری می طلبیم و با او به داد و ستد اطلاعات می پردازیم. مایکل بندیکت، فضای مجازی را به عنوان جهانی نو و موازی با جهان واقعی و مخلوق رایانه های جهان و ارتباط های بین آنان تعریف می کند. جهانی (یا فضایی) که در آن انباشت جهانی از دانش، سرگرمی، شاخص ها، مقیاس ها، کنش ها و از همه پراهمیت تر انباشتی از عاملان انسانی تغییر یافته و دگرگون شده، شکل یافته است.

در هر حال فضای مجازی در هر تعبیری و با هر تعریفی، قلمرویی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی ها، فرصت ها، دلهره ها، آسیب ها و محدودیت های نوینی را به همراه دارد. اهمیت این قلمرو تا حدی است که امروزه برخی اندیشمندان صحبت از دو جهانی شدن دنیا معاصر می کنند. همانطور که جبل عاملی در مقاله ای تحت عنوان "جهانی شدن ها" مفاهیم و نظریه ها" می گوید: پارادایم دو جهانی شدن ها نگاهی است که در درجه اول بر تمایز بین جهان مدرنیته و جهان جهانی شده تاکید می کند و در درجه بعد به تبیین و متمایز کردن دو جهان موازی و در عین حال به هم آمیخته واقعی و مجازی می پردازد.

با این نگاه مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آینده جهان را می سازد، رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. ظهور جهان جدید یعنی جهان مجازی، بسیاری از روندها و نگرش ها و ظرفیت های آینده جهان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این جهان در واقع به موازات و گاه حتی بر جهان واقعی مسلط شده و عینیت واقعی پیدا می کند. این دو جهان دارای داد وستدهای بیشماری با یکدیگر هستند. جهان واقعی با خصایصی مانند جغرافیا داشتن، دارای نظام سیاسی خاص بودن، محبوس بودن، طبیعی بودن و غیره از جهان مجازی متمایز می شود و جهان مجازی نیز در مقابل با خصیصه هایی مثل بی مکانی، فرازمان بودن، تکثر داشتن، قابل دسترس بودن همزمان و غیره از جهان واقعی به طور نسبی جدا می شود. از نظر عاملی مهمترین تغییری که فضای دو جهانی یا به عبارتی دیگر ظهور فضای مجازی و در پرتوی آن شکل گیری جهان مجازی به وجود آورده، تغییر در روابط انسانی است؛ جایگزینی روابط چهره به چهره سنتی با روابط مجازی با واسطه رایانه، شاید مهمترین بخش این تغییر است که در جای خود بیشتر بدان خواهیم پرداخت.

فضای مجازی، آسیب ها و راهکارها

هشدار کارشناسان و سازمان های امنیتی دنیای مجازی به کاربران این است که شانس شما برای اینکه یکی از قربانیان جرائم سایبری باشید یک به چهار است.

به گزارش سرویس فضای مجازی باشگاه خبرنگاران، امروزه به دلیل گستردگی و فراگیری فضای مجازی و اینترنتی در دنیا و قرار گرفتن بسیاری از مباحث و مطالب در حوزه های مختلف مورد نیاز انسان ها در درون این  شبکه جهانی، ضرورت استفاده از قابلیت ها و امکانات آن، برای همه افراد و سازمان ها ضروری و لازم بنظر می رسد. به گونه ای که امروزه دیگر انجام بسیاری از فعالیت روزمره انسان، بدون کمک از قابلیت های این شبکه عملا با مشکل مواجه خواهد شد. فضایی که گفته می شود به اندازه هزار میلیارد کتاب در آن مطلب وجود دارد. 

از فضای مجازی تا حقیقت مجازی 

مراحل رشد و تکامل اینترنت را باید در قالب وب های سه گانه از جهان مجاز تا حقیقت دانست چه آنکه از نظر تاریخی فضای مجازی مراحل سه گانه ای را به شرح زیر تا به امروز  پشت سر گذاشته است:  

وب1: خبرهای آمده را انسان استفاده می کرد. مانند خبرگزاری ها. 

وب 2: افراد هم تولید کننده و هم مصرف کننده بودند مانند تولید وبلاگ و وب سایت؛. 

وب 3: فضای آنلاین است مانند شبکه های اجتماعی که امروزه برخی از آن ها بالای یک میلیارد کاربر ( بالاتر از هر شبکه ماهواره ای) دارد. که آسیب های مرتبط با فضاهای نوپدید شبکه های اجتماعی به صورت جداگانه در یادداشت دیگری در آینده بررسی خواهد شد. 

نکته مهم آنکه فضای مجازی نسل سوم، در حقیقت دیگر فضای مجازی نیست، حقیقت مجازی است. زیرا در این فضا می توان برحقیقت افراد و وروح وروان آن ها تاثیر گذاشت. 

آسیب های فردی و اجتماعی 

در کنار مزایای پیش گفته، آسیب های متعدد فردی و اجتماعی آن را نیز نباید از نظر دور داشت همان گونه که از سوی منابع رسمی همواره در این باره اعلام و هشدار داده می شود. از جمله اهم آسیب های این فضای نوظهور را به صورت محدود این گونه می توان برشمرد:   

1-وجود بالای200 هزاز ویروس رایانه ای، در یافت نزدیک به 80/ پیام های آنلاین افراد 13 تا 17 سال از افراد ناشناس، حمله هکر ها هر 39 ثاتیه یک بار به کامپیوتر های متصل به اینترنت و خطرات آشکار و پنهان دیگری که هر لحظه در حال افزایش است.

2- به دلیل روبرو شدن کاربران با جذابیت و تنوع غیر قابل وصف در جستجوهای اینترنتی و عدم امکان تحلیل یافته ها، سر درگمی و بحران معرفتی و رنگ باختن اخلاق و معنویت در کنار دلبستگی های کاذب، از دیگر آثار فراگیر جهت مخاطبان عمومی این فضا به حساب می آید.    

3- به صورت خاص تر درمباحث فرهنگی، عدم توجه به مالکیت فکری و معنوی افراد و سازمان ها در حوزه های مختلف علمی و هنری بدون هرگونه رد پای مسئولیت پدیر و تعهد آور و همچنین به چالش کشیدن نرخ مطالعه کتاب و مجلات معتبر و به طور طبیعی ورشکستگی صاحبان این گونه مشاغل، می تواند از نتایج ناگوار فضای مجازی اخلاق زده باشد. 

4- و در سطح کلان تر و استراتژیک باید توجه داشت از آنجا که اینترنت فضای جولان و قدرت نمایی کشورهای طراح و پردازنده آن است، طبیعی است که هم در صدد القای فرهنگ خود بر دیگر فرهنگ ها و عقائد باشند و هم مکاتب و تفکرات مخالف خود را بر نتابند و به انحای متعدد به تقابل با آنها برخیزند، از این رو با توجه به اینکه مدیریت اطلاعات این گونه فضاها در اختیار آنهاست، میبینیم بسیاری از اخبار در موتور های بزرگ جستجو گر، مربوط به اسلام هراسی است. اما در سوی دیگر فیلم های ضد اسرائیلی معمولا حذف و کنار گذاشته می شود. 

راهکارها

با توجه به نکات فوق و  آسیب های پیش گفته، به چند راهکار ( که در حقیقت یادآوری به حساب می آیند) جهت استفاده سالم تر از این فضا بخصوص برای جوانان عزیز اشاره می شود: 

1-به بحث های دینی و اعتقادی که علم واطلاعات کافی درباره آن ها نداریم حتی الامکان به عنوان طرف بحث و مناظره ورود نکنیم، بخصوص در تالارها  وانجمن های گفتگو که این گونه بحث ها برای کسانی که مسلط بر مسائل دینی و مذهبی نیستند گاه شکننده است، زیرا بوده اند جوانان متدین و معتقدی که با انگیزه دفاع از باورهای مذهبی خویش به این فضاها کشیده شدند اما به خاطر عدم توان مقابله و جواب به سیل هجومی شبهات وارده از سوی مخالفان، صدماتی در حوزه باورهای اعتقادی و روحی بر آن ها وارد شد.  

  

2-آشنایی با افراد ناشناس در فضای مجازی را زمینه ارتباطات خارج از این فضا مانند دوستی وازدواج قرار ندهیم، این هم از آسیب های جدی و پردامنه دنیای اینترنت بوده، که گاه موجب اغفال جوانان شده، یا مواردی از آن ها که به قصد ازدواج مسیر ارتباط را ادامه دادند، و به آسیب های متعددی گرفتار شدند. 

 

3- مطالب و نکات بدست آمده از فضای مجازی را نباید مبنای قضاوت و تصمیم گیری خویش قرار دهیم، چرا که امروزه یکی از راه های گسترش شایعه در مسائل سیاسی، اجتماعی و حتی پزشکی استناد به برخی از این اخبار و حوادث به فضای عمومی اینترنت و همچنین شبکه های اجتماعی بوده، در حالی که این گونه منابع نمی توانند از اعتبار و قوت لازم برخوردار باشد، که این خود آسیب های اجتماعی و اخلاقی متعددی را در پی خواهد داشت. که به حراج گداشتن آبروی دیگران یکی از آن هاست. 

4- استفاده از سایت ها و مجموعه های علمی شناخته شده داخلی و بین المللی مرتبط با رشته و علایق علمی، فرهنگی و اجتماعی راهکاری موثر در سلامت روانی افراد جامعه خواهد بود. امروز در دنیا و ازجمله در ایران پایگاه های بسیار ارزشمندی در حوزه های مختلف علمی، اجتماعی و صنفی طراحی و راه اندازی شده است. که برای سلیقه ها وگرایش های مختلف جامعه قابل استفاده است. 

امید است جوانان عزیز با درک درست از این نعمت و فرصت فراهم آمده که قابلیت های مثبت فراوان آن غیر قابل انکار بوده و درحقیقت چاقویی دو لبه است، ضمن بهره برداری های لازم، ازآسیب های فردی و اجتماعی آن بتوانند خود را مصون و سالم نگهدارند. که این با مدیریت خانواده ها و نهادینه کردن اصول اخلاقی و اعتقادی میسر خواهد بود.

فضای مجازی و اثر آسیب آن در خانواده ها ( مقاله )

فضای مجازی و اثر آسیب آن در خانواده ها

هانیه کسرایی پور

شرکت برق منطقه ای تهران

چکیده

از زمانى که اینترنت وارد فضاى زندگى انسان شده تا به امروز، على رغم تمام محاسن و مزایاى آن، یکسرى دغدغه ها و نگرانى هایى را بر خانواده ها تحمیل نموده است. موضوعی که در تمام جوامع موضوعیت داشته و محدود به جامعه و یا اقلیتی خاص نمی شود. به دلیل ویژگی های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، بسیاری از والدین فرصت، امکان و یا توان کافی برای شناخت دقیق این فضا و کاربردهای آن را به دست نیاورده اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی کودکان از این فضا باعث شده است که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برای فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت های مختلف در این فضا دسترسی یافته و بعضاً به دلیل ویژگی های سنی و شخصیتی و کنجکاوی های خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند.

در این پژوهش نگارندگان به بررسی مهمترین آسیب های فضای مجازی و تأثیرات آن پرداخته و راهکارهایی جهت مقابله و کاهش تهدیدات اینترنتی در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و ... ارایه می شود.

کلید واژه ها: آسیب اجتماعی، خانواده، فضای مجازی، روابط اجتماعی، تأثیرات اجتماعی.

1- مقدمه

عصر حاضر عصر مطبوعات، رسانه های گروهی و ارتباطات است. دنیای کنونی ما عصر تاخت و تاز وسایل ارتباط جمعی ازجمله رادیو، تلویزیون، ماهواره، تلفن همراه و اینترنت می باشد. جوان امروز دیگر محدودیت های گذشته را ندارد. هر لحظه در هر کجا که باشد می تواند با هر نقطه ای از جهان که بخواهد ارتباط برقرار کند. ورود به دنیای مجازی و یا به عبارت بهتر زندگی در محیط های مجازی امری بدیهی به شمار می رود و ازشاخصه های مهم رسانه های پست مدرن این است که به راحتی در اختیار افراد با سبک ها و هنجارهای مختلف اجتماعی قرار گرفته و این امر به مرور میزان کنترل خانواده ها و مدارس بر آموخته های نسل جدید و نیز کیفیت و جهت گیری های آموزشی و تربیتی خانواده ها، مدارس و جامعه را متأثر ساخته است. بنابراین لازمه تعادل در این محیط های مجازی برخورداری از یکسری مهارت های فنی و فناوری است.

تلفن همراه به عنوان ابزار نوین اطلاع رسانی علاوه برداشتن کاربردهای گسترده در حوزه های گوناگون اطلاع رسانی، ارتباط دهی، تداوم بخشی، مفرح سازی، تحریک پذیری، برخی پیامدهای نامناسب اجتماعی مانند اعتیاد روانی، تزلزل ارزش ها، کاهش تعاملات اجتماعی، زوال تدریجی ادبیات ملی، بلوغ زودرس، بلوتوث و اس ام اس های غیراخلاقی، به خطر افتادن امنیت شخصی را به دنبال دارد. ولی وقتی مبتکران بزرگ دنیا جدیدترین اختراعات خود را برای راحتی انسان بوجود آوردند شاید فکرش را هم نمی کردند که روزی انسان هزارة سوم از این وسایل سوءاستفاده را کرده و به دنبال چاره ای برای رفع خطرات این اختراعات و وسایل نوین ارتباطی باشند، وسایلی که در وهله اول دنیای مجازی را برای انسان به ارمغان آورد. افزایش تولید وسایلی از قبیل تلفن همراه و اینترنت و ... در نهایت سهولت دسترسی سبب شد گروه های کثیری از افراد جامعه با سنین مختلف به این دنیای مجازی راه پیدا کنند به طوری که در قرن 21 داشتن تلفن همراه یک کودک 6 ساله برای کسی عجیب نیست. فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر زیادی ندارند، توانسته اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده اند و از فاصله های بسیار دور در دنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می کنند.

امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است. پست الکترونیک، پیام های کوتاه، چت روم ها، وب پایگاه ها و بازی ها، روش هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی شده اند. شبکه‌های اجتماعی، نسل جدیدی از پایگاه‌هایی هستند که این روزها در کانون توجه کاربران شبکه‌های جهانی اینترنت قرار گرفته‌اند. این‌گونه پایگاه‌ها بر مبنای تشکیلات آنلاین فعالیت می‌کنند و هر کدام دسته‌ای از کاربران اینترنتی با ویژگی خاص را گرد هم می‌آورند. شبکه‌های اجتماعی را گونه‌ای از رسانه‌های اجتماعی می‌دانند که امکان دستیابی به شکل جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری محتوا در اینترنت را فراهم آورده‌اند. اینترنت و سرویس های ارائه شده در قالب آن، در عین حال که ابزار مفیدی برای کسب و تبادل اطلاعات است اما می‌تواند مخرب نیز باشد؛ به بیان دیگر، اینترنت ابزار قدرتمندی است که هم می‌تواند باعث فساد گردد و هم ابزار آموزش و تعلیم و رشد علمی، فرهنگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان را فراهم آورد.

این روزها با توجه به استقبال گسترده کاربران اینترنتی خصوصاً قشر جوان و نوجوان از شبکه های اجتماعی مجازی، بررسی مسائل مربوط به این شبکه ها جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و برنامه ریزی دقیق توسط مسئولان فرهنگی و اجتماعی و نیز والدین، ضروری است.

2- بیان مسئله :

فناوری اطلاعات و انقلاب اینترنتی و رایانه ای در چند سال اخیر تغییرات وسیع و سریع در جنبه های مختلف زندگی پدید آورده است شاید اختراعات و ابداعات5 سال اخیر در زمینه فناوری اطلاعات از همه اختراعات و ابداعات 100 سال گذشته بیشتر باشد این فناوری همچنین به عنوان ابزار توانمند سازی موجب شده است که یک فرصت استثنایی تاریخی برای جبران عقب ماندگی های عصر صنعت و یک جهش در ورود به عصر فرا صنعتی برای کشورهای در حال توسعه نظیر ایران فراهم شود . استفاده از این فرصت برای شکوفایی استعدادهای نسل جوان نیاز فوری به عزم ملی و تنظیم برنامه جامعه دارد به منظور استفاده از این فرصت تاریخی لازم است برای دانش آموزان و جوانان کشور این امکان فراهم شود که در دوران تحصیل با این فناوری آشنا شوند درست مانند زبان مادری یاد می گیرند و با چهار عمل اصلی آشنا می شوند باید با زبان قرن 21 که فناوری اطلاعات و اینترنت است آشنا شوند تا بتوانند از طریق کتابخانه های دیجیتالی به همه مجموعه فرهنگ و علوم بشری مشتمل بر همه دانش ها و هنرها در هر نقطه از جهان دست یابند و به کمک مجموعه های چند رسانه ای و واقعیت های مجازی راههای جدید ارایه افکار و ایده ها را فرا گیرند و به شناخت سایر فرهنگ ها اقدام کنند .

اینترنت چندین سرویس اساسی در اختیار مردم قرار داده است که عبارتند از : پست الکترونیکی ، چت ، وب ، وبلاگ ، یوزنت ، فروم وتلنت ، اما هر روزه سرویس های جدید ابداع می شود که مشخصات بخش هایی از هر یک از سرویس های فوق را دارند .

از یک طرف اینترنت به دلیل ایجاد روابط دوستانه و عاشقانه با سرعت نور ، در زمینه های غیر اخلاقی بسیار مورد توجه است . اغلب گسترش روابط غیر اخلاقی مجازی در عرصه اینترنت ، در جهت روابط واقعی صورت می گیرد . واضح است که شبکه اینترنت مجال مناسبی برای رشد و توسعه انواع مختلف رفتارهای غیر اخلاقی است . این پدیده یک فضای مجازی برای فعالیت های غیر اخلاقی می آفریند . اینترنت همچنین موجب سهولت خیانت در روابط زناشویی و روابط نا مشروع می شود . بنا براین اگر اصول اخلاقی را نادیده بگیریم خواهیم گفت که اینترنت چیز خوبی است که ما را قادر می سازد به آسانی به دنبال اعمال غیر اخلاقی  باشیم .

از سوی دیگر اینترنت شکاف میان نسل ها را عیان تر کرده است . اکنون نه تنها شکاف میان نسل اول و دوم بلکه شکاف میان نسل دوم و سوم نیز هویدا شده است و هیچ یک زبان دیگری را نمی فهمند .

و هم چنین اینترنت این ویژگی را داراست که می تواند به عاملی برای یکپارچگی گروه ها و برگزاری میتینگ های سیاسی تبدیل شود . امروزه با دسترسی به اینترنت امکان انتقال و انتشار هرگونه اطلاعات طبقه بندی شده بر روی اینترنت و یا با استفاده از آن فراهم شده است .

از جهت اجتماعی نیز افراد را از یکدیگر دور نموده است و افراد به جای اینکه به دیدار یکدیگر بروند از طریق چت و پست الکترونیکی با هم ملاقات می نمایند که این خود باعث از هم گسیختگی اجتماعی در بین افراد یک جامعه می شود . البته باید به این نکته اشاره کرد که هنوز اینترنت در کشور ما فراگیر نشده است ، ولی زمانی که این مسئله همگانی شد ما شاهد مسائلی از این قبیل در جوامع انسانی و قومیت های مختلف خواهیم بود .

3-اهمیت تحقیق:

با توجه به اهمیت فضای مجازی در توسعه جوامع، در جامعه ما نیز در سال های اخیر به فن آوری اطلاعات و ارتباطات توجه زیادی شده است. ولی در این رابطه آسیب های جدی وجود دارد که ضروری به ریشه یابی آن پرداخت. "کشور ما از نظر بهره مندی از اینترنت در بین 187 کشور جهان رتبه 87 را دارد که بر اساس طبقه بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزء کشورهای متوسط به شمار می رود. 35 درصد استفاده کنندگان اینترنت را قشر جوان تشکیل می دهند و میانگین صرف شده برای اینترنت 52 دقیقه در هفته است" (صادقیان، 1384).

شبکه های دوست یابی در کشور ما به سرعت در میان جوانان ایرانی محبوب شده است و "ایرانی ها رتبه سوم را در این شبکه ها کسب کرده اند" (ستارزاده،1386). فرهنگ رسانه ای اینترنت، فضای ذهنی جوانان را اشغال کرده و از آن مهمتر، نمایانگر نقش خانواده در کنار این ابررسانه است که والدین روی فرزندان خود تا چه حد کنترل تربیتی و نظارت اخلاقی دارند.

بروز آسیب های نوظهور می تواند زمینه ساز نوع جدیدی از آسیب های اجتماعی و روانی باشد. به همین دلیل، برنامه ریزی برای شناسایی، پیشگیری و کاهش آسیب های نوظهور لازم و ضروری می نماید. آسیب های نوظهور، آسیب های مرتبط با فناوری های جدید است که آسیب های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی های رایانه ای، تلفن همراه و اینترنت می توانند در این مجموعه قرار گیرد. در این مقاله سعی شده است تا به آسیب های مرتبط با اینترنت به ویژه عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی پرداخته و برای رفع این گونه معضلات پیشنهاداتی ارائه شود.

4-ارزیابی تأثیرات اجتماعی فضای مجازی:

یکی از بزرگترین مسائل اجتماعی که جوامع امروزی به آن مبتلا می باشند ضعف بنیاد خانواده است. از آنجایی که مشکلات خانواده ها به صورت ناهنجاری های اجتماعی بروز می کند خانواده و سلامت آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردارمی باشد. آماده کردن فرزندان برای پذیرش مسئولیت های اجتماعی یکی از وظایف مهم و اساسی خانواده ها به شمار می رود. جوانان باید بتوانند به خصوص برای زندگی های مشترک آماده شوند و سعی نمایند روابط خود را با پیرامون شان در حد متعارف و قابل قبولی تنظیم نمایند. صرف نظر از آمار و ارقام بالا و روز افزونی که در مسایلی مانند بالا رفتن سن ازدواج، طلاق، فرار از منزل، فحشا و سایر مسایل خانوادگی وجود دارد، سرد شدن ارتباطات عاطفی و نارضایتی ها از زندگی خانوادگی است که باعث ناکامی ها و شکست های بزرگی در زندگی جوانان شده است. این ها نشان از مشکلات عمیقی در سطح خانواده دارد که به نوعی باید ریشه یابی و درمان شوند.

امروزه با ورود تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی در خانواده، خانواده ایرانی با مسائل و مشکلات عدیده ای روبه رو شده است. در بررسی وضعیت خانواده های ایرانی می توان چنین گفت که خانواده ایرانی در معرض تغییرات مهمی که ناشی از پیدایی و ورود تکنولوژی های جدید به حریم خانواده است، قرار دارند. در میان تکنولوژی های نو، اینترنت به لحاظ ویژگی های خاص، دارای اهمیت شگرف است، زیرا سبب شده تا ساختار تازه ای در خانواده های ایرانی در شرف تکوین باشد. در خصوص این پدیده آنچه در خانواده های ایرانی مشاهده می گردد این است که حضور این رسانه و به طور کلی رایانه شخصی، ارتباطات خانوادگی را دستخوش تغییر نموده است. استفاده از فضای مجازی، فعالیتی زمان بر می باشد که مدت تعامل افراد خانواده را با یکدیگر کاهش می دهد. در این میان جوانان به واسطه فراغتی که دارند، نسبت به بزرگسالان، مدت زمان بیشتری را به فضای مجازی اختصاص می دهند. از طرف دیگر، فضای مجازی، کشمکش های جدیدی را در خانواده ایجاد می کند که شامل زمان استفاده از اینترنت، نوع صفحاتی که توسط اعضای کاربر خانواده مورد استفاده واقع می شود و دستیابی جوانان و والدین آنان به اطلاعات خصوصی یکدیگر و ... می باشد. چنانچه جوان در پیوندهای عاطفی و درک متقابل با سایر اعضای خانواده دچار مشکل باشد، احساس تنهایی، افسردگی و بی تفاوتی کرده و برای جبران آن به یک دوست، سرگرمی خاص و ... روی می آورد و فضای مجازی مناسب ترین محمل برای این مقصود است. بنابراین یکی از زمینه های اصلی در بروز مشکلات خانوادگی و اصولاً نارضایتی از زندگی مشترک، فضای مجازی است که تحت تأثیر تولیدات رسانه ای بوجود آمده و باعث آن گردیده تا سطح توقع و ارضاء از زندگی های مشترک را به خصوص در میان نسل جوان بالا ببرد. تحت تأثیر این فضا آنچه جوان باید از زندگی مشترک انتظار داشته باشد به نوعی تحریف می شود. لذت و صمیمیتی که از برنامه ها و محتویات رسانه ها مانند فیلم ها و سریال ها در اذهان جوانان نقش می بندد تا حد بسیار زیادی در زندگی طبیعی قابل دست یابی نخواهند بود و این می تواند تبعات زیانباری برای آینده جوانان به همراه داشته باشد.

