سیاست های کلی پدافند غیرعامل ابلاغ شده توسط رهبر معظم انقلاب

سیاست های کلی پدافند غیرعامل ابلاغ شده توسط رهبر معظم انقلاب

مقام معظّم رهبری، فرماندهی کل قوّا در ارتباط با ساماندهی و ایجاد یک هماهنگی و ضمانت اجرایی در تصمیمات در ارتباط با پدافند غیرعامل موارد زیر را تاکیید فرموده اند:

* تشکیل کمیته دائمی پدافند غیرعامل به منظور هماهنگ سازی، سیاست گذاری، کنترل، نظارت و تصویب طرح های پدافند غیرعامل پروژه های عمرانی کشور در ستاد کل نیروهای مسلح.

* داشتن نگاه اجرایی و میدانی در موضوعات بر اساس اهمّیّت و کاربرد آنان در طرح.

* تاکید بر شناسایی مراکز درجه یک و حیاتی کشور در طرح های پدافندی.

* اولویّت بندی اماکن و موضوعات بر اساس اهمّیّت و کاربرد آنان در طرح.

* داشتن نگاه اجرایی و میدانی در موضوعات پدافند غیرعامل.

* تاکید بر پیگیری کمیته دائمی و نظارت بر اجرای طرحهای پدافند غیرعامل دستگاه های اجرایی کشور.

* به نتیجه رساندن طرح های پدافند غیرعامل در ارتباط با مسئولین اجرایی کشور.

* تاکید بر داشتن طرح پدافند غیرعامل برای کلیه پروژه ها و تاسیسات کشور.

* ایمن سازی سرمایه های اساسی (اقلام عمده دفاعی و حیاتی).

* استفاده از نعمت های خدادادی (عوارض طبیعی موجود و ...).

* در اولویّت بالا قرار داشتن مسئله پدافند غیرعامل کشور.

* تاکید بر روحیه بسیجی در اجرای پروژه ها.

مقدمه ای بر پدافندغیرعامل

پدافند غیرعامل با مفهوم کلی دفاع در برابر تهاجم، بدون استفاده از سلاح و درگیرشدن مستقیم، سابقه ای طولانی در تاریخ بشری به قدمت خلقت انسان دارد.

انجام اقدامات دفاع غیرعامل در ابعاد گوناگون در حال کنونی در جهت مقابله با تهاجمات دشمن(نظامی و غیرنظامی)، بلاهای طبیعی و غیرطبیعی و تقلیل خسارات ناشی از حملات نظامی دشمن چون: حملات هوایی، زمینی، دریایی و غیرنظامی چون: حملات سایبری، جنگ نرم و بلاهای طبیعی چون: طوفان، سیل، زلزله و... غیرطبیعی چون: سرقت و... موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن، تمامی زیر ساخت های کلیدی، مراکز حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی کشور چون پالایشگاهها، نیروگاه ها، بنادر، فرودگاه ها، مجتمع های بزرگ صنعتی، مراکز بهداشتی و درمانی، قرارگاهها و مراکز عمده فرماندهی نظامی و هدایت و تصمیم گیریهای سیاسی، مراکز اصل مخابراتی و ارتباطی، پل های استراتژیک، صنایع نظامی، پایگاه های هوایی، سایت های موشکی، مراکز و ایستگاه های رادیویی، تلویزیون، انبارهای عمده مواد غذایی و دارویی، مراکز جمعیتی و قرارگاه های تاکتیکی، مقرهای عمده آماری و پشتیبانی و .... را در بر می گیرد.

تجارب حاصله از جنگ های گذشته از قبیل جنگ 11 هفته ای سال 1999 ناتو علیه یوگسلاوی، جنگ سال 2003 آمریکا و انگلیس علیه عراق، جنگ 33 روزه سال 2006 اسرائیل علیه لبنان و دیگر جنگ های نظامی و غیرنظامی موید این نظر است که کشور مهاجم جهت درهم شکستن اراده ملّت و توان سیاسی، اقتصادی، نظامی و مدیریتی کشور مورد تهاجم با اتخاذ استراتژی انهدام مرکز ثقل، توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی، حساس و مهم می نماید.

همچنین تجارب حاصله از بلاهای طبیعی به وجود آمده چون زلزله بم در سال1382، سیل گلستان در سال1380و ... در کشور عزیزمان ایران ، موید این نظر است کشورهای که مورد تهاجم بلاهای طبیعی قرار گرفته اند به علّت عدم رعایت اصول پدافند غیرعامل دچار خسارت زیاد مالی و جانی و گاه بلندمدت قرار گرفته اند.

امروزه کشورهای که طعم خرابی و خسارات ناشی از جنگ، بلاهای طبیعی و... را چشیده اند،جهت حفظ سرمایه های ملّی و منابع حیاتی خود توجه خاص و ویژه ای به دفاع غیرعامل نموده و در راهبرد دفاع خود جایگاه والایی برای آن قایل غیر از حوادث و بلایای طبیعی ، موضوع تهدید های درونی و برونی توسط دشمن نیز،یکی از دغدغه های پدافند غیر عامل است و در این مبحث وزارت بهداشت و درمان و دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی وظیفه خطیری بر عهده دارد.

با توجه به حساسیت این موضوع برماست که با استفاده از رهنمودهای رهبر عزیزمان، ولی امر مسلمین و با شناخت ژرف و کامل از ابعاد مختلف پدافند غیرعامل و اتخاذ تمهیداتی برای آن، خود را به مرز آمادگی کامل برسانیم. «انشاء ا...»

