آثار و برکات ولایت اهل بیت علیهم السلام

مرحوم صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه و عیون اخبار الرضا از موسى بن عبد اللّه نخعى روایت کرده که گفت خدمت حضرت هادى علیه السّلام عرض کردم: یابن رسول اللّه، مرا زیارتى با بلاغت تعلیم فرما که کامل باشد، تا اینکه هرگاه خواستم یکى از شما را زیارت کنم، آن را بخوانم و امام هادی علیه السلام «زیارت جامعه کبیره» را به او آموزش دادند.

در بخشی از این زیارت، زائر، رسیدن به کمالات معنوى و برخوردارى از دنیاىِ نیکو را از برکات همبستگى با اهل بیت علیهم السلام بر مى شمرد و با جمله «بِمُوالاتِکُم»، به شمارش برکات ولایت اهل بیت علیهم السلام مى پردازد که از دین شناسىِ واقعى شروع مى شود و به شفاعت اهل بیت علیهم السلام پایان مى یابد.

«بِمُوالاتِکُمْ عَلّمنا اللّهُ مَعالِمُ دینِنا و أصْلَحَ ما کانَ فَسَدَ مِنْ دُنْیانا ، وَ بمُوالاتِکُمْ تَمّتِ الْکِلمَةُ وَ عَظُمَتِ النِّعْمَةُ وَ ائْتَلَفَتِ الْفُرْقَةُ ، وَ بمُوالاتِکُمْ تُقْبَلُ الطّاعَةُ الْمُفْتَرَضَةُ ، وَ لَکُمُ الْمَوَدَّةُ الْواجِبَةُ وَ الدَّرَجاتُ الرَّفیعَةُ وَ الْمَقامُ الْمَحْمُودُ وَ الْمَکانُ الْمَعْلُومُ عِنْدَ اللّهِ عز و جل وَ الْجاهُ الْعَظیمُ وَ الشَّأْنُ الکَبیرُ وَ الشَّفاعَةُ الْمَقْبُولَة»

«موالات» از ریشه«و‌ل‌ی» به معنای پیوستگی دو چیز و با کسی دوستی و پیوستگی داشتن است[1]

دین شناسى

« بِمُوالاتِکُمْ عَلّمنا اللّهُ مَعالِمُ دینِنا و أصْلَحَ ما کانَ فَسَدَ مِنْ دُنْیانا »

خداوند ، به ولایت شما ، نشانه هاى روشن دین را به ما آموخت و آنچه را از دنیایمان تباه شده بود، اصلاح کرد.

یکى از برکات ولایت اهل بیت علیهم السلام و پیروى از آنان، دین شناسى است که در این جمله، بدان اشاره شده است . «معالمِ» دین ، نشانه هاى روشن دین است ؛ یعنى رهنمودهاى اساسى و روشن دین را با پیروى از اهل بیت علیهم السلام مى توان آموخت چرا که « اهل خانه ، بهتر مى دانند که در خانه چیست» [2] 

اهل سنت واقعی 

ولایت اهل بیت علیهم السلام ، سبب مى شود که رهنمودهاى دینى پیامبر صلى الله علیه و آله ، تا اواسط قرن سوم هجرى در جامعه اسلامى تداوم یابد ، چنان که از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: 

سخن من ، سخن پدرم [ امام باقر علیه السلام ] است و سخن پدرم ، سخن جدّم [ امام زین العابدین علیه السلام ] است و سخن جدّم ، سخن حسین علیه السلام است و سخن حسین ، سخن حسن علیه السلام است و سخن حَسَن ، سخن امیر مؤمنان علیه السلام است و سخن امیر مؤمنان ، سخن پیامبر خدا صلى الله علیه و آله است و سخن پیامبر خدا ، کلام خداوند عز و جل است [3].

این سخن ، بدین معناست که سنّت پیامبر صلى الله علیه و آله تا اواسط قرن سوم ، استمرار داشته است و اهل سنّت واقعى ، کسانى هستند که از خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله پیروى مى نمایند. .