بنابراین تغییر ارزش ها و هنجارهاى اجتماعى به نوبه خود بنیان هاى خانوادگى را در معرض تهدید قرار مى دهد. تغییرات تکنولوژیکی ارزش ها و هنجارهای اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار داده است. یکی از چالش های فرا روی فرهنگ ها برخورد با این پدیده است. چون اساساً ورود اینترنت همراه با ارزش های غربی، چالش های جدیدی را در کشورهای دیگر به وجود آورده است. از آنجایی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با فرهنگ خودی (ارزش های اسلامی- ایرانی) است، پس می توان گفت اینترنت می تواند آسیب های زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده ها می شود. در یک مطالعه تجربی نشان داده شد که استفاده جوانان از اینترنت موجب کاهش ارزش های خانواده شده است.

4-1-تغییر نقش هاى اجتماعى

پنهان ماندن هویت ها و کنترل ناپذیرى در شبکه، موجب کسب هویت هاى جدید و ایفاى نقش هاى اجتماعى مجازى در شبکه به وسیله افراد مى شود.

4-2-تغییر در اوقات فراغت

اینترنت مشخص ترین نماد این عصر است، که اساسی ترین سهم را در اوقات فراغت مجازی دارد. رهایی شخص از تعهدات شغلی، اقتصادی و وظایف شخصی، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی با استفاده از فضای مجازی، فراغت مجازی را می سازد. در وجه فراغت و سرگرمی در فضای مجازی محوریت یافتن ارتباط و سرگرمی، از متن خارج شدن مکان ها و تجارب اوقات فراغت، رواج شکل های سرگرمی غیر وابسته به زمان و مکان، چند وظیفه ای شدن رسانه های جدید و لذت بردن جوانان از توانایی انجام همزمان چند وظیفه و امکان پذیر ساختن انواع جدیدی از مشارکت های عاطفی و زیبایی شناختی و فرهنگی از جمله مشخصه های اصلی رسانه های جدید به ویژه فضای مجازی می باشد. بنابر این اینترنت نه تنها دروازه ورود به شاهراه های اطلاعاتی را در فضای مجازی گشوده است، بلکه فضا و بازاری را نیز برای سرگرمی مهیا ساخته که به سرعت و به طور مداوم رو به رشد است. اینترنت از جمله مظاهر مدرن عرصه سرگرمی است که تحول رسانه های جدید به ارمغان آورده است. رسانه ای شدن و خانگی شدن به طور فزاینده ای توصیف کننده گذران بخش عمده ای از فراغت طیفی از جوانان گردیده است.

بنابراین گسترش بازی های الکترونیکی و سرگرمی های مجازی در بین قشر جوان، نشانه اهمیت اینترنت برای پر کردن اوقات فراغت و تفریح آنان است. اگرچه بازی و سرگرمی یکی از نیازهای اساسی برای تخلیه هیجان و رشد خلاقیت های ذهنی به شمار می رود، اما تأثیر استفاده بیش از حد از این سرگرمی ها، علاوه بر ایجاد مشکلات روحی، عدم توانایی در مهار کردن تمایلات، ایجاد بی ارادگی و تنبلی، مشکلات جسمانی نیز برای کاربران ایجاد می کند که مشکلات بینایی ناشی از تمرکز و نزدیکی به مانیتور رایانه، صدماتی که به سیستم اسکلتی در اثر نشستن طولانی و نا مناسب وارد می شود و چاقی از آن جمله است.

از دیگر مسایلی که سرگرمی های مجازی برای جوانان ایجاد می کنند این است که، سرگرمی های مجازی علاقه جوانان به مشارکت اجتماعی و فعالیت های مدنی را با انگیزه های مختلف تحت الشعاع قرار می دهد و می تواند بر مهارت های اجتماعی آنان در تدارک فراغت های گروهی و تفریحات و بازی های غیر مجازی تأثیر منفی بگذارد. اشاره به این مسئله ضروری است که شبکه های اجتماعی مجازی از این قاعده مستثنی نیستند و با فراهم آوردن امکانات مختلف از جمله بازی ها، سرگرمی ها، امکان بازی به صورت آنلاین، رقابت با سایر کاربران، دعوت دوستان دیگر کاربر به بازی، و حتی بیشتر هر یک از کاربران با فراهم کردن امکان فرستادن «هدیه» روزانه آن بازی به تأثیرگذاری در روابط و تعلقات اجتماعی کاربران و مهمتر از آن استغراق آنان در این فضا می پردازند.

4-3-اعتیاد اینترنتى

یکی از آسیب های اینترنت، اعتیاد به آن است به طوری که «از میان 47 میلیون استفاده کننده از اینترنت در امریکا 2 تا 5 میلیون دچار اعتیاد اینترنتی شده اند و با معضلات زیادی گریبان گیر هستند». در جامعه ما نیز با گسترش روزافزون اینترنت شاهد این مسأله هستیم. نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور نشان می دهد که «بیشترین استفاده کنندگان از اینترنت جوانان هستند و 35 درصد از آن ها به خاطر حضور در چت روم، 28 درصد برای بازی های اینترنتی، 30 درصد به منظور چک کردن پست الکترونیکی و 25 درصد نیز به دلیل جستجو، در شبکه جهانی هستند».

توان اعتیادآورنده مواد مخدر، براساس سرعت جذب مواد مزبور به بدن انسان است، اما در مورد اینترنت، این سرعت و در دسترس بودن آن است که ایجاد اعتیاد مى کند. اگر این فرضیه درست باشد، پس ما باید با افزایش سرعت مودم ها و سهولت دسترسى، منتظر سطوح بالاترى از استفاده هاى اعتیادآمیز اینترنت باشیم.

قدرت محتواها به عنوان پتانسیل تحریک برانگیزى، مطالبى است که به صورت برخط مورد مطالعه قرار مى گیرند و مشخص است که تحریک برانگیزترین محتواها، یعنى محتواهاى جنسى، بیشترین و بالاترین سطوح استفاده در اینترنت را دارا هستند. این احتمال وجود دارد که ما با چند زیرمجموعه از اعتیاد اینترنتى و سوءاستفاده از اینترنت روبه رو باشیم و این احتمال قوى هم وجود دارد که درجاتى از سطوح مشترک میان اعتیاد به اینترنت، اعتیاد جنسى، اعتیاد به قمار و اعتیاد به خرید و مصرف (بریز و بپاش) وجود داشته باشد. اعتیاد به اینترنت مثل هر نوع اعتیاد دیگرى صرفنظر از این که آن را یک بیمارى روانى به حساب آوریم یا یک معضل اجتماعى، پدیده اى است فراگیر که با صدمات روانى اجتماعى، خانوادگى، جسمانى و حتى اقتصادى همراه است. معتادان به اینترنت مانند اغلب انواع معتادان، دچار افت در کارکردهاى فردى و اجتماعى مى شوند. اما فرق این اعتیاد با بقیه این است که معتادان اینترنت کمتر احساس گناه مى کنند. این افراد اغلب جزء افراد باکلاس و بافرهنگ جامعه ما هستند.

اگرچه هنوز معیارى براى تشخیص اعتیاد به اینترنت ارائه نشده است اما علائم این نوع اعتیاد را به دو دسته علائم روانى و جسمانى تقسیم کرده اند. علائم روانى عبارتند از: نوعى احساس لذت و رضایت هنگام دسترسى به اینترنت و ناتوانى در متوقف کردن افسردگى و بدخلقى در مواقعى که دسترسى به اینترنت وجود ندارد و دروغ گفتن به دیگران در مورد میزان استفاده از اینترنت و ... و علائم جسمى عبارتند از: علائمى که ناشى از نشستن زیاد است (سوزش چشم و سردرد و کمردرد و اضافه وزن و ...) و علائمى که ناشى از غفلت فرد نسبت به خودش است (بى نظمى در غذا خوردن و صرفنظر کردن از بعضى وعده هاى غذایى و توجه نکردن به بهداشت و آراستگى فردى و اختلالات خواب و تغییر در الگوى خواب و ...)

همچنین اعتیاد به اینترنت می تواند مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی برای مخاطبان به وجود آورد. اگر استفاده کنندگان از اینترنت نتوانند به مدت یک ماه دوری از اینترنت را تحمل کنند در معرض خطر اعتیاد به آن قرار دارند. متأسفانه ما شاهد این پدیده در میان جوانان هستیم، به طوری که برخی از جوانان، شب ها را تا صبح با اینترنت می گذرانند و تمام صبح را خواب هستند و این مسأله آغازگر آسیب های متعدد دیگر نیز می شود. از جمله این آسیب ها می توان به آسیب های خانوادگی، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی و اقتصادی اشاره کرد.

5-شکل گیرى خرده فرهنگ هاى مختلف

کارکرد غالب چت هاى اینترنتى در جوانان ایرانى از جنبه هاى فراغتى و سرگرم کننده آن است که با فاصله زیادى اولویت نخست استفاده کنندگان را تشکیل مى دهد. نتایج تحقیقات بیانگر این است که فضاى غالب در محیط چت روم هاى مورد مراجعه جوانان، گفت وگوهاى دوستانه جوانان غیرهمجنس است که با نیت ارضاى کنجکاوى، آشنایى و سرگرمى و گاه ماجراجویى بدان روى مى آورند.

درمجموع، گفت وگوهاى اینترنتى عرصه جدیدى را براى گذران فراغت طیف روبه افزایشى از جوانان و شکل گیرى خرده فرهنگ هاى مختلف با زمینه ها و علایق متنوع فراهم ساخته است. اگرچه نگرش غالب به این «میدان» جدید و بهره مندى از آن اغلب محدود به آشنایى ها و گفت و گوهاى غیر جدى، کنجکاوانه و عادتى است، با این حال براى اقلیتى مجالى را به منظور تأمل در «سیاست زندگى»، بازى با هویت و بازاندیشى در پروژه انباشت و ابراز هویت فراهم ساخته است. این اقلیت از پتانسیل هاى فضاى مجازى براى تقویت سرمایه هاى سمبلیک و فرهنگى خود در برقرارى ارتباط و تنظیم روابط با خویش و اجتماع بلافصل خویش استفاده مى کنند.

در وجه منفى، سرگرمى هاى مجازى علاقه جوانان به مشارکت اجتماعى و فعالیت هاى مدنى را با انگیزه هاى مختلف تحت الشعاع قرار مى دهد و ممکن است بر مهارت هاى اجتماعى آنان در تدارک فراغت هاى گروهى و تفریحات و بازى هاى غیر مجازى تأثیر منفى بگذارد. همچنین مجاورت طولانى با فضاى مجازى مى تواند به فرهنگ پذیرى یک طرفه و تأثیرپذیرى افراطى از هنجارها و ارزش ها در عرصه هاى مختلف ارتباطى و اجتماعى انجامیده و با تقویت جهان وطنى تعلقات ملّى و سنتى کاربران را تحت تأثیر قرار دهد.

5-1-ابعاد سیاسى

الف) ایجاد گروه هاى سیاسى مجازى

از طریق اینترنت گروه هاى سیاسى خاصى به وجود مى آیند که فقط بر روى این شبکه وجود دارند.

ب) اختلال در روند کنترل جریان اطلاع رسانى

رسانه ها و نشریات الکترونیکى فارسى بدون کسب اجازه از حاکمیت منتشر شده و روند اطلاع رسانى رسمى را مختل مى کنند.

پ) انتقال مستقیم اندیشه ها و دیدگاه هاى جریان هاى معاند به داخل

اگر تا دیروز براى انتقال افکار و دیدگاه هاى معاندان نظام به داخل فقط نشریات مکتوب وجود داشت امروزه از طریق اینترنت شامل سایت ها، گروه هاى خبرى، خبرنامه هاى الکترونیک و پالتاک ها و فروم ها امکان انتقال مستقیم اندیشه هاى معاندان به داخل وجود دارد.

ت) ایجاد گروه هاى فشار و ذى نفوذ مجازى

جمع آورى امضاى الکترونیک به منظور تأکید بر یک موضوع یا اعمال فشار بر یک نهاد، از کارکردهاى جدید اینترنتى در ایران است. این گروه هاى سیال مجازى نقش گروه هاى فشار سنتى را در فضاى سایبر ایفا مى کنند.

ث) کارکردهاى مشروعیتى

از طریق برگزارى رفراندوم هاى اینترنتى و سیستم هاى نظرسنجى اینترنتى، امکان اعطا یا سلب مشروعیت از عملکرد سیاسى سیستم فراهم شده است.

ج) ایجاد مطالبات جدید سیاسى

تراکم دیدگاه ها و مطالبات موجب بیدارى و هوشیارى و افزایش سطح توقعات و مطالبات آن ها شده و آشنایى با سایر دیدگاه ها به ایجاد مطالبات جدید سیاسى مى انجامد.

ح) به چالش کشیدن دستاوردهاى حرفه اى و رسمى

اطلاعات دولتى و حرفه اى را مى توان به چالش کشید.

خ) تضعیف نقش هویت دولت - ملّت ها

کاربران مى توانند هویت هاى جهانى و محلّى اختیار کنند.

د) انتشار مطالبات قومى و منطقه اى و افزایش تحریک پذیرى قومیت ها

خاصیت تأسیس سایت هاى قومى و راه اندازى وبلاگ هاى منطقه اى و انتشار برخى مطالب تحریک آمیز در سایت هاى اینترنتى قابلیت این رسانه و پدیده را براى دامن زدن به مباحث مناقشه برانگیز قومى را اقلیتى بالا برده است.

5-2-ابعاد فرهنگى

الف) ایجاد محرکه هاى قوى براى تبادلات فرهنگى غیرقابل کنترل

در واقع با وجود اینترنت بسیارى از محصولات فرهنگى که ماده اولیه آن ها اطلاعات است مثل کتاب، مقاله، موسیقى، فیلم، نقاشى و عکس به راحتى و بدون مانع تبادل مى شود. این بهم آمیختگى فرهنگى بویژه میان ایرانیان داخل و خارج کشور غیرقابل کنترل شده است.

ب) بسترسازى بیشتر براى تهاجم فرهنگى

رسانه اینترنت با همه سرویس هاى متنوعش ، قابلیت تبدیل شدن به بسترى براى تهاجم فرهنگى را دارد.{ فضای مجازی و تکنولوژی‌های مرتبط با این دنیا، اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، دانشی است که در غرب تولید شده و هنوز هم امتیاز این علم در دست آنان است. این بدین معناست که کشور‌هایی خاص فرصت بیشتری برای حضور در فضای گسترده و نا متناهی مجازی دارند و لذا امکان وسیعی برای تأثیرگذاری بر روی دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها خواهند داشت . این موضوع به فرهنگ‌های ارزشی، غنی و باریشه‌ای که به دلایل متعدد، از حضور مؤثر در فضای مجازی محروم یا ناتوان‌اند، آسیب جدی وارد می‌کند و به نوعی آن‌ها را در معرض استحاله و اثرپذیری از فرهنگ‌های بیگانه‌ی مسلط بر فضای مجازی قرار می‌دهد. بنابراین دور از انتظار نیست سیاست‌گذاری‌های این دنیا بر اساس راهبردهای چنین جوامعی طرح‌ریزی می‌شود.

پ) انتقال هنجارها و نرم هاى ارزشى و اخلاقى غربى

اینترنت یک پدیده غربى است و فرهنگ حامل آن نیز غربى است، پس چندان غیرمعقول نیست اگر بگوییم اینترنت موجب انتقال هنجارها و نرم هاى ارزشى و اخلاقى غربى مى شود.

6-آسیب های ناشی از استفاده نادرست و کنترل نشده از اینترنت

اینترنت بازاری جهانی برای خرید و فروش اطلاعات است. می توان از این بازار به نحومطلوب استفاده شود. اما در ایران به جهت وجود محدودیت هادر بخش های مختلف اینترنت به منزله ی ابزاری برای آشنایی افراد مطرح است نه اطلاع رسانی. در تمامی دنیا از اینترنت برای گرفتن اطلاعات در زمینه پژوهش های علمی- خرید وفروش و... استفاده می شود. اینترنت دارای خدمات گوناگونی است ازقبیل: وب سایت- وبلاگ- ایمیل-پروفایل-گروه های اینترنتی- چت- انواع خدمات جستجووغیره. ایجاد امنیت اینترنتی برای افراد به خصوص نسل جوان لازم وضروری است زیرا اکثر جوانان و نوجوانان اطلاعات ناچیزی از خطر های اینترنت را دارند. امروزه دنیای رایانه هویت یابی نسل جوان رادرابعاد فکری واخلاقی تحت تأثیر قرارداده و موجب اعتیاد نو و مدرن شده و بدین وسیله سبب آسیب اجتماعی می شود. سودجویان از طریق اینترنت به راحتی کالای خود را تبلیغ می کنند، خبر های دروغین را برای جوامع می فرستند، ابهت فرهنگی و دینی خانواده ها را می شکنند و زمینه های آشفتگی هویت را برای جوانان فراهم می کنند.

استفاده از اینترنت به خودی خود ابزار بی ضرری است اما استفاده بیش از حد و نادرست و مهار نشده از اینترنت ممکن است آثار منفی بر سازگاری اجتماعی، شغلی، آکادمیک، زناشویی و میان فردی، سلامت روانی و جسمانی، روابط خانوادگی و وضعیت هیجانی افراد داشته باشد که این پدیده مشکل عمده ای را برای بهداشت روانی جامعه ایجاد کرده است. تأثیرات، منفی استفاده از اینترنت زمانی افزایش پیدا کرد که اینترنت و کامپیوتر به منازل، مدارس، دانشگاه ها ، کافی نت ها و مشاغل راه پیدا کرد. پیامدهای منفی استفاده از اینترنت از جمله تغییر دادن سبک زندگی به منظور صرف زمان بیشتر در اینترنت، بی توجهی به سلامت خود، اجتناب از فعالیت های مهم زندگی، کاهش روابط اجتماعی، نادیده گرفتن خانواده و دوستان، مشکلات، مالی ناشی از هزینه های بهره بردن از اینترنت و مشکلات تحصیلی نام برد.

در این میان نقش خانواده در هدایت استفاده از اینترنت به سزاست.آشنایی فرزندان با خطرات جسمانی-رفتاری- اخلاقی وتقویت مبانی ارزشی– اخلاقی و دینی فرزندان و ایجاد خودکنترلی و خودایمنی در آن ها برای استفاده بهینه از فن آوری های جدید بسیار پر اهمیت است. نتایج تحقیقات و همچنین از نظر متخصصان مؤید این نکته است که بهترین کاری که می توان در این خصوص انجام داد این است که قبل از فراهم آوری امکان استفاده از اینترنت یک خط مشی کامل شفاف و دقیق درباره نحوه استفاده از اینترنت ترسیم شود. والدین می توانند ضمن آنکه رایانه را درمکان عمومی منزل بگذارند، زمانی را به استفاده از اینترنت اختصاص می دهند وخود نیز وی را در این زمینه همراهی کنند. توجه می نماییم که هریک از وسایل ارتباط جمعی ضمن اینکه به لحاظ تسهیل امور آثارمثبتی در جامعه داشته ودارند به لحاظ سواستفاده ای که از آن ها می شود ممکن است آسیب هایی رابرای جامعه به دنبال داشته باشند. هر چه وسایل ارتباط جمعی بیشتر قابل کنترل باشند آسیب هایی ناشی از آن هاکمتراست.

از مهمترین آسیب های اینترنت

v   آسیب فکری: استفاده از حد متعارف از اینترنت به وابستگی شدید روانی و فکری می انجامد.

v   آسیب جسمانی: فشارهای عصبی، چاقی، انزوا، چشم درد و...

v   آسیب اجتماعی- فرهنگی:گاه مشاهده می شود که افراد چنان در اتاق های گفت وگوغرق می شوند که حتی زمان صرف غذارافراموش می کنند. این ها علایمی شبیه الکلی ها یا معتادان دارند. بسیاری از آن ها از بی خوابی رنج می برند، خسته اند وروابطشان با اطرافیان به حداقل رسیده است.

v   گسست فکری و عاطفی: با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده ها بین والدین و فرزندان جدایی فکری -عاطفی وفیزیکی رخ می دهد و پیشرفت خیره کننده فن آوری تأثیرات محسوس ونامحسوس زیادی را بر زندگی دختران گذاشته است.

6-1 انواع آسیب های ناشی از اینترنت

الف)آسیب های امنیتی وسیاسی

ب)آسیب های اقتصادی

ج)آسیب های اجتماعی

دراینجا چون موضوع اصلی بررسی آسیب های اجتماعی ناشی از اینترنت است لذا اشاره ای خلاصه وار به سرفصل های آسیب های اجتماعی- اخلاقی و فرهنگی ناشی از اینترنت خواهیم داشت که همه آن ها راتحت عنوان آسیب های اجتماعی مورد بررسی قرار خواهیم داد.

6-1-1-آسیب های اجتماعی ناشی از اینترنت

آسیب های اجتماعی ناشی از اینترنت رامی توان به دو دسته تقسیم کرد:

   6-1-1-1-‌آسیب های اجتماعی ناشی از سوء استفاده از امکانات اینترنت

   6-1-1-2-آسیب های اجتماعی مرتبط باماهیت وطبیعت ویژه اینترنت

6-1-1-1- آسیب های اجتماعی ناشی از سوء استفاده از امکانات اینترنت

6-1-1-1-1- سوق دادن جوانان به سوء استفاده از وبلاگ ها و وب سایت های اینترنتی

سوء استفاده از وبلاگ ها و وب سایت ها علاوه برمسائل خلاف اخلاق وعفت عمومی (نظیر تشویق رابطه جنسی نامشروع) شامل موارد زیراست:

-      توهین به ائمه ومقدسات به تمسخرگرفتن فرهنگ عاشورا (علت عدم نظارت خانواده)

-      توهین به قومیت های مختلف

-      سایت های الحادی که نوجوانان وجوانان رابه شیطان پرستی وپذیرش عقاید وسایر فرقه های ضاله تشویق می کنند.

6-1-1-1-2- سوء استفاده از چت روم اینترنت

مسلماً چت را می توان تیغ دو لبه ای دانست که هم در جهت مثبت و مفید و هم در جهت منفی و مضر عمل خواهد کرد و این بستگی دارد که چگونه از آن استفاده کنیم. تمام کاربردهای مثبتی که برای چت در فصل پیشین بیان شد، در جهت عکس آن نیز می تواند صادق باشد و باعث انحرافات مذهبی، اخلاقی، سیاسی و ... گردد. چت روم اینترنت می تواند یک محیط علمی باشد ولی تبدیل به یک محیط مبتذل برای بسیاری از کاربران ایرانی شده است چت روم باتوجه به زنده بودن محیط موجب انحراف دختران وسوء استفاده از پسران نوجوان وزنان ونهایتاً ازهم پاشیدن خانواده های ما شده است.

موارد زیر تنها فهرست برخی از آسیب های چت کردن است که می تواند کاربران را مورد تهدید جدی قرار دهد:

-      آسیب رساندن عمومی به سخت افزار و نرم افزارهای طرف مقابل

-      اعتیاد به چت

-      دوستی های بدون مرز و ضابطه

-      خطرناک تر از ماهواره، ویدئو و حتی فیلم های مستهجن و ...

-      قرار دادن فایل های مبتذل در دسترس عموم کاربران

-      پخش اطلاعات خصوصی افراد، بدون مجوز

-      ناشناس بودن کاربران در اتاق های چت

-      رفتارهای وقیحانه و بی ادبانه

-      فریب و بهره کشی جنسی

-      تلف شدن وقت جوانان و فاصله گرفتن آن ها از واقعیت

-      افراط در چت می تواند اثرات زیانبار روانی به همراه داشته باشد. از نظر یونگ اتاق های چت منبع اصلی اعتیاد اینترنتی هستند.