منبع:www.goums.ac.ir

تعریف پدافند و انواع آن

پدافند در مفهوم کلی، دفع، خنثی کردن و یا کاهش تاثیرات اقدامات آفندی دشمن و ممانعت از دستیابی به اهداف خودی است. پدافند به دو بخش تقسیم می‌شود: 1) پدافند عامل 2) پدافند غیرعامل.

پدافند عامل (Active Defense) :

پدافند عامل عبارت از رویارویی و مقابله مستقیم با دشمن و به کارگیری جنگ افزارهای مناسب و موجود به منظور دفع حمله و خنثی کردن اقدامات آفندی دشمن می‌باشد .

پدافند غیرعامل (Possive Defense) :

به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.

مجمع تشخیص مصلحت نظام پدافند غیرعامل را این گونه تعریف می کند :

مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقای پایداری ملّی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن می شود را پدافند غیرعامل می گویند.

پدافند غیر عامل چیست؟

1-2 اختفا Concealment اختفا یا پنهان کاری به کلیه اقداماتی گفته می‌شود که مانع از قرار گرفتن تاسیسات و تجهیزات در دید مستقیم دشمن گردیده و یا تشخیص تاسیسات و تجهیزات و همچنین آگاهی از انجام فعالیت‌های خاص را برای او غیر ممکن و یا مشکل می‌سازد. روش‌های اختفا عبارتند از الف- استفاده مناسب از عوارض زمین و احداث تاسیسات در محلی که توسط دشمن به سهولت قابل تشخیص و رویت نباشد. ب- عادی و غیر مهم جلوه دادن تاسیسات با جدول‌بندی، درختکاری و ... ج- جداسازی منطقی تاسیسات صنعتی که به علت نوع فعالیت نمی‌توان آنها را به طور کلی دگرگون نمود. به نحوی که تاثیر زیاد بر نوع فعالیت‌ها نگذارد. د- حذف نقاط حیاتی و حساس و مهم از روی نقشه‌هایی که به دلیل خاص باید در رسانه‌های گروهی منعکس گردد. هـ- نشان ندادن نمای خارجی تاسیسات حیاتی و حساس در تلویزیون به خصوص در ارتباط با محیط اطراف و جاده‌ها و- عدم درج آگهی در جراید به گونه‌ای که وقوع فعالیتی مهم در محدوده زمانی و در موقعیت جغرافیایی مورد استفاده قرار گیرد. ز- ایجاد تاسیسات در اعماق زمین و یا در دل کوه‌ها که به این ترتیب علاوه بر پنهان کردن آنها بحث استحکام کافی در مقابله با راکت، بمب و موشک را می‌توان مطرح کرد. ح- جابه‌جایی: از آن جایی که تاسیسات صنعتی به صورت ثابت در نقطه‌ای مستقر می‌شود و انتظار و تغییرات و تحولات دفعی از آنها نمی‌رود. چنانچه جمع‌آوری و نصب مجدد گونه‌هایی از صنایع تا حد لازم سهولت داشته باشد می‌توان کالبد‌های مورد نیاز را از نوع سبک و انعطاف‌پذیر مانند چادر و یا سازه‌های سبک با قابلیت مونتاژ و دمونتاژ آن انتخاب نمود و در مراحل زمانی مختلف محل آن را جابه‌جا نمود. 2-2 - استتار comouflage مفهوم کلی استتار هم رنگ و هم شکل کردن تاسیسات و تجهیزات با محیط اطراف می‌باشد. استتار از موثرترین و متداول‌ترین روشهای دفاعی غیرعامل در ارتش کلاسیک دنیا است. در مبحث استتار دو نوع دید از طرف دشمن مدنظر است 1- دید هوایی 2- دید زمینی عوامل مربوط به اجرای استتار عبارتند از: رنگ، سایه، بافت، زمین، جنس و مصالح و حرارت و .... انواع استتار 1- استتار نوری 2- استتار حرارتی 3- استتار راداری 4- استتار رادیویی (مثل ایجاد پارازیت یا ارسال فرامین کاذب) 5- استتار بصری 6- استتار صوتی 7- ضد الکترونیکی 2-3 استحکامات: در بحث پدافند غیرعامل استحکامات به سازه‌های موقتی اطلاق می‌شود که با توجه به شرایط و امکانات و میزان اهمیت و آسیب‌پذیری نقاط حیاتی و حساس در محل‌های مناسب و اطراف تاسیسات ایجاد می‌گردند تا مانع اصابت مستقیم موشک بمب یا ترکش این مهمات به تاسیسات و یا تجهیزات گردیده و اثرات ترکش و انفجار را به طور نسبی خنثی نمایند. استحکامات به شکل زیر طبقه‌بندی می‌شوند: 1- خاکریز چنانچه تجهیزات در فضای باز چیده شده و یا درون ساختمانی و با مقاومت مصالح معمولی قرار گرفته باشند با ایجاد