حلّ مشکلات مادّى

ولایت اهل بیت علیهم السلام ، نه تنها مشکلات دینى و معنوى جامعه را برطرف مى کند ؛ بلکه موجب سامان یافتن امور مادّى و دنیوى انسان هاست ، چنان که از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله روایت شده که فرمود: « به خدا سوگند ، هیچ کس دوستدار آنان نشد ، مگر این که دنیا و آخرت را بُرد! » [4]

افزون بر این که پیروى از اهل بیت علیهم السلام در نظام آفرینش، به طور طبیعى برکات مادّى را براى انسان در زندگى اش به همراه دارد، تجربه نشان داده که بسیارى از مشکلات زندگى، با توسّل به آنها، قابل حل است. 

کامل شدن دین

« وَ بِمُوالاتِکُم تَمَّتِ الکَلِمَةُ وَ عَظُمَتِ النِعمَةُ ؛  به وسیله ولایت شما ، کلمه توحید، کامل شد و نعمت الهى، عظیم گردید » 

 اشاره به این است که با ولایت اهل بیت علیهم السلام ، دین ، کامل شده است ؛ زیرا مراد از «کلمه» در این عبارت ، کلمه توحید است که یگانگى خدا را بر بناى دین اسلام مى داند و به عنوان نخستین شعار پیامبر صلى الله علیه و آله ، در کلمه «لا إله إلّا اللّه » ، تجلّى یافته است و آنان که به کلمه توحید ، باور دارند ، تمام بت ها را نفى مى کنند و به یکتایى خداى بزرگ ، اعتراف مى کنند . این کلمه ، با پذیرفتن ولایت اهل بیت علیهم السلام کامل مى شود ، چنان که جابر بن عبد اللّه انصارى ، راوى مشهور پیامبر صلى الله علیه و آله ،  روایت کرده است که بادیه نشینى ، نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : 

اى پیامبر خدا! آیا بهشت ، بهایى دارد ؟ فرمود : «آرى» . گفت : بهایش چیست ؟ فرمود : «کلمه لا إله إلّا اللّه که بنده صالح ، آن را از روى اخلاص بگوید». گفت : اخلاص آن چیست ؟ فرمود: عمل کردن به آنچه براى آن، فرستاده شده ام و دوست داشتن اهل بیت من. گفت : دوست داشتن اهل بیت تو ، از حقوق این کلمه است ؟فرمود: آرى! دوست داشتن آنان، بزرگ ترین حقّ آن است.[5]  

همچنین ، از امام على علیه السلام روایت شده که فرمود: :

 من و فرزندانم ، از جمله شرط هاى آن هستیم.[6]

امام رضا علیه السلام ، در سفر به خراسان ، در شهر نیشابور ، حدیثى را به یادگار نهاد که به حدیث «سلسلة الذهب»[7] مشهور شده است. امام رضا علیه السلام ، در کجاوه [8]نشسته بود که راویان حدیث، گِردش را گرفتند و از امام علیه السلام ، حدیثى را به یادگارخواستند. امام علیه السلام ، سر از کجاوه بیرون آورد و پس از نام بردن از پدران بزرگوارش ، از امیر مؤمنان علیه السلام نقل کرد که فرمود: از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله شنیدم که فرمود : از جبرئیل علیه السلام شنیدم که فرمود : از خداوند عز و جل شنیدم که فرمود: 

 لا إله إلّا اللّه ، دژ من است و هر کس وارد دژ من شود ، از عذابم در امان است.

راویان حدیث، گفته اند : چون شتر به راه افتاد، امام علیه السلام با صداى بلند به ما فرمود: امّا این، شرط هایى دارد و من، از شرط هاى آن هستم. [9] 

بنا بر این، شرطِ اتمام کلمه توحید، ولایتِ اهل بیت علیهم السلام است. پیامبر صلى الله علیه و آله، دوستى اهل بیت علیهم السلام ، را سبب کمال دین دانسته و فرموده است :

دوست داشتن اهل بیت من و فرزندانم ، کمال دین است. [10] 

بدین سان ، با ولایت اهل بیت علیهم السلام ، دین اسلام ، کامل و نعمت خداوند متعال بر امّت اسلامى ، تمام مى شود و «عَظُمَتِ النِّعْمَة» ، یعنى : نعمت عظیم مى گردد .

 « الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِى وَرَضِیتُ لَکُمُ الْاسْلَـامَ دِینًا »

   امروز، دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما، تمام کردم و اسلام را براى شما به عنوان آیین برگزیدم.[11] 

این آیه که در آخرین سال زندگانى پیامبر صلى الله علیه و آله نازل شد ، رمزِ تداومِ دینِ کامل را بیان فرموده است ؛ زیرا پیش از آن ، تمامِ احکام فردى و اجتماعى ، بیان شده بود و حتّى فریضه حج ، در همان سال ، به وسیله پیامبر صلى الله علیه و آله به انجام رسید . بنا بر این ، در روز غدیر خم ، این آیه ، ابلاغ شد تا دینِ کامل ، از دینِ ناقص ، باز شناسانده شود. محبّت اهل بیت علیهم السلام بزرگ شمارىِ نعمتى است که خداوند براى تداومِ اسلام کامل ، عطا فرمود.

 اتّحاد امّت اسلامى

« وَ ائتَلَفَتِ الفُرقَةُ ؛ (با دوستى شما) جدایى به اُلفت تبدیل مى شود. »

رمز عزّت ، عظمت و بزرگى امّت اسلامى ، وحدت کلمه است . شرایط سیاسى ـ اجتماعى حاکم بر جهان اسلام و توطئه هاى پیچیده استکبار جهانى بر ضدّ اسلام و جوامع اسلامى ، ضرورت وحدت کلمه داشتن میان مسلمانان را دوچندان کرده و توجّه همه اندیشمندان مسلمان متعهّد را به این موضوع ، معطوف کرده است . امّا مسئله اصلى این است که : چگونه مى توان میان همه مسلمانان جهان، با همه اختلافات قومى و مذهبى، وحدت کلمه ایجاد کرد ؟

جمله « وَ ائتَلَفَتِ الفُرقَةُ »  پاسخ این سؤال است . دوستى اهل بیت علیهم السلام، مهم ترین محور اتّحاد امّت اسلامى است، چنان که از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود: دوست داشتن ما اهل بیت، نظام دین است.[12]

وجوب محبت اهل بیت علیهم السلام

قرآن، براى آن که مسلمانان به محور اتّحاد ، دست یابند ، محبّت اهل بیت علیهم السلام را واجب کرده است :

«قُل لَا أَسْـئلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَا الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبَى ».

 بگو : «بر این [رساندن پیام] ، هیچ مزدى از شما نمى خواهم ، مگر دوستى در باره خویشاوندان [نزدیکم]»[13]

بنا براین ، کسى نمى تواند بگوید : من مسلمانم و قرآن را قبول دارم ؛ ولى اهل بیتِ پیامبر صلى الله علیه و آله را دوست ندارم ؛ زیرا همان طور که آمد ، خطاب به اهل بیت علیهم السلام مى گوییم : «وَ لَکُمُ المَوَدَّةُ الواجِبَةُ ؛ یکى از حقوق شما ، وجوب دوستى است» .

این دوستى، مى تواند همه مسلمانان جهان را به هم پیوند دهد و زمینه حکومت جهانى اسلام را فراهم سازد ، که به اذن خدا، در آینده ، چنین خواهد شد .

 پذیرفته شدن واجبات

«وَ بِمُوالاتِکُمْ تُقْبَلُ الطّاعَةُ المُفْتَرَضَةُ ؛ به وسیله ولایت شما ، عبادات واجب ، پذیرفته مى شوند»

این جمله، اشاره به این است که ولایت و محبّت اهل بیت علیهم السلام ، شرط قبولىِ اعمال است و بدون آن، هیچ عملى نزد خداوند متعال، پذیرفته نیست، چنان که از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله روایت شده که فرمود :

« سوگند به آن که مرا به حق، به پیامبرى بر انگیخت، اگر کسى با عمل هفتاد پیامبر، به بارگاه حق وارد شود ، امّا ولایت ما اهل بیت را به همراه نیاورد ، خداوند ، هیچ عمل واجب و مستحبّى را از او نخواهد پذیرفت.» [14] 

این سخن ، بدین معناست که بدون دوستى اهل بیت علیهم السلام ، برنامه هایى که اسلام براى تکامل انسان آورده ، نمى تواند اثربخش باشد .