6-1-1-1-3- سوء استفاده از پروفایل ها وسایت های دوست یابی

پروفایل صفحه ای است که فرد اطلاعات شخصی خود را برای تجارت دوست یابی، شغل یابی و. . . درآن قرار می دهد که ممکن است این اطلاعات مورد سوء استفاده قرار می گیرد. افراد به جای اطلاعات خود اطلاعات دیگری را روی آن قرار می دهند. افرادی که اطلاعاتشان در پروفایل قرار می گیرد بارها مورد سوء استفاده قرار گرفته اند.

6-1-1-1-4- آسیب های سوء استفاده از اطلاعات داخل رایانه های خصوصی مردم

هک کردن و بردن اطلاعات. مانند افرادی که اطلاعات خود را روی اینترنت دیده اند از پرونده هایی است که دراین خصوص مطرح شده است. افراد بایدمواظب نامه های الکترونیکی (ایمیل) وعکس ها وسایر مطالب درون رایانه خود باشند.

6-1-1-1-5- آسیب های ناشی از سوء استفاده از پست الکترونیک (ایمیل)

ازجمله آسیب های پست الکترونیک این است که درآن آدرس ها مشخص نیست. گاهی محتوای ایمیل هایی که ناخواسته دریافت می شود بسیارخطرناک است وممکن است موجب انحراف شود. استفاده های ضد امنیتی نیز ازاین وسیله انجام می شود که دراینجا که موضوع بحث ما آسیب های اجتماعی است جای پرداختن به آن نیست.

6-1-1-1-6- آسیب های ناشی از سوء استفاده از بازی های رایانه ای

این بازی ها که توسط دشمن طراحی شده است هم به نمادهای ملّی وهم به نمادهای مذهبی شلیک می شود. دراین بازی ها هویت ملّی ومذهبی دختران وپسران ماکه درحال شکل گیری است مورد هدف قرار می گیرد. خانواده ها باید بسیار مواظب محتوای بازی های رایانه ای باشند. دستگاه های مسئول هم باید نظارت کنند.

6-1-1-1-7- آسیب های ناشی از سوء استفاده ازامکانات گروه های اینترنتی

تشکیل گروه ها وفرقه های الحادی- با اهداف وانگیزه های خاص که اکنون گروه های شیطان پرستی وبسیاری دیگراز گروه های الحادی جزء این ها هستند- همچنین فال بینی وخرافه پرستی وغیره. ازاین طریق شیوع پیداکرده است.

6-1-1-2- آسیب های اجتماعی ناشی از ماهیت وطبیعت ویژه اینترنت

6-1-1-2-1- اعتیاداینترنتی

باتوجه به اینکه فضای اینترنت یک فضای بسیار وسیع است که گشت زدن درآن و از این سو به آن سو رفتن در آن بسیارآسان است و با توجه به اینکه فضای سایبر به فراخور حال افراد امکانات زیادی دارد واستفاده ازاین امکانات کم هزینه است کسانی که وارد این فضا می شوند خیلی دیرازآن دل می کنند وبه سختی خارج می شوند وبه عبارت دیگر اعتیاد به اینترنت پیدامی کنند.

معتاد اینترنتی کسی است که نمی تواند یک روز رابدون اینترنت سپری کند و روزانه چندین ساعت درفضای اینترنت گشت می زند. برخی از آسیب های ناشی از اعتیاد به اینترنت عبارتنداز:

افسردگی ، اضطراب ،  انزوا ، مختل شدن فعالیت های روزمره  ، رها کردن شغل(بیکاری)

6-1-1-2-2- مصنوعی شدن ارتباطات واز بین رفتن روابط صحیح اجتماعی

افراط در استفاده از اینترنت روابط چهره به چهره راکه موجب و صفا وصمیمیت می شود ازبین برده است. استفاده ازایمیل، چت، شب نشینی های اینترنتی به وسیله وب کم، دوست یابی مصنوعی همه وهمه باعث ازبین رفتن صفا وصمیمیت درجامعه شده است.

6-1-1-2-3- تضعیف نهاد خانواده وصله ارحام

کسانی که در استفاده از اینترنت افراط می کنند به جای اینکه به دنبال ارتباط برقرارکردن با ارحام وفامیل ها باشند به دنبال چت کردن ودوست یابی درخارج از خانه هستند، یاردر خانه ما وگرد جهان می گردیم. اگر غربی ها نیاز به دوست یابی اینترنتی دارند بدان جهت است که واحد خانواده درغرب ضعیف است اما نباید این فرهنگ در ایران رسوخ کند چراکه عشق رادرخانواده از بین می برد. افراط دراستفاده از اینترنت دربرخی از خانواده ها موجب طلاق گردیده است.

6-1-1-2-4- بی هویتی وبحران هویت

یکی از ویژگی های حضور در اینترنت دروغگویی وپنهان کردن هویت واقعی خوداست. چراکه این فضا ناکجا آباد است. ناشناخته است وهرکس باهویت واقعی وارد فضای سایبر شود ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرد بنابراین مجبور است هویت واقعی خود راپنهان کند واین باویژگی دوران جوانی که دوران هویت یابی است بسیار در تضاد است جوان که به دنبال کشف ارزش ها ودرونی کردن آن است ضدارزشی را درونی می کندکه بسیار خطرناک است. پس باید این موضوع را به نوجوانان و جوانان متذکر شد.

6-1-1-2-5- جرأت وجسارت ارتکاب جرم به خاطر ناشناخته بودن درمحیط

جرم شناسان می گویند یکی از دلایل کثرت وقوع جرم درحاشیه شهرها، مهاجرنشین بودن آن ها وناشناخته بودن افراد یک محلّه برای همدیگراست. تجربه ثابت شده است که اگر افراد یک محل همدیگر را بشناسند کمتر مرتکب جرم می شوند. فضای سایبر فضایی است که اهالی آن درعین ارتباط همدیگر را نمی شناسند. هرروز می شود بایک هویت خاص وارد این فضا شد لذا این فضا خودبخود جرم زا وآسیب آفرین است. حتی اگر پلیس هم پس از زحمات زیاد بتواند آدرس مجرم راپیداکند چون درفضای واقعی بامرزهای جغرافیای ومحدودیت های ان روبروست اگر مجرم درکشور دیگر باشد به سختی می شود اورا دستگیر ومجازات کرد.

7-پیامدهای منفی شبکه های اجتماعی

7-1- شکل گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب

به علت عدم امکان شناسایی هویت واقعی اعضا و نیز عدم امکان کنترل محتوای تولید شده توسط کاربران شبکه های اجتماعی، یکی از مهم ترین پیامدهای منفی این شبکه ها، شکل گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذبی خواهد بود که توسط برخی از اعضای این شبکه ها و با اهداف خاص و غالباً سیاسی منتشر می شود.

7-2- تبلیغات ضد دینی و القای شبهات

در شبکه های اجتماعی اینترنتی نیز مانند سایر رسانه ها، افراد و گروه های مغرض با اهداف از پیش تعیین شده و با شیوه های مخصوص، اقدام به تبلیغات ضد دینی و حمله به اعتقادات مذهبی می نمایند. گاه پس از تحقیق و ریشه یابی در می یابیم که هدف اصلی گردانندگان برخی از این شبکه ها، دین زدایی و حمله به مقدسات بوده است.

7-3- نقض حریم خصوصی افراد

معمولاً شبکه های اجتماعی ابزارها و امکاناتی را در اختیار کاربران خود قرار می دهند تا آن ها بتوانند تصاویر و ویدئوهای خویش را در صفحه شخصی خود قرار دهند. همین طور، کاربران می توانند اطلاعات شخصی خود را نیز در این شبکه‌ها قرار دهند.

در اغلب شبکه های اجتماعی، برای حفظ حریم خصوصی افراد راه کارهایی ارائه شده است؛ برای مثال، دسترسی به تصاویر و اطلاعات را با توجه به درخواست کاربر محدود می نمایند و یا اجازه مشاهده پروفایل کاربر را به هر کسی نمی دهند؛ ولی این راه ها کافی نیستند. مشکلاتی از قبیل ساخت پروفایل های تقلبی در شبکه های اجتماعی و عدم امکان کنترل آن ها به دلیل حجم بالای این هرزنامه‌ها، باعث می‌شود که افرادی با پروفایل‌های تقلبی به شبکه های اجتماعی وارد شوند و با ورود به حریم‌های خصوصی افراد مورد نظر، تصاویر و اطلاعات آن ها را به سرقت برده و شروع به پخش تصاویر در اینترنت کنند.

7-4- انزوا و دور ماندن از محیط های واقعی اجتماع

جامعه مجازی، هیچ وقت جایگزین جامعه واقعی نخواهد گردید؛ بلکه به عنوان تسهیل کننده تجارب اجتماعی عمل خواهد کرد. تسهیلات ارتباطی به ما امکان می‌دهد تا در سطح جهانی و از راه دور به شیوه‌ای جدید با اجتماعاتی که منافع مشترکی داریم، بپیوندیم. در نتیجه، با پیوستن به این «اجتماعات از راه دور» قادر خواهیم بود تا در دنیای واقعی نیز روابط اجتماعی بهتری با همسایگان، همکاران و سایر شهروندان جامعه واقعی برقرار سازیم.

7-5- تأثیرات منفی رفتاری

هر شبکه اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد، یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردی را برای خود برگزیده است. البته می‌توان شبکه هایی را یافت که فرهنگ ارتباطاتی تقلیدی برای خود برگزیده اند. فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود که شامل: برخورد، تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و... است. بدون تردید، میزان تأثیرپذیری فرد از این محیط، صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی، هویت مطلوب خود را ترویج می‌کند.

مثلاً در سایت هایی مثل فیس بوک و فرندفید و توییتر، کاربر در کنار اینکه عضو جامعه بزرگ پایگاه مورد نظر است، در گروه و شبکه های اجتماعی کوچک‌تری نیز عضو می شود. هر کدام از این گروه ها وابستگی خاص خود را دارند و به تبع، فرهنگ ارتباطاتی مخصوص. پس فرد در تأثیرپذیری از فرهنگ ارتباطاتی این گروه ها بر خود لازم می بیند که هویت ارتباطاتی خود، یعنی سبک و هویت کنش های کلی خویش در ارتباط با دیگران را تغییر دهد؛ هر چند این تغییر هویت موقت و محدود به زمان و مکان خاصی باشد؛ ولی بدون تردید در هویت واقعی فرد بی‌تأثیر نخواهد بود و به‌ طور کلی، همه اجزای یک شبکه اجتماعی که فرد با آن در تعامل است، در ضمیر ناخود آگاه فرد تاثیر می گذارد. هویت ارتباطاتی فرد نیز چیزی نیست که به ضمیر ناخودآگاه مرتبط نباشد.

8-راهکارهایی برای ایمنی از آسیب‌های فضای مجازی

8-1- آموزش مهارتهای لازم به نسل جوان

آشنا کردن جوانان مخصوصا دختران به آسیبهای فضای مجازی و آموزش راههای صحیح استفاده از فضای مجازی توسط خانواده‌ها به فرزندان خود می‌تواند از بروز مشکلات برای جوانان و خانواده‌ها جلوگیری نماید. خانواده‌ها نباید به تکنولوژی که آشنایی بدان ندارند را به راحتی در دسترس جوانان قرار دهند.

والدین اگر به فکر غذای جسمی فرزندان خود هستند، باید به فکر غذای روحی فرزندان خود نیز باشند و اجازه ندهند هرکسی در فضای مجازی هر غذای مسمومی را وارد فکر و اندیشه جوانان خویش نماید و نسبت به حضور فرزندان خود در دنیای مجازی حساسیت بیشتری داشته باشند. والدین می‌توانند با کسب آگاهی از فضای مجازی استفاده صحیح از اینترنت را به فرزندان خود آموزش دهند و جوانان را با مقوله اینترنت و فضای مجازی بیشتر و بهتر آشنا نمایند. در این میان نهادهای فرهنگی باید آموزشهای لازم را به والدین بدهند و فاصله آنها را با نسل امروز کمتر کنند.

8-2- همراهی خانواده با فرزندان

از آسیب های اینترنت، تنها بودن فرزندان در دنیای مجازی است. خانواده‌ها باید آگاه  باشند که فرزندان خود را در فضای مجازی به تنهای رها ننمایند. همان طور که خانواده‌ها حساسیت ویژه‌ای در تنها نبودن دختر و پسر نوجوان در محیط بیرون از خانه دارند دقیقا همان حساسیت را باید در فضای مجازی هم داشته باشند و نگذارند نوجوانان خودبه تنهایی وارد دنیای مجازی باشند رایانه و یا لب‌تاب نباید در فضای دنج خانه و دور از چشم اعضاء خانواده باشد برای عدم برانگیختن حساسیت نوجوانان در کنترل ایشان، والدین می‌توانند رایانه را در فضایی باز و جلوی چشم اعضا خانواده بگذارند و استفاده از سیستم رایانه باید همگانی باشد.

هر چند برخی نرم‌افزارها بری پنهان نگهداشتن اطلاعات و پوشه‌های شخص وجود دارد ولی اگر خانواده‌ها آگاهی کافی داشته باشند می توانند این موارد را هم کنترل نمایند. البته در این مورد خانواده باید صمیمیت خود را حفظ کند و فرزند حس نکند پدر و مادرش نقش پلیس در خانه را دارند.

8-3- ایجاد فضای صمیمی در خانواده

جمعی صمیمی که پدر و مادر اصلی‌ترین پایه‌های آن را تشکیل می‌دهند و اصلی‌ترین عامل نزدیکی اعضاء خانواده به هم محبت است. محبت کیمیایی است که والدین باید آن را مدام به خانواده تزریق نمایند که غفلت از این مساله باعث بروز حوادثی تلخ میان اعضاء خانواده خواهد شده و کانون صمیمی خانواده را از هم خواهد پاشید.

اصل مساله محبت باید به فرزندان آموزش داده شود تا فرزندان در مواجهه با محبتهای جعلی بیرون از خانه توان تشخیص محبت جعلی از محبت اصلی را داشته باشند شیادان و سودجویان در دنیای خارج و بیشتر در فضای مجازی به دنبال طعمه‌های خود با قلاب محبت‌اند. دنیای مجازی ساده‎ترین فضا برای ابراز عشق و محبتهای جعلی سودجویان نسبت به نوجوانان مخصوصا دختران هست اگر فرزندان در کانون خانواده مورد محبت قرار نگیرند و طعم شیرین محبت اصلی را نچشند، در مواجهه با محبتهای جعلی بیرون از خانواده تسلیم خواهند شد و توان تشخیص محبت جعلی از اصلی را نخواهند داشت. هیچ مساله ای نمی تواند والدین را از ابراز محبت به اعضاء خانواده باز دارد و هیچ عذر و بهانه ای از والدین در عدم محبت با اعضاء خانواده پذیرفتنی نیست.

آموختن محبت واقعی در خانواده به فرزندان یکی از وظایف پدر و مادر است در کنار کسب درآمد و به فکر خوراک و پوشاک فرزندان بودن و...... والدین نمی‌توانند این وظیفه اصلی را نادیده بگیرند که در صورت اهمال در این رسالت آسیبهای جبران‌ناپذیری بر کانون خانواده خواه نشست که شاید جبران ناپذیر باشد.

 8-4- ایجاد رابطه اعتماد بین والدین و فرزندان

فرزندان از کودکی به والدین خود اعتماد دارند پدر و مادر خود را قبول دارند با ایشان درددل می‌کنند و حرفهای خصوصی خود را به ایشان می‌گویند. این والدین هستند که با برخی اعمال ناصحیح سلب اعتماد از فرزندان خود می‌کنند.

عدم درک صحیح کودک در صورت انجام خطا و اشتباه، سرکوفت زدن به کودک در صورت انجام خطا، مطرح کردن خطاهای کودکان در بین فامیل و دوستان کودک، مقایسه‌های نابجای کودک با هم سن و سالان دوست و فامیل، احترام نگذاشتن به شخصیت کودک در اجتماع در صورت انجام خطا همه و همه باعث سلب اعتماد فرزندان از والدین می‌شود و در صورت بروز خطا و اشتباهی از سوی کودکان، به والدین خود اعتماد نمی‌کنند و بهترین راه در امان ماند از سرزنشهای والدین را مخفی نگهداشتن و یا حتی دروغ گفتن می‌دانند. به دلایل مختلفی نوجوانان می‌توانند دچار خطا و اشتباه در فضای مجازی شوند فرزندان باید به پدر و مادر خود اعتماد داشته باشند تا در صورت بروز لغزشی به اطلاع والدین برسانند تا از آسیبهای احتمالی بعدی جلوگیری شود.

هرچند برخی اشتباهات در فضای مجازی مثل انتشار عکس شخصی و اسرار خانوادگی و..... چون آب رفته‌ای است که هرگز به جوی بر نخواهد گشت ولی باز اطلاع والدین می‌تواند از نظر روحی و روانی قوت قلبی برای فرزندان باشد و اگر دیگران بخواهند از این اشتباهات سوء استفاده نمایند با سد محکمی با عنوان پدر و مادر مواجهه خواهند بود.

 8-5- نکشاندن روابط فضای مجازی به فضای واقعی

جوانان مخصوصا دختران نباید روابط در فضای مجازی را به دنیای واقعی سرایت دهند و با کسانی که هیچ سابقه آشنایی در دنیای واقعی ندارند، قرار و مدار در پارک و دانشگاه و ... بگذارند افراد سود جو به راحتی می‌توانند با کشاندن افراد به مکانهای مختلف از ایشان سوء استفاده نموده و یا مورد آزار و اذیت قرار دهند. دختران در این مورد باید بیشتر رعایت نمایند و با اندک آشنایی به جنس مخالف اعتماد نکنند و به حرفهایی عاشقانه و دلسوزانه دیگران دل نبندند تا از صدمات و لطمات غیر قابل جبران در امان باشند که پشیمانیهای بعدی سودی نخواهد داشت.

 8-6- پرهیز از وبگردی‌های بی‌هدف

دختران به علت حضور بیشتر در منزل تمایل بیشتری برای حضور در فضای مجازی دارند و البته زمان بیشتری در اختیار، این مطلب به معنای حضور کم پسران در اینترنت نیست به عبارتی جنس تهدیدهایی که برای دختران است با جنس تهدید پسران متفاوت است و البته آسیبش برای خانواده بیشتر و این از روحیه عاطفی دختران ناشی می‌شود که بیشتر مورد طعمه سودجویان قرار می‌گیرند.

لذا خانواده‌ها باید محدودیتهایی را برای حضور فرزندان و مخصوصا دختران خود در استفاده از اینترنت اعمال نمایند و این محدودیتها می‌تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم هم صورت بگیرد.  شناسایی سایتهای معتبر علمی و تفریحی و خبری و....... و ذخیره آنها در سیستم و ارائه آن سایتها به فرزندان جهت استفاده ایشان می‌تواند از جستجوی بدون هدف و اصطلاحا وبگردی‌های بی‌هدف در اینترنت مانع شود تا فرزندانمان از آسیبهای فضای مجازی و اتلاف وقت و جوانی در امان بمانند.

8-7- مطرح نکردن اسرار خانوادگی و مشکلات زندگی خود در فضای مجازی

افراد باید دقت نمایند که اسرار خانوادگی خود را به هیچ عنوان و با هیچ فردی مطرح ننمایند سودجویان و شیادان با آی دی‌های مختلف و با عبارتها و عناوینی عاشقانه و محبت‌آمیز و با کلماتی سرشار از مهربانی و کمک کردن به ایشان و جلب نظر جوانان وارد زندگی خصوصی جوانان می‌شوند. بیان اندکی از اختلافات خانوادگی و یا مشکلات فردی باعث می‌شود تا شیادان دامهایی را برای به تور انداختن طعمه خود پهن نمایند و با استفاده از عباراتی چون مدتی است به فکر مشکل شما هستم و اظهار هم دردی و شریک غم بودن و .... به فکر سوء استفاده از جوانان باشند.

وجود برخی سایتهای معتبر و وابسته به مراکزی که خود را معرفی نموده و با آدرس مشخص، فعال هستند می‌تواند فضا را برای مطرح نمودن سوالات و پرسش های فرزندان خود مهیا نمایند تا نوجوانان در این فضا به راحتی سوالات و مشکلات خود را که در دنیای واقعی نمی توانند بازکوکنند را طرح نمایند.  مساله مهم در این سایتها قابل پی گیری بودن آنهاست این سایت ها از کارشناسان خبره و مورد اعتمادی برای حل مشکلات نوجوانان و جوانان بهره می جویند و خانواده ها هم می توانند با شناسایی این سایت ها فرزندان خود را با این مراکز آشنا نمایند.

8-8- عدم انتشار اطلاعات شخصی و خانوادگی

نوجوانان باید نسبت به عدم انتشار اطلاعات و تصاویر و فیلمهای شخصی خود و خانواده حساسیت داشته باشند محل زندگی و آدرس منزل و محل کار پدر و مادر و مدرسه و دانشگاه و شماره تلفن و... از جمله مسایلی است که نباید به در فضای مجازی منتشر شوند. خانواده‌ها باید آگاهانه با این مسایل برخورد نموده و به فرزندان خود گوشزد نمایند که به هیچ عنوان به هیچ فردی نباید اطلاعات زندگی خود را بدهند تا از صدمات و لطمات برخی شیادان در امان بمانند.

9-نتیجه گیری:

ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آنهاست وهنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود. لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.

منابع:

- ابری، انسیه. (1387). فضای مجازی عرصه ظهور خلاقیت، اولین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی مهندسی و مدیریت نوآوری ایران.

- اکبری، ابوالقاسم؛ اکبری، مینا. (1390). آسیب شناسی اجتماعی. تهران: انتشارات رشد و توسعه.

- رحیمی، محمد. (1390). عوامل اجتماعی مؤثر بر شکاف نسلی؛ مطالعه موردی شهر خلخال. پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.

- زنجانی زاده، هما. (1384). بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش های خانواده در بین دانش آموزان. مجله انجمن جامعه شناسی ایران. دوره ششم. شماره 2.

- ستارزاده، داوود. (1386). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد به اینترنت و پیامدهای آن، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی. شماره چهاردهم.

- شکربیگی، عالیه. (1391). رسانه، زنان و مناسبات خانواده. نشست انجمن جامعه شناسی ایران.

- صادقیان، عفت. (1384). تأثیر اینترنت بر کودکان و نوجوانان. تهران: مجله الکترونیکی نما. شماره 4.

- صبوری خسروشاهی، حبیب. (1386). بررسی آسیب های اجتماعی اینترنت، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

- صدیق سروستانی، رحمت الله. (1389). آسیب شناسی اجتماعی. تهران: سمت.

- عاملی، سعیدرضا؛ حسنی، حسین. (1391). دو فضایی شدن آسیب ها و ناهنجاری های فضای مجازی: مطالعه تطبیقی سیاستگذاری های بین المللی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره پنجم. شماره اول.

- کشتی ارای، نرگس؛ اکبریان، اکرم. (1390). عصر مجازی و چالش های پیش رو، اولین کنفرانس بین المللی شهروند مسئول.

- یاسمی نژاد، عرفان؛ آزادی، اکرم؛ امویی، محمدرضا. (1391). فضای مجازی، امنیت اجتماعی، راهبردها و استراتژی ها، همایش ملی صنایع فرهنگی نقش آن در توسعه ی پایدار.

---

[1] [e-mail]

کد خبر:  19456
فرستنده: bes.trec.co.ir admin
گروه: علمی پژوهشی

آیا چاره ای جز انتخاب زندگی سایبری نداریم؟

اگر سایبورگ هستید، بخوانید (1)

آیا چاره ای جز انتخاب زندگی سایبری نداریم؟

عده ای بی مهابا در حال کوچ کردن به محیط های سایبر و انتخاب سایبری زندگی کردن به جای واقعی زیستن هستند و عده ای دیگر از زندگی سایبری و برخی مصادیق آن فراری بوده و واقعی بودن را ترجیح می دهند.

مشرق؛ در عصر حاضر تعداد زیادی از انسان ها زمان خود را به دو قمست عمده تقسیم کرده اند، زمانی که در دنیای واقعی سپری می کنند و زمانی که زندگی سایبری(Cyber Life) دارند، این تقسیم بندی می تواند خودآگاه یا ناخودآگاه، عمدی و یا سهوی صورت بگیرد.