خاکریز با ارتفاع و قطر مناسب می‌توان در مواردی مانع اصابت مستقیم بمب و موشک به تاسیسات و تجهیزات گردیده و در اکثر موارد مسیر ترکش و موج انفجار به طرف تاسیسات را سد کرد. 3- کیسه شن در صورتی که فضای لازم برای ایجاد خاکریز با شیب مناسب وجود نداشته باشد. با چیدن گونی‌های پر از شن و ماسه در چندین ردیف و روی هم می‌توان به نتایج مورد نظر برای حفظ تاسیسات دست یافت. علاوه بر محصور کردن تاسیسات و تجهیزات می‌توان از کیسه شن به عنوان پوشش محافظتی نیز استفاده کرد (مثل: لوله‌های زمینی انتقال نفت....) 3- دال بتنی، شبکه شن و یا استوانه بتنی استفاده از این وسائل زمانی توصیه می‌شود که تداوم تهدید محتمل باشد. 4- دیوار کشی ایجاد دیوار احتیاج به بررسی کارشناسی داشته و قطر و ارتفاع آن با توجه به مقاومت مصالح به کار رفته باید محاسبه شود. دیوار کشی شامل آجر چینی، سنگ چینی، ایجاد بلوک‌هایی با سیمان مسلح و یا استفاده از بلوک‌های پیش ساخته می‌باشد. دیوار کشی بهتر است در قطعات مجزا و کنار هم صورت گیرد. 2-4 پوشش ایجاد پوشش یک اقدام موقتی است که با بالا رفتن شدت تهدید و احتمال حمله هوایی موشکی انجام شده و تا زمانی که احتمال حمله وجود دارد ادامه می‌یابد. با این عمل تاسیسات و تجهیزات یا مرکز فعالیت از دید خلبان یا حسگر نصب شده در سر بمب و موشک پنهان گردیده و هدف گیری و هدایت موشک و بمب‌های هدایت شونده از جمله بمب‌های لیزری میسر نشده و یا دقت آنها کاهش می‌یابد. پوشش می‌تواند توسط دود ، بخار آب (غلیظ) و یا با هوا کردن بادکنک و بالن ایجاد شود. انواع پوشش: پوشش امنیتی: اقداماتی است که عمدتاً در مورد تاسیسات ثابت به کار گرفته می‌شود و فعالیت‌های مجازی یا غیرواقعی را برای دشمن تداعی می‌کند. پوشش فیزیکی: اصطلاحاً اقداماتی است که موقتاً به صورت فیزیکی مانع از تشخیص هدف می‌گردد. که از جمله این اقدامات می‌توان به ایجاد پرده دود یا بخار غلیظ اشاره کرد. 2-5 ایجاد سازه‌های امن و مقاوم‌سازی طراحی و احداث تاسیسات حیاتی و حساس به گونه‌ای که به طور کلی در مقابل اصابت مستقیم بمب و موشک مقاوم باشند در خیلی از موارد اصولاً عملی نبوده و به صرفه و صلاح نیز نمی‌باشد. زیرا هزینه ایجاد و تاسیسات با چنین مشخصاتی ممکن است به مراتب پیش از کل تجهیزات مربوطه باشد. در اکثر موارد اصلاح بر این است که اجزا مستقل تاسیسات و تجهیزات که اصابت احتمالی بمب موشک موجب از کار افتادن تجهیزات و توقف فعالیت بخشی از مجموعه گردیده اما خسارت جانبی زیادی به بار نمی‌آورد تنها در مقابل موج انفجار و ترکش بمب موشک محافظت شوند ولی بخشهایی از مجموعه که صدمه دیدن آنها موجب از کار افتادن کل سیستم و وقفه کامل یا نسبی در انجام فعالیت می‌گردد با مقاومت کافی اصابت بمب ساخته شوند. چنانچه تاسیسات حیاتی و حساس که احتمالاً در فهرست هدف‌های دشمن قرار دارند فاقد مقاومت کافی در مقابل اصابت مستقیم بمب، موشک بوده و یا موج انفجار ناشی از اصابت، بمب موشک در نزدیکی تاسیسات را نتواند تحمل نمایند.می‌توان با اجرای طرح‌های خاص مهندسی، مقاومت بنای آنها را افزایش داده و احتمالاً به حد مطلوب رسانید. 2-6 پراکندگی پراکندگی عناصر کالبدی یکی از مباحث مهم پدافند غیرعامل محسوب می‌گردد که در کاهش خسارت ناشی از ایراد ضربه تخریبی دشمن بسیار موثر است و به عکس در صورتی که دشمن در مراحل تهاجمی خود پیش از شناسایی حضور و با بازشناسی به مرحله نشانه‌روی و اصابت دست یابد تمرکز عناصر کالبدی و حساس مجموعه مورد تهاجم موجب می‌گردد عملیات تهاجمی با حجم کمتر و متمرکز، بیشترین تخریب را به جا بگذارد. ایجاد مجتمع‌های عظیم صنعتی،‌تاسیسات بندری وسیع، نیروگاه بزرگ و غیره در کشور که ممکن است مورد حمله هوایی دشمن قرار گیرد به صلاح نیست. در مورد مراکز موجود لازم است مطالعات صورت گرفته و در صورت امکان طرح‌هایی جهت انتقال تدریجی آنها به نقاط مختلف کشور تهیه شود تا با رعایت اصول پراکندگی در محل‌های جدید مستقر گردند. 