به بیان دیگر، آنچه مى تواند برنامه هاى اسلام را در جهت سعادت و خوش بختى انسان، قرار دهد ، نظام اسلامى است ، و چنین نظامى ، تنها ، با محور قرار گرفتن خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله، امکان تحقّق دارد . بنا بر این بدون ولایت و محبّت آنان ، هیچ عملى پذیرفته نیست .

 شفاعت اهل بیت علیهم السلام

پس از بیان برکات ولایت و دوستى اهل بیت علیهم السلام ، در پایان این بخش ، به موقعیت والاى آنان نزد خداوند، اشاره مى شود .

« وَ لَکُمُ الْمَوَدَّةُ الْواجِبَةُ وَ الدَّرَجاتُ الرَّفیعَةُ وَ الْمَقامُ الْمَحْمُودُ وَ الْمَکانُ الْمَعْلُومُ عِنْدَ اللّهِ عز و جل وَ الْجاهُ الْعَظیمُ وَ الشَّأْنُ الکَبیرُ وَ الشَّفاعَةُ الْمَقْبُولَة؛

و [ تنها ] دوستى شماست که بر همگان ، واجب است، و درجات بلندمرتبه و مقامِ پسندیده شده و جایگاه مشخّص نزد خداوند عز و جل، و منزلت والا و مرتبت سِتُرگ و شفاعت پذیرفته شده، از آنِ شماست. »

جملات پایانى این بخش از «زیارت جامعه کبیره» ، به آخرین برکات ولایت و محبّت اهل بیت علیهم السلام براى پیروان آنها ، اشاره دارد که عبارت است از : شفاعت در روز قیامت، و «مقام محمود»، همان مقام شفاعت کبراست که ویژه خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله است . آنان، از این موقعیت بس والا، نزد خداوند متعال ، در قیامت براى هدایت دوستان خود، به بهشت و ترفیع درجه آنان، بى نهایت بهره مى برند . از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله روایت شده که فرمود :

 به دوستى ما اهل بیت، چنگ زنید؛ زیرا هر کس خداوند عز و جل را، در حالى که ما را دوست داشته باشد، دیدار کند، با شفاعت ما به بهشت مى رود.[15]

 

________________________________________

پی نوشت:

[1] لغت نامه دهخدا

[2] بحار الأنوار، ج ۸۱، ص ۲۷۴ : «أهلُ البَیتِ أَدرى بِما فِى البَیتِ».

[3] الکافى ، ج ۱ ، ص ۵۳ ، ح ۱۴ . 

[4] مقتل الحسین علیه السلام ، ج ۱ ، ص59: فَوَ اللّهِ ما أحَبَّهُم أحَدٌ إلّا رَبِحَ الدُّنیا وَالآخِرَة  . 

[5] الأمالى ، طوسى ، ص ۵۸۳ ، ح ۱۲۰۷ . 

[6] . ینابیع المودّة ، ج ۳ ، ص ۴۵۵ ، و ۴۶۰ . 

[7]. سلسلة الذَّهَب ، یعنى زنجیره طلایى . از آن رو که امام رضا علیه السلام ، حدیث را با ذکر اسامى اجداد مطهّرش به پیامبر صلى الله علیه و آله و جبرئیل علیه السلام رسانده ، به «سلسلة الذّهب» مشهور شده است 

[8]. دو اتاقک چوبین روباز یا داراى سایبان که آنها را در طرفین شتر یا اسب مى بندند و در هر اتاقک ، مسافرى مى نشیند و در قدیم ، وسیله حمل و نقل مسافران بوده است (فرهنگ معین ، ج ۳ ، ص ۲۹۱۱)

[9] التوحید، ص ۲۵ ، ح ۲۳.

[10] الأمالى ، صدوق ، ص ۲۵۹ ، ح ۱.

[11]  سوره مائده ، آیه ۳ . 

[12] الأمالى ، طوسى ، ص ۲۹۶ ، ح ۵۸۲ . 

[13] سوره شورا ، آیه ۲۳ . 

[14] . الأمالى ، مفید ، ص ۱۱۵ ، ح ۸ .

[15] المعجم الأوسط ، ج ۲ ، ص ۳۶۰ ، ح ۲۲۳۰ . 

منبع:

پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه (با تلخیص)