 برخی در حد ارسال چند پیام از طریق تلفن همراه و برخی دیگر به اندازه سال ها از عمر خویش را به زندگی سایبری اختصاص می دهند. عده ای بی مهابا در حال کوچ کردن به محیط های سایبر و انتخاب سایبری زندگی کردن به جای واقعی زیستن، هستند و عده ای دیگر از زندگی سایبری و برخی مصادیق آن فراری بوده و واقعی بودن را ترجیح می دهند.
به هرحال زندگی سایبری به عنوان بخشی از زندگی انسان موضوعیت پیدا کرده و به علت رشد روزافزون و تأثیرات و تبعاتی که دارد، لحاظ کردن آن و تعیین مؤلفه ها و حدود و ثغورش در مباحث حوزه سبک زندگی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
 

زندگی سایبری از ترکیب دو واژه زندگی(Life) + سایبر(Cyber) ساخته شده است. واژه ی سایبر یکی از پیشوندهای مرتبط با اینترنت است که تاکنون با لغات زیادی ترکیب شده و آن ها را سایبری کرده است. این واژه برای اشاره و یا ساختن واژگان مربوط به فرد، شیء و یا هر چیزی که بخشی از عصر کامپیوتر و اطلاعات است اعم از اینترنت، کامپیوتر، شبکه ها و یا سایر استفاده ها از تکنولوژی های برتر(High-Tech)، به کار رفته است.

سایبر از سایبرنتیکس(Cybernetics) گرفته شده است. لغت سایبرنتیکس را گروهی از دانشمندان که توسط نوربرت وینر(Norbert Wiener) رهبری می شدند ایجاد کردند. چندی بعد در سال 1948 از طریق کتاب "سایبرنتیکس یا کنترل و ارتباطات در حیوان و ماشین" (Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine)که توسط وینر نگاشته شده بود، رسماً معرفی شد. وینر یک ریاضی دان، مهندس و فیلسوف اجتماعی بود. در تعریف وینر سایبرنتیکس علم مطالعه نظام کنترل ارتباطات و اطلاعات در موجودات زنده و ماشین است.

سایبرنتیک از لغت یونانی KUBERNETES به معنای سکاندار یا حاکم گرفته شده است. این لغت پس از ورود به زبان لاتین به GUBERNATOR تبدیل شد و بعدها در انگلیسی به صورت GOVERNOR به معنای حاکم در آمد. افلاطون این واژه را برای اشاره به دولت و دانشمند فرانسوی آمپر نیز کلمه LA CYBERNETIQUE را در علوم سیاسی و به معنای حکومت به کار برده است. این کلمه به معنای کنترل رفتارها به منظور هدایت، اعمال قدرت، قانونمند کردن، تحت سلطه گرفتن، مهارکردن و فرماندهی است.

سایبرنتیک به عنوان یک فرایند برای مدت ها در طبیعت وجود داشته است. وینر بیان می کند که حیوانات به عنوان سیستم های بیولوژیکی(Biological Systems) و ماشین ها به عنوان سیستم های غیربیولوژیکی و یا مصنوعی(Non-biological or "Artificial" Systems) می توانند برحسب اصول سایبرنتیک عمل کنند. این ایده صریحاً بیان می کند هر دویِ سیستم های زنده و غیر زنده می توانند هدف داشته باشند، ایده ای وحشتناک در سال 1948.
 

نوربرت وینر (Norbert Wiener)

برای آشنایی بیشتر با نظام کنترل و ارتباطات در سایبرنتیک می توان برای مثال به سیستم عصبی انسان اشاره کرد، در سیستم عصبی انسان مغز به عنوان کنترل کننده، یک سیستم پیام رسان و یکسری اندام وجود دارند. در این سیستم فرمان ارسال شده از طرف مغز توسط سیستم عصبی به اندام ها رسیده و آن ها را به حرکت وا می دارد.

وینر ارتباط گیری و کنترل را در تعریف سایبرنتیک در کنار یکدیگر به کار می برد، به این معنا که هنگامی که دو نفر از طریق ارسال پیام با یکدیگر ارتباط برقرار می کند، این امر مستلزم حدی از کنترل از سوی طرفین بر روی پیام و نحوه ی ارتباط است.

 
سایبرنتیک دانشی میان رشته ای است که در آن از علوم مختلفی همچون ریاضیات، الکترونیک، زیست شناسی، جامعه شناسی، ارتباطات و غیره برای شناخت و بررسی ارتباطات و کنترل و نظارت بر سیستم استفاده می شود.

امروزه سایبرنتیکس به دانش مطالعه کنترل و تنظیم مکانیسم ها در سیستم های انسان و ماشین که شامل کامپیوتر هستند، اطلاق می شود. سایبرنتیک بر پایه ارتباطات و تبادل اطلاعات شکل گرفته و با گسترش دامنه ی فضای سایبر(Cyberspace) حوزه سایبرنتیک نیز رشد قابل توجهی پیدا کرده است. ترکیب فضای سایبر را نخستین بار در سال 1982ویلیام گیبسن(William Gibson) نویسنده داستان های علمی تخیلی در رمان نورومانسر(Neuromancer) برای اشاره به فضای کلی ایجاد شده توسط شبکه های کامپیوتری، مورد استفاده قرار داد.
      

رمان نورومانسر
فضای سایبر اولین بار در این داستان به کار رفت   



ویلیام گیبسن

تعاریف مختلفی برای فضای سایبر بیان شده است، در یک تعریف فضای سایبر جهان اطلاعاتی است که از طریق اینترنت ایجاد شده و در تعریف دیگر به تمام در هم تنیدگی(Interconnectedness) و تعاملات انسانی از راه کامپیوترها و ارتباطات مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود. در حوزه علمی تخیلی نیز به نمایش سه بعدی جهان مجازیِ شبکه های کامپیوتری فضای سایبر گفته می شود. برخی نیز فضای سایبر را تنها یک «توهم توافقی» در نظر می گیرند. بزرگترین فضای سایبر شبکه ی جهانی اینترنت است، اما فضای سایبر به اینترنت محدود نشده و کلیه حوزه های تعاملی و ارتباطی انسان را در بر می گیرد.
 

در برخی تعاریف زیرساخت های بهم وابسته ی فناوری اطلاعات، شبکه های مخابراتی و سیستم های پردازش کامپیوتری نیز جزئی از فضای سایبر محسوب می شوند، در حالیکه در تعاریف دیگر ابزارها بخشی از فضای سایبر نیستند یعنی فضای سایبر جریان اطلاعاتی که بین شبکه های کامپیوتری بهم متصل برقرار است را شرح می دهد، مثلاً در یک تماس تلفنی فضای بین تلفن ها که مکالمه در آن صورت می گیرد فضای سایبر است و صورت فیزیکی دستگاه های تلفن بخشی از آن نیست. برخی نیز ضمن در نظر گرفتن زیرساخت ها عقیده دارند فضای سایبر بیشتر بوسیله ی تعاملات اجتماعی ای که آن ها را در برگفته است تعریف می شود تا پیاده سازی های فنی، بنا بر این تعریف رویدادهایی که در اینترنت شکل می گیرد بر روی سرورها و یا مکان مشارکت کنندگان اتفاق نمی افتد بلکه در فضای سایبر بوقوع می پیوندد. همچنین درباره ی فضای سایبر گفته شده این فضا یک واقعیت مجازی است(Virtual Reality)، بدین ترتیب که اگرچه واقعی نیست اما اثر واقعی دارد.

 
علت اینکه تعاریف متعدد و متفاوتی برای فضای سایبر وجود دارد این است که از ابتدا تعریف و حد و مرز مشخصی برای آن در نظر گرفته نشده و افراد مختلف به شکل توافقی کلیت این مفهوم را پذیرفته اند. گیبسن درباره ساخت این کلمه می گوید: «تمام چیزی که من هنگام ساخت ترکیب cyberspace می دانستم این بود که آن به شکل یک اصطلاح محبوب ِمدِ روز (Buzzword) و اثرگذار که هیجان انگیز و ذاتاً بی معنی بود، به نظر می رسید. در واقعیت حتی برای من نیز تا وقتی که آن را روی کاغذ دیدم، مفهوم بامعنابی نداشت.». وی همچنین در جای دیگری می-گوید: «فضای سایبر یک توهم مبتنی بر رضایت است که هر روز توسط میلیاردها اپراتور از ملیت های گوناگون تجربه می شود، ... یک پیچیدگی غیرقابل تصور...». سایبر، فضای سایبر و لغاتی از این دست، مفاهیمی هستند که تعریف دقیقی برای آن ها وجود نداشته و تنها می توان با توصیف ویژگی ها، آن ها را به شکل کلی پذیرفت.

ادامه دارد....

اگر سایبورگ هستید، بخوانید/2

آیا فضای مجازی همان اینترنت است؟

فضای سایبر یک جهان خیالی و مفهومی از تعاملات شبکه ای شده بین انسان ها و تصورات و ساخته های ذهنی آن ها پیرامون ارتباطات و سیستم هاست. کارکرد اصلی این فضا این است که محیطی برای تعامل تعداد زیادی از افراد فراهم آورده، بطوریکه بتوانند بر دیگران تأثیر گذاشته و تأثیر بپذیرند، پس محیط سایبر اساساً ماهیتی رسانه ای دارد.

مشرق؛ در بخش اول این گزارش با مفهوم شناسی فضای سایبر آشنا شدیم. برخی فضای سایبر را با اینترنت یکی می گیرند که اشتباه است. چرا که فضای سایبر ارتباطات صورت گرفته مبتنی بر سیستم های مخابراتی را نیز شامل می شود. برخی نیز cyberspace را فضای مجازی معنا می کنند که این نیز اشتباه است، فضای سایبر اگرچه مجازی است به این معنا که در عالم واقعیت وجود ندارد، اما دقیقاً معادل virtual نیست. برای این منظور لازم است اشاره کنیم واژه  virtual که مجازی ترجمه می شود، دو حوزه  را پوشش می دهد، هم برای بیان آن چه که در جهان واقعیت وجود ندارد به کار می رود و هم در علوم کامپیوتر برای توصیف آن چه که توسط سیستم رقم می خورد از جمله موارد زیر:

*چیزهایی که در کامپیوتر و یا به شکل آنلاین شبیه سازی شده اند، به عنوان مثال جهان مجازی که در بازی ها آنلاین به کار می رود به نسخه ای شبیه سازی شده از جهان واقعی اشاره دارد.

*اشیایی(Object) که در برنامه نویسی شیءگرا ساخته می  شوند.

*برخی کاربردهای مرتبط با فناوری همانند ارتباط مجازی(virtual communication)

*مفهومی کامپیوتری از چیزی که به شکل فیزیکی وجود نداشته اما توسط نرم افزار به نمایش در می آید.

*عنصری که موقتاً توسط نرم افزار شبیه سازی یا گسترش می یابد مانند حافظه مجازی(virtual memory)

مواردی که به عنوان مجازی و توسط کامپیوتر ایجاد می شوند نیز با یکدیگر تفاوت دارند، به عنوان مثال وقتی سیستم یک ماشین و یا حافظه مجازی در درون خود ایجاد می کند این واحد مجازی به سیستم در انجام کارها کمک کرده و به عنوان مثال سرعت انجام فعالیتی را افزایش می دهد، یعنی کاربر اثر آن را که انجام سریع تر کار است درک می کند، در حالیکه کاری که بسیاری از عناصر مجازی انجام می دهند هیچ فایده ای برای کاربر که در جهان واقعی است، ندارد، مثلاً یک کاراکترِ بازی یا یک آواتار تاثیری بر دنیای واقعی ندارد.

ضمن اینکه عمر برخی اشیاء مجازی همچون آن چه که در حین انجام یک برنامه ساخته شده و پس از آن نابود می شود، کوتاه و موقتی است، و عمر برخی دیگر همچون آواتار یا کاراکترِ بازی تا زمانی که سیستم و یا سرور روشن باشد، می تواند برای مدت ها ادامه داشته باشد. از طرف دیگر بسیاری از اشیاء و اجزای مجازی توسط سیستم ایجاد و به کار گرفته می شود بدون آن که کاربری که پشت سیستم می نشیند آن ها را دیده و یا اطلاعی پیدا کند، اما دسته ای از عناصر مجازی هستند که توسط سیستم و با هدایت کاربر ساخته می شوند مانند کاراکترِ بازی و یا آواتار، که خصوصیات آن را کاربر تعیین می کند.

هنگام استفاده از واژه ی مجاز باید دقت کنیم کدام را مدنظر داریم.

با توجه به مطالب گفته شده دو فضای مجازی داریم که فضای سایبر معادل هیچ کدام نیست.

شاید بتوان چنین گفت که جوهره فضای سایبر ارتباط و ویژگی اصلی فضای مجازی(چیزی که توسط سیستم ساخته می شود) نیز شبیه سازی جهان واقعی است. این دو فضا با تمام اشتراکاتی که دارند، یکی نیستند، به عنوان مثال ارتباطات و زیرساخت های مخابراتی جزئی از فضای سایبر هستند اما مجازی و ایجاد شده توسط کامپیوتر نیستند. از طرف دیگر یک کامپیوترِ تنها که به اینترنت متصل نیست و از طریق آن ارتباطی رقم نمی خورد، فضای مجازی دارد اما سایبری نیست، پس از اتصال به اینترنت این کامپیوتر نیز به فضای سایبر می پیوندد. در فضای سایبر ارتباط و بهم پیوستگی شبکه ها و سیستم ها موضوعیت دارد اما در فضای مجازی سیستم های مفرد و مجزا از سایرین نیز دیده می شود. پس هنگام استفاده از این مفاهیم باید دقت لازم را داشته باشیم.

 
حال زمان آن رسیده که تعریف خود را از فضای سایبر ارائه کنیم، فضای سایبر از یکطرف مفهومی همه جایی، سه بعدی و نامتناهی است و از طرف دیگر مجازی(Virtual) است چرا که در جهان واقعی مکانی را اشغال نکرده است. این فضا اگرچه محدود به یک موقعیت جغرافیایی خاص نیست اما از همه جا به شرط وجود ابزارهای لازم قابل دسترسی است.

فضای سایبر یک جهان خیالی و مفهومی از تعاملات شبکه ای شده بین انسان ها و تصورات و ساخته های ذهنی آن ها پیرامون ارتباطات و سیستم هاست. کارکرد اصلی این فضا این است که محیطی برای تعامل تعداد زیادی از افراد فراهم آورده، بطوریکه بتوانند بر دیگران تأثیرگذاشته و تأثیر بپذیرند، پس محیط سایبر اساساً ماهیتی رسانه ای دارد، البته مطابق تعریفی که از علم سایبرنتیکس صورت گرفت، سایر سیستم هایی که در آن ها ارتباط و کنترل موضوعیت دارد یعنی سایبرنتیک ارگانیسم ها نیز جزئی از فضای سایبر هستند.

در تعاریف قبلی سایبرنتیکس ارگانیسم ها و در کل سیستم های سایبرنتیکی لحاظ نمی شدند، اما در عمل به این سیستم ها نیز لفظ سایبر اطلاق می شد. می توان گفت بیشتر افراد هنگام صحبت از سایبر و فضای سایبر دو موضوع را نادیده می گیرند: مکانیسم ارتباط و کنترل که در سیستم های سایبرنتیکی برقرار است و واقعی و فیزیکی بودن بخشی از این سیستم ها.
 



نقشه ی ارتباطات جهانی اعم از اینترنت، ارتباطات مخابراتی و سایر شبکه های ارتباطی- 2011
محدوده ی قابل محاسبه ی فضای سایبر

ادامه دارد...

فضای مجازی چیست؛

در تمام تعاریف فضای مجازی، این فضا محیط الکترونیکی یا محیط شبکه ای از کامپیوتر ها دانسته می شود که با استفاده از جلوه های سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدی جهان واقعی را مشابه سازی کند اما ادعا می شود که فاقد مادیت فیزیکی هستند.

گفته می شود که از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است. (منتظرقائم،1381، ص 231)

اما کار واژه سایبر،  از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.

مفهوم مفهوم فضا معمولاً در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است.

ویژگی های فضای مجازی :

در فرهنگ علوم اجتماعی گولدوکولب نیز سایبرنیتک بدین گونه تعریف شده است: " سایبرنتیک به مجموعه ای از نظریه ها و پژوهش ها اشاره می کند که توجه خود را به انسان ها، ارگانیسم های دیگر و ماشین ها معطوف کرده اند. کانون توجه نظریه ها و پژوهش های یاد شده عبارت است از:الف- خود نگه دار و خود کنترلی بودن دستگاه های مکانیکی و ارگانیک از راه دستگاه های از راه فرآیند باز خورد، ب- پیام رسانی و تبادل اطلاعات در دستگاه های مکانیکی و اندامی. در مجموع می توان گفت که سایبرنتیک امروزه موضوعی میان رشته ای است و از آن در علوم بسیار متعددی مثل ریاضیات، الکترونیک، زیست شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی، ارتباطات و غیره در جهت شناخت و مطالعه رفتارها، بازخوردها و پاسخ در هر سیستمی استفاده می شود. تا کنون نیز ترکیب هایی بی شمار و مشتقات متعددی از این کلمه ساخته شده که همگی پیوند سایبر را با خود به همراه دارند. یکی از این ترکیبات فضای مجازی یا همان فضای سایبرنتیک است.

فضای مجازی برای نخستین بار توسط ویلیام گیمسبون- نویسنده کانادایی رمان های علمی- تخیلی- در سال 1982 مورد استفاده قرار گرفت. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده است که تمامی انسان ها، ماشین ها و منابع اطلاعاتی در جهان را به هم متصل کرده اند. این معنا به صورت تقریبی مشابه معنایی است که ما امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی در نظر داریم. کینزا فضای مجازی را برای مثال محیطی بر ساخته از اطلاعات نامرئی- اطلاعاتی که می تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد- تعریف می کند. وی برای کمک به فهم این مفهوم سازی و ارائه یک تصویر خوب و مناسب از فضای مجازی به تعریف اجزای فضا از طریق اینترنت می پردازد.

فضای مجازی را می توان برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجود شده از طریق شبکه های رایانه ای به کار برد، در حقیقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که توسط شبکه های رایانه ای هم پیوند تامین می شود که با اندکی مسامحه می توان آن را مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست. اندرسون واقعیت مجازی را "واقعیت خلق شده توسط رایانه" می داند، واقعیتی که از آن رو مجازی یا مصنوعی است که در دنیای واقعی محیط مادی، مکانی را اشغال نکرده و در اذهان کاربران در نتیجه تعامل با واسط الکترونیکی وجود دارد. واقعیت مجازی واقعیتی است که وجود فیزیکی نداشته توسط نرم افزار تولید می شود. فضای سایبر یا مجازی ترکیبی از دو مفهوم، مجزا است که در کنار هم مفهوم واحدی را خلق کرده اند، بنابراین بهتر است برای درک این مفهوم نخست این مفهوم واحد را شکسته و جزء به جزء بررسی کرده و سپس مجدداً آنها را در هم ادغام کنیم.

کار را با واژه سایبر آغاز می کنیم. این واژه از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.

کاربرد دیگر واژه سایبر در ارتباط با مفهوم دیگری تحت عنوان "ارگانیسم سایبر یا سایبرارگ" است. این واژه دلالت بر امتزاج ماشین و ارگانیسم انسانی و حاصل پیوند بین طبیعت، جامعه و تکنولوژی است.

مفهوم دوم به کار رفته در واژه فضای مجازی، مفهوم فضا است. معمولاً مفهوم فضا در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است. فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصور بوده به طوریکه درک این مفهوم بدون واسطه درک مکان برای ما موجودات فیزیکی غیر ممکن است. در حقیقت همانطور که گل محمدی در کتاب جهانی شدن، فرهنگ و هویت در مقایسه مکان با فضای بیان می دارد، در حقیقت فضا دال بر همه جا و مکان دلالت بر جایی معین است و از همین رو است که تصور همه جایی بسیار دشوارتر از جایی خاص است. مکان دارای محتوا است ولی فضا نوعی خلاء است، مکان دارای دو بعد است در حالیکه فضا مفهومی سه بعدی است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است. مکان همواره به تثبیت و تصلب گرایش دارد ولی فضا به سیالیت و رها شدگی. تمام خصوصیات ذکر شده را می توان ویژگی فضای مجازی، جزءلاینفک آن و ناشی از فضا بودگی آن دانست در حقیقت درک مفهوم فضای مجازی بدون درک مفهوم فضا و اهمیت آن در جهان امروز بی معنا است. در حقیقت فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است، چرا که ما کنشگران انسانی هر روزه در آن دست به عمل می زنیم با آن در تعامل هستیم، از آن یاری می طلبیم و با او به داد و ستد اطلاعات می پردازیم. مایکل بندیکت، فضای مجازی را به عنوان جهانی نو و موازی با جهان واقعی و مخلوق رایانه های جهان و ارتباط های بین آنان تعریف می کند. جهانی (یا فضایی) که در آن انباشت جهانی از دانش، سرگرمی، شاخص ها، مقیاس ها، کنش ها و از همه پراهمیت تر انباشتی از عاملان انسانی تغییر یافته و دگرگون شده، شکل یافته است.

در هر حال فضای مجازی در هر تعبیری و با هر تعریفی، قلمرویی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی ها، فرصت ها، دلهره ها، آسیب ها و محدودیت های نوینی را به همراه دارد. اهمیت این قلمرو تا حدی است که امروزه برخی اندیشمندان صحبت از دو جهانی شدن دنیا معاصر می کنند. همانطور که جبل عاملی در مقاله ای تحت عنوان "جهانی شدن ها" مفاهیم و نظریه ها" می گوید: پارادایم دو جهانی شدن ها نگاهی است که در درجه اول بر تمایز بین جهان مدرنیته و جهان جهانی شده تاکید می کند و در درجه بعد به تبیین و متمایز کردن دو جهان موازی و در عین حال به هم آمیخته واقعی و مجازی می پردازد.

با این نگاه مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آینده جهان را می سازد، رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. ظهور جهان جدید یعنی جهان مجازی، بسیاری از روندها و نگرش ها و ظرفیت های آینده جهان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این جهان در واقع به موازات و گاه حتی بر جهان واقعی مسلط شده و عینیت واقعی پیدا می کند. این دو جهان دارای داد وستدهای بیشماری با یکدیگر هستند. جهان واقعی با خصایصی مانند جغرافیا داشتن، دارای نظام سیاسی خاص بودن، محبوس بودن، طبیعی بودن و غیره از جهان مجازی متمایز می شود و جهان مجازی نیز در مقابل با خصیصه هایی مثل بی مکانی، فرازمان بودن، تکثر داشتن، قابل دسترس بودن همزمان و غیره از جهان واقعی به طور نسبی جدا می شود. از نظر عاملی مهمترین تغییری که فضای دو جهانی یا به عبارتی دیگر ظهور فضای مجازی و در پرتوی آن شکل گیری جهان مجازی به وجود آورده، تغییر در روابط انسانی است؛ جایگزینی روابط چهره به چهره سنتی با روابط مجازی با واسطه رایانه، شاید مهمترین بخش این تغییر است که در جای خود بیشتر بدان خواهیم پرداخت.

رد یا اثبات واقعی بودن فضای مجازی؛

فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصوراست. درک فضا،  بدون درک مکان  غیر ممکن است. مکان دارای محتوا است ولی فضا نوعی خلاء است، مکان دارای دو بعد است در حالیکه فضا مفهومی سه بعدی است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است.

بدین ترتیب تصور فضای مجازی بدئن تصئر فضای حقیقی که مکان محور است ممکن نیست و این اولین ویژگی و جنبه واقعی بودن فضای مجازی است.

به عبارت دیگر دوم بودگی فضای مجازی نسبت به دنیای اولیه فضای حقیقی، خود به  فضای مجازی جنبه واقعی بودگی می بخشد.

اما مسئله دیگر این است که اساسا برای ساخت فضای مجازی ما نیازمند ابزار و شیء واقعی هستیم. به این شکل که برای ساخت آن باید از کامپیوتر و دستگاههای دیگر و هم چنین مکان برای بهره برداری از این فضا هستیم.

از بابت دیگر برای زینت بخشیدن به فضای مجازی از عکس، فیلم و وسیقی بهره می بریم که ثبت فضای حقیقی به نوع خاص است و بدون آنها فضای فضای متصلبی خواهیم داشت.

از سوی دیگر انسان از آن جایی که سازنده و کاربر این فضاست تنها در حالت واقعیت وجود می تواند از این فضا استفاده کند.

ما با  پنج حس بینایی، شنواییف بویایی،  چشایی و لامسه با  فضای مجازی، در تماس هستیم و این تنها دلیل عینیت دنیای حقیقی ماست که با تلاش پژوهشگران محقق شده است.