2-7- تفرقه Separation منظور از تفرقه، جداسازی بخشی یا بخشهایی از تجهیزات، قطعات یدکی مواد و سایر وسائل و انتقال آنها به محلی غیر از محل استقرار دائمی و نجات آنها از تاثیر یک حمله هوایی موشکی احتمالی است. این امر نباید باعث توقف کامل فعالیت‌ها گردد. 2-8 فریب و اختلال: به مجموعه اقداماتی که بتواند بازشناسی و توجه دشمن را از هدفهای مورد نظر منحرف کرده و موجب گمراهی وی در تشخیص و هدف‌گیری شود، فریب و اختلال اطلاق می‌شود. 2-9 دسترسی‌ها: دسترسی‌ها به معنی راه‌ها و فضاهای عبوری و ارتباطی است و در انواع و مقیاس‌های مختلف قابل طرح است. خطوط ارتباطی یک موضع به محیط بیرونی باید تابع ضوابطی باشد که خصوصیات تهدیدات منجر به اختلال در تردد و یا حذف تردد شود. 2-10- موانع کلیه عواملی که نفوذ حضور دشمن را در محدوده مورد نظر مشکل نماید موانع نام دارد. انواع موانع عبارتند از: الف- فاصله: یک اصل کلی آن است که هر چند فاصله سوژه از مبدا تهدید و تهاجم بیشتر باشد از ایمنی بیشتری برخوردار است، زیرا طی کردن فاصله با به کارگیری هر نوع شی تهاجمی اعم از موشکی،‌ هوایی و زمینی، مستلزم برنامه‌ریزی دقیق‌تر و به کارگیری سلاح و تکنولوژی کارآمدتر و هزینه گزاف‌تر و در عین حال خطرپذیری بیشتر است. ب- توپوگرافی به معنی پستی و بلندی‌های زمین می‌باشد در صورت وجود ناهمواری در مسیر نقاط مورد نظر علاوه بر خود این ناهمواری‌ها باعث دشواری حرکت مهاجم به خصوص نیروی زمینی می شوند در عین حال امکاناتی را جهت به کارگیری تدافعی فراهم می‌نماید. ج- زیستگاه‌ها در هر منطقه که توده‌ای از کالبد معماری و تجمع نیروی انسانی وجود داشته باشد دلیل استحکامات متنوع و پیچیدگی کالبدی و سایر امکانات و از طرفی عدم شناخت دقیق دشمن از میزان و مکانیزم مقاومت‌های احتمالی همواره نوعی احتیاط و تردید وجود داشت و این امر خود به مثابه وجود قابلیت‌های پیشگیرانه می‌باشد. د- آبهای سطحی شامل نهرها، رودها، کانال‌ها، دریاچه‌ها و حوضچه‌های طبیعی، مصنوعی، تالاب‌ها و برکه‌های سطوح زیر کشت غرقابی مانند برنج و نیشکر می‌باشد که استعداد مانع بوده را در مقابل هجمه‌های تصرف زمینی دارند. ه- رمل‌ها 2-11 - سیستم‌های ردیابی و اعلام خطر بخشی از اقدامات پدافند غیرعامل و هوایی نظیر ایجاد پرده پوششی اقدامات درون سازمانی به منظور آماده نمودن محیط جهت ترک فعالیت استفاده از جان پناه و پناهگاه‌ها و غیره اندکی قبل از وقوع حملات هوایی موشکی صورت می‌گیرد. و بنابراین کلیه افراد باید در زمان به نحوی از وقوع این حملات مطلع گردند. مهمترین اقدام برقراری سیستم اعلام خطر در نقاط حیاتی و حساس با تشکیل یک مرکز اعلام خطر و گماردن یک نفر مسئول در هر زمان و استفاده از بلندگو، آژیر و خطر و غیره می‌باشد. 3-11- آموزش و فرهنگ سازی: مسئولین تصمیم‌گیرندگان و کلیه افرادی که به نحوی در سیاستگذاری تهیه اجرای طرح‌های پدافندی غیرعامل سهمی می‌باشند. لازم است متناسب با نیاز از آ‌موزش‌های لازم برخوردار گردند. ارائه آموزش با تشکیل دوره‌های آموزشی مختلف، در مراکز آموزش نظامی و غیرنظامی میسر می‌باشد. 2-12- پنگاهگاه‌ها و جان پناه: پناهگاه‌های به مکانی اطلاق می‌گردد که در مقابل اثرات حملات هوایی-موشکی نسبت به ساختمان‌های معمولی و یا فضای باز از امنیت بیشتری برخوردار باشد. پناهگاه‌ها بهتر است در نزدیکی محل‌های تجمع افراد باشد و بهتر است در فاصله مناسب از تاسیسات و با استحکام مورد نظر جهت مقاومت در مقابل اصابت مستقیم بمب موشک و یا موج انفجار اتخاذ گردد. پناهگاه‌ها باید مجهز به هواکش، سیستم تهویه طبیعی و یا مصنوعی، سیستم روشنایی و برق اضطراری، وسائل کمک‌های اولیه،آب و غذا، وسائل کنار زدن آوار و راه‌های ورود و خروجی متعدد به خارج از محوطه پناهگاه باشند. جان پناه: چنانچه ساختمان محل فعالیت دارای مقاومت کافی در مقابل موج انفجار و ترکش نبوده و تجهیزات و وسائل به کار رفته در تاسیسات خود خطر آفرین باشند و در مواردی که تاسیسات خود هدف حمله هستند با شنیدن صدای آژیر باید به محل امن‌تر رفت. جان پناه می‌توان یک سنگر بتنی سرپوشیده، سنگر معمولی با دیواره آجری یا حتی خاکی باشد که افراد بتوانند با رفتن درون آن و نشستن روی پاهای خود یا روی سنگر در معرض اصابت ترکش قرار نگیرد. 2-13- پدافند در مقابل حملات ویژه (شیمیایی، میکروبی، هسته‌ای) استفاده از سلاح‌های شیمیایی در محیط جنگ رایج است و کمتر در محیط‌های تاسیساتی کاربرد دارد. اعلام خطر حمله شیمیایی یا حملات هوایی معمولاً متفاوت بوده و این اعلام خطر ممکن است قبل یا هم زمان با حمله صورت پذیرد. استفاده از ماسک در این شرایط بسیار مهم است. در مورد حملات هسته‌ای: چنانچه افراد بدانند در صورت اطلاع از انفجار قریب الوقوع هسته‌ای با رفتن داخل یک سنگر، کشیدن یک پتوی مرطوب روی سر خود می‌توانند تا حد زیادی از آثار ناشی از ریزش اتمی مصون بمانند. قطعاً در مقابل یک حمله هسته‌ای به طور کامل تسلیم نخواهند شد،‌ آموزش در این زمینه نقش موثری را ایفا می‌کند. 2-14- آمایش دفاعی که شامل سازماندهی و چینش مناسب فضاها و تاسیسات برای نیل به اهداف استراتژیک و دفاعی صورت می‌گیرد و به مطالعات گسترده‌ای نیاز دارد. 2-15 سلاح شناسی: یکی از مطالعات مهم در امور دفاعی و پدافندی، مطالعه بر روی توانایی‌های سلاح‌های متفاوت، میزان آسیب‌رسانی هر یک دسته‌بندی و روش‌های مقابله با آنها می‌باشد. 2-16 مکان یابی localisation انتخاب مطلوب و بهینه یک محل با امکان تحقق آن فعالیت و داشتن شرایط مناسب برای توسعه آینده به گونه‌ای که علاوه بر عوامل عمومی اصول پدافند غیرعامل رعایت شود. 2-17 دفاع غیرنظامی Civil Defence 1- مجموعه تمهیدات دفاع عامل و غیرعامل برای افراد و تاسیسات غیرنظامی (اصغر جدی -1383) 2- مجموعه فعالیت‌های که می‌توان با انجام آن از بروز و استمرار سوانحی که جان و مال مردم را تهدید می‌کند جلوگیری نمود و یا در صورت بروز، آثار ناشی از آن‌را کاهش داد (موحدی نیا) 3- کاهش خسارات مالی و صدمات جانی وارده بر غیرنظامیان در اثر حوادث طبیعی یا حوادث غیرطبیعی (مهندسی شمسایی) مفهوم دفاع غیرنظامی: در منابع لاتین عبارت «دفاع غیرنظامی» یا «دفاع شهری» برابر با عبارت civil Defence است. دفاع غیرنظامی «حفاظت از غیر نظامیان در شرایط جنگی» است و از این رو مشتمل بر بخشی از دفاع ملی است که در پی تمهیدات لازم به منظور کسب آمادگی کافی در برابر هرگونه حمله احتمالی یا باج خواهی از یک کشور می‌گردد. طبق این تعریف، دفاع غیر نظامی باید «ایمنی جمعیت غیرنظامی کشور و ادامه حیات آنان (در زمان جنگ) را تضمین نماید». از این رو دفاع غیرنظامی به صورت سیستماتیک اهداف زیر را دنبال می‌نماید: 1- به حداقل رسانیدن آثار حاصل از حملات نظامی بر جمعیت غیرنظامی 2- مقابله فوری با شرایط اضطراری حاصل از چنین حمله‌ای 3- بازیابی و برقراری تسهیلات و خدمات آسیب دیده در نتیجه چنین حمله‌ای نتیجه گیری آنچه در این مقاله به آن پرداخته شد عبارت بود از اهم موضوعاتی که در مطالعه دفاع غیر عامل مورد بررسی قرار گیرد. بدون تردید مسائل جانبی بسیار زیادی وجود دارند که در مجال‌های دیگر قابل بررسی هستند. مبحث مهم فرهنگسازی در مسئله دفاع غیر عامل یکی از این موضوعات می‌باشد. 2-18 استحکامات fortification ایجاد هرگونه حفاظی که در مقابل اصابت مستقیم بمب، راکت، موشک، توپخانه، خمپاره و یا ترکش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسیدن به نفرات، تجهیزات یا تاسیسات گردیده و اثرات ترکش و موج انفجار را به طور نسبی خنثی نماید. 