 و حتی گاهی شما نمی توانید بدون کمک یک دستگاه واقعیت مجازی را ببینید.( مانند بازی های سه عدی که انسان در آنها یکی از بازیکنان اصلی است) گرچه همه این سیستم ها برای کاربردهای مختلف خیلی متفاوت به نظر می رسند، اما همه آنها به یک روش کار می کنند.

اما نکته دیگر این است که فضای مجازی با دستاوردهای جدید مانند پیشرفت در علوم خصوصا پزشکی برای اجرای خواسته های کاربر قائم به ذات جهان واقعی است. آن جایی که خرید یا پرداخت اینترتی میسر می شود بدون واقعیت و با تخیل کسی پاکتی را به منزل شما نمی آورد بلکه ئاقعا از حساب بانکی شما پولی برداشت می شود و این جاست که انسان واقعیت را باور می کند.

من فکر می کنم فضای مجازی در روند گسترش خود به زمانی می رسد که تمام جنبه های زندگی را در بر می گیرد و بدین ترتیب به دلیل ارتباط نزدیک با جنبه های واقعی زندگی عینیت واقعی بودگی برای همه به راحتی درک می شود.

این ارتباط به شکلی گسترش خواهد یافت که فضای حقیقی به خواست انسان در ابتدا و جبرا در ادامه بدون فضای مجازی امکان ادامه نخواهد داشت و نه تنها فضای مجازی جزیی از زندگی بلکه هسته زندگی خواهد شد.

نمونه از شایع‌ترین بیماری‎های فضای مجازی

هنگامی که از چشمانتان زیاد استفاده می‌کنید، خسته می‌شوند. بنابراین جای تعجبی نیست که هنگامی که برای ساعت‌های طولانی به صفحه نمایش رایانه خیره می‌مانید، دچار سوزش و درد چشم شوید. به گفته پزشکان مایو کلینیک، «با وجودی که خستگی چشم آزاردهنده است اما معمولا مشکل حادی نیست و پس از استراحت دادن به چشم‌ها برطرف می‌گردد.»

زندگی آنلاین می‎نویسد: هنگامی که پشت رایانه نشسته‌اید و روی صفحه ‌کلید تایپ می‌کنید، فقط انگشتان و چشمان شما کار نمی‌کنند بلکه تمام اندام‌های بدن شما در حال فعالیت هستند. اما متأسفانه، علیرغم این واقعیت، این کار شما ورزش محسوب نمی‌شود.

علایم بالینی اعتیاد به اینترنت

گسترش روزافزون خدمات اینترنت و زمان زیادی که افراد به طور روزانه در فضای مجازی می‌گذرانند، مشکلات و بیماری‌های متعدد جسمی و روانی به همراه داشته است که در زیر به معرفی ده نمونه از شایع‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.

1-خستگی چشم

هنگامی که از چشمانتان زیاد استفاده می‌کنید، خسته می‌شوند. بنابراین جای تعجبی نیست که هنگامی که برای ساعت‌های طولانی به صفحه نمایش رایانه خیره می‌مانید، دچار سوزش و درد چشم شوید. به گفته پزشکان مایو کلینیک، «با وجودی که خستگی چشم آزاردهنده است اما معمولا مشکل حادی نیست و پس از استراحت دادن به چشم‌ها برطرف می‌گردد.»

2-اضطراب سلامتی/ فاجعه‌سازی از درد

بعضی افراد مایلند علائم درد در بدنشان را به طور مبالغه‌آمیزی تفسیر کنند. روان‌شناسان به این تمایل، «فاجعه‌سازی از درد» می‌گویند. یعنی تمایل به در نظر گرفتن بدترین احتمالات به هنگام حس درد. منظور از اضطراب سلامتی نیز این است که فرد حس کند مشکل جدی سلامتی دارد و این اضطراب با نتایج طبیعی آزمایش‌های پزشکی و اطمینان بخشی پزشک متخصص از بین نرود. اینترنت به دلیل وجود حجم زیاد اطلاعات نادرست، تأیید نشده و غیرعلمی و این باور در مردم که هرچه در اینترنت هست قابل اطمینان می‌باشد، می‌تواند باعث تشدید اختلال روانی «خود بیمار انگاری» گردد.

3-سردرد

سه نوع سردرد در ارتباط با اینترنت وجود دارد:

سردردهای تنشی

این نام ممکن است گمراه‌ کننده باشد. این نوع سردردها به دلیل استرس به وجود نمی‌آیند بلکه غالباً به دلیل کشیدگی عضلة گردن یا چشم درد حادث می‌شوند. به گفتة پزشکان مایوکلینیک، سردردهای تنشی از 30 دقیقه تا یک هفته ممکن است باقی بمانند.

گسترش روزافزون خدمات اینترنت و زمان زیادی که افراد به طور روزانه در فضای مجازی می‌گذرانند، مشکلات و بیماری‌های متعدد جسمی و روانی به همراه داشته است

سردردهای مزمن روزانه

اغلب افراد گاه به گاه دچار سردرد می‌شوند. اما به گفتة پزشکان مایو کلینیک چنانچه تعداد روزهایی که فرد سردرد دارد بیشتر از تعداد روزهایی باشد که سردرد ندارد، احتمالاً دچار این سردرد است. ماهیت متوالی این نوع سردرد، آن را در بین بدترین سردردهای ناتوان‌ساز قرار می‌هد.

سردردهای استرسی

پیدایش سردرد به استرس خیلی زیادی نیاز ندارد. استرس ناشی از به انتظار دریافت اطلاعات ماندن از اینترنت، کندی بارگذاری صفحات، خرابی رایانه و امثال آن‌ها می‌تواند باعث این نوع سردرد شود.

4-درد پشت

نشستن نادرست پشت رایانه، به ویژه اگر با چاقی، کمبود ورزش و تحرک، و سیگار کشیدن همراه باشد به درد پشت می‌انجامد. منشأ این درد معمولاً عضلات، اعصاب، استخوان‌ها و مفاصل در ستون فقرات است. نشستن نادرست و برای ساعت‌های طولانی پشت رایانه، این درد را تشدید می‌کند.

5-ترومبوز وریدی

به لختگی درون رگ، ترومبوز گفته می‌شود. منظور از ترومبوز وریدی، تشکیل لختة خون در رگ‌های وریدی است که غالبا در پاها پدید می‌آید و علت اصلی آن، بی‌تحرکی و کم شدن آب بدن است. نشستن برای ساعت‌های طولانی پشت رایانه می‌تواند باعث ترومبوز وریدی گردد. به تازگی در هواپیماهای مسافربری نیز اطلاعات هشدار دهنده‌ای دربارة ترومبوز وریدی به مسافران داده می‌شود و به آن‌ها توصیه می‌گردد تا برای ساعت‌های طولانی بی‌حرکت روی صندلی باقی نمانند.

6-نشانگان مونچهاوزن

نخست اجازه دهید به تعریف نشانگان یا سندروم مونچها‌وزن بپردازیم، چرا که ممکن است بسیاری از خوانندگان با این اختلال روانی آشنا نباشند، و بعد به سراغ اینترنت می‌رویم: «خصوصیت مهم این سندروم، میل شدید به بستری شدن است و به عقیده بعضی از روان‌شناسان، اصطلاح اعتیاد بیمارستان برای این سندروم مناسب‌تر است.

خصوصیت مهم دیگر این بیماران این است که به محض آشکار شدن ساختگی بودن علائمشان، درخواست ترخیص کرده و از مراجعة مجدد به آن محل خودداری می‌کنند. مواردی دیده شده که بیمار برای ایجاد علائم دست به ابتکارهای عجیبی زده است.» در اینترنت تعداد بیشماری اتاق گپ‌زنی، گروه‌های پشتیبان و وب‌گاه شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که افراد می‌توانند مشکلاتشان را با دیگران در میان بگذارند، درخواست راهنمایی کنند و حس همدردی دیگران را جلب کنند. شاید تعجب کنید از این که خیلی از افراد صرفا برای جلب توجه به بیان بیماری‌ها یا مصیبت‌های دروغین و ساختگی می‌پردازند.

آن‌‌ها وانمود می‌کنند که قربانی تجاوز، حمله، ضرب و شتم یا بیماری‌های جدی و سخت‌درمانی هستند تا توجه دیگران را به خود جلب کنند. به این اختلال روانی، نشانگان یا سندروم مونچهاوزن گفته می‌شود. بر اساس پژوهشی که صورت گرفته است، اینترنت می‌تواند افراد را ترغیب کند که به منظور جلب توجه وانمود کنند که مبتلا به بیماری هستند. به گفته دکتر فلدمن از دانشگاه آلاباما افرادی که دارای این نشانگان هستند در صورتی که به یک مرکز روان‌پزشکی مراجعه کنند مورد درمان قرار خواهند گرفت اما اغلب آن‌ها چنین تمایلی ندارند و ترجیح می‌دهند که یک بیماری جسمی حاد داشته باشند تا یک اختلال روانی.

فیس‌بوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی، دختران نوجوان را در معرض ابتلاء به اضطراب و افسردگی قرار می‌دهند

7-افسردگی فیس‌بوکی

بر اساس گزارشی که در روزنامه دیلی‌میل چاپ شده است، فیس‌بوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی، دختران نوجوان را در معرض ابتلاء به اضطراب و افسردگی قرار می‌دهند. این‌گونه وب‌گاه‌ها علاوه بر امکان نامه‌نگاری و پیام‌رسانی، این امکان را برای نوجوانان به وجود می‌آورند که درباره یک چیز، بارها و بارها و بارها صحبت کنند. بر اساس این مقاله، بحث مکرر در میان دختران نوجوان، به ویژه دربارة ناکامی‌های عشقی، حال آن‌ها را بدتر می‌کند و هیجانات منفی در آن‌ها به وجود می‌آورد.

این گزارش، نتیجه پژوهشی است که از سوی دانشگاه استونی بروک نیویورک روی 83 دختر نوجوان صورت گرفته است. توصیه یکی از پزشکان به نوجوانانی که به طور دائم درباره یک مشکل صحبت می‌کنند این است که «موضوع بحث را عوض کنند.»

 8-خشم اینترنتی

با وجودی که ممکن است خشم اینترنتی به خودی خود برای سلامتی افراد مضر نباشد اما می‌تواند به آزار اینترنتی و حتی شاید به خشونت بینجامد. بنابراین کسانی که توانایی فروخوردن خشمشان را ندارند باید مواظب باشند.

یکی از منابع خشم اینترنتی «افزونگی اطلاعات» است. حجم عظیم اطلاعات موجود روی وب و کند بودن سرعت دستیابی به آن‌ها باعث بروز مقدار زیادی استرس در کاربران اینترنت می‌گردد. بر اساس مطالعه‌ای که از سوی شرکت نمایه‌گذاری بریتیش وب صورت گرفته، 68 درصد از 200 نفر افراد مورد مطالعه گفته‌اند که برای آن‌ها در انتظار دریافت اطلاعات ماندن از وب، استرس‌زاتر از گذراندن یک آخر هفته با پدر و مادر همسرشان است و 38 درصد گفته‌اند که استرس‌زاتر از ماندن در ترافیک خیابان است.

علایم بالینی اعتیاد به اینترنت

یکی از محل‌های بروز خشم اینترنتی در بخش اظهار نظرهای وب‌نوشت‌ها، ویدیوهای یوتیوب یا نظرگاه وبگاه‌هاست. اگر به بخش اظهار نظرها نگاهی بیندازید، خیلی طول نمی‌کشد تا به کلمات زشت و ناپسند بر بخورید. شاید ماهیت گمنام اینترنت، افراد را ترغیب می‌کند که هرچه در فکر دارند را بیان کنند. اما نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که این مسأله واگیردار است- اظهار نظر خشمگینانة شما دیگران را خشمگین می‌کند و این چرخه همین‌طور ادامه می‌یابد.

9-اختلالات بالای دست

اختلالات بالای دست شامل: سندروم کشیدگی گردن، سندروم مجرای مچ دستی، سندروم مجرای ساعدی، التهاب تاندون دست و مچ، التهاب تاندون و غلاف آن، التهاب کیسه زلالی، کشیدگی مکرر عضلانی و سندروم مجرای خروجی قفسه صدری است. تمام این بیماری‌ها می‌تواند مربوط به استفاده از اینترنت باشد. این بیماری‌ها غالبا بر اثر استفاده بیش از حد از یکی از اندام‌های بالای دست (مثل بازوها) و استفاده بیش از حد از یک ابزار مثل صفحه‌کلید یا ماوس بروز می‌کنند و به دلیل آسیب‌دیدگی بافت‌ها با درد همراهند. در مورد بیماری سندروم مجرای خروجی قفسه صدری گفتنی است که دو گروه از افراد بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند. یکی کسانی که در تصادف‌های رانندگی دچار آسیب‌های گردنی می‌شوند و دیگر کسانی که از رایانه در وضیعت‌های نشستن نادرست و غیر ارگونومیک، در دوره‌های زمانی طولانی استفاده می‌کنند.

10-اعتیاد به اینترنت

این بیماری به این علت در این فهرست شماره یک شده است که واقعاً بسیار جدی است و در بعضی موارد کشنده بوده است. ماهیت اعتیاد بسیار فراگیر است. هنگامی که صحبت از اینترنت باشد، این اعتیاد می‌تواند به چیزهای زیادی پیدا شود. از تایپ کردن گرفته تا بازدید از اتاق‌های گپ‌زنی، خرید آنلاین یا بازی‌های چند نفره.

اعتیاد به اینترنت آنقدر جدی و واقعی است که مراکز بازپروری برای آن به وجود آمده است. به طور مثال، بر اساس مقاله‌ای که در نیویورک تایمز منتشر گردیده، مراکز بازپروری معتادان اینترنت در کرة جنوبی با استفاده از مدرسان نظامی به معتادان تمرین‌های بدنی نسبتا شدید شبیه تمرین‌های نظامی می‌دهند، نشست‌های گروهی با مشاور برگزار می‌کنند و کارگاه‌های روان درمانی برای معتادان ترتیب می‌دهند. مساله اعتیاد به اینترنت در کرة جنوبی در سال‌های اخیر به صورت یک مساله ملی در آمده و میزان مرگ و میر ناشی از خستگی و از پا افتادگی پس از انجام بازی‌های آنلاین روز به روز در حال افزایش است.

فضای مجازی چیست؟

فضای مجازی را می توان برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجود شده از طریق شبکه های رایانه ای به کار برد، در حقیقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که توسط شبکه های رایانه ای هم پیوند تامین می شود که با اندکی مسامحه می توان آن را مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست.

به گزارش باشگاه وبلاگ نویسان ایرانی حرف تو؛ بلاگتو به نقل از وبلاگ سایبری نویست:

در تمام تعاریف فضای مجازی، این فضا محیط الکترونیکی یا محیط شبکه ای از کامپیوتر ها دانسته می شود که با استفاده از جلوه های سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدی جهان واقعی را مشابه سازی کند اما ادعا می شود که فاقد مادیت فیزیکی هستند.

گفته می شود که از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است. (منتظرقائم،1381، ص 231)

اما کار واژه سایبر،  از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.

مفهوم مفهوم فضا معمولاً در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است.

ویژگی های فضای مجازی :

در فرهنگ علوم اجتماعی گولدوکولب نیز سایبرنیتک بدین گونه تعریف شده است: " سایبرنتیک به مجموعه ای از نظریه ها و پژوهش ها اشاره می کند که توجه خود را به انسان ها، ارگانیسم های دیگر و ماشین ها معطوف کرده اند. کانون توجه نظریه ها و پژوهش های یاد شده عبارت است از:الف- خود نگه دار و خود کنترلی بودن دستگاه های مکانیکی و ارگانیک از راه دستگاه های از راه فرآیند باز خورد، ب- پیام رسانی و تبادل اطلاعات در دستگاه های مکانیکی و اندامی. در مجموع می توان گفت که سایبرنتیک امروزه موضوعی میان رشته ای است و از آن در علوم بسیار متعددی مثل ریاضیات، الکترونیک، زیست شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی، ارتباطات و غیره در جهت شناخت و مطالعه رفتارها، بازخوردها و پاسخ در هر سیستمی استفاده می شود. تا کنون نیز ترکیب هایی بی شمار و مشتقات متعددی از این کلمه ساخته شده که همگی پیوند سایبر را با خود به همراه دارند. یکی از این ترکیبات فضای مجازی یا همان فضای سایبرنتیک است.

فضای مجازی برای نخستین بار توسط ویلیام گیمسبون- نویسنده کانادایی رمان های علمی- تخیلی- در سال 1982 مورد استفاده قرار گرفت. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده است که تمامی انسان ها، ماشین ها و منابع اطلاعاتی در جهان را به هم متصل کرده اند. این معنا به صورت تقریبی مشابه معنایی است که ما امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی در نظر داریم. کینزا فضای مجازی را برای مثال محیطی بر ساخته از اطلاعات نامرئی- اطلاعاتی که می تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد- تعریف می کند. وی برای کمک به فهم این مفهوم سازی و ارائه یک تصویر خوب و مناسب از فضای مجازی به تعریف اجزای فضا از طریق اینترنت می پردازد.

فضای مجازی را می توان برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجود شده از طریق شبکه های رایانه ای به کار برد، در حقیقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که توسط شبکه های رایانه ای هم پیوند تامین می شود که با اندکی مسامحه می توان آن را مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست. اندرسون واقعیت مجازی را "واقعیت خلق شده توسط رایانه" می داند، واقعیتی که از آن رو مجازی یا مصنوعی است که در دنیای واقعی محیط مادی، مکانی را اشغال نکرده و در اذهان کاربران در نتیجه تعامل با واسط الکترونیکی وجود دارد. واقعیت مجازی واقعیتی است که وجود فیزیکی نداشته توسط نرم افزار تولید می شود. فضای سایبر یا مجازی ترکیبی از دو مفهوم، مجزا است که در کنار هم مفهوم واحدی را خلق کرده اند، بنابراین بهتر است برای درک این مفهوم نخست این مفهوم واحد را شکسته و جزء به جزء بررسی کرده و سپس مجدداً آنها را در هم ادغام کنیم.

کار را با واژه سایبر آغاز می کنیم. این واژه از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.

کاربرد دیگر واژه سایبر در ارتباط با مفهوم دیگری تحت عنوان "ارگانیسم سایبر یا سایبرارگ" است. این واژه دلالت بر امتزاج ماشین و ارگانیسم انسانی و حاصل پیوند بین طبیعت، جامعه و تکنولوژی است.

مفهوم دوم به کار رفته در واژه فضای مجازی، مفهوم فضا است. معمولاً مفهوم فضا در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است. فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصور بوده به طوریکه درک این مفهوم بدون واسطه درک مکان برای ما موجودات فیزیکی غیر ممکن است. در حقیقت همانطور که گل محمدی در کتاب جهانی شدن، فرهنگ و هویت در مقایسه مکان با فضای بیان می دارد، در حقیقت فضا دال بر همه جا و مکان دلالت بر جایی معین است و از همین رو است که تصور همه جایی بسیار دشوارتر از جایی خاص است. مکان دارای محتوا است ولی فضا نوعی خلاء است، مکان دارای دو بعد است در حالیکه فضا مفهومی سه بعدی است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است. مکان همواره به تثبیت و تصلب گرایش دارد ولی فضا به سیالیت و رها شدگی. تمام خصوصیات ذکر شده را می توان ویژگی فضای مجازی، جزءلاینفک آن و ناشی از فضا بودگی آن دانست در حقیقت درک مفهوم فضای مجازی بدون درک مفهوم فضا و اهمیت آن در جهان امروز بی معنا است. در حقیقت فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است، چرا که ما کنشگران انسانی هر روزه در آن دست به عمل می زنیم با آن در تعامل هستیم، از آن یاری می طلبیم و با او به داد و ستد اطلاعات می پردازیم. مایکل بندیکت، فضای مجازی را به عنوان جهانی نو و موازی با جهان واقعی و مخلوق رایانه های جهان و ارتباط های بین آنان تعریف می کند. جهانی (یا فضایی) که در آن انباشت جهانی از دانش، سرگرمی، شاخص ها، مقیاس ها، کنش ها و از همه پراهمیت تر انباشتی از عاملان انسانی تغییر یافته و دگرگون شده، شکل یافته است.

در هر حال فضای مجازی در هر تعبیری و با هر تعریفی، قلمرویی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی ها، فرصت ها، دلهره ها، آسیب ها و محدودیت های نوینی را به همراه دارد. اهمیت این قلمرو تا حدی است که امروزه برخی اندیشمندان صحبت از دو جهانی شدن دنیا معاصر می کنند. همانطور که جبل عاملی در مقاله ای تحت عنوان "جهانی شدن ها" مفاهیم و نظریه ها" می گوید: پارادایم دو جهانی شدن ها نگاهی است که در درجه اول بر تمایز بین جهان مدرنیته و جهان جهانی شده تاکید می کند و در درجه بعد به تبیین و متمایز کردن دو جهان موازی و در عین حال به هم آمیخته واقعی و مجازی می پردازد.

با این نگاه مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آینده جهان را می سازد، رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. ظهور جهان جدید یعنی جهان مجازی، بسیاری از روندها و نگرش ها و ظرفیت های آینده جهان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این جهان در واقع به موازات و گاه حتی بر جهان واقعی مسلط شده و عینیت واقعی پیدا می کند. این دو جهان دارای داد وستدهای بیشماری با یکدیگر هستند. جهان واقعی با خصایصی مانند جغرافیا داشتن، دارای نظام سیاسی خاص بودن، محبوس بودن، طبیعی بودن و غیره از جهان مجازی متمایز می شود و جهان مجازی نیز در مقابل با خصیصه هایی مثل بی مکانی، فرازمان بودن، تکثر داشتن، قابل دسترس بودن همزمان و غیره از جهان واقعی به طور نسبی جدا می شود. از نظر عاملی مهمترین تغییری که فضای دو جهانی یا به عبارتی دیگر ظهور فضای مجازی و در پرتوی آن شکل گیری جهان مجازی به وجود آورده، تغییر در روابط انسانی است؛ جایگزینی روابط چهره به چهره سنتی با روابط مجازی با واسطه رایانه، شاید مهمترین بخش این تغییر است که در جای خود بیشتر بدان خواهیم پرداخت.

رد یا اثبات واقعی بودن فضای مجازی؛

فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصوراست. درک فضا،  بدون درک مکان  غیر ممکن است. مکان دارای محتوا است ولی فضا نوعی خلاء است، مکان دارای دو بعد است در حالیکه فضا مفهومی سه بعدی است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است.

بدین ترتیب تصور فضای مجازی بدئن تصئر فضای حقیقی که مکان محور است ممکن نیست و این اولین ویژگی و جنبه واقعی بودن فضای مجازی است.

به عبارت دیگر دوم بودگی فضای مجازی نسبت به دنیای اولیه فضای حقیقی، خود به  فضای مجازی جنبه واقعی بودگی می بخشد.

اما مسئله دیگر این است که اساسا برای ساخت فضای مجازی ما نیازمند ابزار و شیء واقعی هستیم. به این شکل که برای ساخت آن باید از کامپیوتر و دستگاههای دیگر و هم چنین مکان برای بهره برداری از این فضا هستیم.

از بابت دیگر برای زینت بخشیدن به فضای مجازی از عکس، فیلم و وسیقی بهره می بریم که ثبت فضای حقیقی به نوع خاص است و بدون آنها فضای فضای متصلبی خواهیم داشت.

از سوی دیگر انسان از آن جایی که سازنده و کاربر این فضاست تنها در حالت واقعیت وجود می تواند از این فضا استفاده کند.

ما با  پنج حس بینایی، شنواییف بویایی،  چشایی و لامسه با  فضای مجازی، در تماس هستیم و این تنها دلیل عینیت دنیای حقیقی ماست که با تلاش پژوهشگران محقق شده است.

 و حتی گاهی شما نمی توانید بدون کمک یک دستگاه واقعیت مجازی را ببینید.( مانند بازی های سه عدی که انسان در آنها یکی از بازیکنان اصلی است) گرچه همه این سیستم ها برای کاربردهای مختلف خیلی متفاوت به نظر می رسند، اما همه آنها به یک روش کار می کنند.