2-19 - مراکزحیاتی (vital Centers) مراکزی که دارای گستره فعالیت ملی می‌باشد و وجود و استمرار فعالیت آنها برای کشور حیاتی است و آسیب یا تصرف آنها بوسیله دشمن باعث اختلال کلی در اداره امور کشور می‌گردد. مراکز حساس Critcal Centers مراکزی که دارای گستره فعالیت منطقه‌ای می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای مناطقی از کشور ضروری است و آسیب یا تصرف آنها به وسیله دشمن باعث بروز اختلال در بخشی از کشور می‌گردد. مراکز مهم Important centers مراکزی که دارای گستره فعالیت محلی می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای بخشی از کشور دارای اهمیت است و آسیب یا تصرف آنها به وسیله دشمن باعث بروز اختلال در بخشی از کشور می‌گردد. 2-20- تهدیدات: تهدید دشمن (آمریکا) را کاملاً جدی بگیرید (فرمانده معظم کل قوا) به کارگیری پدافند غیرعامل در جهت مقابله با تهدیدات و تقلیل خسارات ناشی از حملات هوایی، موشکی، زمینی و ... کشور مهاجم، موضوعی بنیادی و اساسی است که وسعت و گستره آن تقریباً تمامی مراکز حیاتی و ‌آسیب پذیر نظامی، اقتصادی و ... کشور را در برگرفته و حفظ امنیت ملی، استقلال سیاسی و اقتصادی و پیروزی در جنگ به نحو چشم‌گیری در راس امور است. مدیریت پدافند غیرعامل در واقع به دنبال آن است که «ژن» دفاع را در درون ساختار جامعه‌ای که امکان مورد تهاجم شدن آن وجود دارد قرار دهد. از طرفی نیز بدون هیچ نوع شناختی از نحوه تهاجم دشمن و روش‌های ایراد خسارت نمی‌توان به راه حل مناسب برای پیشگیری از آن اندیشید. لذا قدم اول دشمن شناسی (نحوه تهاجم دشمن) است. هر مهاجمی برای رسیدن به هدف تهاجم خود که در وهله اول وارد آوردن خسارت به طرف مقابل است، لاجرم ملزم به طی مراحلی است که در آن مراحل، بسته به نوع تهاجم (زمینی، هوایی، دریایی و ...) دارای ماهیتی متفاوت می‌باشد. مهاجم نیز برای انجام تهاجم خودش یک سری مراحل و روش‌هایی را دنبال می‌کند از جمله:‌ 1- شناسایی 2- حضور 3- نشانه‌روی 4- ایراد خسارت 5- فرار آنچه مسلم است وظیفه ما ایجاد خلل در هر یک از مراحل فوق می‌باشد تا بتوان به هدف دفاع که همان به حداقل رساندن میزان خسارت دشمن به نیروهای و تاسیسات و تجهیزات خودی است رسید. هر گاه تمهیدات دفاع عامل همراه با ملزومات دفاع غیرعامل به حدی از کارآمدی برسد و یا بالاتر باشد خود به‌خود باعث از بین رفتن طمع دشمن و ناامیدی در تهاجم خواهد شد و یا در صورت حادث شدن تهاجم، دشمن را در دستیابی به اهدافش با مشکل جدی روبرو خواهد نمود. هر کشوری که به مسائل نظامی، دفاعی،‌تهدیدات و فرصت‌ها نیاندیشد محکوم به نابودی است چرا که سایر حکومت‌ها به جای او خواهند اندیشید. این مسئله برای کشورمان به لحاظ قرارگیری در موقعیت استراتژیک جغرافیایی منابع طبیعی از اهمیت بیشتری برخوردار است. تصرف هر کشوری به طور ناگهانی یا به مرور صورت می‌گیرد، در حال حاضر با توجه به محاصره ایران توسط آمریکا یکی از روشهایی که می‌بایست بیشتر مورد توجه و تامل قرار گیرد، تهاجم نظامی به صورت غافلگیرانه است که جوابگوی اصلی آن «دفاع غیرعامل» می‌باشد. یکی از مشخصه‌های نبرد نوین که در دهه گذشته شاهد نمونه‌هایی از آن بودیم به کارگیری گسترده فناوری‌های نوین در آن می‌باشد. مقابله با فن‌آوری‌های تهدید یا دستیابی به آنها بسیار پرهزینه، زمان‌بر و نیازمند ریسک بسیار بالا است. در زمینه روند پیشرفت تجهیزات و تسلیحات در قرن بیست و یکم به نکات ذیل می‌توان اشاره کرد: -تکثیر سلاح‌های در جهت سیستم‌های با عوامل غیرانسانی است. - هواپیماهای بدون سرنشین طیف زیادی از فعالیت‌ها را انجام می‌دهند. - هلیکوپترها در آینده به صورت چند منظوره خواهد بود.