اما نکته دیگر این است که فضای مجازی با دستاوردهای جدید مانند پیشرفت در علوم خصوصا پزشکی برای اجرای خواسته های کاربر قائم به ذات جهان واقعی است. آن جایی که خرید یا پرداخت اینترتی میسر می شود بدون واقعیت و با تخیل کسی پاکتی را به منزل شما نمی آورد بلکه ئاقعا از حساب بانکی شما پولی برداشت می شود و این جاست که انسان واقعیت را باور می کند.

من فکر می کنم فضای مجازی در روند گسترش خود به زمانی می رسد که تمام جنبه های زندگی را در بر می گیرد و بدین ترتیب به دلیل ارتباط نزدیک با جنبه های واقعی زندگی عینیت واقعی بودگی برای همه به راحتی درک می شود.

این ارتباط به شکلی گسترش خواهد یافت که فضای حقیقی به خواست انسان در ابتدا و جبرا در ادامه بدون فضای مجازی امکان ادامه نخواهد داشت و نه تنها فضای مجازی جزیی از زندگی بلکه هسته زندگی خواهد شد.

نمونه از شایع‌ترین بیماری‎های فضای مجازی

هنگامی که از چشمانتان زیاد استفاده می‌کنید، خسته می‌شوند. بنابراین جای تعجبی نیست که هنگامی که برای ساعت‌های طولانی به صفحه نمایش رایانه خیره می‌مانید، دچار سوزش و درد چشم شوید. به گفته پزشکان مایو کلینیک، «با وجودی که خستگی چشم آزاردهنده است اما معمولا مشکل حادی نیست و پس از استراحت دادن به چشم‌ها برطرف می‌گردد.»

زندگی آنلاین می‎نویسد: هنگامی که پشت رایانه نشسته‌اید و روی صفحه ‌کلید تایپ می‌کنید، فقط انگشتان و چشمان شما کار نمی‌کنند بلکه تمام اندام‌های بدن شما در حال فعالیت هستند. اما متأسفانه، علیرغم این واقعیت، این کار شما ورزش محسوب نمی‌شود.

علایم بالینی اعتیاد به اینترنت

گسترش روزافزون خدمات اینترنت و زمان زیادی که افراد به طور روزانه در فضای مجازی می‌گذرانند، مشکلات و بیماری‌های متعدد جسمی و روانی به همراه داشته است که در زیر به معرفی ده نمونه از شایع‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.

1-خستگی چشم

هنگامی که از چشمانتان زیاد استفاده می‌کنید، خسته می‌شوند. بنابراین جای تعجبی نیست که هنگامی که برای ساعت‌های طولانی به صفحه نمایش رایانه خیره می‌مانید، دچار سوزش و درد چشم شوید. به گفته پزشکان مایو کلینیک، «با وجودی که خستگی چشم آزاردهنده است اما معمولا مشکل حادی نیست و پس از استراحت دادن به چشم‌ها برطرف می‌گردد.»

2-اضطراب سلامتی/ فاجعه‌سازی از درد

بعضی افراد مایلند علائم درد در بدنشان را به طور مبالغه‌آمیزی تفسیر کنند. روان‌شناسان به این تمایل، «فاجعه‌سازی از درد» می‌گویند. یعنی تمایل به در نظر گرفتن بدترین احتمالات به هنگام حس درد. منظور از اضطراب سلامتی نیز این است که فرد حس کند مشکل جدی سلامتی دارد و این اضطراب با نتایج طبیعی آزمایش‌های پزشکی و اطمینان بخشی پزشک متخصص از بین نرود. اینترنت به دلیل وجود حجم زیاد اطلاعات نادرست، تأیید نشده و غیرعلمی و این باور در مردم که هرچه در اینترنت هست قابل اطمینان می‌باشد، می‌تواند باعث تشدید اختلال روانی «خود بیمار انگاری» گردد.

3-سردرد

سه نوع سردرد در ارتباط با اینترنت وجود دارد:

سردردهای تنشی

این نام ممکن است گمراه‌ کننده باشد. این نوع سردردها به دلیل استرس به وجود نمی‌آیند بلکه غالباً به دلیل کشیدگی عضلة گردن یا چشم درد حادث می‌شوند. به گفتة پزشکان مایوکلینیک، سردردهای تنشی از 30 دقیقه تا یک هفته ممکن است باقی بمانند.

گسترش روزافزون خدمات اینترنت و زمان زیادی که افراد به طور روزانه در فضای مجازی می‌گذرانند، مشکلات و بیماری‌های متعدد جسمی و روانی به همراه داشته است

سردردهای مزمن روزانه

اغلب افراد گاه به گاه دچار سردرد می‌شوند. اما به گفتة پزشکان مایو کلینیک چنانچه تعداد روزهایی که فرد سردرد دارد بیشتر از تعداد روزهایی باشد که سردرد ندارد، احتمالاً دچار این سردرد است. ماهیت متوالی این نوع سردرد، آن را در بین بدترین سردردهای ناتوان‌ساز قرار می‌هد.

سردردهای استرسی

پیدایش سردرد به استرس خیلی زیادی نیاز ندارد. استرس ناشی از به انتظار دریافت اطلاعات ماندن از اینترنت، کندی بارگذاری صفحات، خرابی رایانه و امثال آن‌ها می‌تواند باعث این نوع سردرد شود.

4-درد پشت

نشستن نادرست پشت رایانه، به ویژه اگر با چاقی، کمبود ورزش و تحرک، و سیگار کشیدن همراه باشد به درد پشت می‌انجامد. منشأ این درد معمولاً عضلات، اعصاب، استخوان‌ها و مفاصل در ستون فقرات است. نشستن نادرست و برای ساعت‌های طولانی پشت رایانه، این درد را تشدید می‌کند.

5-ترومبوز وریدی

به لختگی درون رگ، ترومبوز گفته می‌شود. منظور از ترومبوز وریدی، تشکیل لختة خون در رگ‌های وریدی است که غالبا در پاها پدید می‌آید و علت اصلی آن، بی‌تحرکی و کم شدن آب بدن است. نشستن برای ساعت‌های طولانی پشت رایانه می‌تواند باعث ترومبوز وریدی گردد. به تازگی در هواپیماهای مسافربری نیز اطلاعات هشدار دهنده‌ای دربارة ترومبوز وریدی به مسافران داده می‌شود و به آن‌ها توصیه می‌گردد تا برای ساعت‌های طولانی بی‌حرکت روی صندلی باقی نمانند.

6-نشانگان مونچهاوزن

نخست اجازه دهید به تعریف نشانگان یا سندروم مونچها‌وزن بپردازیم، چرا که ممکن است بسیاری از خوانندگان با این اختلال روانی آشنا نباشند، و بعد به سراغ اینترنت می‌رویم: «خصوصیت مهم این سندروم، میل شدید به بستری شدن است و به عقیده بعضی از روان‌شناسان، اصطلاح اعتیاد بیمارستان برای این سندروم مناسب‌تر است.

خصوصیت مهم دیگر این بیماران این است که به محض آشکار شدن ساختگی بودن علائمشان، درخواست ترخیص کرده و از مراجعة مجدد به آن محل خودداری می‌کنند. مواردی دیده شده که بیمار برای ایجاد علائم دست به ابتکارهای عجیبی زده است.» در اینترنت تعداد بیشماری اتاق گپ‌زنی، گروه‌های پشتیبان و وب‌گاه شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که افراد می‌توانند مشکلاتشان را با دیگران در میان بگذارند، درخواست راهنمایی کنند و حس همدردی دیگران را جلب کنند. شاید تعجب کنید از این که خیلی از افراد صرفا برای جلب توجه به بیان بیماری‌ها یا مصیبت‌های دروغین و ساختگی می‌پردازند.

آن‌‌ها وانمود می‌کنند که قربانی تجاوز، حمله، ضرب و شتم یا بیماری‌های جدی و سخت‌درمانی هستند تا توجه دیگران را به خود جلب کنند. به این اختلال روانی، نشانگان یا سندروم مونچهاوزن گفته می‌شود. بر اساس پژوهشی که صورت گرفته است، اینترنت می‌تواند افراد را ترغیب کند که به منظور جلب توجه وانمود کنند که مبتلا به بیماری هستند. به گفته دکتر فلدمن از دانشگاه آلاباما افرادی که دارای این نشانگان هستند در صورتی که به یک مرکز روان‌پزشکی مراجعه کنند مورد درمان قرار خواهند گرفت اما اغلب آن‌ها چنین تمایلی ندارند و ترجیح می‌دهند که یک بیماری جسمی حاد داشته باشند تا یک اختلال روانی.

فیس‌بوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی، دختران نوجوان را در معرض ابتلاء به اضطراب و افسردگی قرار می‌دهند

7-افسردگی فیس‌بوکی

بر اساس گزارشی که در روزنامه دیلی‌میل چاپ شده است، فیس‌بوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی، دختران نوجوان را در معرض ابتلاء به اضطراب و افسردگی قرار می‌دهند. این‌گونه وب‌گاه‌ها علاوه بر امکان نامه‌نگاری و پیام‌رسانی، این امکان را برای نوجوانان به وجود می‌آورند که درباره یک چیز، بارها و بارها و بارها صحبت کنند. بر اساس این مقاله، بحث مکرر در میان دختران نوجوان، به ویژه دربارة ناکامی‌های عشقی، حال آن‌ها را بدتر می‌کند و هیجانات منفی در آن‌ها به وجود می‌آورد.

این گزارش، نتیجه پژوهشی است که از سوی دانشگاه استونی بروک نیویورک روی 83 دختر نوجوان صورت گرفته است. توصیه یکی از پزشکان به نوجوانانی که به طور دائم درباره یک مشکل صحبت می‌کنند این است که «موضوع بحث را عوض کنند.»

 8-خشم اینترنتی

با وجودی که ممکن است خشم اینترنتی به خودی خود برای سلامتی افراد مضر نباشد اما می‌تواند به آزار اینترنتی و حتی شاید به خشونت بینجامد. بنابراین کسانی که توانایی فروخوردن خشمشان را ندارند باید مواظب باشند.

یکی از منابع خشم اینترنتی «افزونگی اطلاعات» است. حجم عظیم اطلاعات موجود روی وب و کند بودن سرعت دستیابی به آن‌ها باعث بروز مقدار زیادی استرس در کاربران اینترنت می‌گردد. بر اساس مطالعه‌ای که از سوی شرکت نمایه‌گذاری بریتیش وب صورت گرفته، 68 درصد از 200 نفر افراد مورد مطالعه گفته‌اند که برای آن‌ها در انتظار دریافت اطلاعات ماندن از وب، استرس‌زاتر از گذراندن یک آخر هفته با پدر و مادر همسرشان است و 38 درصد گفته‌اند که استرس‌زاتر از ماندن در ترافیک خیابان است.

علایم بالینی اعتیاد به اینترنت

یکی از محل‌های بروز خشم اینترنتی در بخش اظهار نظرهای وب‌نوشت‌ها، ویدیوهای یوتیوب یا نظرگاه وبگاه‌هاست. اگر به بخش اظهار نظرها نگاهی بیندازید، خیلی طول نمی‌کشد تا به کلمات زشت و ناپسند بر بخورید. شاید ماهیت گمنام اینترنت، افراد را ترغیب می‌کند که هرچه در فکر دارند را بیان کنند. اما نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که این مسأله واگیردار است- اظهار نظر خشمگینانة شما دیگران را خشمگین می‌کند و این چرخه همین‌طور ادامه می‌یابد.

9-اختلالات بالای دست

اختلالات بالای دست شامل: سندروم کشیدگی گردن، سندروم مجرای مچ دستی، سندروم مجرای ساعدی، التهاب تاندون دست و مچ، التهاب تاندون و غلاف آن، التهاب کیسه زلالی، کشیدگی مکرر عضلانی و سندروم مجرای خروجی قفسه صدری است. تمام این بیماری‌ها می‌تواند مربوط به استفاده از اینترنت باشد. این بیماری‌ها غالبا بر اثر استفاده بیش از حد از یکی از اندام‌های بالای دست (مثل بازوها) و استفاده بیش از حد از یک ابزار مثل صفحه‌کلید یا ماوس بروز می‌کنند و به دلیل آسیب‌دیدگی بافت‌ها با درد همراهند. در مورد بیماری سندروم مجرای خروجی قفسه صدری گفتنی است که دو گروه از افراد بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند. یکی کسانی که در تصادف‌های رانندگی دچار آسیب‌های گردنی می‌شوند و دیگر کسانی که از رایانه در وضیعت‌های نشستن نادرست و غیر ارگونومیک، در دوره‌های زمانی طولانی استفاده می‌کنند.

10-اعتیاد به اینترنت

این بیماری به این علت در این فهرست شماره یک شده است که واقعاً بسیار جدی است و در بعضی موارد کشنده بوده است. ماهیت اعتیاد بسیار فراگیر است. هنگامی که صحبت از اینترنت باشد، این اعتیاد می‌تواند به چیزهای زیادی پیدا شود. از تایپ کردن گرفته تا بازدید از اتاق‌های گپ‌زنی، خرید آنلاین یا بازی‌های چند نفره.

اعتیاد به اینترنت آنقدر جدی و واقعی است که مراکز بازپروری برای آن به وجود آمده است. به طور مثال، بر اساس مقاله‌ای که در نیویورک تایمز منتشر گردیده، مراکز بازپروری معتادان اینترنت در کرة جنوبی با استفاده از مدرسان نظامی به معتادان تمرین‌های بدنی نسبتا شدید شبیه تمرین‌های نظامی می‌دهند، نشست‌های گروهی با مشاور برگزار می‌کنند و کارگاه‌های روان درمانی برای معتادان ترتیب می‌دهند. مساله اعتیاد به اینترنت در کرة جنوبی در سال‌های اخیر به صورت یک مساله ملی در آمده و میزان مرگ و میر ناشی از خستگی و از پا افتادگی پس از انجام بازی‌های آنلاین روز به روز در حال افزایش است.

انواع فساد در فضای مجازی

خانواده ها نباید از فسادی که در فضای مجازی گریبان گیر می شود بی توجه بگذرند و فساد را تنها متوجه دزدی های مالی کلان و هک کردن سایت های مهم و... بدانند. گاهی فساد به کودکان نزدیکتر است.

به گزارش گلستان 24، خانواده ها نباید از فسادی که در فضای مجازی گریبان گیر می شود بی توجه بگذرند و فساد را تنها متوجه دزدی های مالی کلان و هک کردن سایت های مهم و... بدانند. گاهی فساد به کودکان نزدیکتر است.

شبکه های اجتماعی، سایت های غیراخلاقی، تبلیغ فرهنگ ضد دین غربی و... همه و همه می توانند از فرزند شما موجودی متفاوت بسازند. کودکی که با بسیاری از اصول و ارزش های محیط پیرامونش دچار تناقض و دوگانگی می شود و علاقه به سبک زندگیه دیگری دارد بسیار برایش ماندگاری در این محیط سخت است.

کلید واژه رخنه فرهنگی از فروردین ماه 1393 توسط رهبر انقلاب وارد ادبیات فرهنگی کشور شد. ایشان در سخنرانی نوروزی خود در جمع زائران حرم مطهر رضوی به مسئولین فرهنگی هشدار دادند که "باید مراقب رخنه های بسیار خطرناک فرهنگی باشند" و علاوه بر انجام "وظایف ایجابی" خود، تمهیدات "دفاعی" نیز در این زمینه اتخاذ کنند.باید دید چه شرایطی رخ داده که رهبر معظم انقلاب با دید جامع و کل نگری که دارند، بعد از طرح بحث تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و ناتوی فرهنگی در این مقطع زمانی، بحث رخنه فرهنگی را به عنوان یکی از تهدیدات امروز جامعه انقلابی ایران مطرح می کنند. 

رخنه در کاربرد عام به معنای یک وصله ناهمگون است که به درون ماده ای که با ماهیت آن سازگاری ندارد به صورت تدریجی نفوذ کند و آن را از درون پوچ و بی خاصیت نماید. مانند آبی که درون دیوار نفوذ می می کند و موجب از بین رفتن استحکام و ظاهر آن می شود. استعاره رهبر انقلاب نیز از این منظر بسیار بجا به کار رفته است که دقیقاً ماهیت هجمه ای که امروز به فرهنگ ما شده است با همین استعاره توضیح داده می شود. اگر بخواهیم به طور دقیق تر به این مسأله و مصادیق آن در زمان حاضر بپردازیم، ابتدا باید ببینیم رخنه فرهنگی و یا رخنه های فرهنگی که گلوگاه های نفوذ فرهنگی هستند و می توانند فرهنگ غنی اسلامی ایرانی کشورمان را از درون تهی کنند در زمان حاضر چه مواردی هستند؟ به طور قطع ماهواره، تولیدات فرهنگی مانند کتاب، سینما، موسیقی و ... جزء این گلوگاه ها هستند ولی با توجه به حضور در عصر ارتباطات و فراگیری اینترنت در جهان و کشور، کسی نیست که اولویت اصلی برای رخنه فرهنگی دشمن را به این فضا اختصاص ندهد. فضای مجازی به دلیل ارتباطات کنترل نشده و خارج از نظارتی که در آن شکل می گیرد، این امکان را فراهم آورده تا افراد به صورت لجام گسیخته در معرض ارتباطات با طیف گسترده ای از افراد قرار بگیرند و این مسأله می تواند تسهیل کننده نفوذ فرهنگی درون کشور باشد. 

شبکه‌های اجتماعی مجازی در کنار ارائه‌ی بستر تعاملی جذاب برای مخاطبان به ویژه قشر جوان و نوجوان، علاوه بر تمام نقاط قوتی که می‌توانند برای زندگی امروزه‌ی بشر داشته باشند، دارای نقاط ضعفی نیز هستند. یکی از مهمترین نقاط ضعف شبکه‌های اجتماعی مجازی که هم‌اکنون برای جامعه‌ی ایمانی ما یک تهدید بزرگ نیز به حساب می‌آید، سست کردن پایه‌های ایمان مردم با رویکرد عادی‌سازی ناهنجاری‌ها است. همانطور که می‌دانید شبکه‌ی اجتماعی اینستاگرام که در کشور ما بدون محدودیت برای تمامی سنین در دسترس است، هم‌اکنون جولانگاه برخی از صفحات غیراخلاقی شده و با‌ توجه به ناتوانی دستگاه‌های نظارتی نسبت به اجرای فیلترینگ هوشمند صفحات اینستاگرام عده ای خودجوش دست به تشکیل یک جبهه مردمی زده اند تا این مفسدین را در شبکه اینستاگرام شناسایی کرده و قصد معرفی آنها به مردم را دارند.

این تنها گوشه ای از این هجمه ضدفرهنگی در فضای مجازی بود. وقتی کاربری در فضای مجازی هر صبح خود را با تصاویر زنان بی حجاب در شبکه ای مانند اینستاگرام شروع کند، می توان به ضرس قاطع ادعا نمود که به مرور، باور ها و ارزش های فرد به عنوان مهمترین المان های فرهنگی، از طریق قبح زدایی مستمر دستخوش تغییر خواهد شد. زمانی که یک کاربر به طور مداوم با این فضا در ارتباط باشد و به مرور تغییرات ارزشی دوستان و نزدیکان خود را نیز در این فضا مشاهده کند، با تقریب بالایی می توان گفت که در معرض تغییرات ادراکی از قداست ارزش های فرهنگی که تا پیش از این به آنها باورمند بوده، خواهد گشت. 

پس بهتر است بیش از اینها مراقب فرزندان خود و گشت و گذارشان در شبکه جهانی اینترنت باشیم.

با چه کتابهایی وهابیت و تکفیری ها را بهتر بشناسیم

با چه کتابهایی وهابیت و تکفیری ها را بهتر بشناسیم

به‌مناسبت شهادت شیخ باقر النمر بستۀ کتاب شناخت فرقۀ ضالۀ وهابیت، مربوط به مجمع ناشران انقلاب اسلامی منتشر شد.

به گزارش مشرق، به‌مناسبت شهادت شیخ باقر النمر بسته کتاب شناخت فرقۀ ضالۀ وهابیت، مربوط به مجمع ناشران انقلاب اسلامی منتشر شد.

* شناخت فرقه ضاله وهابیت

پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله: «آنان قرآن را خوب تلاوت می‌کنند؛ اما آیه‌هایش از حنجرشان هم رد نمی‌شود! از دین خارج می‌شوند، آنچنان که تیر از کمان خارج می‏گردد و دیگر به طرف دین باز نمی‏گردند؛ همانگونه که تیر دیگر به کمان برنمی ‏گردد. اینان هیچ بهره‌ای از قرآن نمی‌برند». سخن از مردمانی است که کمتر از سه قرن پیش، ناگاه در میان مسلمانان ظاهر شدند و کتاب خدا را بر سردست گرفتند و دم از توحید زدند و با جنایت‌ها و تأویل آیات قرآنی، مسیر اسلام را به انحراف کشیدند. این بسته مطالعاتی، حاصل دست‌چینی از بهترین کتاب‌هایی است که درباره تاریخچه و عقاید فرقه «وهابیت» سخن گفته و به معرفی شخصیت‌های معروف و جریان‌های فکری آن پرداخته است. نکته قابل توجه اینکه در بین آثار عربی، کتاب‌های خوب و مفید بسیاری قابلیت دارند که در چنین بسته ‏ای به کار آیند؛ اما به اقتضای حال مخاطبان، این کتاب‏ها از بین ده‌ها کتب فارسی موجود، از بهترین‏ها گلچین و ارائه شده است. آنچه در این مجموعه قابل ذکر است، سطح ‏بندی کتب به فراخور سطح معلومات و آمادگی مخاطبان است که در دو سطح مبتدی و پیشرفته می‏توان از این بسته پیشنهادی استفاده کرد.

* نظری بر تاریخ وهابیت

وهابیت فرقه‌ای است که با گذشت حدود سه قرن از پیدایش آن، بسیاری از ممالک اسلامی و به‌خصوص مرکز پیدایش اسلام، سرزمین حجاز را تحت تأثیر خود قرار داده است. کتاب پیش‌رو، تاریخ وهابیت را به شیوه‌ای خاص مرور می‌کند. عقاید وهابیت و بحث کلامی آن به صورت مختصر و گذرا است و نویسنده درصدد است تا با زبانی ساده اما عالمانه، تاریخچه وهابیت را در سه مرحله تبیین کند و در اختیار محققان قرار دهد.

چارچوب اصلی کتاب را این موضوعات تشکیل می‌دهد: معرفی کلی از وهابیت شامل معرفی افراد تأثیرگذار در تأسیس این فرقه، خاستگاه رشد و نمو وهابیت، تاریخچه وهابیت در سه مرحله، از اندیشه‌ها و تفکرات وهابیت تا ابتدای زمامداری عبدالعزیز و از اوایل قرن بیستم، مقارن زمامداری عبدالعزیز، تا زمان کنونی. در پایان، تشکیلات و نفوذ وهابیت در کشوهای مختلف و برخی اعتقادات وهابیون بررسی شده است. سعی نگارنده، معرفی کامل و دورنمایی واضح از وهابیت است.

* تاریخ وهابیان

وهابیت در قرون اخیر، سعی در ترویج افکار منحرف خود کرده است و در سال‌های اخیر با تزریق منابع مالی و حمایت معنوی آل‌سعود توانسته تا حدودی در برخی مناطق نفوذ پیدا کند. این فرقه گمراه، دارای سوابقی تاریک و پر از جنایات است که اطلاع از این جنایات، می‌تواند پرده از چهره ظاهراً اسلامی این فرقه بردارد. کتاب پیش‌رو نوشته چهره سرشناس اهل سنت «سرتیپ ایوب صبری» است. نویسنده سعی کرده است تا قدم‌به‌قدم چهره وحشیانه وهابیت را از زمان پیدایش به تصویر بکشد و آمار وحشتناک این اعمال غیرانسانی را به خوبی نشان دهد. نگارنده کار وهابیت را مشابه کار قرامطه دانسته و بخشی از کتاب را به موضوع قرامطه اختصاص داده است. استیلای وهابیان بدکردار بر مدینه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، استیلای وهابیان بر بلده طیبه پروردگار و فرمان رهاسازی حرمین شریفین، برخی سرفصل‌های این کتاب است.

* فرقه‏‌ای برای تفرقه

وهابیت، فرقه‌ای گمراه است که با حمایت دولت‌های استعماری تاکنون دوام پیدا کرده است. این فرقه، بی‏شک عاملی مهم برای ایجاد تفرقه میان مسلمین است. کتاب پیش‌رو توسط نویسنده‏ای برجسته در حوزه نقد وهابیت تدوین شده است و پیش از پرداختن به عقاید وهابیان به تاریخچه مؤسسان و مروجان آن، یعنی ابن‌تیمیه و محمدبن‌وهاب و نقش آنان در ایجاد اختلاف و درگیری بین امت واحد اسلامی و ازهم‌پاشیدن صفوف مسلمین پرداخته است. بیان نگاه‌های منفی علمای مشهور اهل سنت نسبت به ابن‌تیمیه، محمدبن‌عبدالوهاب و ابن‌قیم و جمع‌آوری آن در چند صفحه، راه را برای پذیرش این نکته که این فرقه، فرقه‏ای گمراه است را آسان‏تر کرده است. هدف نگارنده از این کتاب، آشناکردن خوانندگان با خطر واقعی وهابیت برای اسلام و مسلمین است. استفاده از منابع متعدد و دسته‌اول اهل سنت و تتبع خوب نگارنده از ویژگی‌های خوب این کتاب است.

* تبارشناسی سلفی‏گری و وهابیت جلد 1

کتاب «سلفی‏گری و وهابیت» در سه جلد توسط نویسند‏ه متخصص در مباحث اهل سنت و فرقه وهابی نگاشته شده است. نگارنده در این مجلد (جلد 1) به تبارشناسی یا تاریخ وهابیت(سلفی‌گری) پرداخته است و با قلمی روان اما علمی با استناد به منابع متعدد و معتبر، تاریخ این فرقه را کندوکاو کرده است. این کتاب برای افرادی قابل استفاده است که آشنایی اجمالی با مباحث کلی وهابیت داشته باشند. سیر منطقی مباحث و جامعیت آن از ویژگی‌های بارز این تحقیق است. در نگاه نگارنده، وهابیت چیزی غیر از اهل سنت است و رابطه وهابیت با سلفی‌گری، رابطه عموم و خصوص مطلق است. این پژوهش، جهان اسلام را در یک‌سو و وهابیت را در سوی دیگر فرض کرده است؛ ازاین‌رو برای اهل سنت نیز قابل استفاده خواهد بود. مطالعه این کتاب ارزشمند که چندین چاپ متعدد دارد را به شما توصیه می‌کنیم.

* تقاریر نجد

کتاب پیش‌رو از مستندات تاریخی و اطلاعات تازه بهره گرفته و دربرگیرنده اطلاعات تازه و مستنداتی از بایگانی نخست‌وزیری جمهوری ترکیه در سال‌های مقارن با دعوت پیشوای وهابیان نجد، شیخ محمدبن‌عبدالوهاب و همچنین بازخوانی و ترجمه دقیق متن کامل یک‌صد سند مهم تاریخی در فاصله سال‌های 1200 ـ 1237هجری قمری و نیز سال شماری از تحولات این بازه زمانی است. این نوشتار با هدف آغاز مطالعات جدی‌تر در زمینه تاریخ شکل‌گیری مذهب وهابیت، بدون در نظر گرفتن مباحث فقهی و کلامی آن صورت گرفته که در نوع خود، کاری بدیع و نوآورانه است. این پژوهش کوشیده است مبنای کار خود را بر جمع‌آوری اسنادی قرار دهد که در آرشیوهای دولتی و وزیر دولت عثمانی و گزارش‌های پادشاهان نجد، شام، مصر، عراق و حجاز در سال‌های 1200 تا 1237 ه.ق بوده است. گزارش‌های این کتاب، مجموعه‌ای از اطلاعات نویافته تاریخی است که حوادث مهم آن سال‌ها را روشنی تازه‌ای می‌بخشد.

* آیین وهابیت

آیت‌الله جعفر سبحانی از چهرهای برجسته در نقد وهابیت است. ایشان در این کتاب با تکیه بر نص صریح قرآن و روایات نقل شده از پیامبر گرامی اسلام به شبهات مطرح شده از سوی وهابی‏ها پاسخ داده است و صحت ادعای آنان را باطل کرده است. نویسنده در ابتدا به بررسی تاریخچه و چگونگی شکل‌گیری این فرقه می‏پردازد و سپس در طی بیست فصل، مهم‌ترین عقاید وهابیان را نقد می‌کند.

از ویژگی‌های بسیار مهم این کتاب، ارائه پاسخ‌های جامع و کامل و پرهیز از هرگونه جانب‌داری و تعصب است؛ به‌طوری‌که در اثبات هیچ ادعایی، به منابع روایی شیعه بسنده نکرده و تمامی استدلال‌ها براساس کتب مورد قبول اهل تسنن است. مباحث کتاب از این دست هستند: زیارت قبور ائمه و اولیای خدا، توسل، تبرک و استشفا، بزرگداشت موالید و وفیات اولیای خدا، مسئله شفاعت، اعتقاد به سلطه غیبی و بررسی مسئله نذر و قسم.

* در ساحل حقیقت

کتاب پیش‌رو پاسخ به بخشی از شبهه‌هایی است که وهابیت مطرح کرده است و غالباً شبهاتی است که در مکه و مدینه برای ایجاد تشویش در اعتقادات محکم شیعه وارد می‌کند. شبهات و سؤالاتی درباره ازدواج امام حسین علیه‌السلام با دختر پادشاه ایران و علاقه خلیفه دوم به خاندان پیامبر، شرک‌نبودن توسل به امامان مدفون در بقیع، آگاهی مردگان از احوال زندگان، انتساب قبر فاطمه بنت اسد به فاطمه زهرا علیها‌السلام و شرک‌نبودن ذکر «یا علی» و... . نگارنده در ادامه به اثبات صحت برخی از اعتقادات شیعه درباره وجود حضرت مهدی علیه‌السلام، دلایل عصمت اهل بیت، مسیر خلافت اسلامی، طلب شفاعت از غیر خدا و... می‌پردازد.

واقعه غدیر خم و حدیث غدیر، بررسی ازدواج عمر با ام‌کلثوم، مسئله ساختن بارگاه روی قبور، توسل به اولیای خدا، اعتبار نهج‌البلاغه، فدک و حق حاکمیت اسلامی، ایمان ابوطالب و سجده بر خاک، از دیگر موضوعات مطرح‌شده در این کتاب است.

* مبانی اعتقادی وهابیان

استاد علی‌اصغر رضوانی از نویسندگان و پژوهشگران پرکار و پرتألیف در حوزه نقد وهابیت است. قلمی روان و عالمانه دارد و در نقد و بررسی مباحث بر منابع اهل سنت تکیه دارد. نوشتار پیش‌رو در راستای تبیین صحیح اعتقادات وهابیان در مباحث اختلافی میان آن‌ها با دیگر فرقه‌های اسلامی به خصوص مذهب تشیع است. آگاهی از مبانی اعتقادی وهابیت، در فهم ریشه‌های رفتاری آن‌ها در برابر تشیع و دیگر فرقه‌های اسلامی کمک بسیاری خواهد کرد. بعضی از عناوین کتاب عبارت‌اند از: میزان در توحید و شرک (فتاوای وهابیان در مصادیق شرک، مراحل توحید، ارکان عبادت، شرک و اقسام آن)، ایمان و کفر (ایمان و کفر در لغت و اصطلاح، فرق بین اسلام و ایمان)، حیات برزخی (فتاوای وهابیان، وجود ارتباط بین حیات برزخی و حیات مادی، بررسی اشکالات وهابیان) و بدعت و مصادیق آن.

* وهابیت بر سر دوراهی

کتاب «وهابیت بر سر دو راهی» به قلم آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی نگارش یافته است و به نشانه‌های زوال و نابودی فرقه منحرف و ضاله وهابیت پرداخته است. داشتن قلم روان و پرداختن به مباحث مهم و پرهیز از مسائل متفرقه از جمله ویژگی‏ های بارز این اثر است. نگارنده در این کتاب درصدد بیان و توضیح اصول وهابیت است و در شش موضوع مهم به بحث و بررسی پرداخته است. این اصول عبارت‌اند از:خشونت فوق‌العاده، تحمیل عقیده، تعصب شدید و افراطى، عدم آشنایى با ارزش‌هاى فرهنگى، جمود و مخالفت با هر پدیده نوین، ضعف منطق و برداشت نادرست از شش واژه قرآنى.

این شش موضوع به‌طور کامل و عالمانه بررسی شده و به روشنی ارزیابی شده‌اند. مطالعه این کتاب، تصویر روشنی از وهابیت را برای محققان ارائه کرده است.

* نقد وهابیت از برون

از ابتدای ظهور وهابیت در سرزمین حجاز، عالمان اسلامی به مقابله با این فرقه و مؤسس آن پرداخته و به نقد تفکرات محمدبن‌عبدالوهاب روی آوردند و کتاب‌های متعددی در رد وی نوشته‌اند. نامه‌هایی برای او فرستادند تا وی را از اندیشه تکفیر مسلمین باز دارند. کتاب «نقد وهابیت از برون» براساس دیدگاه اندیشمندان اهل سنت است. نگارنده با آوردن عباراتی، به ذکر برخی از آثار عالمان اهل سنت در زمینه وهابیت می‌پردازد که با افکار محمدبن‌عبدالوهاب به مقابله پرداخته‌اند. عبدالله‌بن‌عیسی (مشهور به مویس)، محمد‌بن‌عبدالله‌بن‌فیروز، علوی‌بن‌احمد‌بن‌حسن‌حداد و... از جمله این علما هستند. نگارنده ضمن معرفی هر یک از این علما و جایگاه علمی آن‌ها، برخی از عبارات آثار ایشان را آورده که در رد وهابیت نگاشته شده است. تسلط قابل توجه بر منابع اهل سنت و داشتن آثار متعدد در زمینه نقد وهابیت، قلم روان و عالمانه از ویژگی‌های نگارنده این اثر است.

* وهابیان را بهتر بشناسیم

کتاب پیش‌رو، ضمن اشاره به دیدگاه‌های مخالف وهابیان با عقاید شیعه و اهل سنت، راهکارهایی برای مقابله با آن‌ها ارائه کرده است. سرآغاز کتاب با ذکر تاریخ پیدایش وهابیان و حرکات اعتقادی و نظامی آنان شروع شده و با جریان‌های مخالف و آرای موافقان آن‌ها پایان می‌یابد. سلسله بحث‌‌های تاریخی، پیدایش افکار وهابیان (مؤسس، مروج، مجدد افکار)، خشونت‌ها و پیشگویی پیامبر(ص) از ظهور وهابیان و فتوای علمای اسلام برای مقابله با آن‌ها در این اثر بیان شده است.

نگارنده در بخشی دیگر، مبانی اعتقادی وهابیت، همچون میزان در توحید و شرک، ایمان و کفر را ارزیابی کرده است و در بخشی از کتاب، فتوای وهابیان درباره سنت و بدعت، توسل، تبرک، شفاعت، استغاثه به ارواح اولیا، قسم، نذر و ذبح برای غیر خدا، زیارت قبور، بنای بر قبور و... نقد و بررسی کرده و توضیح درست آن براساس آیات قرآن را آورده است.

* وهابیت؛ مبانی فکری و کارنامه عملی

در نوشتار پیش‌رو آثار جنایات وهابیت در حمله به اهل تسنن و تشیع و اشتباهات فاحش وهابیت گرد آمده است. پایه‏گذار این مکتب انحرافی، در قرن هشتم اب‌تیمیه است که پس از خاموشی موج اندیشه‌های او، بار دیگر در قرن دوازدهم فردی به نام محمد‌بن‌عبدالوهاب احیاگر اندیشه‌های مرده و متروک او شد. تفکرات وهابیت در سه محور اصلی دعوت به تجسیم، کاستن از مقامات انبیا و اولیای الهی و تکفیر مسلمین چارچوب اصلی کتاب را تشکیل داده است. نگارنده این تفکرات را در تعارض با تفکر عموم مسلمانان، آیات و روایات ارزیابی کرده و به خوبی هر یک از این تفکرات را توضیح داده و با تکیه بر ادله مورد قبول مخالفان، به اثبات ابطال دعاوی رهبران وهابیت پرداخته است. این نوشتار را می‏توان تحلیل مکتب وهابیت دانست که نویسنده، آن را با قلمی روان و قابل فهم برای عموم بیان کرده است.

* فتنه وهابیت

غیر از علمای شیعه، بسیاری از عالمان اهل سنت نیز به انتقاد از فرقه وهابیت پرداخته‏اند. ازجمله این علما می‏توان به احمد‌بن‌زین‌بن‌احمد دحلان مکی اشاره کرد. وی از مفتیان سادات شافعی در مکه معظمه بوده است. نویسنده با هدف نقادی از این فرقه، به بیان چگونگی پیدایش وهابیت و برخی عقاید و اندیشه‌های جنجال‌برانگیز آنان پرداخته و در ادامه به اعتقادات وهابیت و مسئله شرک‌بودن زیارت قبر پیامبر، اولیا، صالحان، توسل‌کردن به آنان و... پرداخته است و اعتقادات آن‌ها را نقادی عالمانه کرده است. شرح حال مؤلف و سخنی از مترجم را می‏توانید در ابتدای کتاب مطالعه کنید. در نگاه مؤلف، وهابیت یک فتنه و از مصیبت‌های بزرگی است که اهل اسلام بدان گرفتار شده است؛ زیرا پیروان این فرقه، خون‌های بسیاری ریختند و اموال بسیاری را به یغما بردند و بدعت‌های زیادی را در دین وارد کرده‌اند.

* بررسی فتوای تکفیر در نگاه مذاهب اسلامی

تکفیر در روایات شیعه و اهل سنت، مسئله‌ای بسیار خطرناک معرفی شده و با توجه به روش و معیار قرآن و سنت درباره کفر و اسلام، افرادی فتوا به کفر عده‌ای ‌داده‌اند. نگارنده برای روشن‌شدن حقیقت تکفیر، با نگاهی به قرآن و روایات و گفتار بزرگان مذاهب اسلامی، به بررسی فتوای تکفیر در اسلام و سایر مذاهب پرداخته است. این کتاب شامل مقدمه و موضوعاتی به شرح ذیل است: معیار اسلام و کفر در قرآن کریم، موجبات کفر در قرآن کریم، معیار اسلام و کفر در سنت، معیار کفر و کافر از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت، دیدگاه اهل سنت، مبنای فتوای برخی از مفتیان وهابی، غلو درباره اهل بیت(ع)، تحریف قرآن، سبّ و لعن، تقیه و نفاق، بیانیه هیئت کِبار علما در محکومیت تکفیر. نویسنده پس از بررسی، این نکته را یادآور می‏شود که شایسته است در متون و مبانی مذهبی هر فرقه‏ای مطالعه و تحقیق شود و بدون تحقیق نسبت ناروایی به شیعیان ندهند.

* شاخ شیطان

کتاب پیش‌رو، از جمله کتاب‌های مفید در حوزه معرفی و نقد وهابیت است. نویسنده این کتاب از نویسندگان خوش قلم و خوش ذوقی است که با قلم توانای خود توانسته به خوبی چهره وهابیت را ترسیم کند.

این پژوهش در چند فصل، ابتدا به اهمیت نیاز اسلام به وحدت تأکید کرده و فرقه وهابیت را عاملی برای اختلاف دانسته است. همچنین به برخی از این فعالیت‌های تفرقه‌انگیز آن‌ها اشاره کرده و گزارشی از جنایات آن‌ها علیه شیعیان و اماکن متبرکه ارائه داده است.

بخشی از این نوشتار به مباحث کلامی در حوزه اعتقادات اختصاص دارد. عبادت و پرستش، زیارت اهل قبور، توسل و استغاثه و شفاعت و صفات الهی از جمله مباحث کلامی مورد توجه و چالش برانگیزی است که به خوبی تبیین شده است. نویسنده در پایان نیز نمونه‌هایی از فتاوای وهابیان را بیان کرده است که در آن، اثری از خردورزی و منطق و عقلانیت نیست.

* وهابیت از منظر عقل و شرع

اثر پیش‌رو اثری نسبتاً جامع در حوزه شناخت و نقد وهابیت است. نگارنده این اثر ارزشمند، خود از مناظره‌کنندگان و نویسندگان متخصص در حوزه نقد وهابیت است.

در این کتاب می‌توانید به ظهور و پیدایش وهابیت از نگاه تاریخی و همچنین به اعتقادات و تفکرات کلامی آن‌ها اطلاع پیدا کنید. نگارنده در بخشی از کتاب با جمع‌آوری آرای برخی از مراجع تقلید درباره فرقه وهابیت، به اهمیت پژوهش و پاسخگویی در زمینه نقد وهابیت تأکید کرده است.

ریشه‏هاى وهابیت در قرون اولیه اسلامی، جنایات وهابیت در طول تاریخ، وهابیت و خداشناسى، وهابیت و تکفیر مسلمانان، حرمت توسل به پیامبران و اولیا ازجمله سرفصل‌های مهم این نوشتار است. در نگاه نگارنده، وهابیت، فرقه‌ای ساختگی و دور از عقلانیت است که همواره با حق عناد دارد. دشمنی فراوان این فرقه با شیعیان نیز به دلیل پیروی مذهب شیعه از اهل بیت (ع) است.

* تبار‌شناسی سلفی‌گری و وهابیت جلد 2 (مبانی اعتقادی)

کتاب «سلفی‌گری و وهابیت» در سه مجلد توسط نویسنده متخصص در مباحث اهل سنت و فرقه وهابی است. نگارنده در جلد دوم، به مبانی اعتقادی وهابیت پرداخته و با قلمی روان و علمی، با استناد به منابع متعدد و معتبر، عقاید این فرقه را کندوکاو کرده است. بررسی مبانی اعتقادی وهابیت، آن را با چالشی جدی روبه‏رو خواهد کرد. عمده‌ترین موضوعات مطرح‌شده در این پژوهش، توحید و شرک، سنت و بدعت، ایمان و کفر و حیات برزخی است. سیر منطقی مباحث و جامعیت آن از ویژگی‌های بارز این تحقیق است. این تحقیق تضادهای اعتقادی وهابیت را با سایر مسلمانان مشخص کرده است. مطالعه این کتاب ارزشمند که چندین چاپ متعدد داشته را به شما توصیه می‌کنیم.

* شناخت وهابیت

اثر پیش‌رو از جمله مجموعه‌های کامل در حوزه شناخت وهابیت به ‌شمار می‏آید. نگارنده خود یکی از پرکارترین افراد در مباحث اهل سنت به ویژه وهابیت است. وی توانسته در مجموعه پیش‌رو علاوه بر مباحث تاریخی به نقد و بررسی آرا و اندیشه‌های وهابیت بپردازد و با تکیه بر منابع روایی و تاریخی متعدد و معتبر نزد این فرقه، مجموعه‏ای ارزشمند را به وجود آورد.

این اثر در سه بخش و فصول مختلفی به وجود آمده است:«پیشینه و کنون» در برگیرنده پیشینه‌های فکری و رفتاری وهابیت در قرون نخستین اسلامی، «افراط‌ها و تفریط‌ها» دربرگیرنده مباحث مخالفت با سنت پیامبر (ص) دشمنی با پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت(ع)، تکفیر مسلمین، ترور و خشونت و «باورها» در برگیرنده مباحث کلامی از قبیل تشبیه و تجسیم، توسل و... است. روان‌بودن قلم و عالمانه‌بودن نقد و بررسی مطالب از دیگر ویژگی‌های این کتاب است.

* پیامبر وهابیت

این کتاب یکی از بهترین کتاب‌ها در راستای تبیین انحرافات بنیادین اعتقادی و رفتاری وهابیان در تضاد با تعالیم ناب اسلامی است. ضمن اینکه واکاوی ارزشمندی از ریشه و منشأ اهانت‌ها به ساحت مقدس رسول‌الله(ص) نیز ارائه کرده است. فرقه ضاله وهابیت، تقدیس و تکریم و توسل عموم مسلمانان را به وجود نازنین پیامبر اکرم(ص) نشانه کفر و شرک می‏داند. این کتاب، ضمن ارائه فتاوای اهانت‏آمیز مفتیان اعظم عربستان و علمای وهابی به پیامبر اعظم صلوات‌الله‌علیه‌و‌آله، روایات اهانت باری که منشأ صدور این احکام شده را همراه با پاسخ آن نیز ارائه کرده است. در این راه تنها به اصلی‏ ترین منابع اهل سنت، یعنی صحیحین (صحیح مسلم و صحیح بخاری که دو کتاب مورد استناد اهل سنت بعد از قرآن است) اکتفا کرده است. مطالعه این اثر به درخواست خود مؤلف به اساتید حوزه و دانشگاه و طلاب و دانشجویان توصیه می‏شود.

* آرای وهابیت در ترازوی نقد قرآن و سنت

این کتاب با هدف روشن‌شدن نقاط تضاد و مخالفت اندیشه‌های انحرافی وهابیت با قرآن و سنت تدوین شده است.

نویسنده در این نوشتار به بحث و بررسی دیدگاه وهابیت و تعارضات برداشت‌های آنان با استناد به مدارک و منابع معتبر اسلامی پرداخته که در سه بخش، موارد مخالفت وهابیان با قرآن و سنت و آثار و پیامدهای تفکر وهابیت تکوین یافته است.

بسیاری از مباحثی که غالباً مورد اختلاف وهابیت با دیگر مذاهب است، در این کتاب جمع‌آوری شده است. نگارنده با ورود به مسئله حجیت قرآن نزد مسلمانان و بررسی مباحث متشابهات قرآنی و نقطه اختلافی وهابیت با سایر مسلمانان و حجیت عقل و تعریف ایمان و کفر به صورت ریشه‌ای، به سست‌بودن اصول اعتقادی آنان پرداخته است. بقای روح در عالم برزخ از دیدگاه قرآن و سنت و نظر وهابیان، بزرگداشت نام و یاد اولیا و انبیا و مسئله تکفیر مسلمانان از دیگر مباحث این کتاب است.

* سلفی ‏گری و پاسخ به شبهات

سلفی‌گری یا همان وهابیت امروزی، سال‌های اخیر ضربات مهلکی به پیکره اسلام وارد ساخته است. شناخت این فرقه گمراه که نگاه‌های سطحی آن به قرآن و سنت باعث ایجاد تفکرات غلط شده، راهکاری مناسب برای مقابله با این فرقه است. کتاب پیش‌رو با هدف معرفی سلفیه، توسط نویسنده‌ای مشهور در حوزه نقد وهابیت تدوین یافته است. تاریخ سلفى‌‌گرى و شرح حال مؤسس آن (ابن تیمیه) و پرده برداشتن از خصلت دشمنی وی با اهل بیت، تفکرات و اصول اعتقادی وهابیت از رؤیت و تجسیم گرفته تا مباحث صفات الهی و سپس بررسی میزان واقعی در توحید و شرک، ایمان و کفر، حیات برزخى، سنت و بدعت، فتاوا و آراى وهابیان درباره مسائلی همچون: توسل، تبرک، شفاعت، بناى مسجد و روشن‌کردن چراغ بر قبور اولیا و... از جمله مباحث خوب این کتاب به ‌شمار می‏آید.

* توحید و شرک

پژوهش پیش‌رو رویکردی نقدگونه بر یکی از کتاب‌های بسیار مهم وهابیت به نام «اصول مذهب الشیعه الاثنی عشریه» نوشته دکتر قفاری است که مهم‌ترین تحقیق در دانشگاه‌های عربستان به‌شمار آمده است. این اثر، توسط یکی از محققان و مدرسان حوزه علمیه به زیبایی تمام به نقد کشیده شده است. نگارنده به بیان شرح حالی از دکتر قفاری و آثار وی پرداخته و با چینش منطقی مباحث خود، نقدی جانانه بر افترائات و مطالب یادشده در کتاب اصول مذهب الشیعه وارد کرده است. به نظر نگارنده، دکتر قفاری هرگز اصول و روش تحقیق را در نقل کلمات شیعه رعایت نکرده و به روایات شاذ، استناد جسته است. بررسی میزان اعتبار کتب حدیثی شیعه و سنی، بحث در توحید و شرک، مسئله توسل، زیارت و... پاسخ به شبهات اعتقادی منعکس‌شده از سوی نویسنده کتاب اصول الشیعه از دیگر مباحث خوب این اثر ‌است. نویسنده تسلط فوق‌العاده‌ای بر مباحث ارائه شده دارد.