ویژگی های مدارس ایمن پدافند غیر عامل

از آنجا که :
o بند 1 سیاستهای کلی نظام در خصوص پدافند غیر عامل ) * ( تاکید بر پدافند غیر عامل داشته و آن را چنین تعریف نموده: “ عبارت است از مجموعه اقدامات غیر مسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی ، کاهش آسیب پذیری ، تداوم فعالیت های ضروری ، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می گردد. “
o در بند 2 سیاست های مذکور بر رعایت اصول و ضوابط پدافند غیر عامل تاکید نموده و یکی از این اصول را ایمن سازی نسبت به مراکز جمعیتی برشمرده است.
o بر اساس بند 6 سیاست های کلی نظام در خصوص پدافندغیر عامل به دو یا چند منظوره کردن برخی از مستحدثات تاسیسات و ... در جهت بهره گیری پدافندی از آنها بویژه در مناطق مرزی و حساس کشور شده است.
o براساس بند 7 سیاست های مذکور بر فرهنگ سازی و آموزش عمومی در زمینه به کارگیری اصول و ضوابط پدافند غیر عامل در بخش دولتی و غیر دولتی ، پیش بینی آموزش های متناسب در سطح عمومی ... نموده است.
o و با توجه به اینکه مدارس کشور در مقاطع مختلف تحصیلی و با جمعیت چندین میلیونی و پراکندگی و گستردگی آن در تمام نقاط شهر و نیز روستا و همچنین ارتباط روزانه آن با زندگی تمام خانواده ها ، ایجاد مدرسه امن جدید و ایمن سازی مدارس موجود ، سبب ایجاد امنیت روانی خانواده و دانش آموزان گردیده و در شرایط تهدید علاوه بر بهره برداری دانش آموزان می تواند به عنوان کانون امن محله مورد استفاده قرار گیرد.
مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال 1386
بیان مسئله
تعداد انبوهی از مراکز آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی (دبستان، راهنمایی، دبیرستان و هنرستان) در سطح شهرهای کشورمان وجود دارند، که به عنوان سرمایه های ملی، صرفا جهت فعالیت آموزشی و آن هم عمدتا در طول روز مورد استفاده قرارگیرد. لکن از آنجا که ملاحظات دفاع غیر عامل در جانمائی، طراحی و اجرای این گونه مدارس صورت نپذیرفته است، لذا در شرایط تهدید و وقوع جنگ احتمالی، فاقد ایمنی های لازم بوده و علاوه براینکه امکان تداوم فعالیت آموزشی در شرایط بحرانی میسر نبوده، بلکه این گونه فضاها به دلیل آسیب پذیر بودن و عدم پیش بینی زیر ساختهای لازم، جهت اسکان جمعیت محله پیرامونی خود به عنوان فضای امن محله نیز غیر قابل بهره برداری خواهد بود.
بنابراین با توجه به تهدیدات متوجه کشور و جهت افزایش ایمنی شهرها و شهروندان و افزایش پایداری ملی، و بهره مندی مضاعف از سرمایه های ملی در شرایط بروز خطر ضرورت دارد با اعمال ملاحظات دفاع غیر عامل که ذیلاارائه خواهد شد نسبت به کاهش آسیب پذیری مدارس اقدام لازم معمول گردد، به نحوی که مدارس علاوه بر اینکه به عنوان سنگر مقاوم جلوه گر خواهند شد، بلکه به عنوان کانون و مرکز ثقل محله ایفای نقش خواهند داشت.
چشم انداز مدرسه امن
در راستای سند چشم انداز کشور مدارس امن در افق چشم انداز 20 ساله کشور، با رعایت ملاحظات پدافند غیر عامل می بایستی دارای ویژگی های زیر باشند :
o استقرار در موقعیت مناسب به عنوان یکی از کانون های ثقل محله
o دارای پناهگاه چند منظوره با قابلیت خدمات رسانی به محله
o دارای بنایی نسبتا مستحکم و مقاوم
o دارای قابلیت استمرار فعالیت آموزشی و نیز اسکان جمعیت در شرایط بحران
o دارای دانش آموزان و معلمین و کارکنان آماده برای شرایط بحران
o دارای دانش و بینش افراد مدرسه از تهدیدات دشمن و حوزه های عمومی پدافند غیر عامل
o دارای خدمات مورد نیاز ومهیا برای جمعیت تحت پوشش در شرایط بحران
راهبردهای پدافند غیر عامل در خصوص مدرسه امن :
جهت پیشبرد اهداف عالیه پدافند غیر عامل در خصوص ایجاد مدرسه امن ، راهبردهای زیر مطلوب می باشد :
o تدوین سند نظام جامع پدافند غیر عامل در حوزه آموزش و پرورش کشور
o تدوین دستورالعمل ها و نظامات مورد نیاز آموزش و پرورش در حوزه پدافند غیر عامل
o تدوین و تدریس درسی جهت آشنایی معلمان و دانش آموزان با موضوع پدافند غیر عامل
o تهیه برنامه و اجرای رزمایش آمادگی با شرایط بحران به صورت دوره ای
o تعامل هر چه بیشتر بین وزارت آموزش و پرورش و بخصوص سازمان نوسازی مدارس با بخش های فنی و مهندسی آشنا با پدافند غیر عامل
o ارتقای هر چه سریعتر فرهنگ پدافند غیر عامل در میان مسئولین آموزش و پرورش و ضرورت اهتمام آن
o اولویت بخشی به طرح های پدافند غیر عامل در وزارت آموزش و پرورش
o الزامی شدن اجرای مدرسه امن در احدا ث جدید درشهرهای مرزی و ساحلی
o ایجاد نظام بازبینی و کنترل نقشه های مراکز آموزشی و اعمال اصلاحات لازم بر روی آن
o اولویت بخشی به ایجاد مدارسی امن در مدارس شبانه روزی و نیز مدارس بزرگ و مجتمع های آموزشی
o جلوگیری از تولید ویا افزایش نا امنی های فیزیکی مذکور در مدارس موجود و جدیدالاحداث
o احاله مسئولیت مطالعه و طراحی و کنترل فنی نقشه های مدارس به بخش مربوطه در وزارت آموزش و پرورش به منظور افزایش کارایی مدارس در شرایط بحران