* کالبدشکافی عقاید وهابیت

بزرگ‌ترین ندای الهی، ندای توحید و اقرار به وحدانیت پروردگار است؛ اما امروزه وهابیت با دست‌آویز قراردادن این ندای الهی، به تکفیر سایر فرق اسلامی پرداخته است. وهابیون اندک‏اند؛ اما با کمک‌گرفتن از منابع مالی حاصل از نفت توانسته‌اند در میان برخی کشورها نفوذ کرده و با صدور حکم کفر مسلمانان به ویژه شیعیان، دست به جنایات مختلفی بزنند.

این گروه با اشکالات اساسی در عقیده مواجه‌اند و سعی در القای عقاید باطل خود دارند. اطلاع از اساسی‌ترین اعتقادات و آگاهی از اشکالات متعدد آن، می‌تواند راهی برای جلوگیری از نفوذ این فرقه خطرناک در میان سایر فرقه‌ها باشد. نگارنده در این اثر ارزنده، با قلمی روان و با استناد به منابع متعدد و مختلف توانسته عقاید باطل وهابیت را به خوبی ترسیم کند. مطالعه این نوشتار، شما را با عقایدی آشنا می‌سازد که زمینه‌ساز صدور حکم کفر مسلمانان شده است.

* وهابیت و بازنگری از درون

تفکرات ابن‌تیمیه، مؤسس عقاید وهابیت و پیروان آن ازجمله محمدبن‌عبدالوهاب با عکس‌العمل و مخالفت‌های شدیدی از سوی دیگر علما مواجه شد. کتاب پیش‌رو توسط نگارنده‏ای تدوین یافته که خود از میان وهابیت برخاسته است. این کتاب با رویکردی انتقادی به نقد اعتقادات این گروه پرداخته و با استنادهای تاریخی و قرآنی و روایی اشتباهات اعتقادی این گروه را تصویر کرده است. این نوشتار در سه باب تکوین یافته است. بیان بطلان معیارهای‌ تکفیر و گمراهی ازجمله مسئله بدعت، توسل، مباحث نبوی که به خصائص و حقیقت انسانی پیامبر پرداخته، مفهوم تبرک به پیامبر و مباحث گوناگون دیگر ازجمله زندگی برزخی و مشروعیت زیارت پیامبر و مسائل مرتبط با آن، مباحث برجسته این کتاب است. قلم روان، علمی و مستند از ویژگی‌های خوب این نوشتار است و مطالب مفیدی را ارائه کرده است.

* مرزهای توحید و شرک در قرآن

مبحث توحید از مباحث اصولی دین اسلام است و نیز ازجمله مطالب قابل فهم برای عموم مردم؛ اما این موضوع مهم و قابل فهم، از سوی وهابیت مورد شبهه قرار گرفته و بسیاری از مباحث مهم آن، جای خود را به شرک داده و برادری میان مسلمانان را به دشمنی مبدل ساخته است.

ازآنجاکه مهم‌ترین مسئله مورد اختلاف میان مسلمانان و وهابیت، مسئله توحید و شرک است، سعی نگارنده در این کتاب بر آن است تا مرز میان توحید و شرک و معیارهای آن را به خوبی مشخص کند. مباحث این نوشتار از این جمله‌اند: منشأ شرک، اعتقاد به تعدد خالق، فرق خضوع و عبادت، معانی رب و اله و رسیدن به معنای حقیقی عبادت، تحلیل اعمال مسلمانان در مواردی همچون توسل و طلب شفاعت، تبیین درست امور خارق‌العاده و معجزه، رفع تعارض ظاهری استعانت از غیر خداوند با مسئله توحید. نگارنده این کتاب از برجسته‌ترین نویسندگان حوزه نقد وهابیت است.

* تقابل وهابیت با مذاهب خمسه

کتاب پیش‌رو با هدف بیان مسئله بیگانه‌دانستن فرقه وهابیت از دیدگاه دیگر مذاهب اسلامی تدوین شده است. نگارنده در پی رسیدن به این هدف، به بیان برخی اعتقادات مشترک شیعه و مذاهب چهارگانه اهل سنت پرداخته و در ضمن آن، تضاد عقاید شیعه و اهل سنت را با فرقه وهابیت به خوبی تبیین کرده است. در نگاه نگارنده، مسئله تکفیر مسلمانان و مشرک دانستن زائران قبور اهل بیت علیهم‌السلام و دستور تخریب قبور آنان، همه مبتنی بر اندیشه‌های غلط شخصیت‌های مهم وهابیت یعنی محمدبن‌عبدالوهاب، ابن‌تیمیه و ابن‌قیم‌جوزی است. مباحث مفید این نوشتار عبارت‌اند از: رد دیدگاه وهابیت درباره بدعت دانستن ذکر میلاد پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، شفاعت، اعتقاد آنان به تجسیم، مرده دانستن انبیا، بدعت دانستن دعا، شرک دانستن زیارت قبور و غیرمشروع دانستن زیارت پیامبر اسلام و اهل‌بیت ایشان. مطالعه این کتاب تصویر روشنی از تفاوت وهابیت با اهل سنت ارائه می‌کند.

* ابن‌تیمیه مؤسس افکار وهابیت

ابن‌تیمیه اصلی‌ترین و مهم‌ترین شخصیت در میان وهابیت است و مؤسس این فرقه به ‌شمار می‌آید. برای شناخت بهتر و درست‌تر این فرقه به ناچار باید با تفکرات مؤسس آن آشنا شد. کتاب پیش‌رو به معرفی تفصیلی ابن‌تیمیه پرداخته و با نگاهی به زندگینامه، عملکرد سیاسی و چگونگی ظهور فرقه وهابیت، مباحث کتاب را شروع کرده است. نویسنده، برخی فتاوای خاص ابن‌تیمیه را بیان کرده است و هر یک را با استناد به منابع و کتب نگاشته‌شده وی گردآوری کرده است. همچنین به توضیح هر یک پرداخته و در پاره‌ای از موارد به بیان شواهدی از دشمنی ابن‌تیمیه با اهل بیت نیز اشاره کرده است. پاسخ به شبهاتی که توسط ابن‌تیمیه درباره احادیث یا آیات قرآن در حق اهل بیت وارد شده، بخشی از کتاب را به خود اختصاص داده است. تکیه بر منابع متعدد و معتبر از اهل سنت از ویژگی‌های این کتاب است.

* محمدبن‌عبدالوهاب بنیانگذار وهابیت

محمدبن‌عبدالوهاب دومین شخصیت برجسته و زنده‌کننده افکار ابن‌تیمیه به ‌شمار می‌آید و بیشترین تأثیرگذاری در جاری‌شدن افکار وهابیت را در میان مردم داشته است؛ به‌طوری‌که نام فرقه وهابیت نیز منسوب به وی است. نویسنده در این کتاب درباره شخصیت و عملکرد مؤسس این فرقه مطالب مفیدی را برای جویندگان حقیقت بیان کرده است. داشتن قلمی روان و علمی از یک سو و تبحر نگارنده در حوزه وهابیت از سوی دیگر از ویژگی‌های این نوشتار است. کتاب با شرح‌حال محمدبن‌عبدالوهاب و بیان سیر زندگانی او آغاز شده به عملکردهای محمدبن‌عبدالوهاب در طی حضور خود در سرزمین حجاز اشاره کرده است. بیان عکس‌العمل دیگران نسبت‌به افکار محمدبن‌عبدالوهاب در مخالفت با وی و همچنین عقاید افراطی وی ازجمله مباحث موجود در این کتاب است.

* بنیادهای فکری القاعده

القاعده از مهم‌ترین نتیجه‌های اندیشه سیاسی سلفیه به ‌شمار می‏آید و می‏توان آن را از تأثیرگذارترین جریان‌های اخیر اسلامی در جهان نامید. هدف این نوشتار، بررسی ریشه‌های شکل‌گیری و مبانی فکری القاعده است. نویسنده برای رسیدن به این هدف به ارزیابی تأثیرپذیری فکری این جریان از گروه‌های افراطی مصری نظیر الجهاد و جماعت اسلامی و اندیشه‌ها و آرای شخصیت‌هایی نظیر ابن‌تیمیه، ابوعلا المودودی و سیدقطب پرداخته است. نگارنده معتقد است ریشه‌های اصلی شکل‌گیری مبانی فکری القاعده برگرفته از ایدئولوژی گروه‌های رادیکال مصری است و آن‌ها نیز اصول فکری خود را از ابن‌تیمیه، المودودی، سیدقطب و عبدالسلام فرج، گرفته‏اند. بخشی از کتاب به تشریح آرا و مبانی فکری وهابیت مذهبی‌سیاسی و نوع ارتباط فکری آن با القاعده اختصاص پیدا کرده است. ضمناً بررسی میزان تأثیرگذاری القاعده بر گروه‌های سلف‌گرای اهل تسنن نیز مورد توجه نگارنده قرار گرفته است.

* وهابیت از دیدگاه اهل سنت

وهابیت نه‌تنها از سوی شیعه بلکه از سوی اهل سنت نیز مورد نقد جدی قرار گرفته است. کتاب پیش‌رو ترسیمی از انتقادات اهل سنت به فرقه وهابیت است. این کتاب سه بخش دارد. بخش اول:«ابن‌تیمیه، مؤسس وهابیت»؛ بررسی دیدگاه علمای شافعی، حنفی، مالکی و حنبلی، معاصرین و سلفیان معاصر درباره ابن تیمیه. بخش دوم: «محمد‌بن‌عبدالوهاب، مجدد وهابیت»؛ دیدگاه اهل سنت درباره وی و مخالفت وهابیان با عقاید اهل سنت. بخش سوم: «برخی از فتاوای وهابیان»؛ مانند نشستن خدا بر عرش و کرسی، تحریم زیارت قبر پیامبر(ص)، انکار مجاز در قرآن، تحریم بلندکردن دست‌ها هنگام دعا و نیز آشکار ساختن سستی فتاوای آن‌ها. ویژگی‌های این کتاب عبارت‌اند از: تکیه بر منابع متعدد از اهل سنت در نقد افکار و اعتقادات وهابیت، تخصص نویسنده در زمینه وهابیت و مباحث اهل سنت و قلم روان و عالمانه نگارنده.‌‌

* مبلّغ، نه پیامبر

اثر پیش‌رو قرائتی انتقادی از وهابیت است. این کتاب توسط نویسنده‏ای تدوین یافته که خود از فارغ‌التحصیلان و مدرسان دانشگاه‌های عربستان و ازجمله وهابیان معتدل به ‌شمار می‌آید. نگارنده ضمن انتقاد از افراط‌گری‏های مؤسسان وهابیت به‌ویژه محمدبن‌عبدالوهاب و انتقاد از عقاید وی به‌خصوص مسئله تکفیر و شرک، بر این نکته تاکید کرده که محمدبن عبدالوهاب فقط یک اصلاح‌طلب بوده، نه پیامبر که تبعیت از او حتمی و لازم باشد. وی در فصلی از کتاب، به انتقاد از مهم‌ترین کتاب محمدبن‌عبدالوهاب، یعنی کشف الشبهات پرداخته و پاسخی علمی به مطالب آن داده است. ابن فرحان برای روشن‌شدن بهتر اشتباهات ابن‌عبدالوهاب، به بررسی تناقضات وی روی آورده و در نهایت، صف معتدلان از وهابیت را از تندروهای آن جدا نموده است. این کتاب، با توجه به اهمیت شخصیت نگارنده آن، از ارزش زیادی برخوردار است.

* البانی و بن‌باز محدث و مفتی وهابیان

البانی و بن‌باز دو شخصیت برجسته عصر حاضر وهابیت به‌ شمار می‌آیند. این دو عنصر تأثیرگذار وهابی به تبعیت از سرسلسه خود، یعنی ابن‌تیمیه و محمدبن‌عبدالوهاب، با ارائه مطالبی، باعث تفرقه میان مسلمین و به‌وجودآمدن اختلافات و خشونت‌های بی‌شماری شده‏اند. بن‌باز، مفتی اعظم شبه جزیره عربستان و البانی نیز از اساتید حدیثی آن‌ها به‌ شمار می‌آید. نگارنده با توجه به اعتبار و تأثیرگذاری این دو شخصیت وهابی، به تدوین این کتاب اقدام کرده و با قلمی توانا و عالمانه در دو بخش، ابتدا به شرح‌حال البانی، فتاوای اتهامات وی به دیگران، برخی از روایات تصحیح‌شده توسط البانی، اعمال منفی و دیدگاه‌های سیاسی البانی پرداخته و در بخش دوم نیز شرح‌حال بن‌باز، دیدگاه‌های فقهی و نقد مبانی اجتهادی وی و نقد میزان‌بودن فعل سلف را ارائه کرده است. مطالعه کتاب پیش‌رو در روشن‌شدن ریشه‌های فکری وهابیت مفید است.

* ماضی استمراری

اثر پیش‌رو از معدود آثار پرمحتوا و درعین‌حال کم حجم است که به زیبایی تمام، سیر ارتباط و پیشرفت و تعامل سلفی‌گری در جهان اسلام را تا به‌وجودآمدن القاعده بررسی کرده است.

مباحث مفید این کتاب از این جمله‌اند: تعریف سلفی‌گری و روند شکل‏گیری و مبانی اندیشه آن، بررسی اجمالی مکاتب فقهی و کلامی اهل سنت در راستای شناخت زمینه‌های ایجاد گرایش‌های سلفی و چگونگی کسب مقبولیت آن در میان برخی افراد، روند شکل‌گیری تفکر سلفی در عربستان و بنیان‌های شکل‌گیری آن، سلفی‌گری در هند و پاکستان، سلفی‌گری در مصر، تحلیل و بررسی تروریسم در مصر و پاکستان و افغانستان و جنگ با شوروی و در نهایت وقوع انقلاب اسلامی و تأثیر آن در اتفاقات این دوره. پیدایش القاعده در افغانستان و فلسفه وجودی آن و چگونگی بهره‌گیری دولت‌های استعماری از آن از دیگر مطالب این پژوهش است. مطالعه این کتاب برای فهم سیر تاریخی و روند پیشرفت سلفیه بسیار سودمند است.

* وهابیت سیاسی

کتاب پیش‌رو، با نگاهی سیاسی به چگونگی پیدایش و رشد وهابیت در قلب عالم اسلام و نیز به نقد مبانی نظری و عقیدتی این فرقه پرداخته است. در بخشی از کتاب، به نقش مؤثر استعمار و حمایت‌ مالی پادشاهان و حاکمان آل‌سعود در گسترش فرقه وهابیت و همچنین نقش وهابیت در به‌وجودآوردن تفرقه و جدال‌های مذهبی پرداخته شده است.

عناوین مهم مورد بحث در این نوشتار عبارت‌اند از: پیشینه فکری وهابیت، پیدایش فرقه وهابیت، زندگینامه و شخصیت‌شناسی مؤسسان و تأثیرگذاران این فرقه، عوامل منطقه‌ای در گسترش آن و بهره‌گیری دولت آل‌سعود از وهابیت برای مشروعیت خود، عملکرد استعمار در امپراتوری عثمانی، نقش و جایگاه وهابیت در شکل‌گیری حکومت آل‌سعود، اقدامات وهابیون در دوره زمامداری عبدالعزیزبن‌‌محمد‌بن‌سعود، اقدامات وهابیون در دوره زمامداری، تحولات سیاسی و اجتماعی و نظامی وهابیت در نیمه دوم قرن بیستم با پرداختن به روابط سیاسی آمریکا با وهابیون و دیپلماسی وهابیان در کشورهای اسلامی.

* چالش‌های فکری و سیاسی وهابیت

این کتاب به بررسی ویژگی‌های شاخص جریان‌های بنیادگرا و مبانی نظری آن‌ها پرداخته‌ تا از این طریق نسبت جریان‌های بنیادگرا را با دیگر جریان‌های اسلامی همچون روحانیت سنتی و متفکران دینی متجدد و... تعیین کند و وجوه همسانی و ناهمسانی این جریان را با ایدئولوژی جمهوری اسلامی مقایسه کند. در این راستا تمایز مفهوم‌ بنیادگرایی با مفاهیم مشابه (اسلام‌گرایی، اسلام سیاسی، اصلاح‌گری و...) مشخص شده و شناخت اضلاع گوناگون و پیچیده سیاسی، فرهنگی، امنیتی و نظامی آن شرح داده شده است. این نوشتار، بررسی خاستگاه‌های تاریخی و سیر تطور بنیادگرایی را مورد واکاوی قرار داده و در سیزده فصل خاتمه پیدا کرده است. چالش‌های نظری با جریان‌های روشنفکری و سنتی، زمینه‌های اجتماعی رشد بنیادگرایی و سلف‏گرایی در عصر مدرن در جهان اسلام، جریان‌شناسی بنیادگرایی در جنبش‌های اسلامی، نسبت بنیادگرایی و زیرساخت‌های فکری انقلاب اسلامی، بازشناسی بنیادگرایی و سلفیه با تأکید بر طالبان و القاعده، از مباحث مهم این کتاب هستند.

* وهابیت معمای یک ایدئولوژی بسته

پرسش‌های تاریخی درباب نحوه انتشار و انتقال جریان وهابیت از شبه جزیره عربستان به اقصی نقاط جهان و همین‌طور ابهام‌های مربوط به ظهور نسل جدید وهابی یعنی طالبان و القاعده، یکی از سؤالات مهمی است که اثر پیش‌رو به آن پاسخ داده است.

این کتاب، گزارش تحقیقی از دیپلمات کهنه‌کار آمریکا، کورتین وینزر، در سه حوزه زیر است:

1. چگونگی قدرت‌یابی وهابیت.

2. بهره‌برداری حکومت‌گران سعودی از ایدئولوژی و علمای وهابی و سلفی.

3. موارد تبانی ایالات متحده با سعودی‌ها.

اهمیت این گزارش از آن جهت است که نگارنده خود به عنوان فرستاده ویژه آمریکا به خاورمیانه بوده و از نزدیک شاهد اتفاقات و شکل‏گیری پیمان‌های میان ریاض و واشنگتن و تسلیح و تجهیز جوانان کشورهای فقیر آفریقایی و آسیایی در جهت آرمان‌های ایدئولوژیک خود و ظهور القاعده و طالبان است. نویسنده در ضمن گزارشات خود به بیان انحراف‏های آئین وهابیت از اسلام و اعتقادات اصیل مسلمانان نیز تصریح کرده است.

* اسلام‌گرایان

نوشتار پیش‌رو ریشه‌های شکل‌گیری جنبش‌های اسلامی را با هدف فهم مبانی فکری و شرایط اساسی شکل‌گیری و تحول بازخوانی کرده است. نگارنده معتقد است این جنبش‌ها با فعالیت علمایی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، به حرکتی خشونت‏گرا و فراقاره‏ای در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم تبدیل شده که نیروی اسلام‌گرایان سیاسی به ظهور نیروهای احیاگرا و بیداری اسلامی دهه بیست در مصر مرتبط شده است. از مهم‏ترین این نیروها، انجمن جوانان مسلمان و جماعت اخوان‌المسلمین است. نگارنده، اسلام‌گرایی در مصر و پاکستان و سودان و ترکیه و... را بررسی کرده است. این اثر، شامل توضیحاتی درباره جنبش‌های سیاسی یا جهادی و جنبش‌های اصلاحی، مانند جنبش اصلاحی ترکیه، سودان، اردن و مغرب است. از نگاه کتاب، اصطلاح اسلام‌گرا شامل القاعده، حزب عدالت و توسعه و مقاومت اسلامی لبنان نیز می‌شود.

* داعش؛ دولت اسلامی عراق و شام

س از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 به بهانه مبارزه با تروریسم، شاخه القاعده در عراق به رهبری ابومصعب زرقاوی فعال شد و عملیات‌های انتحاری بسیاری در عراق به وقوع پیوست. بمب‌گذاری در اماکن عمومی و بازار و قتل و خشونت به اسم اسلام و مبارزه با آمریکا از مهم‌ترین فعالیت‌های شاخه القاعده در عراق بود. در سال 2010 موضوع سوریه پیش آمد و در همین زمان ابوبکر البغدادی رهبر این گروه تروریستی شد و با خشونت بیشتر به قتل و غارت مردم بی‌گناه اقدام کرد.

این کتاب به مباحثی از این دست پرداخته است: از داعش چه می‌دانید، ساختار تشکیلاتی داعش، شخصیت‌های مهم داعش، رسانه‌های در اختیار داعش،

* موضع داعش در قبال شیعیان و ایران و... .

میدان را خالی نکرد تا حرف امام(ره) زمین نماند و ندای انقلاب اسلامی را به گوش هر شنوا و تشنه حقیقتی برساند. عرصه فرهنگ شد میدان مبارزه‏اش و قلمش شد سلاحش.

«رسول مولتان» تنها گوشه‏ای از جهاد خستگی‌ناپذیرش است که در هفت فصل گنجانده شده است.

«رسول مولتان» روایت واقع‌گرایانه زندگی شهید سیدمحمدعلی رحیمی از زبان همسرش است. روایتی از روزهایی که در غربت، زیر تیغ وهابیت گذراند؛ ولی میدان را خالی نکرد.

و اندک تلاشی است در نشان‌دادن گوشه‌ای از چهره‌ فرزندان خلف وهابیت و اسرائیل که ریختن خون شهید سیدمحمدعلی رحیمی و امثال او، تنها یکی از جرایمشان است و جهد عاجزشان؛ چراکه بر کسی پوشیده نیست، وی و هم‌رزمان شهیدش که خونشان در راه استحکام و صدور انقلاب ریخته شد، رضایتمندانه از جنت اعلی می‌نگرند... .

* پسران دوزخ فرزندان قابیل

این رمان در ارتباط با گروهک داعش است و در آن یک شخصیت ایرانی به نام فاطمه برای سخنرانی به عراق می‌رود که توسط گروهک داعش اسیر می‌شود و اتفاقاتی در دل داستان برای وی می‌افتد و... .

خواندن کتاب تجربه‌ای متفاوت از گروهک داعش برای خواننده رقم خواهد زد و تصویری صحیح از این گروهک و جنایت‌های آن‌ها نشان می‌دهد.

* داعش از کاشت تا برداشت

فرقه‌هایی همچون وهابیت و جنبش‏هایی همانند اخوان‏المسلمین و گروه‌هایی چون طالبان و القاعده و داعش، همه و همه از رَحِم روش فکری سلفی بیرون آمده است. اندیشه سلفی‏گری و گسترش آن از دهه‏ های گذشته آغاز شده و در حال حاضر به اوج خود در جهان اسلام و مخصوصاً در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه رسیده است. این امر بدعتی از دوره معاصر نیست؛ بلکه برآمده از فعالیت‏های سیاسی و اجتماعی و مذهبی سلفی‏ها در دوره‏های گذشته است.

کتاب به بررسی و شناخت میدانی گروه تروریستی سلفی (تکفیری ـ جهادی) موسوم به «داعش» می‏پردازد. این بررسی با توجه به سخنان مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سه سطح تحلیل شده است.

این کتاب به همت مؤسسه شهید کاظمی تهیه شده است.

منبع: نسیم

0

گزارش خطا

مطالب مرتبط

از ازدواج همجنس‌بازان تا تجارت دختران در «آل‌سعیون»

کتاب جدید آیت‌الله مکارم در حوزه تفسیر قرآن +دانلود

تفاوت سلفی‎گری و نوسلفی‎گری چیست؟

«پرچمهای سیاه» منتشر شد

کتاب رهبر انقلاب بحرین درباره امام حسین(ع) منتشر می‌شود

«کمپ ترک گناه» هم وارد بازار شد

«نفوذ» در بازار کتاب با سخنان رهبر انقلاب

رونمایی از کتابی برای «سر بریدن راحتر» +عکس

انتقاد یک ناشر دیگر از قرآن‌های چینی

«زندگی مه آلود پریا» به چاپ دوم رسید

مفتی مصری: نظرات ابن‌تیمیه عامل ایجاد داعش است

انتقاد آیت‌الله مکارم از پایین بودن سرانه مطالعه

انتقاد حجت‌السلام قرائتی از شاهدان پولی طلاق

مجمع ناشران انقلاب اسلامی فجایع نیجریه را محکوم کرد

عرضه کتاب‌ به ده زبان مختلف در اجلاس رهبران جهان اسلام

چند انتشارات ؛ چند کتاب پرفروش

عرضه کتاب ترانه‌سرای لس‌آنجلسی در نمایشگاه

هشت سال دفاع مقدس به روایت 8500 کتاب

جمع‌آوری پنج کتاب بدون مجوز از نمایشگاه

وهابی‌ها تازه ‌مسلمانان را به ‌سرعت می‌قاپند