o اولویت بخشی و الزامی بودن مدارسی که در محدوده پیرامونی مراکز حیاتی و حساس قرار دارند.
o تمهیدات پدافند غیر عامل در مدارس سبب افزایش کارایی مدارس به عنوان فضای اقامتی در مواقع تبدیل آن به فضای سیاحتی و ایران گردی فرهنگیان می گردد.
ویژگی های یک مدرسه امن
یک مدرسه امن و آماده جهت شرایط بحران ناشی از جنگ ، علاوه بر دارا بودن سایر شرایط فنی و مهندسی بایستی دارای ویژگی های زیر باشد :
o دارای حداقل یک طبقه زیرزمین با کارکرد دو منظوره که در شرایط بحران نیز قابلیت دائر بودن کلاسهای درس را باشد.
o دارای پناهگاه امن دو منظوره باشد ، که علاوه بر پناهگاه در شرایط بحران، در شرایط عادی نیز به عنوان نمازخانه یا تالار اجتماعات و ... مورد استفاده قرار گیرد.
o ساختمان مدرسه باید استحکام لازم در برابر تهدیدات را برخوردار باشد.
o سطوح نمای ساختمان از مقاومت نسبی برخوردار باشد ، به نحوی که با کوچکترین موج انفجار فرو نریزد.
o سطوح شیشه خور (پنجره ها ) در حداقل مورد نیاز باشد، از شیشه های بزرگ استفاده نشود.
o در ساعات تعطیلی مدارس ، امکان استفاده ساکنین محله پیرامونی آن فراهم باشد.
o دارای یک حداقلی از شبکه برق اضطراری باشد.
o دارای تجهیزات حداقلی جهت امداد و درمان اولیه مورد نیاز خود باشد.
o دارای وسایل و آذوقه جهت شرایط بحران باشد.
o دارای منبع آب ذخیره بهداشتی باشد.
o دارای دستورالعمل و جزوه آموزشی آمادگی جهت استقرار در شرایط بحران باشد.
o دارای برنامه های آموزشی و سرگرم کننده به جهت شرایط بحران باشد.
o دارای برنامه زمانبندی جهت اجرای رزمایش و آمادگی لازم باشد.
o دارای تابلو ها و علائم هشدار دهنده جهت شرایط بحران ، مسیرهای دسترسی به پناهگاه باشد.
o دارای منبع ذخیره سوخت ( گازوئیل، نفت و هیزم دربرخی مناطق) باشد.
o سیستم مشعل موتورخانه آن دوگانه سوز باشد.
o امکان تبدیل به یک مرکز فوریت های پزشکی ( در صورت ایجاد سانحه در نزدیکی مدرسه ) باشد.
o دارای حمام به تعداد مورد نیاز در زمان بحران باشد
o دارای تاسیسات سرمایش و گرمایشی نسبتا ایمن باشد
o دارای سیستم مکانیکی تهویه هوا باشد
o از سقف کاذب در فضاهای اصلی و لوازم آویزان به سقف استفاده نگردد.
o کلیه لوازم و تجهیزات به دیوارها مهار و مستحکم باشند.
o مجهز به سامانه زنگ خبر ( آژیر خطر ) باشد.
o فضای سبز مدرسه ( بویژه درخت کاری) به حداکثر ممکن افزایش یابد.
o و سائر ویژگیهای متناسب باشرایط مکانی و جغرافیایی
مشکلات و موانع پیش رو:
جهت اجرای راهبرد های پدافند غیرعامل درجهت ایجاد مدارس امن و نیل به اهداف عالیه آن، مشکلات و موانع احتمالی زیر فرارو خواهد بود که بایستی چاره اندیشی شوند:
o بسیاری از مدارس موجود فرسوده اند و اساسا نیاز به تخریب و نوسازی دارند.
o مدارسی که طی دو سه دهه اخیر نیز احداث شده اند، ملاحظات پدافند غیر عامل در آنها رعایت نشده است.
o برخی از مدارس در زمین های بسیار محدود و کوچکی قرار دارند و با فشردگی فضا مواجه هستند.
o تا کنون هیچ آیین نامه یا دستورالعملی جهت ایمن سازی مدارس تهیه نشده است.
o تاکنون ایمن سازی مدارس در برنامه کاری سازمان نوسازی و تجهیز مدارس قرار نگرفته اند.
o در طرح های جامع و تفصیلی شهر های جدید و شهرکها نسبت مطالعه و پدافند غیر عامل جهت فضاهای آموزشی صورت نمی گیرد.
o با توجه به اولویت ایمنی مراکز حیاتی و حساس و مهم در سطح کشور ،امکان اجرای مدارس امن ضعیف است.
o تعداد و حجم فیزیکی و ریالی مورد نیاز جهت تحقق ایجاد مدارس امن بسیار زیاد است.
o ایجاد مدرسه امن درصدی به هزینه اجرا می افزاید و این امر سبب کاهش تمایل به اجرای آن می نماید.
o تاکنون مطالعه و طراحی یک مدرسه امن صورت نپذیرفته است فلذا تصور شخصی از زوایای مختلف مدرسه امن وجود ندارد.
o کمبود زمین در مناطق متراکم و مرکزی شهرها جهت احداث مدرسه امن جدید
o استیجاری بودن بسیاری از مدارس موجود،مانع اعمال تغییرات ویژه پدافند غیر عامل می گردد.
o اعتبارات عمرانی جهت نوسازی و تعمیر مدارس موجود به نسبت حجم گسترده مدارس مورد نیاز با کمبود شدید مواجه است
o برخی نگاههای بدبینانه به اثر بخشی اقدامات پدافند غیر عامل احتمالاوجود خواهد داشت
o راه طولانی جهت دستیابی به چشم انداز ایجاد مدارس امن وجود دارد.
پیشنهادها و توصیه ها :
جهت تحقق اهداف عالیه دفاع غیر عامل در حوزه ایجاد مدارس امن ، موارد زیر پیشنهاد می گردد :
o بکارگیری مشاور ذیصلاح جهت مطالعه و طراحی یک نمونه مدرسه امن
o بکارگیری مشاور ذیصلاح جهت مطالعه و طراحی یک نمونه از مدارس موجود جهت ایمن سازی آن
o تهیه دستورالعمل ملاحظات پدافند غیر عامل در طراحی مدارس
o تهیه دستور العمل ایمن سازی مدارس موجود
o ایجاد نهضت ایمن سازی مدارس موجود ، با مشارکت بسیج دانش آموزی و بسیج امکانات آموزش و پرورش
o بهره گیری از توان بسیج مهندسین جهت مطالعه و طراحی های مورد نیاز
o الزامی شدن اعمال ملاحظات دفاع غیر عامل در احداث مدارس جدید.
o ایجاد دفتر فنی پدافند غیرعامل در وزارت آموزش و پرورش

منبع:ویژگی های مدارس ایمن